InfoHub Logo

— Qapyshjan, ájeńniń zıratyna soǵa keteıik.

Apamnyń daýysy qaltyrap shyqty. Aldymyzda buzylǵan kópirden qalaı ótemiz dep kele jatqan men endi rúldi solǵa qaraı burdym.

Apamnyń ájeń dep otyrǵany — óz sheshesi. Ol kisiniń dál qaı jerde jerlengenin de bilmeımiz. Áıteýir Shoqtalynyń kóp zırattarynyń ishinde bolar dep, jyńǵyldardyń ara-arasyna mashınamen tura saldym. «Naǵashy áje... Kári áje» deıtin edi-aý ony jurt. Meniń esime ol kisiniń úıinde eń sońǵy ret bolǵanym túsip ketti.

...Jazǵy demalysqa shyqqan soń-aq úıde bir tıyndyq paıdamyz bolmaı, bosyp kettik. Azannan qara keshke deıin asyq qýyp, ózen jaǵalap, bosqa sendelemiz. Qala berdi velosıped tebý...

Bir kúni sáskede eki qaltamdy taba nanǵa syqa toltyryp, birjola shyǵyp bara jatqanymda, esik aýzynda apam ustaı aldy.

— Eı, esirek neme, tanaýyń deldıip bosqa sendelip júre beresiń be? Qarap júrgenshe ájeńdikine baryp, sharýasyna qolqabys etip qaıtpaısyń ba?! Ákeń bolsa anaý, egin dep, shóp dep júrgeni. Esh bolmasa habar alyp kel baryp.

Ájemniń úıi ortalyqtan otyz shaqyrymdaı jerde kolhozdyń «Shoqtaly» degen ýchaskasynda turady. Kishkene kezimde apam ertip aparyp biraz kún júrip qaıtqanymyzdy emis-emis bilemin. Odan qaıtyp barǵan emespin. Men ınternatta júrgende kelip ketetini bolmasa, ol kisiniń de bizdiń úıde bolǵanyn kórgenim joq.

Byltyr qystyń kúni bir sýyqta «Kóılek pen qant, shaı alyp qoıdym. Baryp ájeńniń jaǵdaıyn bilip qaıt» degende, kókemniń «Áı, sol kempir úshin báıek bolamyz da júremiz be? Osy úıde eki qolyn jyly sýǵa malyp otyrsa, kim qoı der edi?» degen sóz úshin anam túnimen jylady...

Sodan qaıtyp ájem týraly sóz bizdikinde bolǵan emes.

Dál qazir barmaımyn deseń, apam qalaıda renjıdi. Sharýa degenine kejegem keıin tartyńqyrap tursa da, «Nem ketti, eki-úsh kúnge barsam, baryp qaıtaıyn» degen oıǵa keldim. Ájemniń aýylyna keshtetip jettim... Jónge kirip, jol boıy velosıpedimdi jetelep, jaıaý júrýime týra keldi.

Aýyldyń bir shetindegi ájemniń kishkene jer kepesiniń aınalasy azan-qazan. Shańdaqqa aýnaǵan sıyrlar, ýaq maldar... Naq bir kolhozdyń kishigirim fermasy sıaqty.

— Shek-aı, kebenek, shek! Qudaıa, tuıaǵyń synsyn.

Ájemniń daýsyn estip baryp, ol kisiniń kógendeýli qoı-eshkilerdiń arasynda otyrǵanyn bildim.

Úıdiń janyna kelgenshe ájem meni kórgen joq, eki tizesiniń arasyna úlken sary qaýaqty qysyp alyp, qara qoıdyń jelinine jabysyp otyr eken. Janyndaǵy toqal eshkini qarǵap-silep, tirseginen salyp-salyp qoıady. Sirá, sodan kúıip otyrsa kerek. Úndemeı kelip, velosıpedimdi soraıyp shyǵyp turǵan kepeniń bel aǵashyna súıeı saldym. Endi esiktiń aldynda jatqan tomardyń túbirine otyra bereıin degenim sol edi, alakeýimde baıqamaı bir qańyltyrdy basyp ketip, qańǵyr ete qalǵany...

— Ók, áı, ók!.. Qarasan kelgir! — dep ájem ornynan ushyp turdy. Uıpa-tuıpa bolyp kózin jaýyp ketken kımeshegin túzep, maǵan qaraı júrdi.

— Oı, sıyr ma desem, bul qaısyń, apaq-sapaqta dúrliktirip júrgen?

— Men ǵoı, áje, Qanysh.

— Qanyshyń kim? Myna Jaýbasardyń júgermegi...

Ájem meniń betime bajyraıyp qarap turdy da:

— Úıbaı, kim deseń, Zıashtyń úlkenimisiń? Ó, jaman... úlkeıdiń be? E, aýyl-eliń amanshylyq pa? Áıteýir apaq-sapaqta jaıshylyqpen?..   

Osy kezde kógenniń shetindegi ala laq baq ete qalǵany.

— Oıbaı, ana sorly óldi-aý. — Ájem galoshyn tyrp-tyrp etkizip, qaıtadan júgirip kógenge ketti. Qarǵap-silep júrip álgi laqty aǵytyp jiberip, qoıdyń jelinine qaıta jabysty.

Ol kógendi jaǵalaı qoı-eshkini túgel saýyp boldy. Býyndary syrtyldap, eńkeńdep kelip, sary qaýaqtyń betimen lúpildegen sútti meniń janyma qoıdy da, ılikken belin jazyp, eki búıirin taıanyp biraz turdy. Bas-aıaǵyma tiktep qarap turyp, bir kezde:

— Óziń ákeńe tartyp shyr bitpeıtin shúregeı bopsyń ǵoı, áı! — degeni. Ne derimdi bilmeı aıaǵymmen jer sıpap qıpaqtap qaldym.

— Qarnyń da ashqan shyǵar. Meniń jumysym kóp áli. Bosaǵada turǵan samaýryndy shyǵaryp, sý quıyp, tutata qoısań... Óziń bilýshi me eń ondaıdy?

Shaı qoıý degen — meniń úırenshikti kásibim.

Ájemniń aıtqan jerinen shúmeginiń qulaqshasy synyq, kirden aq-qarasy belgisiz samaýryndy shyǵaryp, sý quıdym. Oshaqtyń basynda kepken jıdeni butap otyryp: «Ájem apamdy nege suramady eken, tipti inilirimdi de...» dep oılanyp qoıamyn.

Shaı qaınaǵansha ájem de qyzyl sıyrdy saýyp boldy. Bar sútimen qara qazandy lyqa toltyryp, jeroshaqqa ot jaqqan soń, ájem ekeýmiz shaıǵa otyrdyq.

— E, aýylyń tegis amanshylyq pa?

— Sálem dep jatyr sizge.

— Ákeń ne istep júr?

— Burynǵysha, traktor ǵoı.

— E, tórt dóńgelekten aıyrylsa, seniń ákeń ashtan óledi-aý, sirá... maı sasyp, — dep tyjyrynyp qoıdy.. Men ákelgen apamnyń sálemdemesin aqtaryp kórdi de, konfet, pechenelerden óziniń aldyna ǵana bir ýysyn salyp, «Tisiń bar ǵoı, ádemi keýdirep tur eken» dep, barlyq kepken nandy meniń aldyma qaraı ysyryp qoıdy. Bir qyzyǵy laq qattyraq jótkirse de, ájem selt etip kógen jaqqa qaraıdy.

Ol áldenege mazasyzdana otyryp, bir kezde:

— Ózderiniń tuıaqtaryń qansha boldy? — dep maǵan shuqshıa qarady.

— Bir sıyr, úsh eshkimiz bar ǵoı.

— Iá, senderdiki neǵyp myńǵyra qoısyn-aý. Jaman ákeń dalaqtap júrip ne óndirsin, alda qudaı-aı!

Ájem keńkildep biraz kúlip aldy da, beıildene kógen jaqqa kóz qyryn salyp qoıdy. İshteı óz-ózine rızashylyq etkendeı júzi jadyrap ketti.

— Áı, óziń neshinshi klássyń bıyl?

— Altynshyny bitirdim.

— Oqý bitirip, ókimet bolasyń ba, joq, sen de tórt dóńgelek qýyp ketesiń be?

— Ushqysh bolam, áje.

— Ol neń, álgi aspanda júretin be? Pshsh-t-t! Alda qudaı-aı! Myqynbaı bıshara Qarataýdyń basyna shyǵamyn dep kempirimen úsh ret qoshtasqan eken, endi sen aspanǵa ushamyn deshi. Yhh-hy-hy-y... Úıbaı-aı... İshim... m...

— Nesi bar, áje, oqýyn oqyǵan soń...

— Áı, qazir ushshy... Ana úıdiń tór jaǵynda kórpeshe jatyr — soǵan qısaıa sal, men sút sýyǵansha otyramyn, — dep ájem qolyn bir siltedi.

Úıge kirip sheshine bastadym. Jastyq pa, álde ony muny salǵan qalta ma, arasyna tas tyqqandaı birdemeni basyma jastap, uıqyǵa bastym.

...Túnniń bir ýaǵynda oıanyp kettim. Qulaǵymnyń dál túbinen bir kúbir estiletin sıaqty. Kózimdi ashyp jiberip, uıqysyraǵan bop betimdi burdym — dál janymda áje jatyr eken. Bir qoly meniń keýdemde, ózinshe kúbirlep sóılep jatyr.

— İzdep kelgeni ǵoı shirkiniń. Zıash jibergen-aý, a? Ne degenmen zaty erkek qoı. Osyndaı bir baqa bastyń bireýin buıyrtpaǵany... Alda qudaı-aı. Nıetinen tapty deıdi-aý osy jurt... Sonda men perzentti jek kórem ǵoı... Jek kórem, ıa... Meıli deseń, desinshi... — osy arada ájemniń denesi selkildep ketti. Jylaǵandaı boldy. — Qudaı-aı, bir emes, eki birdeı ul berdi... Ózi aldy, men qaıteıin. Ýh, qudaı-aı... — Ol aýyr kúrsinip bir aýdarylyp tústi. Betin maǵan buryp, taqalyp jatty.

— Bazarbaı baıqusta da ne kiná, jylyna bir soǵady. Qolyna kirip-aq alar em, átteń, malym bar ǵoı.

Ájemniń kókiregi syr-syr etedi. Aýzynan shyqqan demi qulaǵymnyń dál túbin jylytyp jiberdi.

Aıap kettim. Aýyzymnan qalaı shyqqanyn da bilmeımin:

— Áje, sizdi kónse, kókem kóshirip alam dep júr ǵoı, — deppin. Ájem selk ete qaldy.

— Áı, sen jamannyń osyndaı uıqyń sergek pe? Bazarbaı deımisiń? Alda, baıǵus. — Ernin bir sylp etkizip, ájem teris aýnap jatty.

— Ákeńniń oıyn bilemin... Kózin tesip bara jatqan meniń on-on bes tuıaǵym ǵoı. Tý-talaqaı ǵyp qurtqan kúni ákeńniń shańyn Úshqorǵannyń ar jaǵynan kórermin.

Tula boıym muzdap sala berdi. Biraq úndegenim joq. Dúnıe-múlik degende ájemniń aıadaı úıi aldymen kózge túsetini — bir synyq júk, aıaq ústinde eki-úsh jamylǵysh kórpe. Tósegen eski sandyq qana. Shańy burqyldaǵan quraq kórpesheniń ústinde otyryp, ájem ekeýmiz shaı iship júrdik.

Ájemniń úıine kelgeli ishken shaıdyń dámi birtúrli sıaqty. Appaq bop sút tatyp turady. Tábetim shappaǵan soń, qolymdaǵy kesemdi aýdaryp-tóńkerip otyryp qaraǵam, sama taba alsamshy. Tipti buıyrmasyn. Móldir sýǵa sút qata salǵan.

— Áje, shaı salýdy umytyp ketkensiz be? — Qolymdaǵy kesemdi qoıa salyp ájeme qaradym.

— E, nemene, tamaǵyńnan ótpeı jatyr ma? — Qyzyl ıegimen maljańdap otyrǵan bar nanyn ájem dastarqanǵa búrkip jiberdi.

— Qarshadaı bop tamaq tańdap... İshe ber, báribir qudaıdyń qara sýy.

Kezinde ájemniń Zıash apamnan basqa da eki uly bolypty. Ekeýi de darıaǵa ketip ólipti.

Biz úıden biraz uzap baryp kúnde jantaq shabamyz.

Qısyq dóńgelek arbany kók esekke jegip alyp, ony men tasımyn.

Bir ret jyńǵyldyń túbinde kóleńkelep otyryp ájemniń jasyn suradym.

— E, neǵylaıyn dep ediń jasymdy? — Shegesi shyǵyp yrsıyp ketken etiginiń ultanyn shuqylap otyrǵan ájem maǵan ala kózimen ata qarady. Jipsip turǵan mańdaıyn beshpetiniń shalǵaıymen súrte saldy da, qolyndaǵy etigin janyna qoıdy.

— Jylym — jylan, jyl qaıyrýdy bilýshi me ediń?

Men úndegenim joq. Ájem álginde biz jantaq shapqan ózekke únsiz qarap otyrdy da, basyn shaıqady. Jerden bir túıir kesek alyp, alaqanymen eze berdi... eze berdi.

— Oh, oıbaı-oı... onda myna ózeniń jaltyrap jatqan darıa edi... Jylannan jylan bir múshel... jylannan jylan úsh-sh... sonymen alty múshelden eki jylym asypty, — dep búgilgen saýsaqtaryn jazyp jiberdi.

Men kelgeli ájemniń úıine basyn suqqan jandy kórgenim joq. Ájemniń de «bir úıge baryp kele qoıaıynshy» degenin esitken emespin. Bári de sonadaıdan oralyp ótedi. Japyraıǵan kishkene kepe aýyldan da jyraq. Alǵashqy kúnderi meniń velosıpedimdi qyzyq kórdi me, ózimnen kishileý bir top bala kelgishtep júrdi. Bir ret velosıpedti ortaǵa alyp, kóleńkede shuqylasyp otyrǵanymyzda, ústimizden ájem shyǵyp qaldy.

— Oı, óligińe otyraıyndar, túge... Yzdıyp-yzdı-yp meniń quranymdy shyǵarǵaly kelgendeı, aıda, arman... Osydan jýyp kórińdershi mańyma, aıaqtaryńdy syndyraıyn, júgermek kelgirler. — Balalar shańdaryn da qaqpastan tura-tura aıdady. — Senen de bar-aý, súmireıip... Endi topyrlatshy solardy! — Ájem maǵan zárlene qarap, qolyndaǵy jyńǵyl shybyǵymen jerdi nuqyp-nuqyp qalǵanda, shybyǵy shart syndy.

Balalar sodan qaıtyp jolamaı ketti.

Úıge qaıtardan bir kún buryn ájem ekeýimizdiń aramyzda qolaısyz bir jaǵdaı boldy. Jantaqtan tús qaıta ábden qaljyrap qaıtqanbyz. Shaı iship bolǵan soń: «Qapysh-aı, jınaı salshy», — dep ájem janyndaǵy jastyqqa kısaıa berdi. Kese-sháınek, dastarqandy ornyna qoıyp, qolyma shaqpaq qant salynǵan qyzyl qaltany aldym. Buryn ájem úıdiń tóbesinen salbyrap turatyn jyńǵyldardyń birine ile salatyn. Men de sony oılap, soraıyp shyǵyp turǵan bir butaqty tómen basa bergenimde, oram qaǵazdyń jerge top ete qalǵany.

Mine, qyzyq... aqsha... Belinen shýda jippen qaıqaıta býǵan kádimgi aqsha. Ózimnen ózim qysylyp, aqshaǵa bir, ájeme bir qaraı berippin.

«Bul buryn bireýdiń kepesi bolǵan», — dep edi-aý ájem, álde solardan qaldy ma eken? Ne de bolsa ájeme kórseteıin dep, aqshaǵa qolymdy soza bergenimde, ájemniń jastyqtan basyp julyp alǵany...

— Ó, nıeti buzyq nálet. Tasta, káne. Jytyp ketpekshi ediń, á? Jytyraıyn men seni. Betimniń terisin bes syǵyp júrip tapqanymda...

Qalsh-qalsh etip ájem janyma jetip keldi.

— Jaǵyńdy ýatyp jibersem osy. Áıda, joǵalt kózińdi... — Taramys saýsaqtar dál búıirimnen burap ótti.

— Áje-aý, men bilmeı... — Yzam kelip, sózge de kelmeı óksip jylap jiberdim.

— Táıt-áı... kózińdi aǵartpa. Kóz jasymen qorqytamyn deıdi. Qaraı gór óziniń jylańqysyn.

Ájem endi aqshasyn qaıda tyǵaryn bilmeı abdyrap turyp qaldy.

Ol túni ájem maǵan tósekti dalaǵa salyp berdi. Ózi úıge jatyp, syqyrlaýyq esikti ishinen ilip aldy. Árıne, nege bulaı etkenin bilip jattym.

Erteńine aýylǵa qaıtpaqshy boldym. Velosıpedimdi ustap úı mańynda turǵanymda julyǵy jyrtyq kóne galoshyn tyrp-tyrp súıretip janyma ájem keldi.

— Ie, nemene, jaıshylyq pa?

— Aýylǵa qaıtaıyn dep edim.

— İm-m... qaıtamyn de... — Eki qolyn artyna ustap meni olaı-bulaı oraǵytyp biraz júrdi. Kımeshekten kóringen samaıyna qolyn júgirtip, oshaqtyń basyndaǵy órege qaraı ketti. Kúıbeńdep júrip bir kezde kókala shúberekke túıilgen qos ýys qurtty janyma ákep qoıdy.

— Álgi qara sıraq nemeleriń aldyńnan shyqsa, ustatarsyń. — Sóıtti de, úıden kıinip shyǵyp, maǵan jaltaq-jaltaq qarap arqandaýly esegine qaraı jetti.

Synyq qulaq esekti jetelep ákep arbasyn jekti. Aıyr-ketpenderin jıystyryp bolǵan soń belin eshkiniń qylynan esken tusaýmen bir býyp, meniń janyma keldi.

— Sen neǵyp tursyń-aı? Nemene, shaıtan arbań buzylyp qaldy ma?

— Qazir... — Tesilgen kamerimdi jamap alaıyn degen oıymnan aınyp, endi ony-munymdy jıystyra bastadym. Ájem meniń jelkemnen qarap biraz turdy da, zildeı kerzi etigin súırete basyp, qaıtadan esek arbasyna qaraı ketti. Bir kezde aıqaı saldy.

— Áı, sen qurısyń ba, joq, ádde menen birdeńe kórip ketesiń be? — Qarasam, kózi meni jep tur eken. Kún qaqqan shalbar-shalbar beti búlk-búlk etedi.

Iapyrmaı, ájem shynymen-aq meni... Kóńilime bir jaman oı sap ete qaldy. Eshkimniń qylaýyna qol júgirtip kórmep edim... Ony-muny salynǵan qorabymnyń da aýzyna tesireıip qarap, qala berdi.

Biraz jer uzap baryp artyma qaraǵanymda uzyn jyńǵyl shybyqty ıyǵyna salyp, ájem esek arbanyń sońynan erip barady eken.

...Aınalasyn jantaq basqan tómpeshiktiń janynda apam uzaq turdy. Apamnyń orny bólek qoı. Teris qarap turyp menen jasyryp, jaýlyǵynyń ushymen kózin súrtkishtegenin de baıqap qaldym. Ájemdi ózektiń baýraıyna jerlepti. Jalǵyz tómpeshik basqa zırattardan bólek tur.

Dál qasynan bir túp aq sheńgel ósipti.

---