InfoHub Logo

V.A.Sýhomlınskıı bylaı degen eken  «Tek qana ata-analarmen birge jalpy kúsh – jigerdi biriktirý arqasynda muǵalimder balalarǵa úlken adamdyq baǵyt berýi múmkin» 

Mektep ómirinde ónegeli ister men sypaıylyq qarym-qatynasqa tárbıelengen qyzdar, erteń eńbek etkende jaqsy jaqtarymen kópshiliktiń  qurmetine bólenýi sózsiz. Qyzdardyń biri jańadan  býyrqanǵan bulaqtyń bastaýy bolsa, ekinshisi aǵysy qatty ózen sıaqty, endi biri momyn da jýas, al endi biri ótkir de ójet.

Bastaýysh synyptaǵy qyz bala uqyptylyqqa, tazalyqqa, úlkendi jáne dostaryn syılaýǵa, mektepte ózin-ózi ustaýǵa tárbıelense, 5-8 synyptar aralyǵyndaǵy qyz balalar alǵashqy kezeńdegi tárbıeni jalǵastyrady. Qyzdardyń minez turaqtylyǵyn qalyptastyra otyryp, ınabattylyqqa, ádeptilikke, izet pen mádenıettilikke tárbıeleý qajettiligi týýda.  9-11 synyptar arasyndaǵy qyz balany qoǵamnyń belsendi múshesi ekenin uǵynýǵa, adal dostyqty, taza mahabbatty túsinýge tárbıeleý. Ónerge, mádenıetke, ótken tarıhqa, otanshyldyqqa degen óz kózqarastaryn tárbıeleı otyryp, otbasynyń altyn arqaýy, negizi bolýǵa úıretý. Meıirimdilik pen qamqorlyq qasıetterin, ıaǵnı izgilikterin qalyptastyrý. Qyz bala aldynda qoǵamnyń, eldiń, ulttyń tynys-tirshiligi barysyndaǵy úlken jaýapkershiliktiń turǵany olardyń sanasyna jasynan quıyp, ádep pen sypaıylyq, tazalyq pen adamgershilik nárimen sýsyndatyp, bilikti, bilimdi, jan-jaqty jetilgen qyz balany tárbıeleýimiz kerek.

Adamzat es bilgeli óz urpaǵyn tárbıeleýmen keledi, sebebi urpaq tárbıesi – ulttyń tárbıesi. Árkim óz balasyn tártipti, kishipeıil, bilimdi de, eńbekqor bolashaqta úlgili áke men sheshe, ıakı baqytty ata men áje retinde kórgisi keledi. Sol sebepti árbir ana qyz balasyn elge syıly, ónegeli bolatyndaı jaqsy jaǵynan kórsem dep óziniń boıyndaǵy ómirden alǵan tálim-tárbıesin úıretýmen keledi. Mine, ana esimine kir keltirmeıtin, maqtanyshy bolam degen qyz balanyń oıynda anaǵa degen súıispenshilik bolýy qajet.

Qyz balanyń ustanar erejesi:

• Qysqasha amandasý rásimin oryndaý;
• Orynsyz eliktep, álem-jálem kıinip ersilenbeý;
• Ádepsizdik pen azǵyndyq jolǵa túspeý;
• Oıly, ustamdylyq jolmen laıyqty jar tańdaý, aldanbaý;
• Spırtti ishimdikter ishýden, temeki tartýdan aýlaq bolý;
• Áıel adamǵa tán óner túrleriniń barlyǵyn, úı sharýasyn meńgerýdi úırený;
• Uldar men er azamattar tártibine qyzdar ádeptiliginiń zor yqpaly bar ekenin durys túsiný;
• Úlkenderdiń aldyn orǵytyp jolyn kespeý;
• Ótirik, ósek aıtpaý;

Adamnyń syrtqy beınesi onyń ishki jan-dúnıesimen baılanysty dep aıtady, endeshe ishki jan-dúnıe – minez-qulyq. Daýys kóterip, aıǵaılaı sóıleseń, syrtqy beıneń qansha sulý bolyp, ádemi kıinip tursań da jarasym tappaıdy. Árdaıym aınalańnan kúndelikti ómirde jaqsy, janǵa jaǵymdy sózben daýsyńdy, sóıleý mánerińdi túzetip, jaqsylyqty boıyńa jına. Ashyq-shashyq kıingennen eshqashan jaqsy kórinbeısiń, kerisinshe kórgen adam «Mynany aıtatyn ata-anasy, ustazy joq pa?» -degen oıǵa qalady. Kópshilik oryndarda qatty kúlý, qatty sóıleý, kólik ishinde úlkenge oryn bermeý, eshkimmen sanaspaı ózi daýryǵyp sóıleý óte uıat, bul ózimshil, órkókirektikti bildiredi. Úlkenniń aıtqan syn eskertpesin tyńdamaı, «ózimdiki durys» degenshe, óz-ózińe taldaý jasaǵan durys. «Syn túzelmeı, min túzelmeıdi» degen bar. Rýhanı baılyǵymyz bilim men tárbıeni jaqsy meńgergen qyz balany ata-anasy men ustazdary da maqtan tutady. Árbir otbasynda «balany bastan....» dep bastalatyn tárbıe qandaı taǵylym, dersiz?! Ony salt-dástúrimizde qoǵamdyq orta tárbıesimen qandaı sheberlikte ushtastyrǵan. Adamdy aq jolǵa bastaıtyn jeti jetekshisi bar, osyny boıyna sińire bilgen adam tárbıeli adam.

1. Adamnyń basshysy – aqyly
2. Jetekshisi – talap
3. Jolaýshysy – oı
4. Joldasy – kásip
5. Qorǵany – sabyr
6. Qorǵaýshysy – minez
7. Synaýshysy – jolyń.

Qazirgi tańda qoǵamda, qyz bala tárbıesi jazylmas dertke ushyrap,  jaza qadam basýy, sonyń ishinde mektep qabyrǵasyndaǵy qyz balalarda jıi beleń alýda.

Qazaq halqynyń ádet-ǵuryp, salt-dástúrlerin qyz balanyń boıyna sińire otyryp, qyz balaǵa keleshekte ana, aq bosaǵanyń arýy, shańyraqtyń qut – berekesi ekenin uǵyndyryp, ádeptilikke, sypaıylyqqa, ınabattylyqqa, meıiridilikke, tózimdilikke, shynshyldyqqa baýlyp, ar tazalyǵyn joǵary ustaıtyn qylyqty qyz tárbıelesek, onda nur ústine nur bolar edi.

Batys Qazaqstan oblysy, Syrym aýdany, Alǵabas aýyly
JBB M.Qanalıev atyndaǵy Alǵabas orta mektep-balabaqsha kesheni
Mambetova Gúljanat Ǵınaıatqyzy
Aǵylshyn tili pániniń muǵalimi, 10 synyp jetekshisi

---