InfoHub Logo

Aýdandyq partıa komıtetiniń sekretary Janaıdarov erteńgilik kabınetine kelip, sheshinip, shashyn tarap, ıyǵyna túsken aq qaıyzǵaqtaryn silkip, kreslosyna otyra bergeni sol edi, oń jaq buryshtaǵy telefon onyń otyrǵanyn kútip turǵandaı aıaq asty bezildep ala jóneldi: «Mejgorod» dedi ishteı Janaıdarov trýbkany tez qulaǵyna tosyp.

— Alo, — dedi ol daýysyn ári sharshaǵan, ári tań atpaı jumystan basqany oılamaı otyrǵan isker adamnyń maqamyna salyp mańyzdana... — Tyńdap turmyn! Janaıdarov! Á-á, sálemetsiz be, Tursyn Satanovıch! — Onyń álgindegi samarqaý mańǵazdyǵynan tuqym da qalmaı, trýbkanyń ishine enip kete jazdady. — Qalaı, densaýlyǵyńyz jaqsy ma? Tymaýratyp qaldy dep estip em, kóktem ǵoı, bul eń bir aldamshy da qıyn kezeń. Jyly kıinip, saqtanyp júrseńizshi. Saqtanyp júrseńizshi deımin. Sýyqtan da... Iá! Esimde. Bilgende qandaı! Eskertkish? Eskertkish... Ol... tur... Týra teri ıleıtin kombınattyń aldynda. Jaqsy... jaqsy! — Janaıdarov jylan soryp jatqan qurbaqadaı taban asty shala-jansar kúıge kóshti.

— Kelsin... Kelsin... Kútemiz... Siz de kelesiz be? — Onyń daýsyna diril aralasty. — Oıbaı-aý, onda... árıne, qýanamyz. Qashan? Búgin keshke? Qaıdan? Qalaı-qalaı? Anglıadan? O, qudaı saq... qudaı saqt... — Janaıdarov ózine-ózi kelem degenshe ana jaqtaǵy adam trýbkany qoıyp úlgerdi. — Qudaı urdy degen osy!— dedi ol duǵa oqyǵandaı kúbirlep. — Bulaı bolady dep kim oılaǵan! Bul aǵylshyndardyń da júrmeıtin jeri joq. Neleri bar deseńshi, jerdiń ana shetinen jerdiń myna shetine qańǵyp! Otyrmyz ǵoı osy, Anglıa túgili Almatyǵa da bara almaı!

Ol ornynan qalaı turyp, kabınet ishinde eki qolyn artyna ustap, qalaı sendelip ketkenin ózi de sezbeı qaldy. Telefon trýbkasynan shyqqan belgisiz bir kúsh ony ornynan jep-jeńil kóterip aldy da, op-ońaı sendeltip jibere qoıdy.

Ol kabınet ishinde sendelip júrgen kezinde onyń ne sebepti sendelýge májbúr bolǵanyn aıta keteıik.

Bul aýdan — ejelden maldy aýdan. Tipti, revolúsıaǵa deıin bul jerdiń aty malmen shyqqan. Maly kóp bolǵan soń bul aradan et kombınaty salynǵan. Et kombınaty salynǵan soń, árıne, teri ıleıtin kombınattyń qajettigi kelip týatyny belgili. Sóıtip, bul jerden alǵash ret teri ıleıtin sheberhana ashylady. Sol sheberhana Qazaqstandaǵy teri óńdeý ónerkásibiniń tuńǵyshy bop shyǵady da, bertin kele elimizdegi eń iri kombınattardyń birine aınalady. Byltyrǵy jyly sol kombınattyń júzjyldyq merekesine aýdan, oblys, qala berdi respýblıka bop qyzý daıyndaldy. Daıyndyq ústinde kombınat jumysshylarymen ártúrli kezdesýler, radıo jáne telehabarlar uıymdastyrylyp, artıser men jazýshylar da kele bastady. Sondaı kezdesýlerdiń birinde Almatydan kelgen bir jazýshy minbege shyǵyp alyp: «Biz eńbek adamdaryn qurmetteýdi umytyp baramyz. Bir qarapaıym jumysshyǵa taǵzym etýimiz kerek. Osy kombınattyń irge tasyn qalaǵan kim? Alǵashqy sheberhananyń ıesi kim? Sol alǵashqy teri ıleýshini taýyp alyp, oǵan kombınat aldynda eskertkish qoıý kerek. Bul qarapaıym eńbek adamyna degen shynaıy qurmet bolady» degen. Jurt dý qol soqty. Shapalaq uzaqqa sozyldy. Osydan soń trıbýnaǵa shyǵýshylar birinen soń biri álgi jazýshyny pir tutyp, tez arada eskertkish salý kerek degen pikir aıtyp, tipti, osy kezge deıin alǵashqy teripurysh jaıly oılamaı kelgen aýdan basshylaryn dúıim jurttyń aldynda jerden alyp jerge saldy.

Sóıtip, alǵashqy teri ıleýshige eskertkish ashý jónindegi usynys oblysqa, oblystan respýblıkaǵa, respýblıkadan Ortalyqqa ketti. Ortalyqqa attanǵan qaǵaz attaı alty aıdan soń aýdanǵa aryp-ashyp qaıtyp oraldy. Buryshtamadan buryshtama soǵylyp, buryshtama soǵatyn saý jer qalmaǵan soń tildeı-tildeı siltemeler japsyrylyp, Janaıdarovtyń aldyna áýlıeniń basyndaǵy sheńgeldeı sáýsildep áreń jetti.

Qysqasy, eskertkish salý máselesi áýpirim táńirimmen sheshildi. Endi, eskertkishti túgel boıymen qoıý kerek pe degen suraq týdy. «Artıser men jazýshylarǵa eskertkishti otyrǵyzyp ta, turǵyzyp ta, jambastap jatqyzyp ta salamyz, al eńbek adamynyń belinen tómengi jaǵyn kesip tastaǵanymyz uıat bolar» dep, aqyry, onyń tula boıymen tutas salýǵa sheshim qabyldandy.

Sheshim qabyldanǵan soń Almatydaǵy Sýretshiler odaǵyna qulash-qulash hattar joldanyp, «osylaı da osylaı, bizge jaqsy bir músinshi jiberińizder» degen ótinish aıtyldy.

Bir jetiden soń Almatydan eki músinshi keshtetip jetip keldi. Úgit-nasıhat bóliminiń meńgerýshisi kelip, músinshilerdiń qabyldaý kútip otyrǵanyn habarlady.

— Kirsin, — dedi Janaıdarov galstýgin túzep.

Kabınetke kózderi shóldiń qudyǵyndaı shúńireıgen, saqaldarynyń ar jaǵynda ne nárse jatqany belgisiz, biri shashyn órip tastaǵan, ekinshisiniń shashy ıyǵyn japqan eki jigit kirip kelgende Janaıdarov selk ete qaldy.

Eki saqal qol alysyp amandasyp bolǵan soń Janaıdarovtyń ózderine senimsizdikpen tyjyryna qarap otyrǵanyn kórip, olar dokýmentterin kórsetti.

— Durys, — dedi Janaıdarov olardan tez qutylǵysy kep. — Kirise berińizder!

— Sizderge qashan kerek?

Janaıdarov «qashanǵa kerek edi?» degendeı bólim meńgerýshisine qarady.

— Kúzge, — dedi bólim meńgerýshisi. — Jıyrma tórtinshi oktábrge. Kombınattyń júzjyldyǵyn sol kúni saltanatty túrde atap ótý belgilenip otyr. Soǵan daıyn ete alasyzdar ma?

— Túk emes, — dedi shashy órilgeni temekisin aýzyna salyp.

— Zapyrysty, — dedi syrǵa taqqan bireýi oǵan zajıgalka jaǵyp.

Sonymen, músin qoıýdyń alǵashqy joralǵy shart qaǵazdary jasalyp, eki músinshige avans berildi.

Músin jasaýdyń eń qıyn kezi endi bastaldy. «Músindi qalaı jasaý kerek? Jaı ǵana jumysshyny quıa salý kerek pe? Onyń bet-pishinin oıdan shyǵarý kerek pe, álde osy óńirdegi tiri aǵaıyn-týystarynyń birinen kóshirý kerek pe? Al onyń aǵaıyn-týystaryn qaıdan izdeýge bolady, olar osy óńirde bar ma, joq pa? Jalpy, alǵashqy teri ıleýshiniń aty-jóni kim? Ol qashan týylyp, qashan ólgen? Túr-túsi, minez-qulqy qandaı edi? Taǵy taǵylar.

Eki músinshi osylardy anyqtaǵansha eki aı ótti. Ras-ótirigin kim bilsin, onyń alys týystary da tabyldy. Olar tipti, osy aýdanda, dál raıkomnyń janynda turatyn bop shyqty. Alǵashqy teri ıleýshiniń aty-jóni de anyqtalyp, resmı qaǵazǵa: «Melden Jeldibaev — Qazaqstan teri óńdeý ónerkásbiniń negizin qalaýshy» dep jazyldy. Melden Jeldibaevtyń búgingi alys týysy Áshten Jeldibaev №2 úı basqarmasynda santehnık bop isteıdi eken. Ol Meldenniń minez-qulqyn, túr-túsin, boıyn túp-túgel sıpattap berdi. Oǵan bul áńgimeni baıaǵyda ákesi kózi tirisinde aıtyp otyrǵan desedi. Qysqasy, músinshiler onyń sıpattaýy boıynsha Meldenniń alǵashqy rásimin qaǵazǵa túsirip qaraǵanda Áshtenniń ózinen aýmaıtyn bop shyqty. Olar qaǵazǵa bir, Áshtenniń ózine bir qarap otyryp qaldy.

— Aınalyp kelgende sizdiń alys týysyńyz ózińizden aınymaıtyn bolyp shyqty ǵoı, — dep tań qalysty eki saqal.

— Iá, kózi kórgenderdiń aıtýynsha ol maǵan soıyp qaptaǵandaı uqsas bolǵan desedi.

— Keshirińiz, bálkim ol sizge emes, siz oǵan uqsas shyǵarsyz. Qansha degenmen ol sizden úlken ǵoı.

— Iá, — dedi santehnık kúlip. — Solaı bolsa solaı shyǵar.

Sonymen, músinshiler músindi Áshtenniń týra ózinen kóshiretin boldy. Demek, Áshten myna ómirde qandaı bolsa, músin de sondaı bolýy kerek. Onyń boıyn, jýandyǵyn, eń arysy saýsaqtaryna sheıin ólshep aldy da, olar shuǵyl iske kirisip ketti. Aýdannyń Mádenıet úıine Áshten kúnde keshke jumystan soń keledi. Keledi de, músinshiler otyrǵan bólmege kirip, edilbaı qoıynyń terisin eki qolymen joǵary kóterip, oǵan ynty-shyntysymen berile, súısine qarap turyp qalady. Eki sýretshi jabylyp eki jaqtan eskız jasaýǵa kirisedi.

Áshtenniń teri ustap salynǵan rásimi jıyrma shaqty boldy. Músinshiler Almatyǵa barǵan soń solardyń eń unaǵan túri boıynsha áýeli balshyqtan, sonan soń gıpsten naǵyz músin quıýlary qajet.

Úı-úıdiń podvalynda qyzyl araq iship júrgen eshkimge belgisiz Áshten osylaısha aıaq astynan aýdandaǵy eń aty-shýly adamdardyń birine aınalyp shyǵa keldi. Alǵashqy teri ıleýshige qoıylatyn eskertkishtiń túpnusqasymen amandasqysy keletinder, onymen qatar júrip araq-sharap dúkenine birge baryp, tipti, bir kezekke turǵandary úshin maqtanatyndar da kóbeıe bastady. Endi ol aýdan basshylarynyń nazarynan tys qalmaıtyn boldy. «Músin soǵylyp bitkenshe bir bálege ushyrap qalmasyn, anany baıqap júrińder»— degen Janaıdarovtyń sózi tómendegi baǵynyshtylarǵa buıryqtaı estilip, aýpartkomnyń býfeti arqyly onyń úıine asa jasyryn ádispen eki kúnge bir bótelke taza bıdaıdan jasalǵan araq jetkizilip turdy. Bylaıǵy jurt baıqamasyn dep araq «Saryaǵashtyń» bótelkesine quıylyp ákelinip júrdi. Biraq Áshten qashan da Áshten ǵoı, bir kúni qyzý kúıinde parkke baryp, bir jigittiń qyzyn bıge shaqyryp, ol shyqpaı, onyń arty janjalǵa, janjal tóbeleske aınalyp, aqyry Áshtenniń sary beldeýli mashınamen «qaıtýyna» týra keldi. Bólimshege kep, on bes táýlikke qaǵaz toltyrylyp jatqanda Áshten leıtenanttyń jazý jazyp otyrǵan qolyn basyp turdy da:

— R... raı-k-komǵa... tel... telefon soǵýǵa bola ma?— dedi.

Leıtenant oǵan kúlimsireı qarap:

— OON-ǵa habarlasqyń kelmeı me?— dedi. — Habarlas. Peres de Kýelár qazir týra ózinde otyr.

— M... men... shyn aıtyp turmyn, — dedi Áshten aýyp bara jatqan jerinde stoldan ustap qalyp.

Aǵa leıtenant leıtenantqa qarady.

— Zvandasynshy, kóreıik qyzyǵyn, — dedi leıtenant.

— Ne der eken?

Aǵa leıtenant ta kúlimsirep, basyn ızedi.

Áshten táltirektep turyp tórt sıfrdy terip shyqty da, daýysyn kenep qoıdy.

Eki mılısıa bir-birine qarap, áldenege máz bop kúlip otyr.

Kóp kúttirmeı ar jaqtan bireý trýbkany kóterdi.

— Aýpartkomniń kezekshisi tyńdap tur, — degen er adamnyń zor daýysy sańq ete tústi.

— Dej... dejýrnyı... men.... Áshten, — dedi ol qansha syr bildirgisi kelmese de, tili erikke kónbeı.

— Kim?

— Ásh-ten! Ásh-ten! Jeldibaev! Es... eskertkish... tiń túp nus... qasy. Meni jap... japqaly jatyr. Iá! — Ol eki mılısıaǵa buryldy. Ol ekeýi oqıǵanyń qandaı baǵyt alyp bara jatqanyn tolyq túsine almaı oǵan ańtaryla qarap otyrǵan-dy.

—Adres... adresterińiz qalaı?— dedi Áshten.

— Aýdandyq mılısıa bólimshesi. Kez kelgen aqymaq biledi.

Áshten trýbkaǵa qaıta sóıledi.

— Aýd... aýdandyq mılısıa. Iá. Kez kelgen aqymaq biledi.

Áshten trýbkany qoıyp, oryndyqqa jaıǵasty.

Arada on mınýt ýaqyt óter-ótpeste ony kezekshi mashına kep alyp ketti.

Eki mılısıa tús kórgendeı otyrdy da qaldy.

Bul oqıǵa Áshtenniń bedelin burynǵydan da kótere tústi.

Biraq belgilengen jıyrma tórtinshi oktábrge eskertkish daıyn bolmady. Aýdan oblysqa hat jazyp, kombınattyń júzjyldyǵyn toılaýdy noıabr merekesimen birge ótkizýdi ótindi.

Músin noıabr merekesine de daıyn bolmady. Aýdan oblysqa taǵy jazyp, kombınattyń toıyn jańa jyl merekesine qaraı ótkizgen jón dep dáleldedi.

Músin jańa jylǵa da daıyn bolmady. Sonan soń oblys ashýǵa mindi. Aýdandy sózde turmaıtyndyǵy úshin qatty aıyptap, basshylardyń mádenı jumysty aqsatyp otyrǵandyǵy búroda qaraldy. «Músin negizinen daıyn, tek murny, eki kózi men bir qulaǵy sıaqty usaq-túıek músheler ǵana bitpeı tur», — dep Janaıdarov amalsyz ótirik aıtqan bolatyn. Bul ýáj oblys basshylaryn birshama jumsartyp ketti.

— Bir muryn, eki kóz, bir qulaq qalsa túk emes eken,— dedi basshy olardy tónip kep qalǵan qatal jazadan arashalap.

— Endi qashan bitiresińder? Eki kózdi oıyp, bir muryn, bir qulaqty japsyrýǵa kóp bolsa bes kún keter, solaı ma?

— Solaı, árıne.

Ýádeli bes kúnde de músin bitpedi. Músinshilerden: «Eskertkish daıyn, tek eki kóz, bir muryn, bir qulaǵy ǵana qaldy» degen habar tıdi. Sonan soń aýdan basshylary bul isti bittige sanap, oblysqa eskertkish daıyn boldy dep raport berdi.

Qazaqstandaǵy alǵash teri ıleýshige qoıylǵan eskertkish jaıly habar jer-jerge tarap ketti. Aýdan, oblys, respýblıka, qala berdi ortalyq baspasózde bul jaıly keń túrde habar berildi. Sol habardyń nátıjesinde búgin, mine, aýdan ortalyǵyna sonaý Anglıadan delegasıa kele jatyr.

Eskertkish bolsa áli daıyn emes. Endi ne isteý kerek?

Janaıdarovty kabınetinde sendeltip jibergen de osy suraq edi.

— Al endi ne isteımiz?— dedi ol apparattyń jaýapty qyzmetkerlerin jınap alyp. — Anglıanyń teri ıleý zavodynyń ókilderin ertip oblystyń hatshysy da kele jatyr. Olar búgin keshke osynda bolady. Tańerteń eskertkishti tamashalamaq. Al qandaı amal bar? —Eshkim lám dep jaq asha almady.

— Eskertkishti túnde bireý qulatyp ketipti desek qaıtedi?— dedi sharýashylyq bóliminiń meńgerýshisi.

— Ol qısynǵa kelmeıdi, — dep qarsylasty uıymdastyrý bóliminiń bastyǵy. — Qylmyskerdi tap dese kimdi ustap bermekpiz? Odan da shyndyqty aıtyp, kináni moıyndaý kerek. Bálkim, ol kisiniń ózi sheteldikterge bir syltaý oılap tabar.

— Onda bárimiz qurydyq emes pe, — dep sekretar oǵan oqty kózimen ata qarady. — Aldaǵanymyz úshin basymyzdan sıpaı qoımas!..

Endi ne istedik?

Endi ne amal bar?

Eshkim eshqandaı kóńilge qonar amal aıta almady.

— Myna bir jańbyr da bále bop turǵanyn qarashy, — dep mal sharýashylyǵy bóliminiń meńgerýshisi kenet qısyny joq bir áńgime bastady.

— Jańbyrdyń buǵan ne qatysy bar?— dep nasıhat bóliminiń bastyǵy oǵan orynsyz sóz aıtqany úshin jaqtyrmaı qarady.

Jurt qaıtadan siltideı tyndy.

— Men álgi sózdi tegin aıtyp turǵan joqpyn, — dedi mal sharýashylyǵy bóliminiń bastyǵy. — Biz ǵoı eskertkishti daıyn boldy dep aqpar bergenmen ony resmı ashqan joqpyz. Ol kúni-túni jabyq tur. Aǵylshyn teri ıleýshileri men oblystyń hatshysy kelgen kezde aǵash dińkeni alyp tastap, ornyna Áshtenniń ózin qoıa turaıyq. Olar kóp bolsa on mınýt, ary ketse jıyrma mınýt kórer. Ózimiz de asyqtyramyz ǵoı. «Saryaǵashtyń» sýyn jarty jyl boıy bosqa ishti me, qolyna qoı terisin kóterip jarty saǵat qımylsyz tura tursyn. Odan Áshtenniń túgi de ketpeıdi. Olar ketken soń sekirip túsedi de, úıine bara qoıady.

— Tipti, túspeı-aq sonda tura berse qaıtedi, — dedi jalpy bólimniń bastyǵy kúlip. — Úıine túnde-túnde baryp kep turar. Al onyń ornyna taǵy sondaı bir santehnık taýyp alarmyz.

Ólik shyǵarǵandaı tym-tyrys otyrǵan jurt dý kúldi.

— Joldastar, kúlkini qoıa turyńdar, — dep ashý shaqyrdy Janaıdarov.

— Qazir kúletin kez emes. Al taǵy kimde qandaı usynys bar?

— Kóp bas qatyratyn eshteńe joq. Jańaǵy usynysty qabyldaý kerek, — dedi mal sharýashylyǵy bóliminiń meńgerýshisi óz pikirin ózi qoldap.

Janaıdarov mektep pen muǵalimdi alǵash kórip otyrǵan birinshi klass oqýshylaryndaı tym-tyrys bola qalǵan baǵynyshtylarynyń aldynda basyn ustap árli-berli júrip ketti.

— Menimshe, álgi usynysty qabyldaý kerek-aý, — dedi uıymdastyrý bóliminiń meńgerýshisi. — Bizde basqa amal joq.

«Áshtendi tuǵyrǵa qoıý kerek pe, kerek emes pe? Qoıa qalǵan kúnde sheteldik teri ıleý sheberleriniń aldynda ol jótelip, nemese túshkirip qalyp júrse, odan arǵy kúnimiz ne bolmaq?» degen sıaqty tolyp jatqan saýaldarǵa tus-tustan ártúrli jaýaptar aıtylǵan soń, aýdan basshysy da oılanyp qaldy.

Aqyry bul másele daýysqa salyndy.

Sóıtip, búronyń sheshimi boıynsha Áshten jarty saǵat tuǵyrǵa ózi kep turatyn boldy. Qonaqtar búgin keshke kelip, tańerteń eskertkishti kórýi kerek. Sondyqtan tórt-bes adam Áshtendi ashýlandyryp almaı, qytyǵyna tıip almaı jaqsylap sóılesip, qamyrdan qyl sýyrǵandaı ony maıda tilmen bildirtpeı kóndirýge tıis boldy.

Olar «Vremá» bite bergen kezde Áshtenniń úıine saý ete tústi. Áshten «Saryaǵashyn» iship alyp jatyp qalǵan eken. «Raıkomnan adam kep tur» degen soń ázer basyn kóterdi. Jigitter jan-jaqtan antalap, «solaı da solaı» dep bolǵan jaıdy túgel túsindirdi. Aldady, úgittedi, qorqytty, jalyndy, áıteýir Áshtendi jarty saǵat eskertkish bop turýǵa kóndirdi. Ol «jaraıdy» degen kezde aýpartkom nusqaýshylary ıyqtarynan tas túskendeı keýdelerin kóterip, mańdaı terlerin súrtti.

— Biraq jarty saǵattan assa, aǵylshyn-maǵylshynyńa qaramaı sekirip túsem de kete berem,— dedi ol qyrsyq minezin kórsetip.

— Baıqa, obkom hatshysy da bolady.

— Bolsa qaıteıin. Hatshy bolsa ózine hatshy. Osy ýaqytqa deıin bir músindi daıyndaýǵa yqpal ete almaǵan hatshynyń kisimsigeni kimge kerek?— dedi Áshten nusqaýshylardyń záresin odan beter alyp.

Qonaqtar úsh mashına bop dál aıtylǵan ýaqytta keldi. Olar meımanhanaǵa jaıǵasyp bolǵan soń keshki as berildi. Eki jaqtyń basshylary sóz sóıledi. Aǵylshyn delegasıasynyń bastyǵy teri ıleýshige alǵash eskertkish qoıǵan sovet adamdary men basshylarynyń tapqyrlyǵyna, tarıhqa degen zor da názik mahabbatyna, qarapaıym eńbek adamyna degen aıryqsha yqylastaryna, qamqorlyqtaryna, kórkemónerge degen súıispenshilikteri men bilgirlikterine meılinshe razy ekendikterin aıtyp, solardyń densaýlyqtary úshin tost kóterdi. Bizdiń jaq ta qarap qalmaı obkom hatshysy jaýap sóz sóılep, belgisiz jumysshyǵa qoıylyp otyrǵan eskertkish dúnıe júzinde birinshi ekenin, bulaı etý tek sosıalısik qoǵamda ǵana múmkin bola alatynyn, kapıtalısik memlekette olaı bolmaıtynyn, bul sekildi eskertkishtiń basqa esh jerde emes, jer sharynyń dál ózderi turǵan núktesinde boı kótergenine basy ózi bop qýanatynyn jáne qarapaıym jumysshyǵa eskertkishter qoıý munymen shektelip qalǵaly otyrmaǵanyn, aýdandyq partıa komıteti budan bylaı da belgisiz sıyrshylar men buzaýshylarǵa, jylqyshylarǵa, shoshqashylarǵa t.t. tolyp jatqan qurmetti mamandyq ıelerine «keýdeden joǵary búster men keýdeden tómengi jaǵy da qamtylǵan tolyq qandy beıneler» jasaýdy jalǵastyra beretinin aıtqanda aǵylshyndar jaǵy dý qol shapalaqtap, aýpartkom jaǵy únsiz qaldy. Sóz sońynda ol erteńgi programmanyń óte tyǵyz ekendigin, sondyqtan eskertkishti kórý búginge, týra keshki asty iship bolǵan sońǵy ýaqytqa belgilenip otyrǵanyn habarlady. Aǵylshyndar jaǵy programma boıynsha eskertkishti kórý erteńgi astan keıin ekenin, jalpy, óner týyndysyn túnde kórý sypaıy tilmen aıtqanda «kórgensizdik» bolatynyn túsindirip kórip edi, aýdan basshysy sol «kórgensizdikke» amalsyz baryp otyrǵanyn, olaı bolmaǵan jaǵdaıda osydan jetpis shaqyrym jaılaýǵa baryp kelýge úlgirmeıtindikterin, jáne de qolyna teri ustaǵan adam jobasyndaǵy gıpske qaraı bergennen góri jaılaýdaǵy tiri malshylarmen sóılesip, taza aýada jańa soıylǵan qoıdyń etinen óz qolyńmen shashlyq jasap jegenniń áldeqaıda artyq ekenin, al kombınat aldynda turǵan eskertkishtiń jan-jaqtan túsirilgen fotosýretin árbir delegasıa múshesine syıǵa tartatyndyqtaryn aıtqanda sheteldikter dán razy bop shý ete qaldy. Demek, qoldady degen sóz.

Bular tamaq iship otyrǵanda baıaǵy tórt-bes jigit Áshtenniń asty-ústine túsip, programmada azdap ózgeris bop qalǵanyn, tuǵyrǵa kóterilý erteń emes, búgin túnde bolatynyn, rasyna kelse kúndiz turǵannan góri túnde turý moraldyq-psıhologıalyq jaǵynan áldeqaıda tıimdi bolatynyn oǵan áreń túsindirip, áreń kóndirdi. Eń qýanyshtysy — Áshtenniń kóngeni boldy.

— Jaraıdy, — dedi ol kereýettiń basynda turǵan shalbaryna qol sozyp. — Raıkom úshin kóndim!

— Biraq bul jóninde jan adam bilmeıtin bolsyn. Tipti, áıelińizge de tis jarmańyz.

— Ol úshin ne bolady?

Jigitterdiń biri onyń qolyna konvert ustata qoıdy. Áshten konverttiń aýzyn ashyp ishine úńilip qarady da, kıgeli jatqan shalbarynyń qaltasyna suǵa saldy.

— Úsheý, — dedi konvert usynǵan jigit. — Keıin taǵy ekeýin alasyń.

— Az emes pe?

— Qanaǵat kerek, — dedi ekinshi jigit shart etip.

—Jarty saǵatta bes júz som! Ol seniń tórt aıda tabatyn tabysyń.

Áshten bir aıaǵyn suǵyp qoıǵan shalbaryn qaıtyp sheshe bastady.

Konvert usynǵan jigit onyń shalbaryna jata kep jabysty.

— Oıbaı, áke-kóke! Shalbaryńdy sheshe kórme, kıe ǵoı. Ol ásheıin aıtyp tur. Aýzynan baıqamaı shyǵyp ketti. Solaı ma?— dep álgi jigitke dúrse qoıa bergen bop «tynysh» degendeı kózin qysyp qoıdy.

— Iá, men ánsheıin aıtyp turmyn, — dedi ol qýlana qoıyp. — Shynynda da, ol sózdiń aýzymnan qalaı shyǵyp ketkenine ózim de tań qalyp turmyn.

Áshten ekinshi balaǵyn suǵa bastady.

Aqyry olar Áshtendi uzatylǵan qyzdaı kıindirip, ekeýi eki jaǵynan súıemeldep úıden alyp shyqqanda «ýh» dep demderin bir-aq aldy. Olar tabaldyryqtan attaı bergende áıeli:

— Buny qaıda aparasyńdar tún ishinde?— dedi.

Áshten oǵan jalt qarady da:

— Aralaspa raıkomnyń tirligine! — dep shyǵyp júre berdi.

* * *

Aǵylshyndar kombınat alańyna kelgende Áshten de tuǵyrǵa shyǵyp, obrazǵa enip, qolyndaǵy kepken qoı terisine tesile qarap turǵan edi. Tuǵyrdyń jan-jaǵynan túsken projektor sáýlesi «eskertkish» tulǵasyn shynynda da alyp ta susty ǵyp kórsetedi eken. Onyń janyna kelgen kezde Janaıdarovtyń ózi de mynadaı kóriniske qaıran qaldy.

Aǵylshyndar eskertkishti shyr aınalyp, onyń tamasha jasalǵany jaıly eń asqaq sózderin aıamaı jaýdyryp jatty. Olardyń aýzynan «ǵajap», «sırek qubylys», «tamasha», degen sózder estilgen saıyn Janaıdarovtyń júregine ıne shanshylǵandaı óne boıy dý-dý ete túsedi.

— Kóp aıaldamastan tez alyp ketińder! — dedi ol ıdeologıa jónindegi sekretardyń janynan óte berip ózgelerge bildirtpeı.

Janaıdarov aspanǵa qarap kúrsingende aýzynan aq bý buıdalana jóneldi. Sonda baryp ol tústen keıin bastalǵan jańbyrdyń arty qarǵa aınalǵanyn, olar projektordyń ótkir sáýlesin tynymsyz sabalap turǵanyn, Áshtenniń beli býylǵan qara kúpáıkesiniń ıyǵyna aq «pogon» úımelep qalǵanyn kórdi. Sonda baryp ol betine qıǵashtaı soǵyp turǵan qarǵa qasqaıa qarap, miz baqpaı turǵan Áshtenniń qaısarlyǵyna razy bop, oǵan ishteı jany ashydy.

Raıkom sekretary qansha asqtyrǵanmen sheteldik qonaqtar eskertkishti aınalshyqtap shyqpaı qoıdy. Olar postamenttiń tasy qaıdan ákelingenin, bul jerge qashan qoıylǵanyn, teri ıleýshige eskertkish qoıý ıdeıasy alǵash kimnen shyqqanyn, sýretshilerdiń basqa shyǵarmalaryn qaı jerden kezdestirýge bolatynyn, jalpy, olarmen sapar aıaqtalǵansha tildesýge múmkindik bolar-bolmasyn surap, Janaıdarovtyń ábden dińkesin qurtty. Olarǵa qar aralas jańbyrdaı ótirik-shyny aralas jaýap berip jatqanda, qas qylǵandaı obkom hatshysy da qastaryna kep áńgimeni uıyp tyńdaı qapty. «Qudaı saqtaı gór»,— dedi ishinen Janaıdarov óz ótiriginen ózi shoshyp. — Aıaǵy nasyrǵa shappasa bolǵany. Qaıdan ǵana bastaı qalyp edik mynadaı almaǵaıyp isti!»

— Jalko! Ochen jalko!— dedi uzyn boıly aǵylshyn fotoaparattyń shynysyn oramalymen súrtip jatyp.

— Ol nege ókinip tur?— dedi Janaıdarov aýdarmashyǵa.

— Eskertkishti kúndiz kórmegenderine ókinip tur, — dedi aýdarmashy.

— Siz olarǵa túsindirip aıtyńyz. Bizdi taǵy bir dastarqan kútip tur. Kóp keshiksek uıat bolar,— dedi ıdeologıa sekretary jalynǵandaı únmen.

— O-o! Tastarhan!— dedi uzyn aǵylshyn qatty aıǵaılap. — Opıat tas-tar-han!

— Iá, — dedi ıdeologıa sekretary olardyń nazaryn eskertkishten góri ózine aýdarǵysy kep kóńildene. — Qazaqtar etti túnde jegendi jaqsy kóredi.

Aýdarmashy jalma-jan olarǵa bul sózdi de jetkzdi.

— O-o! Shkotland... Ia shkotland! Mı toje lýbım noshú kýshaıt, — dedi ekinshi bir aǵylshyn.

— Munyń arǵy tegi — shotlandyq. Shotlandyqtar da etti túnde jeýdi jaqsy kóredi, eger bar bolsa dep tur, — dedi aýdarmashy sóziniń aıaq jaǵyn aǵylshyn aıtyp ketken onyń sózin tolyq aýdaryp.

Olar máz bop kúldi.

Obkom hatshysy olarmen qoshtasty da, ortalyqqa júrip ketti. Qoshtasarda Janaıdarovty sál ońasha shyǵaryp: «Eskertkishteriń jaqsy eken. Adamdaryń tiri sekildi, týra ómirdiń ózinen alynǵan!» — dep maqtap ketti. «Iá. Tyrystyq qoı»,— dedi Janaıdarov ne aıtyp turǵanyn ózi de bilmeı. Onyń mashınasy kózden tasa bolǵanda, qonaqtardyń biri kenet shyńǵyryp jiberdi. Jurt oǵan dúrlige qarady. Fotoaparatyn sýretke túsirgeli kóziniń aldyna apara bergen shotlandyq aǵylshyn joǵary qaraǵan boıy aýzyn ashyp qatypty da qalypty.

— O! O! — dedi ol suq saýsaǵyn eskertkishke qaraı sozyp. Bir bále bolǵanyn uqqan Janaıdarovtyń keýdesinen jan ketip qaldy. Shotlandyq aǵylshyn otandastaryna áldene dep sarnaı jóneldi. Janaıdarov ta bolary boldy degendeı basyn joǵary kóterip edi, Áshtenniń qolyndaǵy qoı terisi úırile soqqan jelmen terbelip tur eken.

Eskertkish basynda ý-shý bastaldy da ketti. Bári Janaıdarovty qorshap alyp, suraq degendi qardaı boratty. «Bul ne? Eskertkishtiń qolyndaǵy teri nege qozǵalady? Biz osyny ras kórip turmyz ba, álde eles pe?» degen sıaqty jaýap bermeske bolmaıtyn qıyn suraqtar qaptady.

Janaıdarov jaýap taba almaı sekretarǵa qarady. Ol ózin qorshaǵan bólim meńgerýshilerine telmirdi. «Tuǵyrǵa Áshtenniń ózin qoıaıyq» dep ıdeıa aıtqan mal sharýashylyǵy bóliminiń meńgerýshisi kómekke kelmegende kún qarań edi.

Ol kenet:

— Bul — sýretshilerdiń kórkemdik sheshimi, — dedi ol joǵaryǵa qarap turyp. — Teri ıleýshiniń qolyna gıps ne qańyltyr ustatyp qoıý tapqyrlyq emes, odan da tabıǵı teri utymdy bolady. Bizde ne kóp — teri kóp. Kombınat qyzmetkerleri apta saıyn terini jańartyp otyrady. Bulaı etý — kórkemónerdi ómir shyndyǵyna bir taban jaqyndata túsedi, — dedi ol da ne aıtyp, ne qoıǵanyn ózi de bilmeı.

Sheteldik qonaqtardyń tańdanysynda shek bolmady. Olardyń bári aspanǵa qarap, jelmen terbetilip turǵan teriden kóz almady. Músinshilerdiń ári qarapaıym, ári ǵajaıyp tapqyrlyqtary týraly maqtaý men madaqtaý sózdiń vzvod-vzvody aǵytylyp, olardyń bári mynandaı teńdesi joq kórkemdik sheshimge qaıran qap turǵan sátte Áshtenniń saýsaqtarynan jan ketip, terbetilip turǵan teri qolynan tústi de, tóbede ary-beri teńsele ushyp kep, dál aǵylshyndardyń aldyna jalp ete qaldy.

Sheteldik qonaqtar siltideı tynyp, aldarynda jatqan teriden kóz almaı qalshıysty da qaldy.

— Áı, ıt-aı, sál shydaı tursań qaıter edi, — dep kijindi Janaıdarov qazaqsha. Qonaqtar da, aýdarmashylar da túkke túsinbeı, onyń ne aıtqanyn qaıtalap surady.

Jaýapty ıdeologıa sekretary berdi.

— Ómiri túspeıtin teri edi, dál qonaqtar kelgende uıatqa qaldyrǵanyna qynjylyp tur, — dedi ol da terige úńilip. — Jumysshylar jóndep qystyrmaǵan ǵoı.

Osy kezde shotlandyq aǵylshyn aýdarmashyǵa qarap áldenelerdi shubyrtyp sóıleı jóneldi. Aýdarmashy ıyǵyn bir qozǵap biraz únsiz turdy da Janaıdarovqa jaqyndap:

— Terini sizder báribir apta saıyn aýystyrady ekensizder. Mynaý jerge ǵaıyptan taıyp túsip qaldy. Sony sývenır retinde satsańyzdar alar edim dep tur. Bes júz fýnt-sterlıng tóleımin deıdi. Siz qalaı qaraısyz?— dedi aýdarmashy.

Sát saıyn bir báleniń jaqyndap kele jatqanyn sezgen Janaıdarov paltosynyń qaltasyndaǵy tershigen saýsaqtaryn bir-birine úıkep turyp:

— Tegin-aq alsyn, — dedi úlken jomarttyq tanytyp turǵandaı kúlimsirep. Manaly beri orysshanyń ózin túsinbeı turǵan shotlandyq aǵylshyn aýdarmashy men Janaıdarovqa kezek qarap:

— O-o, kakoı tobryı rýsskı! — dedi onyń tegin berip turǵanyn birden túsinip.

— Ol orys emes, qazaq, — dedi aýdarmashy kúlip.

— A-a, ta-ta! Kazak! — dep ol da kúldi. — Besplatno — eto horosho!.. Shkotland lýbıt besplatno!..

Olar dýyldap kúlip jatqanda Áshten:

— Qaıtsańdarshy, qatyp qaldym ǵoı, — dedi gúj etip. Bul sózdiń tez aıtylǵany sonsha sheteldikter ǵana emes, tipti Áshtenniń otandastarynyń ózi daýystyń qaıdan shyqqanyn jóndi ańǵarmaı qaldy. Biraq bári de, ásirese aǵylshyndar jaǵy, áıteýir bir oqys dybystyń shyqqanyn, dybys qana emes, bútin bir sóılemniń jergilikti tilde aıtylyp ótkenin sezip, kúlkilerin bir sátke tyıa qoıdy. Japadan-jalǵyz turǵan adamdy áldekim qulaǵynan jaı ǵana shertip ótkende qandaı bolsa, olar da jan-jaqtaryna tap solaı jaltaqtap, kúdikti eshkim kórine qoımaǵan soń ol jóninde eshkim eshteńe deı qoımady.

Shotlandyq aǵylshyn myń qaıtara rahmet aıtyp, Áshtenniń saraıynda qyryq jyl jatqan qatqan terini muqıat orap, «adidas» degen jazýy bar sómkesine salyp qoıdy.

Sheteldikter asyqtyrmaq túgili jeńinen tartsa da keter bolmady. Delegasıa jetekshisi uzyn aǵylshyn sóz sóıledi. Osyndaı sırek kezdesetin eskertkishti óz kózderimen kórgenderine sheksiz baqytty ekendikterin, bul oqıǵa rýhanı ómirlerindegi eń bir jarqyn da áserli bop este qalatyndyqtaryn aıtty. Odan soń shotlandyq aǵylshyn sóz aldy. Ol kóńil-kúıleriniń asa kóterińki ekendikterin, mundaı sapar jóninde elderine barǵan soń keń túrde áńgimeleıtinderin, eskertkish qolynan túsken jaı ǵana teriniń brıtan mýzeıinde saqtalyp, barsha halyqtyń ortaq múddesine aınalatynyn jáne bul teriniń mýzeıge satqanda kem degende on myń fýnt-sterlıng bolatynyn, sondyqtan, 500 fýnt-sterlıngti qaıtken kúnde de tastap ketetindikterin uıalmaı, jasyrmaı ashyq aıtty. Árıne, birinshi — sana, al aqsha — adam ómirindegi tórtinshi, besinshi — atrıbýt dep tárbıelegen bizdiń adamdar shý etip, ámıanynan shyǵyp qalǵan aqshany onyń qaltasyna qaıta salyp berdi. Osy kezde taǵy da áldekimniń: «Qap!» — degen daýysy estildi. Sheteldikter taǵy ańtarylysa qaldy. Biraq bul joly da eshkim ańǵara almaı qaldy. Mal sharýashylyǵy bóliminiń meńgerýshisi respýblıkada keń tarap kele jatqan qostildiktiń paıdasyn naq osy joly anyq kórdi. Ol raıkomnyń birinshi sekretaryna áldeneni túsindirip jatqan bop qazaq tilinde:

— Áı, Áshten! Biz de erigip turǵan joqpyz. Myna qonaqtar seni shyr aınalyp ketetin emes. Sál shyda. Endi bes mınýt. Sonan soń ketemiz,— dedi. — Eskertkish jaqtan álde qınalys, álde yzany bildirgen bir túsiniksiz dybys estildi. — Áı, tynysh tur, — dedi ol taǵy da jerge qarap turyp. — Endigi jetpegeni seniń sol jaqta turyp bizben urysýyń edi! «Qap! Valúta!» dep kijindi Áshten qaǵa beriste qysqa qaıyryp.

— Mıster Konrad,— dedi ıdeologıa sekretary aýdarmashydan delegasıa jetekshisi uzyn aǵylshynnyń aty-jónin bilip alyp. Ol buǵan jalma-jan jalt qarady. —Keshirińizder, bizdi kútip qaldy. — Ol saǵatyn saýsaǵymen soǵyp-soǵyp qoıdy.

— O-o, ta-ta! Nado, nado! — dep ol da ózgelerge áldeneni aǵylshynsha sýyldata jóneldi.

Bes-alty mınýttan soń eskertkish alańy bos qaldy. Olardyń shýy basylyp, bir tóbe aınala bergende Áshten búkil delegasıa men bir top óz otandastaryn aıyzy qanǵansha, bir árpin qaldyrmaı sheshelerinen boqtap, tuǵyrdan tústi. Jarty saǵat boıy qımylsyz turǵandyqtan aıaq-qoly siresip, beli qozǵaltpaı qapty. Tuǵyrdan túsken bette ol qaltasyndaǵy tórttik bótelkeni sýyryp ap, «saryaǵashtan» qylqyldata jutty da, úıine qaraı qıralańdaı jóneldi.

* * *

Jurttyń kózi endi uıqyǵa ene bergende shotlandyq aǵylshyn kórpesi órtengendeı baj etip ornynan atyp turdy. Qasyndaǵy Konrad ne bolǵanyn surady. Ol teri salǵan sómkesin eskertkish basynda qaldyryp ketipti. Konrad ornynan turyp, kelesi bólmede jatqan aýdarmashyǵa bolǵan jaıdy túsindirdi. Aýdarmashy eskertkish alańynyń alys emes ekenin, qonaq úıden shyqqan bette týra júre berse, oń qol jaqtan eńseli kombınat úıi kórinetinin túsindirdi. Kerek bolsa birge erip barýǵa daıyn ekenin aıtyp edi, myna turǵan jerge áýre bolmaı-aq qoıyńyz, ózim-aq baryp qaıtamyn dep Djons shala-pula kıinip dalaǵa atyp shyqty.

Ary ketse on-on bes mınýttyq jol edi, jarty saǵattan asty, Djons áli joq. Ony jalǵyz jibergeni úshin aýdarmashy ókine bastady. Ol Konradqa qaıta keldi, «solaı da solaı», «Djons áli joq» dedi.

Qonaq úıdegi búkil sheteldik aıaqtarynan tik turdy. Konrad pen aýdarmashy plashtaryn kıip, endi izdeýge shyqqaly jatqanda ústi-basy malmandaı sý, ábden sharshaǵan, ábirjigen, jaltyr basyna deıin balshyq shashyraǵan Djons kirip keldi.

— Tappadym, — dedi ol entigip.

— Qalaı?

— Sol. Sirá, men, adasyp ketken bolsam kerek.

— Qudaıym-aý, adasqyń kelse de adasa almaıtyn jer ǵoı ol, — dedi aýdarmashy. —Osy jerden eki kóshe tik ótseń boldy úlken kombınat kórinedi. Kórindi me?

— Iá.

— Mine, sol kombınattyń aldynda turǵan eskertkishti qalaı kórmediń?

— Joq,— dedi ol eki kózi úreıge tolyp. — Eskertkish joq!

— Qalaı? Joǵy qalaı?

— Qalaı bolýshy edi? Sol, Joq! Kombınat tur, eskertkish joq!

— Siz... Áste... múlde basqa jaqqa ketken boldyńyz ǵoı, — dep kúldi aýdarmashy. — Júrińiz, ekeýmiz baryp kóreıik.

Olar kombınat aldyna kelgende óz kózderine ózderi senbeı turyp qaldy. Bári tur, tipti, tuǵyr da ornynda, tek eskertkish joq! Aýdarmashy men sheteldik bir-birine qarady. Sonan soń kózderin ýqalap tuǵyr ústine qaıta úńildi.

— SOS! — dedi Djons aıǵaılap, — SOS! Eskertkishti bireý urlaǵan.

— Múmkin emes, — dedi aýdarmashy basyn shaıqap.

— Ábden múmkin! Bizdiń elde mundaı oqıǵa jıi kezdesedi. Lıverpýlde temirjoldyń kópiri urlanǵanyn estigen bolarsyz. Bir túnniń ishinde!

— Iá, estigem! — Shynynda da, sovet gazetterinde Anglıadaǵy urlanǵan temirjol kópiri jaıly habar shyqqan.

— Temirjol kópiriniń qasynda eskertkish degen ne táıiri! Qaltaǵa salyp ketetin qýyrshaq emes pe? Mynandaı sırek kezdesetin eskertkishke qaraýyl qoımaý degen jaýapsyzdyq qoı. Mine, bótelke jatyr, urylar araq ishken!

Sheteldikter búkil qonaq úı men aýpartkom qyzmetkerlerin aıaqtarynan tik qoıdy. Qonaq úıge Janaıdarov pen ıdeologıa sekretary keldi. Mán jaıdy túsingen soń olar esinep turyp:

— Olaı bolýy múmkin emes, — dedi.

— Nege múmkin emes! Ábden múmkin! Jańa ǵana óz kózimizben kórip keldik! Men sýmkamdy sonda umytyp ketken ekenmin. Sony izdep barǵanda kórdik. Biraq sýmka tabylmady.

Janaıdarov, árıne, qonaq úıge kele jatyp sheteldikterdiń nege shýyldap jatqan sebebin anyqtap alyp, nusqaýshylardy Áshtenge jiberip, tez ornyna baryp tursyn, jańbyr da, qar da joq, kún jylyndy degen.

Telefon shyr ete qaldy. Nusqaýshylar bári daıyn ekenin aıtty.

— Qazir kóreıik. Júrińizder, — dedi Janaıdarov. Bizdiń elde eskertkish túgil kóshede jatqan aqshany eshkim almaıdy.

Olar dúrligip alańǵa kelgende qolyna jańa qoı terisin ustap turǵan eskertkishti kórdi.

— Eshkim de urlaǵan joq. Áne, eskertkish ornynda. Kombınat qyzmetkerleri onyń qolyna jańa teri ustatyp ta úlgeripti, — dedi Janaıdarov uıqyly-oıaý, nemquraıdy únmen.

Djons pen aýdarmashy júrekterin ustap, teńselip turyp qaldy. Olar mashınaǵa otyryp ketken soń ıdeologıa sekretary:

— Áı, Áshten, ana sheteldiktiń sýmkasyn qaıtar. Búkil eldi uıatqa qaldyrasyń, — dedi joǵary qarap turyp. — Ony senen basqa eshkim alǵan joq.

— «Adıdas» degen sýmka balama kerek bop júr edi...

— Erteń qoımadan bireý emes, ekeýin taptyryp berem. Qaıtar.

— Jaraıdy,— dedi ol tuǵyrdan túsip kele jatyp. Biraq jańa birjola ala keleıin dep em, áıelim sómkeni ashyp kóripti de ishinen qatyp qalǵan ózimizdiń terini kórip laqtyryp tastapty.

— Jańa qolyńa ustap turǵan terini bere sal. Ol oǵan mór basyp qoıdy deısiń be?

— Degenmen, 500 fýnt-sterlıngti alý kerek edi. — Ol ústi-basyn qaǵyp, tuǵyrdy qorshaǵan shynjyr qadasyndaǵy sýmkanyń ishine terini orap saldy da, sekretarǵa ustatty.

— Ol aqshanyń saǵan keregi joq, qazir shetel aqshalaryn qabyldaıtyn dúkender túgel jabyldy. Onyń ornyna sovet aqshasymen alasyń. Al endi úıińe qaıt. Bizdiń ruqsatymsyz eshqaıda shyqpa, ne dep bolady»

Áshten úıine, sekretar qonaq úıge bettedi.

Janaıdarov sheteldik qonaqtardy bastap jaılaýǵa júrgeli jatqanda baıaǵy qyzyl telefon taǵy shar ete tústi.

— Iá, Janaıdarov tyńdap tur, — dedi ol asyǵys sóılep. — Ne-me-ne? — Ol kózin jumyp, birazǵa deıin únsiz qaldy.— Bolgarıadan! Qashan! Erteń? Ýh! Jo-joq! Túnimen uıyqtaǵan joq edim, sharshap otyrǵandyqtan shyǵar. Jaraıdy, kútemiz!..

Ol trýbkany ornyna qoıyp, kópke deıin ózine-ózi kele almaı qımylsyz otyrdy. «Bu kisi de qyzyq eken, — dedi ol obkom hatshysyn kinálap. — Teri ıleýshige eskertkish qoıdyq dep dúnıe júzine jarıalanǵan ba? Qap, qaıdan ǵana daıyn boldy dep raport bere qoıyp em. Endi Bolgarıadan delegasıa kele jatyr! Myna músinshiler bizdi kórge tyǵyp tynatyn shyǵar, sirá! Eki kóz, bir qulaqqa bola osynsha keshigip!.. Sol qaıdaǵy bir eskertkishtiń eki kózi, bir qulaǵyna bola basymyz keter me eken!»

Janaıdarov aman-esen aǵylshyndardy shyǵaryp salyp, kóńilin bir demdedi. Endi bir amalyn taýyp bolgarlardy attandyryp salsa, eskertkishtiń tuǵyry jaryldy dep eshkimdi qabyldamaýǵa bel býdy. Mynadaı masqaranyń beti ashylǵannan góri tuǵyrdyń jarylǵany durys qoı.

Ertesine bolgar delegasıasy kelgende kún de jylyndy. Biraq báribir, jergilikti halyqtan jasyrý úshin de olarǵa Áshten-eskertkishti túnde kórsetý kerek boldy.

Qarańǵy túsip, el aıaǵy basyla bergende ıdeologıa sekretary tórt-bes qonaqty ertip kombınat alańyna keldi. Áshten bolattan quıylǵandaı qoı terisin joǵary kóterip, siresip tur eken. Ótken jolǵydaı emes, biraz tájirıbe jınap qalsa kerek, myǵym da nyq tur, tipti, sosıalısik el ǵana emes, búkil kapıtalısik dúnıe túgel jınalyp kelse de, qyńq etetin túri joq.

Mynandaı aıryqsha eskertkishti kórgende bolgar dostar aýyzdaryn ashyp, kózderin jumdy. Solardyń bireýi kózin ashqan kezde tómennen túsken projektor sáýlesimen shaǵylysyp, Áshtenniń qaltasynan jyltyrap shyǵyp turǵan bótelkeniń basyn kórip sileıip turyp qaldy. Álden soń baryp qasyndaǵy joldasynyń búıirinen túrtip, kúpáıkesiniń qaltasynan qyltıyp turǵan shıshany kórsetti. Qonaqtardyń arasynda kúdikti kúbir-sybyrdy estip, ıdeologıa sekretary kóziniń astymen joǵary qarap edi, Áshtenniń qaltasynda jyltyrap turǵan bótelkeni ol da kórip, júregi zý ete qaldy. Ol kúni buryn kelisken shart boıynsha qasyndaǵy nusqaýshyǵa bas ızeı qoıyp edi, ol da jalma-jan bulardan sytylyp shyǵa berdi.

Eki-úsh mınýttan soń projektor jaryǵy óshý kerek edi. Biraq ol «al kórińder» degendeı baqshıyp jandy da turdy. Sekretar jalma-jan ekinshi nusqaýshyny jiberdi. Bul eki arada bolgar aǵaıyndar eskertkishtiń qaltasynda jyltyrap turǵan ne nárse dep jamyraı suraı bastady. Sekretar bolsa, ondaı nárseni óziniń de birinshi kórip turǵanyn, bálkim, ol qatyp qalǵan muzdyń elektr jaryǵymen shaǵylysýy shyǵar dep ártúrli jaýap aıtyp jatty.

Elektroshıttegi projektordy óshiretin blok istemeı qalypty. Sonan soń eki nusqaýshy elektromonterdy taýyp alyp, qalaı bolǵan kúnde de projektordy óshirý kerek, joǵarydan tapsyrma solaı dep onyń janyn alqymǵa aldy. «Óshirgishti jóndeý eń az degende jıyrma mınýt, ári ketse bir saǵat» dedi monter. «Joq, bir mınýt, ári ketse bes mınýt!» dep zar ıledi eki nusqaýshy. «Onda, bir-aq jol bar, — dedi ol. — Bir fazaǵa ekinshi fazany qosý kerek. Sonda projektorlar kúıip ketedi», «Davaı, — dedi olar. — Kúımese quryp ketsin! Tek tezirek!»

Olar osylaı tapsyrma berdi de, sekretar janyn qoıarǵa jer tappaı jatqan shyǵar dep eskertkish alańyna qaraı júgire jóneldi.

Olardyń da alańǵa jetkeni sol edi, alty projektor birinen soń biri tars-tars jaryldy da, mańaıdy kórdegideı qarańǵylyq basty.

— Jaraısyńdar!— dedi sekretar entigip turǵan eki nusqaýshynyń arqalarynan qaǵyp. — Tamasha operatıvtilik tanyttyńdar! Al myna qonaqtardy tez alyp keteıik!

Sheteldigi bar, sheteldik emesi bar, jarty saǵattan soń olar ý-shý bop qonaq úıge oraldy.

Qoly iske barmaı, kabınetinde júregi taıdaı týlap sendelip júrgen Janaıdarov, taǵy bir sumdyqtyń sheti bastalyp baryp aıaǵy, áıteýir oıdaǵydaı bitkenine qýanyp kreslosyna shalqalap biraz otyrdy da, kenet ıdeologıa sekretarynyń záresin ala qarqyldap kep kúlip jiberdi. Sekretar oqys kúlkiden selt etip, ornynan turady. «Sizge ne boldy?» dep suraý úshin birneshe ret aýzyn ashyp edi, Janaıdarov kúlkisin tez arada toqtata qoımady. Sonan soń ol ornyna qaıta jaıǵasyp, birinshi sekretar ábden kúlip bolǵansha asyqpaı kútip otyra berdi. Bir kezde Janaıdarov kúlkisin tyıǵan boıy birden sóz bastap jiberdi.

— Muz dedińiz, á? — Ol jaýap tospaı taǵy kúldi. — Qatyp qalǵan muz? Eskertkishtiń qaltasynda?! Ýh-ýh ishegim-aı! Qazir qaıdaǵy muz? Áne, — ol qabyrǵadaǵy barometrdi kórsetti. — Plús 9 gradýs! Al siz «qatyp qalǵan muz shyǵar» deısiz. Olar sendi me?

Sol kezde baryp sekretardyń kóńili ornyna tústi.

— Sensin, senbesin, áıteýir áńgimeni daýǵa bolsa da bura turý kerek bolǵan joq pa! Áı, Áshten-aı! Tuǵyrda turǵan jarty saǵat úshin qaltasyna shısha salyp barmasa óler me edi! Ol da ábden basyndy-aý! Qazir birdeńe deseń betińnen ala túsetin bopty. Túbimizge osy bále jete me dep qorqa bastadym.

Kabınetke nasıhat bóliminiń meńgerýshisi kirip keldi.

— Súıinshi, músinshiler kele jatyr! — dedi ol qýanǵannan aptyǵa sóılep.

Eki sekretardyń ekeýi de oryndarynan turyp ketti.

— Ras pa? — dedi Janaıdarov.

— Ras, — dedi bólim meńgerýshisi. — Qazir ǵana telefon soqty. Kran men jumysshylardy daıyndap qoısyn, erteń ornatýǵa kirisemiz dedi.

— Ýh, qutyldyq-aý báleden!— dedi Janaıdarov tereń kúrsinip. — Barlyq jumysty tastap soǵan kirisińder!..

Teri ıleýshige arnalǵan resmı eskertkish bir jetiden soń saltanatty túrde ashylyp, shydamy ketken aýdan eńbekkerleriniń de kóńilderi bir demdeldi. Kózkórgenderdiń aıtýyna qaraǵanda, ol Áshtennen aınymaǵan, tipti, ekeýi qatar tursa qaısysy eskertkish, qaısysy adam ekenin ajyratý qıyn bopty dep kúlisedi, biraq bul oqıǵaǵa Áshten qýanbady, óıtkeni, ol endi eshkimge kerek bolmaı qaldy. Tek budan burynǵy oqıǵany aıtyp qoımasyn dep aýpartkomnyń shoferi oǵan úsh kúnde bir ret «saryaǵashtyń sýyn» aparyp berip turady desedi.

---