InfoHub Logo

— Dramatýrgıa ózindik ereksheligi bar, avtordan tolysqandyqty qajet etetin salmaqty janr retinde baǵalanady. M.Áýezov teatrynyń ádebıet bólimine kelgenińe de eki-úsh jyl boldy.Teatr tarapynan 40 jasqa deıingi shyǵarmashylyq jastar úshin dramatýrgıa, rejıssýra, shyǵarmashylyq topqa baǵyttalǵan konkýrs jarıalandy. Konkýrs jumystaryn súzgiden ótkizip, saraptadyńdar. Búgingi dramatýrgıaǵa qoıylatyn talap qandaı sonda? Keshegideı jazýdy kópshilik qajet etpeı otyr, sonda búgin qalaı jazý kerek?

— Durys aıtasyń, dramatýrgıa — óte kúrdeli janr. Shıkilikti kótermeıdi. Avtor tas-túıin tolyqqandy dúnıe týdyrý kerek. Áıtpese qabyldanýy qıyn. Teatrǵa jumysqa kelip, dramatýrgıa salasyna aralasyp, osy janrdy zerttegennen keıin men: «ádebıettiń bekzadasy - dramatýrgıa» degen qortyndyǵa keldim. Pesa jazý — óte aýyr proses. Teatrǵa kelgenge deıin meniń úsh pesam boldy. Múmkin, teatrǵa jumysqa alyný sebebim de sol shyǵar. Bul pesalardy jazbaı turǵanda áriptesterime únemi «eń ońaı janr -dramatýrgıa, pesa jazǵannan ońaı nárse joq» deýshi edim. Pesa jazý degen ne ol, sol da sóz bop pa? Áldeqandaı sújetti oılap tabasyń da, oqıǵany solaı qaraı baǵyttaısyń, dıalogty qurasyń, is-áreket beresiń, bir qalypqa salyp shyǵasyń, sonymen boldy - pesa daıyn. Osylaı oılap kelgen men teatrǵa ornalasqannan keıin, teatrdyń ishki ómirin kórgennen keıin, rejıserdiń jumysyn, akterlerdiń jumysyn kórgennen keıin, spektákldiń sahnaǵa daıyndalý kezeńderin kórgennen keıin bastapqy oıymnan birjola bas tarttym. Tek osy salany zertteýge ǵana den qoıyp, klasıkasy bar, basqasy bar dramalyq shyǵarmalardy oqyǵannan keıin onyń kúrdeli janr ekenine kóz jetkizdim. Ony ekiniń biri ıgere almaıdy. Eki sózdiń basyn quraǵan adamnyń jazýshy bolýy, romandar jazýy ǵajap emes, biraq dramalyq shyǵarma jaza alatynyna kúmánim bar. «Jazdym» dep esepteýi múmkin, biraq ony eshkim moıyndamas edi. Sebebi, stıldik jaǵynan, talǵampazdyq turǵysynan dramalyq týyndy avtordan sheberlikti talap etedi. Kishkentaı kólemge úlken maǵyna syıǵyzý, ár túrli motıvasıalar, forma tabý, oǵan kórermendi jalyqtyrmas úshin ishki ıirimder, sát saıyn jańa reńk berý, adastyryp baryp shyndyqty ashý, sońyndan  úlken uǵymdarǵa alyp kelý - munyń bári ekiniń biriniń qolynan kelmeıdi. Sol sebepti jastardyń álemdik standarttaǵy dramalyq shyǵarma jaza alatynyna senbeımin. Dramaǵa tolysyp kelý kerek. Kim bolsa da bul salaǵa rýhanı, ıntellektýaldyq mazmun jınap qana kele alady degen sheshimge keldim.

— Sonda rejıserlerdiń «jaqsy avtor joq» dep dramatýrgterge kiná artyp júretininiń sebebi osy dep oılaısyń ba?

— Bul — bir sebebi. Basqa sebepteri de bolýy múmkin. Teatrlardyń álemdik qorǵa júginetini de osydan. Klasıkaǵa, sheteldik shyǵarmalarǵa bizdiń avtorlar beıim turady. Al sheteldik ádebıet degenimiz - birneshe ǵasyrlyq tarıhy bar aqsaqal ádebıet. Biz sonaý epostardy týdyrǵan aýyz ádebıetinen keıin birden keńestik, tipti keńestik te emes, orystyq ádebıettiń dástúrin qabyldadyq  jáne osy joldy tańdadyq. Osy mólshermen alǵanda, bizdiń ádebıetimiz — óte jas ádebıet. Tamyry adamzattyq qundylyqtardan emes, keńestik dáýirdiń sanaǵa teligen standarttary, ıdealdyq obrazdary izgilik, gýmanısik standarttary qalypqa salynǵan jasandy sıntetıkalyq baǵyttaryn qazyq qyp ustandyq. Sondyqtan bizdiń ádebıetimiz ben ónerimizden sáıkessizdik tanyldy. Temir shymyldyq ashylǵan kezde eshnársesiz qaldyq. Tarıhtyń kózimen qaraǵanda, bul — bizdiń náreste shaǵymyz. Tamyrymyzǵa oralyp, odan bir nátıje shyǵarý úshin, árıne, ýaqyt kerek.

— Bizdiń kórermen teatrǵa keledi de, áli kúnge deıin sahnadan Mýza izdeıdi. Dramalyq janrdyń jańara almaý sebebi de jalpy halyqtyń suranysyn eckerýinde jatqan bolar.

— Árıne, kópke topyraq shashýǵa bolmaıdy. Bárin túsinip otyrmyn. Kórermenniń rýhanı qajettiliginiń ózi sol standarttar deńgeıinde qalyp qoıyp otyr. Basqany bylaı qoıǵanda, elimizdiń bas teatry — M.Áýezov atyndaǵy teatrdy alatyn bolsaq, repertýaryndaǵy eń ótimdi, kórermendi kóp jınaıtyn, materıaldyq qajettiligin óteıtin spektáklder qaısy desek, árıne, basty orynda áleýmettik taqyryptaǵy qoıylymdar men komedıalar tur. Al sýretkerlik qoltańbasy bar, ónerdiń muratyna jeteleıtin qoıylymdar ekinshi qatarǵa ysyrylady. Bári sondaı demeımin, biraq jetpis paıyz kórermenniń mundaı ıdeıany qabyldaı almaıtynyna esh kúmánim joq. Áıel me — ol abzal ana obrazy, eger qarıa bolsa, mindetti túrde abyz qarıa bolýy kerek. Munyń bárin jaman demeımin, jaqsy, árıne. Bári de kerek obrazdar.  Biraq munyń bári tym  ıdealdandyrylǵan. Osylardy jınap ákelip óner talaptaryna salatyn bolsaq, ınfantalızm, ıaǵnı óz boıyna tán emes balańdyqtyń qulaǵy qyltıyp turady. Al adamdy túletetin, ózgertetin, sanasyna betburys jasaıtyn deńgeıge mundaı shyǵarmalar  kóterile almaıdy. Bizdiń dramatýrgıa bolsyn, rejıssýra bolsyn, kórermenmen mámilege kóp barady. Kóńilin jyqqysy kelmeıdi. Kórermen ne qalaıdy, sol suranysty qanaǵattandyrýǵa tyrysady. Iaǵnı, qajettiligin óteýshi.

— Qalaı degenmen búgingi adamnyń dúnıetanymyna ózgeris endi. Burynǵy qundylyqtar birtindep mánin joıyp keledi. Soǵan qaramastan, kórermen qabyldamasa da, sen aıtqan jańa standarttaǵy, jańa formattaǵy, jańa dúnıeler qoıyla berýi kerek pe?

— Árıne, qoıyla berýi kerek. Ony tipti ónerdiń mısıasy dep esepteımin. Qarjylyq jaǵynan aqtaıtyn eki shyǵarmaǵa bir naǵyz óner týyndysyn qosaqtap berip otyrý kerek. Materıaldyq aınalymnyń sońynda ketpeı, osylaı jasasaq qana talǵamy qalyptasqan kórermen ózine keregin tańdaı alady. Mindetti túrde. Kórermenniń jeteginde ketpeı, sanaǵa áser eter óz standarttarymyzdy birtindep engize bergen jón. Ony taldaıtyn, baǵasyn beretin synshylar da belsendi jumys isteýi kerek. Teatr, kıno, televıdenıe adamnyń talǵamyn qalyptastyratyn oryndar ǵoı. Jaraıdy, sheteldegi teatrlardyń spektáklderin baryp, tamashalap kelýge bárimizdiń múmkindigimiz joq deıik, biraq kıno she? Búgingi sheteldik fılmderdiń kópshiligi úlken dárejedegi kórkem dúnıeler. Jańa format ta, jańa standart ta osynda. Eliktep- solyqtap bolsa da, osyǵan qaraı talpyný kerek sıaqty. Memlekettik qurylymdardyń ekonomıkalyq-áleýmetik qajettilikti aldyǵa qoıyp, mádenıetke asa mán bermeıtini osy máselelerge kelgende ásirese seziledi. Kórkemdik standarttardy belgilep, soǵan jeteleıtin mindetti eshkim óz moınyna alyp otyrǵan joq. Muny qoǵam emes, jekelegen shyǵarmashylyq adamynyń ǵana qolǵa ala bastaǵany baıqalady. Ol ony jasaý úshin adamnyń ishinde paryz bolýy kerek.

— Sanadaǵyny aıtpaǵanda, kóz aldymyzda dúnıeniń kópshiligi jańadan paıda bolyp jatyr. Mundaıda eski nárseniń ysyrylyp, tipti joǵalyp ketetini túsinikti. Qaıbireýler «teatr eskirgen nárse, ol joq bolsa da eshnárse ózgermeıdi» degendi aıtyp júr...

— Árkimniń óz pikiri bar. «Qazir keń tynysty, úlken shyǵarmalardyń zamany emes. Adamdardyń ýaqyty joq, mınıatúralyq dúnıeni ǵana oqı alady, shaǵyn áńgimeler jetkilikti» dep, jazýshylyqty da joqqa shyǵarǵysy kelip jatqandar bar. Keshirip qoı, blogerler paıda bolǵaly jýrnalısıkany da jaratpaıtyndar shyqty. Qazir ár adam - ózi jýrnalıs. Áleýmettik jelige kirseń, árkim árnárseni jańalyq jasap, jazyp, sala beredi. Oqıtyn adam — oqıdy. «Jýrnalısıkanyń qajeti joq» demegende qaıtedi sosyn?  Eger dál osylaı saralaıtyn bolsaq, aqyndar ne úshin kerek, jazýshylar ne úshin kerek? Óleń oqıtyndar da ómir súrip júr, oqymaıtyndar da jar súıip, bala súıip, baqytty bolyp tolyqqandy ómir súrip jatyr. Teatr da solaı. Ol bolsa da, bolmasa da, adamdar ómir súrýin toqtatpaıdy. Biraq osynyń bárinen bas tartsa, adamnyń rýhy óledi. Al rýh ólmes úshin bári de kerek. Adam retinde sál-pál ósip, jetilgisi keletin kisi kitap oqymasa da, spektákl kórmese de, tym bolmasa sanasynyń arǵy bir túkpirindegi sáýlemen, túısikpen ónerdi óltirýge jol bermeıdi. Sondyqtan da ónerdiń barlyq túri ómir súrý kerek, bári kerek. Jýrnalısıkanyń joǵalyp ketkenin kóz aldyńa elestetip kórshi? Jýrnalıs ol tek jańalyq jetkizýishi ǵana emes, ol -analıtık. Eger onyń taldamalary bolmasa, ol zerttep, zerdelep, aýzyńa shaınap salyp bermese, biz túrli boljamdardyń jeteginde ketetin edik. Adamdardyń talǵamy tómendep, qabyldaý túsingi arzandasa, ony da jýrnalıserdiń uıatynda dep esepteý kerek. Sol sebepti aqyn da, jazýshy da, teatr da rýhty oıatýshylar ǵana emes -  rýhtyń ózi. Olardyń ómirge kelgendegi paryzy — osy. Sondyqtan teatr joǵalmaıdy. Ol joǵalsa, adamnyń ózi maqulyqqa aınalady.

— Buryn biz seni jazýshy dep tanıtyn edik, endi pesa jazamyn dep tańyrqatyp otyrsyń. Dramatýrgıamen túpkilikti aınalyspaq nıettesiń be?

— Drama janry unaı bastady dep joǵaryda aıttym ǵoı. Búginde jeti pesa jazdym. Ózime psıhologıalyq dramalar unaıdy jáne oǵan mıstıkalyq elementter qosqandy hosh kóremin. Bul janrǵa bastapqyda stıhıaly túrde keldim. Sóz qurastyra alasyń. Áldebir obrazdardy jınaqtaı alasyń. Oǵan energıa bere alasyń. Sosyn oqýshyǵa áńgimeleı bastaısyń. Bul – bastapqy kezeńde. Sosyn sana ıesi, tirshilik ıesi bolǵan soń oqısyń,  izdenesiń. Oılaǵanyńdy qorytasyń. Aralasasyń, kóresiń. Osydan keıin oıladym: «Men ne úshin jazyp júrmin?» Jaı ishimdegi energıany shyǵarý úshin ǵana jazýym múmkin emes qoı. Energıańdy baqqa baryp júgirseń de shyǵarasyń ǵoı. Talant dep aıtsam, asqaqtaý estiler, tipti óz basym bul sózdi asa unatpaımyn de, biraq boıyma qabilet, múmkindik berilgen bolsa, demek men bir maqsatty oryndaýym kerek. Ádebıet — úlken uǵym. Eger oǵan aralasa bastasań, adamdardyń sanasyna áser etý múmkindigi berildi degen sóz. Osy múmkindikti joǵary maqsatta paıdalana alǵanǵa ne jetsin. Adamdy jamandyqqa, nápsiqumarlyqqa ıtermelegim kelmeıdi. Sebebi, bul saǵan qolyńa Qudaıdyń almas qylysh bergenimen birdeı. Tek qana ıgilikke paıdalanýyń kerek. Jazǵanda da, jaqsylyq pen jamandyqty tarazylap, jaqsylyqty dáriptegim keledi. Túp maqsatym — osy.

— İlgerirekte «Tańsholpan» jýrnalynda synshy Talasbek Ásemqulov aǵamyz bir top jas jazýshylardyń shyǵarmalaryna baǵa berdi. Sonda seni «gotıkalyq janrda izdenetin jazýshy» dep baǵalaǵany este. Bul baǵytta ózińnen basqa izdenip júrgenderdiń qarasy da kóp emes sıaqty...

— Ol kisiniń bizdiń tolqynǵa bergen sol baǵasy jeke ózime qatty áser etti. Bala da emes edim, biraq ósip ketkenim de shamaly bolatyn. Tipti qaı janrda jazyp júrgenimdi de bilmeıtin kezim. Sol taldaýdan keıin Feısbýk betinde mádenıettanýshy Zıra Naýryzbaeva: «Talas aıtty, Mádına Petrýshevskaıa degen orys jazýshysy sıaqty jazady dep. Mádına kelip Talastan «Petrýshevskaıa degen kim?» dep surady» degen pikir jazypty. Árıne, kúlkili shyǵar. Biraq sol kezden bastap maǵan tylsym taqyryptardyń jaqyn ekenin uǵa bastadym. Sol baǵytty sanaly túrde ustana bastadym. Mıstık desin meıli, ezoterık desin, biraq bul meniń boıymda burynnan bar nárse.

— Áńgimeńizge rahmet!

Suhbattasqan — Aıgúl Ahanbaıqyzy

---