InfoHub Logo

Baraqbaıdyń túıesi joǵaldy. Kádimgi jarbaı ingen. Arǵy tegi býdannan jaratylǵan bul jaryqtyq túıeniń ishindegi eń bir kóriksizi bolatyn. Jarbıǵan usqynsyz denesin kóterip turǵan aıaqtary da adam kórgisiz qısyq-qısyq Nar túıenikindeı kerilgen kerbez bitimnen ada osy malyn Baraqbaıdyń ózi de túk unatpaıtyn. Kórgen saıyn kóńili tolmaı, "oı, túriń qurysyn" dep, ishinen bir sybap alatyn. Endi, mine, qyrdaǵy aǵasynyń malyna qosyp qoıyp otyrǵan sol túıesi aıaq astynan úshti-kúıli joǵaldy da ketti. Qansha aıtqanmen, óz sanatyndaǵy menshigi emes pe, jarbaı degenmen de áıteýir bala-shaǵanyń yrzyǵy ǵoı. "Qap, myna jamandy-aı", — deıdi endi Baraqbaı. Mundaıdy bilgende baıaǵyda-aq kózin qurtyp, puldap almaımyn ba dep te ókinip qoıady. Onyń ústine áıeli Shárgúldiń:

— Ol jamandatqyrdyń botalaıtyn kezi de alys emes, úsh-tórt aıda shubat iship otyratyn edik, — degen sózderin estigen saıyn taǵy kúıinedi.

Aınaladan qaramaǵan jeri joq Motosıklin daryldatyp, júrýi múmkin-aý degen jerdiń bárin de súzip shyqty. Sol mańdaǵy maldy aýyldardy da aralap qaıtty. Kórdik degen adam joq. Sóıtip Baraqbaı men Shárgúl jaman jarbaılarynan kúder úze bastaǵan...

Avtodúkenniń meńgerýshisi bolyp isteıtin Baraqbaı Oktábr meıramynyń qarsańynda ortalyqtan shalǵaı otyrǵan otarlarǵa saparǵa shyǵýy kerek boldy. Ony jóneltip turyp kelinshegi taǵy da:

— Áı, ana joǵalǵan jarbaıyńdy júrgen jerińnen izdestire kelýdi umytpa! - dep, óktem eskertip qalǵan. Buıyrǵan mal bolsa qaıda keter deısiń?! Shyǵar bir jerden! Qoıshy, eı, endi sonyńdy! — degen bul da, munyń basy qatyp júrgenin bilmeıtindeı, zirkildep turǵan Shárgúlge renish bildirip. Sóıtip júrip ketken. Biraq bul joly da jarbaıynyń habaryna qana almady. Tek qana qaıtar jolynda maldaǵy aǵasynyń úıine soqqan Baraqbaıdyń sol úıde ózi de otarynan bólinip qalǵan bir top qoıyn izdep júrgen aqsaqalǵa kezdesip, sonyń sózine qulaǵy eleń etti.

— Anaý Smaǵul degenniń qorasynda bir túıe tur. Shóbine túsken jerinen ustap alyp baılaǵan eken. Eki apta bolypty, izdeýshi kelgen joq deıdi. Sol bolmasyn, qaraǵym. Onyńnyń poshymy qandaı edi ózi?

— Jarbaı, — degen bul oıynda eshteńe joq.

— O, onda ol bolmaıdy. Anaý bir kórerge kóz kerek ásem mal. Kádimgi nar túıeniń tuqymy. Áýrelenbeı-aq qoı onda, balam, — dep, jeńgesi quıǵan ystyq shaıdan jyltyraı bastaǵan mańdaıyn bir súrtip ótken.

— Áýrelenbeı-aq qoı, qaraǵym. — Osy sózdi aıtyp, attanyp bara jatyp ta artyna bir burylǵan. — Ol jarbaı túıe emes. Órkeshi qandaı!? Naǵyz kez órkesh, uzyn tirsektiń ózi. Ózi appaq-aý, appaq — Aqsaqal taǵy da áldenelerdi shubyrta aıtyp júrip ketken.

— Sen ol shaldyń sózin tyńdama! — Kúláı esikti jaýyp, munyń janyna shal keter-ketpeste jetip kelgen. — Jurttyń qandaı sharýasy bar? Túıe me? Túıe. Jarbaı dep mańdaıyna jazyp qoıǵan emes edi ǵoı seniń malyń da. Bar da, alyp kel. Kimdiki ekenin kim bilip jatyr. Qorańa bir kirgizip alǵan soń kórermiz. Bir kirgizip alǵysh ózi.

Baraqbaı úndegen joq Mashınasyn otaldyrdy da, júrip ketti.

— Áje, meniń aq botam bar ma? — Bıbi ájeniń qaladan kelgen nemeresi Marat júgirip kelip moınyna asyla ketken kúıi kókeıindegi suraǵyn qoıyp ta úlgirdi. Nemeresin saǵynyp qalǵan ájesi ony aınalyp-tolǵanyp júrip, suraǵanyn da aıtyp jatyr.

— Oý, qaraǵym-aý! Soqtaldaı jigit qoı mynaý!Azamat boldy degen osy emes pe?! Aq botań áli joq kúnim. Álgi aq maıasy qurǵyrdy taba almaı qaldyq emes pe? Al, káne, sheshe ǵoı.

— Ol qaıda, áje? — deıdi Marat ózin aımalap endi bolyp, túımelerin aǵyta almaı áýrelenip jatqan ájesiniń erkine berile túsip.

— Qaıdan bileıin, janym. Atań bolsa, baıaǵyda-aq izdep taýyp ákeler edi, endi bir qudaıdyń ózi biledi de qaıda qańǵyp júrgenin. — Ájesi sheship alǵan paltosyn bir qaryna ildi de nemeresiniń sýyq soryp, albyrap turǵan betinen taǵy da bir súıdi. — Kánıkólge keledi-aq dep edim ózim de túsime kirgen soń. Aıtqanym keldi-aý, qulynym. Óziń kimmen keldiń? Shesheń bar ma? — deı bergeni sol bolaty. Bular turǵan bólmeniń esigin ashyp qyzy da kire berdi. Eki ezýi eki qulaǵynda. Ol da anasymen qashanǵy ádetinshe qushaqtasyp amandasty.

— Aqbota joǵalyp ketti deıdi ájem, — Marat ózine burylǵan sheshesine aýzyn burtıtty. Botakóz onyń renishiniń mánisin túsinbeı qalǵan.

— Qaıdaǵy bota aıtyp turǵanyń?

— Aq maıa appaq bota týady. Sony saǵan beremin demep pe edi ájesi. Sony aıtyp turǵan shyǵar. — Bulardyń kıimderin sheshýge kómektesip júrgen osy úıdiń kelini Aıgúl túsindirip jatyr.

— A sol ma? — Botakóz kúldi. — Balam-aý, ol túıe degen maıda botalaıdy. Kóktemgi kanıkýlǵa kelgenińde oınaısyń dep aıtyp em ǵoı? Men qaıdaǵy bota dep tursam, týmaǵan botasyn izdep tur eken ǵoı.

Ol aq maıasy qurǵyr joǵalyp ketti. Tipti taptyratyn emes. — Bıbi Marattyń aq botany nege izdep turǵanyn qaıtadan túsindirdi. — Anaý Baraqbaılardyń da túıesi joq bop ketipti dep júr ǵoı... — deı bergen. Aıgúl sózin ilip áketti.

— Apa-aý, aıtpaqshy, olardyń túıesi tabylypty. Bir shopan shóbine túsken jerinen baılap qoıǵan eken. Baraqbaı jumyspen baryp júrgeninde ústinen shyǵyp, alyp kelipti. Endi qorasynan shyǵarmaı ustap otyrǵan kórinedi.

—

— E... e... — Bıbi tańdanǵannan aýzynyń ashyla túskenin baıqar emes. — Buıyrǵan mal deseńshi. Ánekı, buıyrǵan mal sóıtedi. Anaý da bir qudaıǵa qaraǵan adam eken de. Áıtpese dalada júrgen maldy qýyp jibermeı, ıesi kelgenshe baılap qoıyp, kútip otyrar ma..

— Bizdiń aq maıa da bir jerde turǵan shyǵar. Iesi biz ekenimizdi eshkim bilmeı júrgen shyǵar... — Manadan beri áńgimeni únsiz tyńdap qalǵan Maratqa da joǵalǵan túıeniń tabylǵany týraly áńgime unaǵan sıaqty. Eki kózin keń ashyp, japaq-japaq etedi. Úlkender kúlip jatyr.

— O, jaryǵym sol! — Ájesi ony qushaǵyna tartty. — Nemenege kúlesińder? Bul bir dúnıe izdep tur deısińder me? Atasynan qalǵan aq botasyn izdep tur da...

— Áje, aq bota tabyla ma? — dedi ol endi ájesiniń qushaǵyna tyǵyla túsip, Beıne joǵaltqany túıe emes, bota sekildi.

— Tabylady, kúnim. Áli-aq aq botańmen oınaıtyn bolasyń, - dedi ájesi óziniń senimi onsha bolmasa da, nemeresiniń kóńili úshin aldarqatyp jatyr. El ishinen joǵalýshy ma edi mal? Bir jerinen shyǵady da bir kúni...

* * *

Baraqbaıdyń túıeli bolǵany ras edi. Biraq bul óziniń jany súımeıtin jaman úı sekildi japyraıǵan jaman jarbaıy emes, qaz omyraý, kez órkesh, uzyn tirsek, symbatty aq maıa. Bul baıaǵyda joq izdegen jolaýshy qart áńgimelegen Smaǵuldyń qystaýynda turǵan túıe edi. Sol jyly onyń óziniki emestigi jónindegi qarıanyń sózderin estip otyrsa da, jeńgesiniń qaıraýy dem berip, ári onyń kórýge kóz kerek kóriktiligin ańǵaryp, nem ketip barady, jolaı soǵa keteıin dep, arnaıy burylǵan. "Aıtsa, aıtqandaı-aq eken", — degen, kórgen soń qarıanyń sonshama tamsana sóılegenin esine túsirip. Asyǵa kelip kórgenimen, áldenege qıpaqtaı bergen soń oǵan shopannyń:

— Nemene?! Saǵan túıeńniń sálemi túzý bolmaı tur ma?! — degeni bar. Bul bolsa nege ekenin ózi de túsinbeı:

— Jyǵa tanı almaı turǵanym, - dep jaltarǵan. Shopan: "Endeshe jyǵa tanyǵanda kelersiń" — degendeı, qoldy bir siltep, qoradan shyǵa bergen. Biraq sol túıeniń erekshe kelisti keskini Baraqbaıdyń mazasyn aldy. Araǵa on kún salyp, Smaǵul qystaýyna taǵy jetken. Bul joly janynda jeńgesi Kúláı da bar. Ortalyqqa ol — pul alýǵa barǵan ol qaınysynyń mashınasymen úıine jetip alǵysy kelgen. Ári ózderiniń qolynan joǵalǵan Baraqbaıdyń ingeniniń ornyn toltyrý múmkindigi kóringennen beri qaraı jar qulaǵy jastyqqa tımeı ketken. Bul joly da onyń jolǵa shyǵýyna bir jaǵynan túrtki bolǵan sol edi. Endigi ıesi tabylyp qalǵan da shyǵar. Tipti alyp ketti me dep, ishteı sóıtkenin tilep kele jatqan Baraqbaı baıaǵy ózi kórgen ornynda jaı jýsap turǵan jaýdyr kózdi janýardy kórgende eki udaı sezimge boı aldyrdy.

— Iá, nemene, bul joly jyǵa tanıtyn túriń bar ma?

— Onyń kelgen sharýasynyń jaıyn aıtpaı jobalaǵan Smaǵul sekem ala, jaratyńqyramaı qarady. "Ózińdiki bolmasa nemenege úıirilip júrsiń?!" degendeı ses bar úninde. Ózinen ózi qýystanyp, kúmiljı bergen qaınysynyń Kúláı aldyn orap ketti.

— Jyǵa tanymaıtyn nesi bar deısiz? Bul tanymasa, men tanyp turmyn baǵyp otyrǵan malymdy, — dep salǵan. Onyń sózine senbese de shopan áıel adammen shapyldasyp jatýǵa ózinshe arlanyp, "meıliń" degendeı qoldy bir siltedi. Álden soń óz sharýasynyń kúıin kúıttep:

— Oý, Baraqbaı shyraǵym, myna dúkenińde ne bar? Bizdiń kempir shaıym bitip qaldy, basym aýyryp otyr dep edi. Ondaı eshteńeń joq pa? — dep, jaıbaraqat sózge kóshti.

— A? Shaı deımisiz? — Baraqbaıdyń ishi qylp ete tústi. Tuıyqtan shyǵar joldyń ushyǵy kóringendeı eleńdedi.

— Iá, jaqsy shaıdy kórmegenimizge kóp boldy. Ondaıyń bolsa, aıtsańshy.

— Ata, keregińiz shaı bolsa, tabylady. — "Tyrnaqqa iliný degen osy" degendeı, qaınysyna qarap Kúláı da ıegin bir qaqty. Sonan soń qaıtadan saraıǵa jónelgen. — Endi bir bes-alty kúnde myna balańyz keregińizdiń bárin alyp, qaıtadan oralady. Al oǵan deıin myna túıeni esh jaqqa jibermeńiz. Munyń ıesi — osy jigit. Umytyp qalmańyz. — Shopan "ıe jigitke" buryldy. Kózine kózi túsip ketip edi, qarasynda ózgeshe bir jat yzǵar bar eken. Tiksinip qaldy. "Myna ıt qalaı qaraıdy eı!?" — dep oılaǵan. Biraq eshteńe deı almady. Ózinen jaýap kútip, únsiz syzdanyp turǵan áıelge qaıta burylyp, "boldy, boldy" dep, basyn ızeı berdi.

Sóıtip, Baraqbaı joǵynyń ornyn toltyrdy. Botalaıtyn neme me eken ózi dep, alǵashynda kúdik bildirgen Shárgúl de kóńilin demdegen. Tek anda-sanda ǵana keıbireýlerdiń ańdaýsyz aıtyp qoıǵan kóldeneń sózderiniń kóńilderin kúpti ǵyp ketetini bar. Túıe alǵash ákelgen kúni qoralaryna kirgisi kelmeı, kóp bultarǵan. Tipti áldeqaıda qashyp qutylǵysy kelgendeı, tapyraqtaǵanda ózderi de qatty sasty. Kórshi áıel osyny kórip turǵan. Aýzyn sylp etkizip:

— Mynaý óz maldaryń ba? Bóten qoraǵa kirgendeı bolyp turǵany nesi? — degen, "Senderdiki jaman jarbaı emes pe edi" deýge shaıpaý Shárgúlden bata almaı. Baraqbaı:

— Óz malymyz emeı, kimdiki deısiń? Ánsheıin jatyrqap qalǵan ǵoı, degende, Shárgúl:

— Osy jurttyń nesi bar?! Aýzyna kelgendi sóılemeı, jónine nege júrmeıdi bul!— dep silkingen.

Muny estigen kórshi áıel:

— Kórgenimizdi aıtqanǵa da jazyqtymyz ba endi?! Ózderiń bilesińder ne isteseńder de! O nesi, eı?! Qarap turyp soqtyqqany nesi?! — dep, budan ári kidirse ursysyp qalatynyn sezip, jónele berdi.

Sodan arada birtalaı kún ótip, kórshisimen bolǵan álgi bir áńgime, kishkentaı qaqtyǵys umytyla bastaǵanda úılerine baryp otyryp taǵy da:

— Úıbaı-aý, álgi bizdiń qaınaǵanyń túıesi botalapty. Sonysyn osy senderdiń jarbaılaryńmen qatar fevralda botalaıdy dep otyrýshy edi. Senderdiki qashan botalaıdy ózi? — degen.

— It bile me, bul qurǵyrdyń qashan týatynyn! Eki jyl kótereıin dep júrgen shyǵar. Shárgúl shaıy bitken kesesin dastarqanǵa nyǵarlaı qoıa saldy. Endigi sózge áńgime tórkinin áýelden unatpaı otyrǵan Baraqbaı aralasqan.

— Oý, kórshi aqysy degen bar emes pe, osy artyq áńgimeniń ne keregi bar? Bizdiń túıeniń jarbaı emestigin bilmeıtindeı sóıleıtiniń-aı, - dep áıeldiń qarsy til qatýǵa shamasyn keltirmeı, bastyrmalatyp ketken. — Áneý kúni osy aqquman kerek dep júr emes pe ediń? Tyǵyp júrgen bireýim bar edi, júrshi, umytpaı turǵanda sony berip qoıaıyn.

Úı ıesi kesesin asyǵys tóńkerip, ornynan turǵan. Aýzyn ashqan kúıi otyryp qalǵan kórshi áıel endi "E... e... sóıtshi, aınalaıyn", — dep, sońynan elpekteı jónele berdi.

Kóktemniń jandy jadyratatyn shýaqty kúnderiniń birinde Bıbi ájeniń Maraty taǵy da qydyryp keldi. Bul Jeńis kúniniń qarsańy bolatyn. Ájesi qýanyp-aq qaldy. Onyń ústine nemeresi Jeńis kúniniń qarsańynda mektepterinde bolǵan úlken jıynda atasyna arnap taqpaq oqyǵanyn aıtqan.

— Qandaı taqpaq oqydyń?

— "Jeńis" degen.

— Óziń aıttyń ba oqımyn dep, álde muǵalimiń tapsyrdy ma?

— Vojatyıymyz atalary soǵysta bolǵan balalardyń bárine de atalaryńa arnap óleń aıtyp beresińder, nemese taqpaq jattaısyńdar degen.

— Sosyn ne boldy?

— "Atalaryń senderge ne úıretti?" — dep surady. Men atam dombyra úıretti. Eger ol ólip qalmaǵanda botam joǵalmaıtyn edi, sosyn ol maǵan botamdy qalaı baǵý kerek ekenin de úıretetin edi dedim.

— Oı, aınalaıyn, sol! Sen bolmasań atańdy sol jerde kim eske alady deısiń. Ózi de bilip jatqan shyǵar-aý, bir aýnap túsken shyǵar-aý, jaryqtyq — dep, jasaýraǵan kózderin súrtip, nemeresin betinen súıdi.

...Erteńine Marat ájesimen birge kóshege shyqty. Omyraýlaryna orden, medal taqqan kóp atalardy kórdi.

— Bular da seniń atań sıaqty soǵysqa baryp, elimizdi fashıserden qorǵaǵan adamdar. Sen olardyń bárin de atań sıaqty syılaýyń kerek, — dedi ájesi. Keıbireýlerimen syrttaı tanystyryp ta qoıady. Birazdan keıin Marat bulardyń minbege shyǵyp qalaı sóılegenderin de kórdi...

Túske qaraı ájesi men ekeýi úılerine qaıtyp kele jatqan. Ájesiniń jeńine jarmasyp júrgen Marattyń kózine kenet aýyl shetinde jaıylyp júrgen bir top túıe tústi. Solardyń shetin ala júrgen bir aqshyl túıe onyń kózine jyly ushyrap ketti. Qasynda botasy da bar sekildi. Sıraqtarynyń arasynan birdeńe aǵarańdaıdy. Bala áldenege ájesine jalt qarady. Sóıtse, ájesiniń de eki kózi sol jaqta eken. Kún sala shuqshıyp qarap keledi.

— Áje, anaý kimniń túıesi? — Marat birdeńeni sezgendeı degbirsizdene surady.

— Tura tur! — dedi ájesi, bóget jasama degendeı, ony ıyǵynan basa ózine tartyp.

Sonan soń qolynan myqtap ustap aldy da, túıeler jaqqa qaraı dedekteı jóneldi.

* * *

Sol kúni Baraqbaı aq maıany tuńǵysh ret dalaǵa shyǵarǵan bolatyn. Túski shaıǵa endi otyra bergenderinde dalada oınap júrgen balasy entige júgirip úıge kirdi.

— Papa! Bizdiń túıeni Bıbi apa úıine alyp ketti!

— Ne deıdi!? — Baraqbaı ornynan ushyp tura berdi de, qaıtadan sylq etip otyra ketti. Basy lezde salbyrap keýdesine bardy. "Túıe Bıbiniki boldy ǵoı!" degen jalǵyz oı eseńgiretip jibergen. Bıbi — aǵaıyn bolyp júrgen syılas kisileriniń biri. Onyń ústine bul bir buryn-sońdy aýyldastar arasynda jaman aty shyqpaǵan, qaıta eńbekqorlyǵymen, adaldyǵymen belgili semányń adamy.

— Shesheńdi shaqyrshy, — dedi sálden soń.

Býy burqyraǵan samaýyrdy kóterip onyń ózi de kirip kele jatqan. Munyń álem-tapyryq túrin kórip, shoshyp ketti.

— Ne boldy, baıǵus?!

Baraqbaı aýzyn asha berip, balasyna qaraǵan.

— Nemenege ańyraıyp tursyń?! — dep zirk etti oǵan sheshesi. — Bar, daladan Zaıdany taýyp ákel!

Bala yqylassyz qozǵalyp úıden shyqty.

— Túıeden aıryldyq, — boldy Baraqbaıdyń bar aıtqany. Qara bujyr betinde aq qarasy tumandanyp áreń kóringen kózderi qyzara qalǵan eken. Bul — onyń ashýlanyp, qystyǵyp otyrǵandyǵynyń belgisi. Ánsheıinde kúıeýiniń mundaı túrinen yǵysyp, yńǵaıyna jyǵyla beretin Shárgúl, bul joly nazar aýdarmady.

— Ne bop qaldy, jazǵan?! — Bir ǵana sátte mańdaıy men eki betiniń búkil qyrtystary jıyrylyp-jıyrylyp tura qaldy.

— Bıbi úıine alyp ketipti. Olardyń túıeleri de joǵalǵanyn buryn estip júrip, neǵyp oıyma kelmedi deseńshi!? Bir jaǵynan Kúláı da qaqyldap qaldy.

— Nemene?! Sen sonda aty-jóni joq sol kempirge berip qoıǵaly otyrǵannan saýsyń ba?! Bir jyl boıy baǵyp-qaǵyp, endi bireýdiń qolyna op-ońaı ustata salmaqsyń ba?! — Áıeliniń kózderi shatynap, uıasynan shyǵyp bara jatqandaı eken. Baraqbaı eriksiz ornynan qozǵala bastady.

— Ol malyn tanymasa, kóre sala jabyspaıdy. Biraq baryp qaıtaıyn. Baǵyp otyrǵanymyz ras qoı, nem ketip barady... — Selqos tartqanymen, alǵan betinen qaıta almaı úıden shyqty. Eki bilegin sybanyp alǵan áıeli ere júrdi.

Bular osylaı attanǵanda Bıbi kósheden ertip alǵan eki-úsh tileýles kempirlerine shaı berip, áńgimeni sýdaı sapyryp otyrǵan.

— Men saǵan qumalaq ashqanymdy aıttym emes pe. Túıeń alysta emes, jaqyn jerde tur, seni ol kórip tur, sen óziń kórmeı tursyń demep pe edim?! — dep, biri óziniń sáýegeıligine sendirip jatsa, endi biri:

— Apyr-aı, á! Buıyrǵan malǵa daýa joq — dep tańdanady, — iz-túzsiz joǵalyp ketken túıe bir kúni botasyn ertip kelip turady dep kim oılaǵan!?

Osy mezet qoradan dabyr-dubyr shý estildi. Kelini Aıgúldiń áldekimge:

— Munyńyz ne? Ne istep jatyrsyz? — degen narazy únin estı sala Bıbi de súrine-qabyna esikten shyqqanynda botasyn qushaqtap jylap júrgen Maraty men shógip jatqan túıeni turǵyza almaı, yrsyldap júrgen Shárgúldi kórdi. Bir jaqta sólbireıip Baraqbaı tur.

— Óı, shyraq! Ne boldy, munda nege júrsińder? — boldy Bıbiniń aýzyna túskeni.

— Sheshe, myna bizdiń malymyzdy baılap alǵanyń ne? Sony qýa kelip turmyz, — Baraqbaı nyǵyzdana sóılegen.

— Oıbaı, neǵyl deısiń?! Men ózimniń joǵaltyp júrgen aq maıamdy ákelip baıladym dep otyrmyn. Meni ne qara basty?! Oıbaı, Aıgúljan-aý, mynalar ne deıdi?! — dep, Bıbi shyn sasýǵa aınaldy. — Malǵa mal munshama uqsas bolady eken-aý! Áı, qaraǵym, óziń shyn aıtyp tursyń ba?!

Onyń myna apalaqtaǵan qalpyn kórgen Shárgúl kúsheıip ketti.

— Qolymyzdan týǵyzyp, qolymyzdan órgizip otyrǵan túıemizdi qorańa ákelip baılap qoıǵanyńmen qoımaı, shyn aıtyp turmysyń degeniń ne sóziń? Qaljyńdap tur deımisiń, oıynymyz tasyp bara jatqan eshteńemiz joq! Eı, sen neǵyp tursyń qalshıyp?! Alyp júr malyńdy! Máımóńkelep qashanǵy turaıyn dep ediń?! Bol!

— Eı, qaraǵym, aǵaıyn adambyz, bosqa shatyspaıyq. Meniń aram oımen ákelgen eshteńem joq Jyqpaı tanyp tursań, alyp kete ber. Árkimniń de bir qudaıy bar, osynsha jasqa kelgende bireýdiń malyna jarmasyp maǵan ne kórinipti?! Senseń, qudaı kýá, óz malym dep jetelep ketkenmin. — Oıynda túk aramdyǵy joq Bıbi maldan buryn aǵaıyn arasynyń kıkiljińinen qoryqty. Onyń osy halin túsinip, yqtyryp alǵandaryna sengen Baraqbaı men Shárgúl endi kidirmeýge tyrysqan. Biraq qurǵyr túıe qoradan shyqpaı, álek qylmasy bar ma. Óz maly emes ekenine endi-endi kúmándana bastaǵan Bıbiniń kókiregin bir ókinish dyz etkizgendeı bolyp, ishi ýdaı ashyp qoıa berdi. Áıtse de sol boıda aıtyp qalǵan sózinen tana almaı, ózin ózi baspaqshy bolyp, úıge kirip ketti de, balalaryn da shaqyryp aldy. Sálden keıin qoradan shyǵyp bara jatqan túıeniń baq etken dybysy estildi.

* * *

Arada eki-úsh kún ótken. Bıbi kelininiń jumystan qatty renjip kelgenin baıqady.

— Ne boldy, balam? Júziń nege synyq? — degen enesi.

— Tanymaǵan bolsańyz, bireýdiń malyna bas-kóz joq jabysyp neńiz bar edi?!

— Endi "aljyǵan qaqpas" atanyp otyrsyz. Sony estip keldim, — dedi Aıgúl jylarman bolyp.

— Sony aıtqan adamnyń ózi aljyǵan. Aǵaıynnyń arasyna kirbiń túspesin dedim, áıtpese túıeniń meniki ekeninde daý joq.

— Bıbiniń de ishi tolyp tur eken, orynsyz jala kúıdirip ketti bilem. — Eregestirmesin. Eregestire berse, sotqa bersem de qaıtaryp alamyn túıemdi! — dep saldy.

— Iapyr-aý, túıe ózińdiki ekenine kóziń jetip tursa, keshe nege berip jiberdiń? Baraqbaıdiki ingen edi, áýelde qorasyna áreń kirgizipti, Bıbi Shárgúldiń aıqaıynan qorqyp óz túıesin berip jiberipti dep jurt gý-gý etedi. Óz malymyzdy bireýge berip qoıyp, onymen qoımaı, jazyqsyz sóz estip, biz nege qarap otyrýǵa tıispiz?! Alty aı qystaı jurt kózine bir kórsetýge batyldary barmaı, jabý jaýyp, qoralaryna tyǵyp ustap otyryp, endi betterin ashyp alǵan soń "Aljyǵan qaqpas, óz malyn tanymaı, jurttyń malyna jarmasyp, shatylyp júrgenin qarashy!" — dep júrgen kórinedi Kúláı.

— Aljyǵan kim ekenin anyqtaıyq onda, balam. — Bıbi etegin qaǵyp tastap ornynan turǵan.

...Sóıtip eki aýyldastyń arasyndaǵy túıe daýy bastalyp júre berdi. Sózben mámilege keltire almaǵan Bıbi endi, shynynda da, qarsylastaryn sotqa berýge májbúr bolǵan.

Sot prosesi tórt kúnge sozyldy. Eki jaq ta muqıat tyńdaldy.

Onnan asa kýálardan jaýap alyndy. Ádil sheshimge kelý úshin bultartpaıtyn dálel kerek edi. Baraqbaıdyń túıesiniń jarbaı ekendigin nemese nar túıeniń tuqymy ekendigin anyqtaýdyń ózi qıyndap ketken. Kóńil jyqpas aǵaıyn, ózderi de baıqamaı, isti odan ári shıelenistire túsken. Aqyry máseleniń barlyǵy tórt kúndik proseske núkte qoıatyn jalǵyz suraqqa kelip tireldi. Baraqbaıdyń túıesi jeti jasar eken de, Bıbiniń túıesi on jasta bolyp shyqty. Al talasqa túsken túıe she? Jergilikti zootehnık pen ortalyqtan shaqyrylǵan mal mamanynyń anyqtamalary jazylǵan konvert te ashyldy. Talasqa túsken aq maıa da on jasta bolyp shyqty!

— Sóıtip, Baraqbaı múlt ketti. "Qolynda bir jyl ustaǵan maldyń jasyn bilip almadyń ba!" — dep, Shárgúl de shıryǵyp baqqan. Biraq eńdiginiń bári de kesh edi. Botasyn ertken appaq maıa basqa qoraǵa kóshti.

...Marat osylaısha aq botasymen qaıtadan tabysty. Sol jylǵy jazǵy kanıkýldyń da kúnderin ájesi men aq botasynyń janynda ótkizdi. Kúzde mektebine oralǵannan keıin kanıkýl kúnderi taqyrybyna jazǵan shyǵarmasyna "Ájem men aq botam" dep, at qoıyp, onda ózi týmaı jatyp joǵaltyp alǵan aq botasyn ájesiniń qalaı taýyp bergenin tili jetkenshe baıandap edi.

Marattyń shyǵarmasyn klass jetekshisi eń jaqsy shyǵarma dep taýyp, klastaǵy balalardyń barlyǵyna daýystap oqyp berdi...

---