InfoHub Logo

— Sonymen qulaǵymyz sizde, B... hanym,— dedi Genrı Klıterıng ony jigerlendirip.

Úı ıesi, Bentrı hanym, oǵan jaqtyrmaı qarap, salqyndaý únmen: «Sizge budan buryn da meni B... hanym dep atamańyz degendi eskertip edim. Bul qurmet emes qoı»,— dedi.

— Shahrazada delik onda.

— Sha... álginiń aty kim edi? Ol da bolǵym kelmeıdi. Men durystap áńgime aıta almaımyn, senbeseńiz Artýrdan surańyz.

— Dollı, sen áńgimege shebersiń— dedi polkovnık.— Biraq keste tigýge olaqsyń.

— Ánekı,— dedi Bentrı hanym. Ol qolyna ustap otyrǵan gúl tuqymdarynyń katalogyn aldyndaǵy stoldyń ústine sart etkizip tastaı saldy.— Men baǵanadan beri qulaq qoıyp tyńdap otyrmyn, biraq «ol búıtti, mynaý sóıtti, siz tańdanyp qaldyńyz, olar oılanyp qaldy, bári ishteı sezdi» degennen qalaı ǵana jalyqpaısyzdar. Biraq meniń mıyma eshteńe kirmeı-aq qoıdy. Sosyn kelip meni qolqalaısyzdar! Sizderge aıtatyn áńgimem joq.

— Ótirigińizge qudaı bereke bersin, Bentrı hanym,— dedi doktor Lloıd. Ol senbegenin sezdire, aq kire bastaǵan basyn mysqyldaı shaıqady.

Jasy ulǵaıǵan Mıss Marpl óziniń jumsaq daýsyna salyp: «Bol, janym...» — dedi.

Bentrı hanym, burynǵysynsha, aıtqanynan qaıtpaı, qasarysyp basyn shaıqaı berdi.

— Meniń ómirimde qyzyǵatyn eshteme de joq ekenin sizder bilmeısizder ǵoı. Jalshylardyń ózi nege turady, sosyn ydys-aıaq jýatyn qyz tabý degen qıyndap ketti emes pe? Kıim satyp alý úshin, tisti emdetý úshin qalaǵa barasyń sandalyp, Eskottaǵy at jarysy taǵy bar, biraq ony Artýr unatpaıdy. Sodan soń baqtaǵy sharýa da jeterlik...

— Aha!— dedi dáriger Lloıd.— Baq demekshi, bárimiz de bilemiz ony jaqsy kóretinińizdi, Bentrı hanym.

— Baǵy bolǵan tamasha shyǵar,— dedi Djeın Helıer, ýyzdaı jas, ádemi aktrısa.— Onda da biraq kúrek ustap, jer shuqylap, qoldy oımasa deımin de. Óz basym gúlderdi sondaı unatamyn.

— Baq demekshi,— dedi Ser Genrı,— áńgimeni osydan bastaıyqshy.— Qane, B... hanym, bastańyz? Uly tuqym, qaýipti nardıs, ajaldyń shóbinen...

— Qoıyńyzshy, sizge ne bolǵan?— dedi Bentrı hanym.— Qazir ǵana siz aıtqan soń esime tústi. Artýr, álgi Kloderhem Kortta1 bolǵan oqıǵa esińde me? Bilesiń, ana Embroýz Bersı qart she? Ózi bir sondaı kishipeıil, súıkimdi adam dep júrýshi edik qoı!

— Árıne esimde. E, ol ózi bir qyzyq oqıǵa edi ǵoı. Bastap jiber, Dollı.

— Sen aıtyp berseń durys bolar edi sony.

— Basty qatyrmaı, bastap jiber. Aıtatynyńdy óziń aıt. Men ózimdikin jańa ǵana aıtyp berdim ǵoı.

Bentrı hanym demin ishke tartyp bir ret tereń kúrsinip qoıdy. Qoldaryn ýqalap, qatty oılanǵan adamnyń syńaıyn tanytty. Sosyn sýyryla sóılep ketti.

— Sizderge kóp aıtatyn eshnárse joq. «Ajaldyń shóbi» degennen baryp esime túskeni ǵoı. Biraq men ózim bul oqıǵany «Shalfeı men pıaz» der edim.

— Shalfeı men pıaz deısiz be?— dedi dáriger Lloıd.

Bentrı hanym oǵan basyn ızedi de: «Bul bylaı bolyp edi»,— dep baıandaı bastady.— Artýr ekeýmiz Kloderhem Korttaǵy Embroýz Bersıdikinde qonaqtap jatqan bolatynbyz. Bir kúni qatelesip, baqtan edáýir shalfeı men dıgıtalıstiń2 japyraǵy qosa julynypty. Dámin kirgizý úshin, sol kúngi keshki asqa daıarlaǵan úırekterdiń ishine álgi japyraqtardan aıamaı salsa kerek, eldiń barlyǵy ýlandy. Al Ser Embroýzdyń qamqorlyǵynda júrgen bir bıshara qyz ólip te ketti.

— Obal-aı, obal-aı, - dedi Mıss Marpl,— ne qylǵan qaıǵyly oqıǵa edi.

— Aıanyshty ǵoı, solaı ma?

— Qosh,— dedi Ser Genrı,— sodan soń ne bolǵan?

— Eshteńe de bolǵan joq,— dedi Bentrı hanym,— osymen bitti;

Eldiń bári demderin ishke tartyp tyna qaldy. Buryn eskertip aıtsa da, áńgime osylaısha kelte qaıyrylady dep oılamaǵan bolatyn.

— Áıtkenmen, qymbatty ledı, áńgimeniń osymen bitýi múmkin emes,— dedi Ser Genrı kelispeı.

— Siz tek qaıǵyly oqıǵanyń bolǵanyn ǵana aıttyńyz, biraq onyń qandaı jaǵdaıda órbigeni týraly tis jaryp eshteńe demedińiz ǵoı.

— Iá, árıne, taǵy da biraz qosýǵa bolady,— dedi Bentrı hanym.— Biraq bárin men aıtyp qoısam, qyzyǵy bolmaıdy ǵoı.

Bentrı hanym otyrǵan adamdarǵa jaǵalaı bir qarap shyqty da, jaılap: «Men sizderge áńgimeniń maıyn tamyzyp, naqyshyna keltirip aıtý qolymnan kelmeıtinin eskertkenmin» — dedi.

— Aha!—dedi Ser Genrı. Oryndyǵyna túzetilip otyrdy da, kózildirigin kıip: «Shynyn aıtsam bar ǵoı, Shahrazade, mynaýyńyz adamdy sergitetin naǵyz sony áńgime eken. Tapqyr bolsańdar áýselelerińdi kóreıin dep tursyz ǵoı. Qyzyqtyrý úshin jorta aıtyp turmaǵańynyzǵa kim kepil. Mıss Marpl, siz bastap jibermeısiz be?

— Men aspazshy jaıyn bilgim keledi,— dedi Mıss Marpl. Ózi ne aqymaq, ne tájirıbesiz áıel ǵoı deımin.

— Aqymaqtyń naǵyz ázi,— dedi Bentrı hanym.

— Sońynan ol jylap-jylap alyp: «japyraqtardy julyp, as pisiretin bólmege shalfeı dep ákep bergen, ony men qaıdan bileıin?» — degendi aıtypty.

— Óz aqylymen istemeıtin bireý boldy ǵoı, onda,— dedi Mıss Marpl.— Jasy egde tartqan, sirá asty táýir pisiretin áıel bolar?

— Iá, tamasha pisiredi,— dedi Bentrı hanym.

— Sizdiń kezegińiz kep qaldy, Mıss Helıer,— dedi Ser Genrı.

— A! Sonda qalaı, suraq qoıaıyn ba? Arada Djeın oılanǵansha biraz úzilis bolyp qaldy. Sosyn ol: «Shynymdy aıtsam, ne surarymdy bilmeı otyrmyn»,— dedi.

Onyń ádemi janary Ser Genrıge jalbaryna qarady.

— Qalaısha joq, oqıǵaǵa qatysty adamdar jóninde suramaısyz ba, Mıss Helıer?— dedi Ser Genrı jymıyp.

Djeın áli de ne suraryn bilmeı otyryp qaldy.

— Keıipkerlerdi retimen aıtyp bersin,— dedi Ser Genrı jaılap qana.

— Iá, durys,— dedi Djeın,— Bul bir durys usynys eken.

Bentrı hanym tez-tez saýsaqtarymen áńgimeniń keıipkerlerin sanaı bastady: «Ser Embroýz, Sılvıa Kın (álgi qaıtys bolǵan qyz), onyń qurbysy — Mod Vıı — ózi bir usqynsyz qaratory qyz eken, biraq elge unady áıteýir. Qalaı jolyn tabatyndary mıyma kirmeıdi. Sosyn Embroýz myrzamen kitap jóninde pikirlesýge kelgen Kerl deıtin bireý boldy. Kitap bolǵanda, bilesiz ǵoı, álgi sırek kezdesetin, latyn tilinde jazylǵan, kógerip ıistenip ketken túsiniksiz qoljazbalar. Esiktes turatyn kórshisi, Djerrı Lorıımer deıtin kisi boldy. Onyń jeri, Feıarlız, Ser Embroýzdyń jerimen shektes eken. Odan soń orta jasqa kelgen, qaıdan bolmasyn mysyq sekildi jyly oryn taýyp ala qoıatyn Karpenter deıtin semiz áıel boldy. Baıqaýymsha, ol áıel Sılvıanyń ári tárbıeshisi ári seriktesi kórinedi.

Bentrı hanym, baıqaýymsha, Mıss Helıermen qatar otyrǵandyqtan kelesi kezek maǵan tıetin sekildi. Eger olaı bolsa, men sizden aldymen oqıǵanyń qalaı órbigenin jáne ana adamdardyń kim ekenin qysqasha sıpattap berýińizdi ótiner edim.

— Oý!— dep Bentrı hanym eki oıly bolyp qaldy.

— Ser Embroýzdan bastap jiberińiz, endi,— dep sózin jalǵastyrdy Ser Genrı.— Ol ózi qandaı adam edi?

— Iá, ol bir elden erekshe qart, qart emes-aý, jasy alpystan asa qoımaǵan adam bolatyn. Biraq ózi óte názik edi. Júregi nashar, joǵary kóterile almaıtyndyqtan úıine lıft qondyrýǵa májbúr bolǵan. Sodan da bolar kári kórinetin. Minezi jibekteı, kishipeıildiń kishipeıili dese bolar edi ony. Onyń ashýlanǵanyn, abyrjyǵanyn eshqashan kórgen emespiz. Shashy ádemi, appaq, ásirese daýsy sondaı súıkimdi bolatyn.

— Durys,— dedi Ser Genrı.— Ser Embroýzdi bildik. Endi álgi Sılvıa qyzǵa kóshelik, óziniń aty-jóni qalaı edi?

— Sılvıa Kıp. Ol sulý, shynynda da óte sulý bolatyn. Shashy — aqsary, óńi keremet edi. Eptep topastaý kórinetin.

— Já, bolar, Dollı,— dedi kúıeýi unatpaı.

— Artýr, árıne olaı oılamaıdy,— dedi Bentrı hanym jaqtyryńqyramaı.— Al shyndyǵynda onyń aqyly azdaý bolatyn, tyńdaýǵa turarlyq eshteńe aıtpaıtyn.

— Kelbetti jannyń biri edi ózi,— dedi polkovnık jylyraq sóılep.— Tenıs oınaǵanyn kórseń onyń, keremet dersiń. Ózi óte kóńildi júretin. Júris-turysy qandaı edi shirkinniń. Jas jigitterdiń ony kórgende aýzynyń sýy qurıtyn edi desem, qatelespespin.

— Bul jeriń artyqtaý bolyp ketti,— dedi Bentrı hanym. Ondaı qyzdar jigitterge unamaıdy qazir. Tek sen sıaqty kári-qurtańdar ǵoı munda, jas qyz dese, ishken asyn jerge qoıatyn.

— Tek jas bolý jetkiliksiz,— dedi Djeın.

— Oǵan qosa erkekti úıirip áketetin J. Q. bolýy kerek.

— Nemene,— dedi Mıss Marpl,— J. Q. degen ne pále taǵy?

— Jynystyq qasıetti aıtamyn,— dedi Djeın.

— Iá,— dedi Mıss Marpl.— Bizdiń kezimizde muny «qyz qylyǵymen jaǵady» deýshi edi.

— Sıpattama jaman shyqqan joq,— dedi Ser Genrı.— Álgi siz «mysyq sekildi» degen seriktes áıel qandaı kisi edi, Bentrı hanym?

— Mysyq degende kádimgi mysyqty aıtyp otyrǵan joqpyn,— dedi Bentrı hanym.— Múlde basqa. Úlken aq mamyq jastyqtaı tompıyp, árdaıym pys-pys etip júretin tolyq áıeldi aıtqanym ǵoı. Edelaıd Karpenter sondaı bolatyn.

— Jasy qaı shamada?

— Qyryqtarda. Sol úıde Sılvıanyń on bir jasar kezinen beri turatyn bolsa kerek. Óte ádepti áıel. Baqytsyz jaǵdaıǵa tap bolyp, jesir qalǵan. Baı týystary kóp bolǵanymen qaltasynda kók tıyny joq. Óz basym asa unata qoımadym. Pysyldaǵan tolyq adamdardy da kóńilim qalamaıdy.

— Kerl myrza she?

— E, eńkish tartqan egdeleý adam. Ondaılar kóp-aq, tipti birin-birinen aıyra da almaısyń. Iistengen kitaptary jaıly birdemelerdi aıtqan bolyp edi, basqa ýaqytta únin estı almadyq qoı. Ser Embroýz ony onsha jaqsy bilmese kerek.

— Álgi esiktes Djerrı týraly ne aıtasyz?

— Óte súıkimdi jigit. Sılvıa ekeýi sóz baılasyp qoıypty. Aıanyshty jeri de osy bolyp tur ǵoı.

— Endi, menińshe...— deı berip, Mıss Marpl tejelip qaldy.— Ne deısiz?

— Jáı, ánsheıin, qymbattym.

Ser Genrı qart áıelge suqtana qarady. Sosyn ol oıǵa shomyp: «Sonymen álgi eki jas sóz baılasty dedińiz ǵoı. Olaryna kóp ýaqyt bolyp pa?» — dep surady.

— Bir jyldaı bolsa kerek. Ser Embroýz buǵan basynda Sılvıa óte jas dep qarsy bolypty. Biraq sóz baılasqandaryna bir jyl ýaqyt ótken soń, ol raıynan qaıtypty. Jaqynda úılený toılary da ótpekshi eken.

— Solaı de! Qalyńdyqtyń aqshasy bar ma eken?

— Máz emes. Jyldyq tabysy bir-eki júz fýnttyń shamasy kórinedi.

— Ol arada kúdikti eshteme joq, Klıterıng,— dedi polkovnık Bentrı jymıyp.

— Endigi suraqtyń kezegi dárigerdiki,— dedi Ser Genrı.— Osymen men de boldym.

— Bilgim kelip otyrǵany, negizinen, kásibimizge baılanysty,— dedi dáriger Lloıd.—

Tergeý kezinde medısına tarapynan qandaı qorytyndy jasaldy eken. Onda da Bentrı hanymnyń esinde bolsa ǵana.

— Emis-emis esimde,— dedi Bentrı hanym.— Tamaqtan dıgıtalınniń ýy tabyldy.

Dáriger Lloıd basyn ızedi.

— Bul shóp — dıgıtalıs, júrekke óte qatty áser etedi. Júrek aýrýynyń keıbir túrine bul taptyrmaıtyn shıpa. Jalpy qyzyq jáıt eken. Dıgıtalıstiń japyraǵy qosylǵan tamaq osynshama qaýipti bolady dep eshqashan da oılamas edim. Ýly japyraqtar men ártúrli búldirgenderdi jep ýlanyp qalý jóninde tym artyqtaý aıtylyp júr. Ýlar men alkaloıdty bólip alý úshin úlken daıyndyq pen jaýapkershilik kerek ekendigin eldiń bári bile bermeıdi.

— Osydan bir kún buryn,— dedi Mıss Marpl,— Makartýr hanym Týmı hanymǵa bir erekshe ósimdiktiń tuqymyn berip jiberipti. Sóıtse Týmı hanymnyń aspazshysy álgilerdi pıaz eken dep Týmıler tutas ýlanyp qalypty.

— Biraq odan olar ólgen joq qoı,— dedi dáriger Lloıd.

— Joq,— dedi Mıss Marpl quptap.

— Men biletin bir qyz da ýdan qaıtys boldy,— dedi Djeın Helıer.

— Álgi qylmystyń tóńireginde ǵana sóıleıik,— dedi Ser Genrı.

— Qylmys?— dedi Djeın selk ete qalyp.— Men muny kezdeısoq nárse dep otyrsam.

— Eger bul kezdeısoq oqıǵa bolsa,— dedi Ser Genrı izetpen,— Bentrı hanym ony bizge aıtpaǵan bolar edi. Joq, meniń baıqaýymsha, bul syrttaı ǵana kezdeısoq oqıǵa sıaqty. Al shyn máninde munyń artynda bir qupıa tur. Esimde qalǵan bir oqıǵany aıtaıyn. Ártúrli adamdarmen bir úıde qonaqta bolyp, tamaqtan keıin áńgime soǵyp otyrǵanbyz. Qabyrǵada neshe túrli eski qarý-jaraqtar ilýli turǵan. Qonaqtardyń biri jaı qaljyńdap, atty adamdar ustaıtyn eski úlken pıstoletti ala salyp, atatyn adam sekildi ekinshi bireýge kezedi. Sóıtsek, qarý oqtaýly eken, atylyp ketip álgi adamdy óltirdi. Álgi jaǵdaıda biz, birinshiden, jańaǵy qarýdy daıarlap oqtap qoıǵan adamdy, ekinshiden, múldem kinási joq adamdy jańaǵydaı dóreki qaljyńǵa barýǵa óz áńgimesimen ıtermelegen kim, sony anyqtaýǵa tıisti boldyq.

Meniń oıymsha, bizdiń shesheıik dep otyrǵan máselemiz de soǵan uqsas. Dıgıtalıstiń japyraqtary tamaqqa jorta aralastyrylǵan. Eger siz aspazshynyń kinási joq dep, shynynda da onyń kinási joq qoı, solaı emes pe, shyǵaryp tastaıtyn bolsaq, mynandaı suraq týady: «Japyraqty terip, ony as daıarlaıtyn jerge ákelgen kim?»

— Onyń jaýaby ońaı,— dedi Bentrı hanym.— Túgeldeı bolmasa da, suraqtyń ekinshi jartysynyń jaýaby bylaı. Japyraqty as úıge Sılvıanyń ózi aparǵan. Salat, tamaqqa salatyn ártúrli shóp, birneshe túp jas sábiz, taǵy sol sıaqtylardy jınaý Sılvıanyń kúndelikti mindetine jatatyn. Óıtkeni baǵbandar áli kók, pispegen nárseni julǵandy unatpaıdy, ábden pisip, dárejesine jetkende ǵana jınaǵandy táýir kóredi. Sılvıa men Karpenter hanym mundaıdyń talaıyn óz kózimen kórgen bolatyn. Bir buryshta shalfeıdiń arasynda shynymen dıgıtalıs esip tur eken, sondyqtan qatelesýi ábden múmkin.

— Biraq japyraqtardy Sılvıanyń ózi juldy ma?

— Muny.eshkim de bilmeıdi. Solaı bolar degen boljam jasaldy.

— Boljam degen,— dedi Ser Genrı,— qaýipti nárse.

— Biraq Karpenter hanymnyń aralaspaǵanyn men jaqsy bilemin,— dedi Bentrı hanym.— Sebebi sol kúni erteńgisin ol terasada menimen birge serýendegen bolatyn. Ol jerge biz erteńgi astan keıin shyqqan bolatynbyz. Kóktemniń erteligine qaramastan kún erekshe jyly bolatyn. Baqqa Sılvıa jalǵyz ketken, qaıtqanda onyń Mod Vıımen qoltyqtasyp kele jatqanyn kórdik.

— Olar jaqsy dos eken ǵoı, solaı ma?— dep surady Mıss Marpl.

— Iá,— dedi Bentrı hanym.— Mod Vııdiń birdeme aıtqysy keldi, biraq aıtpady.

— Onda ol kóp boldy ma?— dedi Mıss Marpl.

— Eki jumadaı,— dedi Bentrı hanym. Onyń daýsy birtúrli ózgerip shyqqandaı boldy.

— Mıss Vııdi siz unatpadyńyz ǵoı deımin?—dedi Ser Genrı.

— Joq, unattym, unattym.

Daýysyndaǵy mazasyzdyq endi ulǵaıa túsken bolatyn.

— Siz birnárseni búgip qalyp tursyz ǵoı, Bentrı hanym,— dedi Ser Genrı ony sógip.

— Men de sekem alyp qalyp edim,— dedi Mıss Marpl,— biraq aıtatynymdy aıaǵyna jetkizbeı qoıa salǵanmyn.

— Siz qaı tusta sekem alyp edińiz?

— Siz ana qyzben jigit sóz baılasyp qoıyp edi degen tusta. Eń aıanyshtysy da osy dep edińiz ǵoı. Meniń ne aıtqym kelip otyrǵanyn bilgińiz kelse, dál sol tusta solaı deýin deseńiz de, daýysyńyz bir túrli senimsizdeý shyǵyp edi.

— Óziń qandaı sumdyq adamsyń,— dedi Bentrı hanym.— Bárin de kórip-bilip otyratyn sıaqtysyń. Iá, men birnárseni oılanyp qalyp edim. Ony aıtýdyń keregi bar ma, joq pa dep turǵanym ǵoı.

— Aıtýyńyz kerek,— dedi Ser Genrı.— Eshbir búkpesiz aıtqanyńyz jón bolady.

— Já, ol mynaý — dedi Bentrı hanym.— Bir kúni keshkisin, dál álgi qaıǵyly jáıt bolatyn kúni keshkisin, tamaqtyń aldynda syrtqa terasaǵa shyǵyp edim. Qonaq úıdiń terezesi ashyq tur eken, Djerrı Lorımer men Mod Vııdi kózim shalyp qaldy. Jigit... qyzdy súıip tur eken. Árıne, jaı kezdeısoqtyq pa, álde basqa jaǵdaı ma, ol arasyn bile almadym. Ony eshkim de aıta almas. Alaıda Ser Embroýz Djerrı Lorımerdi jek kóretinin biletinmin. Múmkin jas jigittiń álgindeı jaǵyn sezgen bolar. Biraq kúmánsiz bir nárse, álgi Mod Vıı jigitti shynymen jaqsy keretin. Ústinen túsip qalǵan kezde, onyń jigitke qaraǵanyn kórseńiz. Menińshe, Sılvıadan góri jigit jańaǵy qyzben jaqsy úılesip ketken bolar edi.

— Men Mıss Marpldan sizden burynyraq bir suraq suraıyn dep otyrmyn,— dedi Ser Genrı.— Bilgim kelip otyrǵany, tragedıadan keıin Djerrı Lorımer Mod Vııge úılendi me?

— Iá,— dedi Bentrı hanym.— Alty aı ótken soń úılendi.

— Ah! Shahrazada, Shahrazada,— dedi Ser Genrı.— Áńgimeni qalaı bastaǵanyńyzǵa tań qalamyn da! Etin túgel sylyp alyp, qur súıegin tastapsyz ǵoı, bizdiń aldymyzǵa.

— Qaı-qaıdaǵyny shyǵarmańyzshy,— dedi Bentrı hanym.— Et degen sózdi aıtpańyz. Vegetarıandar ol sózdi qoldanbaıdy. Olar «esh ýaqytta da et jemeımiz» degendi aıtqan kezde, jegeli otyrǵan bir úzim etti de tastap ketesiń. Qerl myrza vegetarıan bolatyn. Ol ylǵı da orazasyn kebek tárizdes bir nársemen ashatyn. Ol sıaqty qartań tartqan, saqaldy, eńkish kisiler kóbinese májnúndeý keledi ǵoı.

— Olar ish kıimderin de ózderi tigip kıedi.

— Qudaıym-aý,— dedi onyń kúıeýi.— Dollı, Kerl myrzanyń ish kıimi týraly ne bilýshi ediń?

— Eshteńe de bilmeımin,— dedi Bentrı hanym basyn joǵary ustap.— Solaı shyǵar degen oıym ǵana.

— Men baǵana aıtqanyma ózgeris engizemin,— dedi Ser Genrı.— Onyń ornyna «siz qoıǵan máseledegi keıipkerler óte qyzyq eken. Men olardyń bárin endi ǵana túsine bastadym» der edim, solaı ma, Mıss Marpl?

— Adam tabıǵaty árqashanda qyzyq, Ser Genrı. Bir tıptes adamdardyń ylǵı birkelki áreket etetine tańqalamyn.

— Eki áıel, bir erkek,— dedi Ser Genrı.— Adamzattyń atam zamannan kele jatqan úsh buryshy. Máseleniń tuǵyry da osy ǵoı? Menińshe, solaı dep oılaımyn.

Dáriger Lloıd tamaǵyn qyrnap: «Mende bir oı bar edi» — dedi uıalshaqtap.— Sizdi de ýlanyp qaldy dedi me, Bentrı hanym.

— Nege ýlanbaıyn! Artýr da, eldiń bári de ýlanyp qaldy!

— Másele sonda, bári de,— dedi dáriger.— Meniń oıymdy túsinip otyrsyz ba? Kim istese de, bir túrli túsiniksizdeý. Adam ómirine qalaı bolsa solaı nemquraıly qaraıtyn nemese tıse terekke, tımese butaqqa degen bireýdiń isi ǵoı bul. İshindegi bir adamdy isten shyǵarý úshin, ádeıi segiz adamdy birdeı qurbandyq etýge bas tigetin bireý bar degenge óz basym senbeımin.

— Sizdiń oıyńyzdy túsindim,— dedi Ser Genrı oıǵa ketip.— Men bul arasyn oılamappyn.

— Ol adamnyń ózi de ýlanyp qalmaı ma eken?— dedi Djeın.

— Keshki tamaqqa sol kúni kelmeı qalǵan bireý boldy ma?— dedi Mıss Marpl.

— Bári de stol basynda bolatyn,— dedi Bentrı hanym basyn shaıqap.

— Menińshe, Lorımer myrzadan basqasynyń bári de boldy, solaı ma qymbattym? Ol úıde joq bolatyn, joq álde boldy ma?

— Beker aıtasyń, ol keshki tamaqty sol úıden ishken,— dedi Bentrı hanym.

— A!—dedi Mıss Marpl, daýsy ózgerip.— Onda bul máselege múlde basqasha qaraýǵa týra keledi.

Ózine renjigennen qabaǵy túıilgen Mıss Marpl: «Sonsha aqymaq bolǵanymdy qarashy»— dedi kúbirlep.— Baryp turǵan aqymaqtyq.

— Shynymdy aıtsam, sizdiń oıyńyz maǵan maza bermeı otyr, Lloıd,— dedi Ser Genrı.— Tek álgi qyzdy, basqa emes, dál sol qyzdy ǵana ýlandyryp óltirý múmkin be?

— Olaı isteı almaısyz,— dedi dáriger.— Bul meni endi mynadaı oıǵa ákelip tirep otyr. Aıtalyq, qurbandyqqa shalynǵaly otyrǵan o basta qyz emes, basqa bireý bolsa she?

— Nemene?

— Tamaqtan ýlanǵan jaǵdaıda onyń aqyry nemen tynatynyn eshkim de bilmeıdi.— Tamaqty birneshe adam birge ishedi. Nemen tynady? Bir ıá eki adam eptep aýyrady, aıtalyq ekeýi nemese odan da kóbiregi qatty ýlanady, bireýi óledi. Shamamen osylaı bolady, biraq dál ne bolaryn anyq bilý múmkin emes. Biraq keıde basqasha da bolýy múmkin. Dıgıtalın birden júrekke áser etetin dári. Al endi jańaǵy úıde júregi aýyratyn bir ǵana adam bar-tyn. Qurbandyqqa sony shalǵysy kelgen shyǵar? Basqalarǵa onsha qaýipti emes nárse, oǵan asa qaýipti bolýy múmkin ǵoı. Qylmys jasaǵan adam solaı oılaýy múmkin. Olaı bolmaı, basqasha bolýy jańaǵy men aıtqannyń dáleli, ıaǵnı dáriniń adam organızmine qanshalyqty áser etetinin aldyn ala bilý, boljaý múmkin emes.

— Sizdiń oıyńyzsha, qurbandyqqa shalynbaqshy bolǵan Ser Embroýz ǵoı?— dedi Ser Genrı.— Iá, ıá qyzdyń ólimi qate bolǵan.

— Ser Embroýz qaıtys bolǵan soń, onyń murasy kimge qalypty?— dedi Djeın.

— Óte oryndy suraq, Mıss Helıer. Burynǵy qyzmetimde júrgende bizdiń eń birinshi qoıatyn suraǵymyz osy edi,— dedi Ser Genrı.

— Ser Embroýzdyń uly bar bolatyn,— dedi Bentrı hanym asyqpaı.— Osydan kóp jyl buryn olar arazdasyp qalyp edi. Uly tentekteý bolatyn. Biraq balasyn murasyz qaldyrýǵa Ser Embroýzdyń shamasy kelmeı qaldy. Sebebi zań Kloderhem Kortty basqa bireýge qaldyrýǵa ruqsat etpeıtin. Sóıtip Martın Bersı ataqqa da, bar múlikke de ıe bolyp shyǵa keldi. Ser Embroýzdyń muraǵa óz qalaýynsha qaldyratyn tolyp jatqan basqa da dúnıesi jetkilikti bolatyn. Qamqoryndaǵy Sılvıaǵa arnaǵany taǵy bar. Muny biletin sebebim, Ser Embroýz sizderge aıtyp otyrǵan oqıǵadan keıin bir jylǵa jetpeıtin ýaqyttyń ishinde qaıtys boldy. Biraq ol Sılvıanyń óliminen keıin, soǵan dep qaldyrǵan muralyq ósıet qaǵazdaryn qaıta jasaýǵa tyrysqan da joq. Menińshe, ol aqsha ne koróldiń qazynasyna túsip ketti, nemese álgi ulyna buıyrdy. Ol arasy anyq esimde joq.

— Sonda búkil mura istiń basy-qasynda bolmaǵan álgi uldyń paıdasy men Ser Embroýzge or qazam dep júrip, ózine kór qazǵan ana qyzdyń paıdasyna tıgen boldy ǵoı,— dedi Ser Genrı oıǵa batyp.— Bul aqylǵa sımaıtyn sıaqty.

— Al ana ekinshi áıelge eshteńe tıip pe?— dedi Djeın.— Álgi Bentrı hanymnyń mysyq sekildi tolyq áıelin aıtamyn.

— Mura týraly qaǵazdarda onyń esimi atalmapty,— dedi Bentrı hanym.

— Mıss Marpl, siz tyńdamaı otyrsyz ǵoı,— dedi Ser Genrı.— Oıyńyz tym alysta júrgen sıaqty ǵoı.

— Men dárihana ustaıtyn qart Bedjer myrza týraly oılanyp otyr edim,— dedi Mıss Marpl.— Onyń úıinde sharýasyn retteıtin ýyzdaı jas, jas bolǵanda áýeli qyzyndaı da emes, tipti nemeresimen shamalas jalshy qyz júretin. Álgi qyz týr aly ol tis jaryp eshkimge eshteńe demeıtin. Bedjer myrzanyń keleshekten jemis kúttirgen tolyp jatqan jıenderi men nemereleri bar úlken semásy bar bolatyn. Sóıtse, senesiz be, senbeısiz be, Bedjer myrza dúnıe salardan eki jyl buryn álgi jalshy qyzǵa qupıa túrde úılenip alypty. Árıne, Bedjer myrza dárihana ustaǵanymen, ózi sondaı dóreki, usqynsyz kári shal bolatyn. Al Ser Embroýz bolsa, Bentrı hanymnyń sıpattaýynsha, sondaı mádenıetti, ádepti djentelmen edi ǵoı. Osyǵan qaramastan adamnyń tabıǵaty uqsas bola beredi eken ǵoı.

Osy jerde úzilis bolyp, Ser Genrı Mıss Marplǵa tesile qarap otyrǵan. Mıss Marpldyń baısaldy kók kózi Ser Genrıge qýlana qadalyp qalyp edi, tynyshtyqty Djeın Helıer buzyp: «Álgi Karpenter hanym sulý ma edi?» — dedi.

— Iá, ájeptáýir óńdi, biraq asyp ketken sulý emes bolatyn.

— Onyń muńly daýsy jaǵymdy edi,— dedi polkovnık Bentrı.

— Muńly emes, mysyqtyń pyryly sekildi der edim, men bolsam,— dedi Bentrı hanym.— Pyryly!

— Asyqpasań jaqynda ózińdi de bireý mysyq deıtin bolady, Dollı.

— Óz úı-ishimde mysyq bolýdan qashpaımyn,— dedi Bentrı hanym.— Áıelderdi onsha jarata bermeıtinimdi ózin bilesiń ǵoı. Meniń unatatynym — erkekter men gúlder.

— Talǵamyńyz tamasha eken,— dedi Ser Genrı.— Ásirese erkekterdi aldyna salady ekensiz.

— Ol izet qoı,— dedi Bentrı hanym.— Sonymen meniń azǵantaı áńgimem qalaı bolyp shyqty? Eshteńesin qaldyrmaı búkpesiz aıttym ǵoı deımin, Artýr, sen qalaı oılaısyń?

— Iá, janym. Oıynnyń shartyn buzbaı ádil júrgizgenińe eshkim de kúmándana qoımas deımin.

— Birinshi kezek sizdiki,— dedi Bentrı hanym, saýsaǵyn Ser Genrıge qaraı shoshaıtyp.

— Men uzaqqa shabamyn. Sebebi áli eshnársege kózim anyq jetpeı otyr. Eń áýeli Ser Embroýzdy alaıyq. Ózin-ózi óltirý úshin mundaı amalǵa júgine qoımas deımin, ekinshiden, qamqoryndaǵy qyzdy óltirgennen ol eshqandaı paıda tappaıdy ǵoı. Ser Embroýzdy shyǵaryp tastaımyz. Kerl myrzaǵa kelsek, qyzdy óltiretindeı eshbir sebebi joq. Al eger onyń oıy Ser Embroýzdy qurtý bolsa, ol jan adam joqtaı qoımaıtyn sırek qoljazbanyń bir-ekeýin qymqyryp keter edi. Menińshe, Bentrı hanymnyń seziktengenine qaramastan, Kerl myrzany da bylaı alyp tastaımyz. Mıss Vıı. Ser Embroýzdy óltiretindeı sebep oıda da joq. Al Sılvıany qurtýǵa sebebi barshylyq. Ol Sılvıanyn jigitine ǵashyq. Bentrı hanymnyń aıtysyna qaraǵanda, ony óte qatty súıetin. Dál sol kúni tańerteń ol Sılvıamen baqta birge bolǵan. Onyń uly japyraqtardy julyp alyp shalfeıge qosyp jiberýi ábden múmkin. Joq, biz Mıss Vııdi op-ońaı qutqara salmaımyz. Lorımer deıtin jigitke kelsek, onyń eki jaqqa da qısyny keledi. Eger qalyńdyǵynan qutylsa, ol ana ekinshi qyzǵa úılenedi. Biraq bul tym artyqtaý sıaqty, óıtkeni, osy zamanda baılasqan ýádeni buza salý degen qıyn emes qoı. Al eger Ser Embroýz ólse, ol kedeı qyz emes, qaltasy qalyń baı qyzǵa úılengen bolar edi. Bul jaǵynyń jigit úshin mańyzdy bolý-bolmaýy onyń qaltasyna baılanysty. Alda-jalda ol bar múlkin qaryzyn óteýge kepildikke salyp jibergen bolsa, jáne ony bizge Bentrı hanym ádeıi aıtpaı otyrǵan bolsa, onda narazylyq bildiremin. Endi Karpenter hanymǵa keleıik. Birinshiden, onyń ýaqytqa baılanysty tamasha dáleli bar. Dálel degenderge jalpy senbeımin. Ol áıelden seziktenetin taǵy da bir sebebim bar, biraq ony ázirge aıtpaı tura turaıyn. Al jalpy tarazyǵa salatyn bolsaq, onda men Mıss Mod Vııdy birinshi atar edim. Óıtkeni oǵan qarsy aıǵaqtar basqalardikinen basymdaý.

— Kelesi adam,— dep, Bentrı hanym, dáriger Lloıdqa nusqady.

— Menińshe, Klıterıng, sen qylmys jasaǵan adam qyzdan qutylǵysy kelgen dep qatelesip otyrsyń. Men bilsem ol, kerisinshe, Ser Embroýzdyń kózin joımaq bolǵan. Buǵan meniń kúmánim joq. Ana Lorımer degen jigittiń mundaıǵa bilimi jete qoıady deı almaımyn. Óz basym qylmysty istegen Karpenter hanym der edim. Ol kópten beri sol semámen birge turyp kele jatqandyqtan Ser Embroýzdyń densaýlyǵynyń jaıyn óte jaqsy biletin, sondyqtan kerekti japyraqtardy terýge Sılvıany (ózińiz aıtpaqshy, onyń ańqaýlaý ekeni ras bolsa) op-ońaı kóndirýi múmkin. Maqsatynyń ne ekenin, shynyn aıtsam, men bilmeımin. Biraq bir kezde Ser Embroýz mura jóninde ósıet jazyp, onyń ishine álgi áıeldi de qosýy múmkin degen boljam aıtýǵa ábden bolady. Meniń qosarym osy ǵana.

Bentrı hanymnyń suq qoly endi Djeın Helıerge qaraı buryldy.

— Men ne aıtarymdy bilmeı turmyn,— dedi ol.— Tek Sılvıa munyń bárin nege óz betimen isteı almaıdy deısiz? Ári-beriden soń as úıge japyraqtardy alyp barǵan sol qyzdyń ózi ǵoı. Sosyn ózińiz Ser Embroýz ol qyzdyń úılenýine kezinde qarsy bolǵan degensiz. Demek, Ser Embroýzdiń kózi joıylsa, ol qyz ózine tıisti aqshany alady da, birden turmysqa shyǵady ǵoı. Shaldyń densaýlyǵyna kelsek, ony ol Karpenter hanymnan kem bilmegen bolar edi.

Bentrn hanymnyń saýsaǵy jaılap aınalyp kelip, Mıss Marplǵa toqtady.

— Al, muǵalim madam, siz ne deısiz?—dedi ol.

— Ser Genrı bárin de basyn ashyp óte jaqsy aıtty, shynynda óte keremet,— dedi Mıss Marpl.— Dáriger Lloıdtyń oıy da ózinshe durys. Ekeýi máseleniń basyn ashyp aldy. Biraq dáriger Lloıd máseleniń bir jaǵyn jete túsinbegen sıaqty. Bylaı ǵoı, dostar, keńesshi dárigeri bolmasa, Ser Embroýz júrek aýrýynyń qaı túrimen aýyratynyn bile almas edi ǵoı, durys pa?

— Sizdiń ne aıtqaly otyrǵanyńyzdy uǵa almadym, Mıss Marpl,— dedi dáriger Lloıd.

— Siz Ser Embroýzdyń naýqasy dıgıtalın áser etetin júrek aýrýy dep otyrsyz ǵoı, solaı ma? Biraq olaı ma, olaı emes pe oǵan dálel joq. Basqa aýrý bolýy da múmkin ǵoı.

— Basqasha bolýy múmkin?

— Iá, dıgıtalındi dárigerler kóbinese júrek aýrýyna jazyp beredi degendi ózińiz aıtpap pa edińiz?

— Solaı-aq bolsyn delik,— Mıss Marpl,— biraq onda turǵan ne bar?

— Bul Ser Embroýzdyń qolynda zańdy túrde jazdyryp alǵan dıgıtalıni boldy degen sóz. Meniń aıtpaq bolyp otyrǵanym (oıymdy ylǵı durystap jetkize almaımyn) mynaý: aıtalyq, siz álgi adamdardyń bireýin dıgıtalın berip kózin joıǵyńyz keldi. Mundaıda eń qarapaıym ári jeńil jol olardyń bárin birdeı dıgıtalın japyraǵymen ýlandyrý. Árıne, jalǵyz adamnan basqasy aman qalady. Qurban bolǵan bir adamǵa eshkim de tańdanbaıdy. Óıtkeni, dáriger Lloıd aıtpaqshy, mundaıdyń arty nemen tynatynyn eshkim de boljaı almaıdy. Sondyqtan bir de bir adam qyzdyń ne dıgıtalındi kóbirek qabyldap qoıǵannan, ne bolmasa basqadan qaıtys bolǵanyn suramaıdy da. Ser Embroýz ýdy kokteılge, nemese kofege salyp qoıýy da, nemese jáı ǵana shıratatyn dári dep qyzdyq ózine ishkize salýy da ábden yqtımal ǵoı.

— Sonda siz Ser Embroýz jaqsy kóretin, qamqorlyǵyndaǵy jas qyzdy ózi ý berip óltirdi dep otyrsyz ba?

— Dál tóbesinen tústińiz,— dedi Mıss Marpl.— Bedjer myrza men onyń ýyzdaı jas jalshy qyzy sekildi.

Alpystaǵy Shal Jıyrmadaǵy qyzǵa ǵashyq bolyp albasty basyp pa demeı-aq koıyńyz. Ol kún saıyn bolyp jatatyn jáıt qoı. Al Embroýz sıaqty óktem, ótimdi adamnyń solaı istemegenine kim kepil. Keıde mundaı nárse masqaraǵa aınalyp ketedi. Ser Embroýz qyzdyń kúıeýge shyqpaqshy bolǵanyna shydaı almaı, ony boldyrmaý úshin qoldan kelgen árekettiń bárin de jasaǵan, biraq eshteńe shyǵara almaǵan. Aqyry qyzǵanyshtan qyzdy Lorımer sıaqty jas jigitke qıǵannan góri óltire salǵandy artyq kórgen. Dıgıtalıstiń uryǵy shalfeıdikimen aralas sebilgenine qaraǵanda ol jańaǵy sumdyqty kúni buryn oılastyrǵan bolýy kerek. Merzimi jetkende japyraqty jınap alyp, ony qyzdyń ózinen as úıge berip jiberedi. Bul týraly oılaýdyń ózi qorqynyshty, biraq, menińshe, istiń mán-jaıynyń qalaı bolǵanyn bilýge tıistimiz ǵoı deımin. Ondaı jastaǵy erkekter keıde jas qyz dese esi ketedi. Máselen, bizdiń sońǵy organıst... jaraıdy, ol masqarany aıtpaı-aq qoıaıyn.

— Bentrı hanym,— dedi Ser Genrı,— bul shynymen osylaı ma?

Bentrı hanym basyn ızep:— Iá, bulaı bolady degen úsh uıyqtasam túsime de kirgen emes. Jáı kezdeısoq nárse bolar dep qoıǵanmyn. Ser Embroýz qaıtys bolǵannan keıin, maǵan bir hat keldi. Maǵan aparyp berilsin dep aıtyp ketipti. Hatynda ol shyndyqty jazypty. Nege ekenin ózim de bilmeımin, ekeýmizdiń aramyz óte jaqsy bolatyn.

Sol sátte eldiń bári de tynyshtala qalyp, ishteı sógip otyrǵanyn sezip qalsa da, Bentrı hanym toqtamastan bastyrmalatyp: «Sizder sengen qupıasyn aıtyp qoıdy dep otyrsyzdar ǵoı, biraq olaı emes. Onyń shyn aty Ser Embroýz Bersı emes. Álgi esimdi ataǵanda Artýrdyń maǵan ańyryp qarap qalǵanyn baıqadyńyzdar ma? Alǵashqyda túsinbeı qalǵan bolatyn. Men bárin de ózgertip jibergenmin. Kádimgi jýrnaldar men kitaptardyń alǵy sózindegi: «Mundaǵy keıipkerlerdiń barlyǵy da oıdan shyǵarylǵan» degeni sekildi. Olardyń shyn máninde kim bolǵanyn sizder esh ýaqytta da bile almaısyzdar.

---