InfoHub Logo

Sóz bolǵaly otyrǵan áke men bala maıdannan kelgender.

Ákeniń jasy jıyrma bes mólsherinde de, balanyń jasy on bir, on ekiden artyq emes.

«Bul qalaı, on úsh jasynda úılengen be?»—demeńizder, onyń ózinshe syry bar.

Ákeniń omyraýynda — úlkendi-kishili on eki orden medaly bar da, balanyń omyraýynda «Qyzyl juldyz» ordeni bar.

«On bir jasar bala ordendi qalaı alyp júr?» — demeńizder, onyń da úlken syry bar.

Áke maıorsha, bala soldatsha kıingen.

Osy ekeýi maı aıynyń maýjyraǵan bir ádemi kúninde Almatynyń sulý parkiniń ishinde, onyń kók jasyl kórkine súısine qarap kele jatyr eken. «Oılamaǵan jerden» degen sózdi árdaıym aıta beremiz ǵoı, oılamaǵan jerden kezdesse kettim.

Olar Almatynyń sulý kórkine tańdansa, men olarǵa tańdandym. Meni tańdandyrǵan, ásirese, soldat balanyń:

— Papa, osy aǵashtyń bárine de alma shyǵa ma?— degen suraýy, suraýly emes-aý, «papa» degen sózi boldy.

Jón surasý men sóz bastaldy. Sóz bastalysymen shúıirkelese kettik. Alǵash kórgende jigittiń erge biter kesek tulǵasy kóz tartyp edi, endi sóılegen sózderinen oıynyń da kesek ekeni sezile bastady.

Bir myń toǵyz júz qyryq úshinshi jyly Ýkraına maıdanyndaǵy qazaq jaýyngerleriniń Qazaqstan halqyna jazǵan hatynan bir tankıst komandırdiń ǵajaıyp erligin oqyp qatty súısingen edim. Sol munan úsh jyl buryn syrttan súısingen adamym osy Sabyr Nurmanov eken.

Ardaqty oqýshym! Aldyn ala eskerteıin, bul batyr jigittiń sol erlik isterimen osy áńgimede biz de tanysamyz eken demeńizder. Óıtkeni ol óziniń tankysymen jaýdyń talaı tas qamalyn talqandap, talaı jaýdy taptaǵan, qysqasy, qaı jerde qandaı zor shaıqas bolsa, sonyń bárinen de úlken abyroıly bolyp, jeńispen qaıtqan dańqty batyrlardyń biri.

Onyń Uly Otan soǵysyndaǵy joryǵy 41 jyly ıýn aıynyń 24-nen 25-pe qaraǵan túni, tańǵa jaqyn Batys Belorýssıada bastalyp, 45 jyly segizinshi maı kúni Praga qalasynyń batys jaq syrtynda bitipti.

Tórt jylǵa sozylǵan sondaı zor joryqty osyndaı kólemi az nársege syıǵyzý, árıne, múmkin emes. Sondyqtan sózdi Sabyrdyń ózine berip, balasymen ǵana tanysaıyq.

— Bir myń toǵyz júz qyryq úshinshi jyldyń jazy, nemisterdiń en aqyrǵy zor shabýylǵa ázirlenip jatqan kezi edi. Bir kúni maıdan qolbasshysynyń bizdiń korpýsqa arnalǵan buıryǵy keldi. «Nemister bizdiń qarsy aldymyzǵa tókkeli birneshe eshelon qarý-jaraq ákele jatyr. Aldaǵy túnde maıdan shebimen seksen kılometr jerdegi «N» qalasyna kelip jetedi. Sol jerden maıdannyń tus-tusyna tartylmaq. Qalaıda osyny sol toptalyp turǵan jerinde qurtyńdar!»—depti.

Bes emes; on emes, júzdegen tankimen jaýdyń tylyna kópe-kórneý ótip, onymen de qoımaı, qıyr túpkirine baryp soǵys ashýdyń qandaı qaýipti ekenin aıtpasam da bolar. Óıtkeni qaýipteý degen álsizdiktiń belgisi. Halqymyzdyń maıdannan kelgen bizdermen áńgimeleskende. «Qaýipke qalaı qarsy bardyń,— demeı,— jaýdy qalaı jeńdiń?»—dep suraýy da sondyqtan ǵoı. Ras, jaıshylyqta bári de esepteledi. Al, aıqasqa bir kirgennen keıin qaýiptiń kólemin ólshep, jaýdyń sanyn sanaý bizde bolǵan emes. Bul saparǵa da sol saltymyzben seskenbesten attandyq.

Qazylǵan or, atylǵan oqqa qaramastan, maıdan shebin buzyp ótip, jaýdyń tý syrtyna shyǵyp aldyq. Aı tastaı qarańǵy. Uzap alǵannan keıin barar baǵytymyzdy túzep alyp, aıtýly qalasyna qaraı jolsyz jermen tartyp kelemiz. Mana maıdan shebinen ótkenimizde, bizdi atqylaǵan jaýdyń zeńbireginiń úninen jer silkingendeı bolyp edi, endi jym-jyrt, qulazyǵan únsiz dalaǵa kezdestik.

Aıtqan qalaǵa da jaqyndap qaldyq. Tanktardyń bári de samolet benzınmen sýarylǵan, dybystary jóndi shyqpaıdy. Qalaǵa jaqyndap kelip, barlaýshylar jiberip edik, olar nemisterdiń kóshede beıbastyq istep júrgen bir-eki ofıserin ustap ákeldi. Bizdiń qolbasshynyń aıtqany dál eken, on jeti eshelon kelip jetipti. İshinde kileń tankiler tıelgeniniń ózi on bir. Qaı jerde qandaı kúshter turǵanyn belgilep aldyq ta, tórtke bólinip stansıanyń tórt jaǵynan shyqtyq. Tań atyp keledi. Qımyldaýdyń kezi jetti.

Maıdannan alys jatqań nemister beıqam eken. Tek samoletterden qorǵanýǵa ázir bolý kerek, kók júzin tilgilegen projektorlardyń ǵana sáýlesi kózge jıi túsedi.

Dybys bildirmeı jaqyndap kelip, tórt jaqtan kıe jónelip edik, nemisterdiń sasqandyǵy sondaı, ázir turǵan zenıtkalaryn sol aspanǵa qaraǵan kúıinde gúrsildete bastady. Olardyń oǵy aspanǵa ketip jatyr. Biz birinen soń birin taptap, alǵa qaraı umtylyp kelemiz.

Stansıa tóbesinde órt jalyny mınýt saıyn kúsheıip, jalynnan kúmbezder ornap, keıbir jerine janar taý da paıda boldy. Nemis qarýlarynyń da úni shyǵa bastady. Biraq bul bizge qarsy atylyp jatqan oqtyń úni emes, bizdiń oǵymyzdan, oǵymyz salǵan órtten tutanyp jarylǵan snarád pen bombalardan benzın bagyna ot tıip, jalyn qusha qulap túsip jatqan aýyr tanktardyń ózdi-ózi soǵysyp jatqan bolat, shoıyndardyń úni. Shegirtkedeı aspanǵa jarqyrap ushqan qalyń oqtyń arasynan qyp-qyzyl kúıinde ushyp júrgen bilekteı temirler de kórinedi Qarsylasqan bireý-joq . Tek nemisterdiń bezildeı qashyp bara jatqanyn órt sáýlesimen alystan ǵana kórip júrmiz. Dál sol nemister Berlınge deıin qashsa da men olardy qorqaq demes edim, óıtkeni mynandaı ot surapylyna qarsy kelý múmkin emes.

Biraq bizge de qaýyp tóndi. Nemistiń on jeti eshelonynan on jeti janartaý ornatyp bolyp, maqtanysh sezimmen qaıtýǵa ázirlenip jatyr edik, nemister keıingi bir qalada turǵan qalyń kúshin bizdiń aldymyzǵa ákep tóge saldy. Jaýdyń kúshi basym ekenin, oǵymyzdyń azaıyp qalǵanyn bilsek te, bul qaýipti de elegemiz joq. Óıtkeni, árqaısymyzdyń keýdemizde: men búgin Otan buıryǵyn oryndadym degen shattyq bar. Kóńilde sondaı shattyq turǵanda, qaımyǵatyn jan kemde-kem, óz oıymsha sondyqtan ǵoı deımin, qara qurttaı qaptap kele jatqan jaý tankylaryna qarsy umtyldyq.

Bir tamashany men sol kúni soǵysta kórdim. Adamnyń terisi eleýish syqyldy bolady eken. Qarsy kelip qalǵan nemistiń bir úıdeı tankysyn tankymmen soǵyp jiberip, tońqalań asyryp edim, dúnıe qyp-qyzyl bolyp ketti. Bylaı shyǵa bere kózimdi súrtsem, kózimnen qan aǵyp tur. Joldastaryma qarasam, olardyń kózinen de, betinen de qan shyp-shyp shyǵyp tur.

Biz qasha urys salǵan edik, jaý aldy-artymyzdan birdeı orap aldy. Degenmen ustap tura alǵan joq, ol kúni kúnimen, túnimen soǵysyp, kelesi kúni tańǵa jaqyn qorshaýdy buzyp shyqtyq. Biraq men uzap kete almadym—tankym órtendi, aıaq syndy, bet kúıdi, joldastardan aıryldym. Ózińe oq tıý — tán jarasy da, joldasyńnan aırylý — jan jarasy eken. Biraq ólim úshin emes, ómir úshin týdym ǵoı. Endeshe, ólimge nege boısunamyn, ajalmenen áli de alysyp kóremin dedim de, bir shuqyrǵa qulaı kettim.

Óldi dedi me, álde tankydaǵy basqa joldastarymmen birge órtenip ketti dedi me, nemister ózderiniń soryna qaraı meni kórmesten óte shyqty.

Jaý qarasy óship, tar dúnıe keńigendeı bolǵan soń etigimdi kesip tastap, aıaǵymnyń jarasyn baılap aldym, Qybyr etken jan, tyrs etken dybys joq. Japan dalada jalǵyz qalǵan jaraly jannyń kúıinen aýyr kúı bolmas. Tiri qalǵanyma mana qýanyp edim, endi ókine bastadym. Ókinish degen órt qoı, ózimdi ózim atpaq bolyp naganymdy qolyma alyp edim, ishinde oq toly eken. Kózim oqqa tústi de, kóńilim toqyrap qaldy. Júzi kelmese de ony keler, ony kelmese de biri keler nemistiń. Jastyǵymdy ala óleıin degen oıǵa keldim de, jaýdyń keler kezin kúttim. Nemister kelmeı ol úmitim de dalaǵa ketti. Endi ólgim de keletin emes! Tek, qanym keýip, shóldep baramyn, Kúndiz shóldep óler halge jetemin de, túnde shyq túsisimen shóptiń shyǵyn jalap jan shaqyramyn. Segiz júz metr jerde orman tur. Armanym sol ormanǵa bir jetý. Kúndiz jatamyn, túnde ormanǵa qaraı bir jambasymmen jyljımyn. Aıaqsyz kórgen kúniń de kún emes-aý, segiz júz metr jerge eki tún jyljyp ázer jettim. Orman ishi samal, samaldy jer raqat qoı. Biraq bes kúnnen beri dám tatpaǵandiki me, álsirep kettim. Bir jaǵynan jara da janyńdy qınap barady. Ómirdi qansha qımaǵanmen, endi shydamym taýsyldy. Maıdanda júrgen ákem men komandırime hat jazyp, ómirmen hosh aıtystym da, naganymdy keýdeme tiredim. Dál sol kezde ǵaıyptan bireýdiń:

— Eı, toqta!— degen daýsy sańq etti.

Óńim ekenin, túsim ekenin bile almaı aqyryn jan-jaǵyma qarasam, qaraǵaıda jabysyp bir bala tur, Balany kórgende, júregim eljirep sala berdi, qolymdaǵy nagan da túsip ketti.

Pala júgirip kelip basymdy qushaqtaı aldy. Ózinshe menen úlken de, aqyldy da sıaqty, ólgennen keler paıda joǵyn aıtyp, bar biletin tátti sózderimen meni jubatqan bolyp jatyr. Keıde maqtanyp ta qoıady.

Sabyr sony aıtqan kezde, úlken kisilershe eki qolyn artyna ustap, aıaǵyn salmaqpen basyp kele jatqan balasy ákesine jalt qarady. Ákesi ony baıqamaǵandaı bolyp:

— Ol nemisterden qashyp júrgen Sergeı deıtin bala eken, — dep, ákesi sózin qaıta bastap ketti.— Derevnáda sheshesi bar, túnde úıinde bolyp, kúndiz ormanda júredi eken.

Bala meniń álsiregenimdi aıtpasam da sezdi de, kóp otyrǵan joq, shalbarynyń balaǵyn túrip alyp, tura jóneldi. Men taǵy da jalǵyz qaldym. Biraq ómirdiń tutqasynan myqtap ustaǵandaı úlken úmittimin. Ol úmit kórip, ómirime tutqa etip jatqanym— manaǵy ketken bala.

Kún bata bergen kezde, sheshesin ertip bala qaıtadan keldi. Keshki samalmen sergip basymdy kóterip otyr edim, anany kórgende dál óz sheshemdi kórgendeı ózime ózim ıe bola almaı balqyp kettim. Buryn jetken balanyń qasyma kelip ne áreket jasap jatqanyn da sezgenim joq. Eki kózim anada, ol jaqyndap kelgende daýsym qatty shyǵyp ketti. Ne degenimdi osy ýaqytqa deıin anyq bilmeımin, sirá, marqum óz sheshemdi «apa» deýshi edim, myna kelgen orys kempirin de «apa!» dedim-aý deımin. Jalǵyz-aq aýyz sóz aıttym da, qushaǵymdy jaıyp jiberdim. O da eńirep qoıa berdi.

Bul arada bizdiń jubatýshymyz jańaǵy bala boldy. Ol bizdiń jylaǵanymyzdy ersi kórip:

— Úp úlken bolyp jylaǵandary nesi! Uıat-aı,— degende biz kúlip jiberdik.

Ana baıqus úıindegi nanyn, qaımaǵyn, samogonyn ala kelgen eken. Men solardy ishkenshe ǵana áńgimelesýge jaradym, uıyqtap ketippin...

Bir kezde oıansam úrker kóterilip qalypty. Qasymda manaty bala ǵana otyr.

Ana baıǵus úıden ala kelgen tuzdy sýmen keterinde aıaǵymnyń jarasyn jýyp, jaqsylap orap ketipti. Men ony da bilmeppin. Endi ózime ózim kelip, esimdi jınaǵannan keıin bul mańdaǵy eldiń jaıyn suraı bastadym. Jaý túkpirinde jatqan eldiń kúıi qandaı bolatyny ózime de belgili ǵoı. Belgili jaıdy suraýymnyń mánisi: nemister — eń ári ketse on kúnnen qalmaı talqandalady. Talqany shyǵyp, jaraly jyrtqyshtaı ashynǵan jaýdyń halyqty munan da aýyr kúıge salyp, Germanıaǵa aıdap ketýi múmkin. Jaralymyn dep qarap jatpaı, halyqqa ózderin qutqarýshylarmen kezdesetin kúni endi alys emes ekenin jetkizýim kerek. Múmkin, bul habar jetse, osy bastap qamdanar da, quldyqqa aıdalýdan qutylar. Bul oıymdy balaǵa aıtyp edim, ol:

— Basqalary bolmasa, Petr ataı ekeýmiz nemisterdiń aýzyna túse qoımaspyz,— dedi nasattanǵan pishinmen.

— Petr degeniń kim?

— Bizdiń derevnádaǵy bir shal. Shal bolǵanda vo!..

— Sen sol «vo» shalyńdy shaqyryp kelshi.

Bala eki sózge kelgen joq, meniń jan-jaǵymdy tuıyqtap qymtady da, tún qarańǵylyǵyna súńgip joq boldy. Men taǵy jalǵyz qaldym.

Kóp keshikpeı tań da shapaǵyn shasha bastady, shaldy ertip bala da kelip jetti.

Shal jasy jetpiske jetse de, ajary áli ketpegen kelbetti, kesek tulǵaly adam eken. Sózi de kesek shyqty.

— Qalaı, batyr, amanbysyń?—dedi kóńildi daýyspen.

— Aman bolmasam da, jaman emespin.

— Jaman emes ekenińdi bilem, senderdiń qansha jerden kelip, nemisterdi qalaı qaýsatqandaryńdy da bilem. Sondyqtan saǵan arnap myna bir jalǵyz taýyǵymnyń etin ákeldim. Túnde mynanyń sheshesi baryp seniń jaıyńdy aıtqannan keıin: nemisterge buıyrmaı, óz balama buıyrǵan adal malym ekensiń dedim de, basyn qyrqyp aldym,— dep, úlken bir bólke nan men taýyqtyń etin aldyma qoıdy da, qoltyǵyndaǵy kórpe, jastyǵyn jerge tastaı salyp, jerdi qazýǵa kiristi.

— Bizdiń bul ataı nemister kelgeli jer qazýǵa sheber bolyp aldy. Talaı kórdi de, talaı ordy da qazdy. Qazir sizge uıa qazyp jatyr,— dedi bala kúbirlep.

Balanyń saqtyqpen kúbirlep aıtqan sózin estimedi me, shal úndegen joq. Aýyq-aýyq jan-jaqqa qulaǵyn salyń qoıyp, ótkir kúrekpen uzyndyǵy kisi boıy, tereńdigi jarty metrdeı jerdiń shymyn qoparyp tastady da, balany shaqyrdy.

— Sereja! Men shóp ákelgenshe sen myna topyraqtardyń qarasyn joǵalt.

Shal sony aıtyp ketip qaldy. Sergeı maǵan arnalǵan uıanyń aınalasyndaǵy shym, topyraqtardy jan-jaqqa shasha bastady. Ol topyraqtyń qarasyn joǵaltyp bolǵansha, bir arqa shópti arqalap - shal da jetti. Ol ákelgen shóbin uıanyń ishine tósedi de, onyń ústine ózi úıinen ala kelgen kórpeni jaıyp, bas jaǵyna jastyq saldy.

Bul uıa meniń bes kúndik mekenim boldy. Petr ataı men Sergeı ekeýi Qyzyl Armıanyń shabýyl jasap kele jatqan habaryn taratý úshin elge ketti, biraq men endi jalǵyz emespin. Maǵan óz sheshemdeı kóringen Anna Borısovna bastaǵan qarttar kelip, menen eldiń, Qyzyl Armıanyń jaıyn surap uzaq áńgimelesip otyratyn bolyp edi. Azdan soń men jatqan elsiz orman eldiń mekenine aınaldy. Osyndaı aýyr salmaqpen bes kún etip altynshy kúnniń tany jaqyndaǵan kezde bizdiń Armıa da kelip jetti.

Men óz tobyma qosyldym. Keshe ǵana tobynan adasqan jalǵyz qazdaı edim, endi kóńilim kókke sharyqtap ketti. Biraq sharyqtaǵan kóńilim óp keshikpeı jer soqty. Ózimdi elim tyrnaǵynan julyp alǵan ana sol kúni keshke jaqyn jaý bombasynan qaza tapty,— dep, ol aýyr bir kúrsindi de, qatarynda kele jatqan balany on, qolymen qushaqtaı túsip:—Basyma tóngen elimdi serpip tastap, ómirime tutqa bolǵan Sergeıim osy. Aıaýly ana óleriniń aldynda amanat etip osyny maǵan tapsyrǵan edi. Qabyrynyń basynda jantaıyp jatyp: muny baýyrymdaı kórip, balamdaı súıýge men de ant etken edim. Sol antymnyń týy etip, sonan beri qasymnan bir tastaǵan emespin. Tanktyń ishinde eki aıaǵymnyń arasyna otyryp alyp, talaı soǵysty da kórdi, tanktyń ústinde avtomachıktermen birge otyryp alyp talaı ret avtomattan jaýǵa ot ta jaýdyrdy. Praganyń kóshesinde terezeden meni atqaly turǵan bireýdi kórip qalyp, ajaldan taǵy bir alyp qaldy, Munyń myna kókshil kózi birtalaı nemisterdiń kóz aldynda osy ýaqytqa deıin elestep júrgen shyǵar deımin.

Olardyń aqyrǵy tamtyǵy talqandalyp jatqan kez edi. «Jeńilgen elde jelke joq» degen ras eken. Jelkesi joq adamda ne qýat bolsyn. Bir kúni keshke orynbasarym máz bolyp jetip keldi de:

— Joldas gvardıa maıory, bir tamashany kórseteıin, beri shyǵyp ketińizshi,— dedi.

Men ań-tań bolyp syrtqa shyqsam, esik aldynda soqtadaı-soqtadaı on úsh nemis, olardyń aldynda oıqastap meniń qarshadaı Sergeıim tur. Ol meni kóre sala júgirip kelip:

— Joldas komandır, buıryǵyńyz oryndaldy, İ-ro-tanyń komandırine buıryǵyńyzdy tapsyrdym. On úsh nemis oljam taǵy bar, vo,— dedi.

Men betinen bir súıdim de:

— Bul netken ońaı olja?— dedim.

— Joq, ońaı olja emes, birsypyra oǵym shyǵyn boldy. İ-shi rotadan qaıtyp kele jatyr edim, bular aǵash ishinde qashyp kele jatyr eken. Men dybystaryn estip buǵa qaldym da, alańǵa shyǵa bergende oqty tógip jiberdim. Bular sasqanynan qarýlaryn tastap, qol kóterdi. Qarýyn tartyp alsań nemister qoıdan da jýas bolady eken. Jolǵa túsińder dep edim, tústi. Ár qaraı júrińder dep, edim júrdi. Tek, aqymaq bireýi meniń jalǵyz ekenimdi kóre salyp, aǵashqa qaraı qasha jónelip edi, ony atyp túsirdim de, qalǵandaryn aıdap keldim dep qarap tur.

— Kórdińiz be?—dedi maǵan qarap,— ózi aıtqandaıyn «vo» komandır bolǵaly turǵanyn. Men muny aldaǵy kúzden bastap Sývorov mektebine jiberemin. Tirshilik bolsa, bir kezde kórersiz, Sergeı Sabyrov deıtin generaldy.

— Tilektespin,— dedim men ekeýiniń de qolyn qysyp,

1950

---