InfoHub Logo

— Áke, áke! Ketpeshi! — Men arqa-basym sýyq terge maly­nyp, óz daýsymnan ózim shoshyna oıandym.

Bıylǵy mamyr aıynyń orta sheni jyldaǵydan ózgeshe Al­matyny kúıdirip turdy. Tún qapyryqtyǵy tynysty taryl­typ, keńirdegińdi qylqyndyryp tastaıdy. «Tastaq» bazarynyń janynda anam ekeýmiz shaǵyn ǵana jer úıde turamyz. Bazardyń ý-shýy, qujynaǵan adamdardyń qara júrisi qańsyp turǵan aýany odan ári keptirip, qańyryǵyńdy tútedi.

Ornymnan turyp, ózim oqı­tyn mekteptiń sport alańyna keldim. Balalar fýtboldyń qy­zy­ǵyna berilip ketipti. Bir shetten synyptasym Jandos kele qaldy.

— Aqsha tabaıyq, — dedi ol.

— Qaıdan?

— Aıdardyń úıine urlyqqa túsemiz.

— Joq, olaı isteı almaımyn.

Ol ishimnen túıip qaldy. Men búrisip otyra kettim. Oǵan qarsy turýǵa shamam jetpeıdi. «Ursań, ura ber» dep ornymnan aýyr­sy­na turdym.

Bizdiń mekteptegi júıe osy­laı. Ár synypta 2-3 basbuzar bala bolady. Ózinen kúshi azdaý balalarǵa qamqorlyq kórsetken bolyp, janynda ustap, tómengi synyptardan aqsha jınatady. Ózine ábden baǵyndyryp alǵan.

— Biz — jan aıaspas dospyz. Dostar bir-birine kómektesýi kerek. Urlyqty men jasaımyn, sen qaraýyldyqqa tursań da bolady, — dedi.

Qansha qyrsyǵyp tursam da, basymdy ızedim.

— Sen erteń deneshynyqtyrý sabaǵyna forma ákelme. Oqýshy­lar sabaqqa qatyspaǵan balaǵa telefondaryn, úıleriniń kilt­te­rin beredi de, ózderi sabaqqa ke­te­di, sol kezde Aıdardyń úıiniń kiltin bólek usta da, maǵan ber, — dedi.

Onyń áziretiniń kóleń­ke­sinde júrgendikten, aıtqanyna kónbeýge ábdim joq edi.

Aıdar sheshesi ekeýi mekteptiń túbindegi úıde turady. Anasy kúni boıy jumysta. Jandos Aıdardyń úıine talaı ret bar­ǵan. Qaı zattyń qaı jerde tura­ty­nyn ábden zerttep alǵan.

Men ertesi Jandostyń aıt­qanyn istedim. Muǵalimniń «kelesi joly sabaqqa formasyz kelseń, toqsanǵa eki shyǵara­myn», — degen sózi maǵan shybyn óltirdim degendeı ǵana áser etti.

Sabaqtan soń irgedegi kólge shomylýǵa bardyq. Bul bizdiń oıynnan keıingi ádetimiz. Kól­diń jaǵalaýynan túnimen ja­nyn­daǵy «Angar» degen kabaktan araqqa sylqıa toıyp, odan tóbelesip, qabaǵy jarylyp, kózinen yzǵar shashqandardy da, saýdasyn jasap jylmyń qaq­qan­dardy da, kózderi kók tuman­danyp alasurǵandar men alpys eki tamyryn mahabbattyń shýa­ǵyna bólep, qara tastyń ózine meıirimmen qarap otyrǵan jas­tardy, jasamystardy da kez­des­tirýge bolady.

Munda sýǵa sekiretin bıik munara bar. Balalardyń bári sol jerden kólge quldyrańdaı orǵıdy. Onyń basyna shyqqanda aınalań alaqandaǵydaı kórinedi de, ózińdi kólge baryp quıylar bir bulaqtaı sezinip, jotalanyp ketesiń. Órtteı laýlap, quıyn­daı quldyrańdap ushasyń. Dostaryńnyń arasynda «chert» bolyp kóringiń kelmeıdi. Eger osy bıikten silkinip turyp, se­kire almaı qalsań, qunyń túsedi. Balalardyń ortasyndaǵy «sal­ma­ǵyń­nan» aıyrylasyń. Jazalanasyń. Fýtbolda qaqpaǵa turyp, ótkizip alǵan árbir dobyń úshin maıly quıryǵyńdy tebýge usynasyń.

Men bıikten qorqamyn. Munaraǵa shyqqanymmen sekirip ketýge júregim daýalamaıdy. Qorqaq qyp jaratqan Táńir me… qusa bolam. Sanam sansy­raı­dy. Júregim túıneledi. Mun­daı­da zeıinime muńnan basqa eshnárse qonaqtamaıdy. Munara basyna shyqqanymmen, sekirme­dim de, baspaldaqtan qaıta jerge túspedim de. Meniń qarǵýymdy kútken balalar biraz aınalshyq­tap júrdi de, kútýden jalyǵyp, qoldaryn bir-aq sermep, óz jónderine ketti. Men ornymnan tapjylmadym. Keshki salqyn­nan ba, álde úreıden be, denem titirkenip, tońazyǵandaı boldy. Jandostyń Aıdardyń úıine urlyqqa túsýine sebepshi bolǵa­nymdy aıtsaıshy. Óz-ózimnen jırkenip, túńildim. Ne de bolsa, osy jerden qaıta túspeýge bekin­dim. Baılamym osy. Keıin­nen urlyqtyń Jandostan kelgenin bildi, biraq dáleldeı almady. Jandos qýysbas bolǵa­nymen — qýsıraq. Tótennen qoıylǵan ár suraqqa jaýaby daıyn, sózi myǵym. Jaýap bergende júzi momaqan tartyp, oınaqtaǵan janary oılylyqqa aýysatyn. Muǵalimder odan jamandyq keledi dep oılamaıdy. Bálkim onyń óktem daýysty ákesinen yǵatyn da bolar. Iá, onyń sondaı jolyndaǵysyn attap, taptap ketetin ákesi bar. Al mende she?..

Meni qalyń oı jetelep ketti. Basym, qol-aıaǵym aman. Mine­zim­de soıqandyq joq. Sonda maǵan ne jetpeıdi? Meniń ja­nym, ózegim, ishki saraıym nege bos, nege álsiz? Sebebin izdeımin.

Sor kelemin dese, aıaq asty ǵoı. Onda Qordaıda turatynbyz. Ákem kósheniń basyndaǵy úıdegi bala-shaǵasy kóp tátege ketip qalǵanda, meniń áli mektepke bara qoımaǵan kezim edi. Kóshede zýyldap ótip jatqandardyń ishinen ákemniń kóliginiń daýsyn jazbaı tanımyn. Ju­mys­tan qaıtar ýaqytynda úıge kiretin bıik tabaldyryq ústine otyryp alyp kútetinmin. Bury­lyp kelse ǵoı dep oılaımyn. Kósheniń shańyn burqyratyp tanys kólik zý etip óte shyǵady. Júrisi de baıaýlamaıdy. Keı-keıde ákemniń sulbasyn kórip qalamyn. Basyn basqa jaqqa buryp alady. Men tómen qarap jer shuqımyn. Ákemdi bóten balalardan qyzǵanamyn. Erli-zaıyptylardy azǵyryp júretin ajyrasý degen qoǵamnyń buralqy ıtiniń nege qabatyny­nyń túıinin taba almaı, dármen­siz kúı keshemin. Ákemniń bizdi tastap ketýi julyn-júıkemdi úzgen.

— Áke, sen qaıtyp kelseń, bal­muzdaq ta, komıksterdiń sýper­qaharmandarynyń oıyn­shyq­taryn da suramaımyn, — deımin keýde tusymdaǵy qaltama salyp qoıǵan sýretine qarap.

Sýret únsiz.

— Anam kóliginiń tereze­siniń áınegin syndyrmaǵanda ketpes pe ediń?

— Iá, solaı, — dep óz sura­ǵyma ózim jaýap beremin. Sýret te kúrsingendeı bolady. Sodan ol beıneni qaıtadan ornyna salyp qoıamyn.

Osy sáttiń sýreti ózegime óksik bop ornyǵyp alǵan. Qaıda júrsem de ózimnen alystaǵan emes. Qaıta qalyńdap, qamyq­tyryp júdetetin. Bul sezimniń tıtteı ushqyny da ákeme jet­peıtinin bilemin. Ol meni izdemeıtinine de kózim jetken.

Meniń alaburtqan, alasa­pyran bolǵan kóńilimniń qunyn bes tıyn etip qalany qarańǵy­lyq basty. «Búgin ne munaradan sekirem, ne ózime bir nárse isteımin, áıteýir baspaldaqpen qaıta jerge túspeımin» dep óz-ózime sóz berdim. Qalyń oı astynda qalǵyp bara jatqam…

— Kúnim-aý, seni izdemegen je­rim joq qoı, — dep, sheshem kelip qushaqtaı aldy. Ózi eńirep tur.

Men qatyp qalǵandaı jibi­medim.

— Júr úıge!

— Barmaımyn! — dep zirk ettim, — barmaımyn.

— Osynda túnemekpisiń, sonda? — sheshem batylsyzdana surady.

— Sekirip ólemin.

Bul sózim shesheme jer aına­lyp, taý qulap, aspan kóshkendeı áser etkenin bilemin. Jol apa­ty­nan eki qolyn, aıaǵyn, jeti qabyrǵasyn syndyryp, tósek tartyp jatqan jerinen endi turǵan kezi edi. Kóńilin astan-kesteń etpeýime de bolady. Biraq osy ýaqytqa deıin ózimnen kúshi basym balalardyń psıholo­gıa­lyq qysymy, ákesi barlardyń ór keýdeliligi meni ózgertip jibergen. Bandıt bala, ataman bala bolǵym keledi. Oǵan biraq motıvasıa jetpeıtin. Aldymda aǵam, artymda inim joq, súıe­netin arqa tutar ákem joq. Kún saıyn ózimnen kúshi basym balalardan taıaq jeıtinmin. Sol janymdy júdetken.

— Ómirińniń túıinin ólim sheshe me? — anam dátke qýat bolar eshnárse taba almaǵandaı nalı surady.

— Iá, aınalyp kelgende me­niń osyndaı «chert» bolyp júrgenime siz kinálisiz, siz. Bir nár­se aıtsam: «oı, ol seniń qolyń­nan kelmeıdi», «seniń mine­ziń jaman ǵoı» — dep betim­nen qaǵyp keldińiz. Meniń bir isimdi maqtap, arqamnan qaqqan kezińiz boldy ma? — ózegimdegi qaqtalyp júrgen ys-jalyndy laq etkizdim.

Anam tuqyryp qaldy. Meniń boıym sál bolsa da jeńildedi. Bireýdiń erik-jigerin janshý boıyma rahat sezim beredi eken.

 Anam tili men únin jutyp qoıǵandaı melshıip otyryp, birazdan soń:

—Tuzyńa tyshpa! — dedi. — Sózi zildi shyqty. Ózińdi aıta bermeı, birýaq meniń de halime úńilip, túsinistikpen qara. Meniń sorymnyń qalyńdyǵy shashymdaı. Myna ómirdiń yńǵaıly ótkeliniń qaıda ekenin bilsem, shashym jasyma jetpeı aǵarmas edi ǵoı. Bir sen dep júr­min. Ne tarshylyq, ne jamandyq kórdiń? Óz qaýqarsyzdyǵyńdy ózgege jappa. Ákesiz ósken jal­ǵyz sen be? Joq, álde, ákesizder­diń bári shetinen ólip jatyr ma? Eldiń uldary joǵyn aıtpaı-aq qasqyr-júrek bolyp júr ǵoı.

— Onda sondaı qasqyr-júrek uldy bala etip alyńyz.

— Alla bergen ondaı balany. Ol ondaı bolmaımyn dep otyr­sa, boıyndaǵysyn baǵalamasa, ne isteımin, aıtshy, ne isteıin? Sen syrttan izdep júrgen baqyt ózińniń ishińde jatyr.

— Qaıda ol, qaı jerde ja­tyr? Ne ishkenge, ne jegenge jarymaımyz! Meniń ishki tyǵy­nym atylǵandaı laqyldatyp jatyrmyn.

— Synyptasyń Almasqa qarashy. Aıaq astynan, oılama­ǵan jerden múgedektiń arbasyna tańylyp qaldy. Kól-kósir aqsha da, qabat-qabat úı de, áke de, she­she de kómektese almady. Balam, baqyt degen ózińniń qanaǵatyń ekenin men de kesh túsindim. Qatelikterim de sodan bastaldy. Sen aqyldy balasyń. Óz boıymdaǵy kemshilikterdiń sende bolmaǵanyn qalaımyn. Sen meniń júregimniń ishindegi júregimsiń.

Sheshem ıyǵymnan ustap, qushaqtady. Bul joly men de onyń baýyryna tyǵyldym. Ekeýmiz de uzaq jyladyq. Bir-birimizdiń qadirimizdi endi ǵana túsingendeı bolyp, munara baspaldaqtaryn ishteı sanap, tómenge tústik.

Meniń munaradan sekirmege­nim­di balalar bilgen joq. Jan­dos aıaq astynan basqa mektepke aýysyp ketti. Kelesi kúni oıynda eń belsendi shabýylshy boldym.

— Anashym, búgin qar­sy­las­tardyń qaqpasyna 3 dop soqtym!!! — dep úıge dabyrlaı kirdim.

— Aqyryn, ákeń keldi, uıyq­tap jatyr, — dedi anam eki saýsaǵyn ernine basyp.

Kúnde atqaryp júrgen, boıy úırengen ádeti osy sekildi. Ózi tym jaıbaraqat. Kútpegen jaǵ­daıdan mıyma qurt kirip ket­kendeı, qas pen kózdiń arasynda jandúnıemniń astan-kesteńi shyqty. Shekemnen qara ter burq etti. Jatyn bólmege kirdim. Shynymen-aq, eńgezerdeı qara sur adam uıyqtap jatyr. Qabaǵy túksıgen. Shashtary tikireıgen. Beti bezeýdiń izinen bujyr-bujyr, ájimdi. Keýde tusyma saq­tap júrgen sýretti alyp salys­tyrdym. Keskin-kelbetin uqsattym da, uqsatpadym da.

Anam keshke dastarhan jaı­dy. Ákem kelip jaıǵasty. Ózge­she birnárse bolatyn shyǵar dep kúttim.

— Erteń Ilıchevka jaqqa júremiz. Demalysty Shymkentte ótkizesiń, —dedi. Áńgimeniń basy da, aıaǵy da osy boldy. Jaýap kútip, betime qarady.

— Jaraıdy! — dedim eki oıly qalypta.

— «Jaraıdy, áke» dep aıt! — dep túzetti sózimdi. Daýsy dóreki estildi. Úndemep edim, taǵy qaıta­lady.

— Jaraıdy, áke! — dedim daýsymdy tisterimniń arasynan syzdyqtata shyǵaryp. Ilıchev­ka meniń uǵymymda Sısılıanyń Palermosy sekildi. Ol jerde turatyndar úshin óz aýyldary Mysyr shaharyndaı. Ákem sol aýyldyń týmasy. Meni aýylǵa aparmaqshy.

Jamandyqtyń bet-júzi bol­maıdy degen ras. Onyń bet-álpe­tinen eshnárse baıqaı alma­dym. Meniń kózimdegi úreı­ge, boıym­daǵy qorqynyshqa selt etpeıtin sekildi. Baıaǵydan beri bizben birge turyp kele jatqan­daı, shaıyn asyqpaı, soraptap ishýde. Kórme­genime on jyldan asqan ákeniń kenetten qaıta oralýy ómirimniń qalypty yrǵaǵyn buzyp jiberdi. Bóten, jylýy joq jan basa-kók­tep kelip, óz óktemdigin júrgizbek­shi. Anam bárine únsiz kelisýde. Ákesin kórsin degeni me…

Shymkentke baǵyt alyp ba­ra­myz. Kólik ishinde ekeýden ekeýmiz. Únsizbiz. Erkeleı bilmeımin be, erkelegenimniń turpaty sol ma, qyńyraıyp otyrmyn. Sol qasar­ǵyshtyǵyma jylylyqpen jaýap berse deımin. It te ıesine erke­leıdi ǵoı. «Áke degen osyndaı bolý kerek» deı me eken, álde al­ǵash­qy kúnnen yqtyryp alaıyn degen oıy bar ma, yzǵarly da qatal. Óz-ózine keremetteı senim­di. Jol-jónekeı satyp alǵan tamaq­taryn jemeı qoıdym, ol da maǵan máımóńkelemedi. «Nege jemeısiń?» dep suramady da. Meniń qalap turǵan tamaǵymnyń janynan mán bermegendeı bolyp óte shyǵady. Ekeýmiz de bir-birimizge tistenip kelemiz. Jeti­saı­ǵa barar jolda darıaǵa bir súńgip shyǵýǵa toqtadyq. Qaıyqqa otyrdyq. Eskekti ma­ǵan eskizdi. Birinshi ret ustap tursam da, tyrmysyp esip kelem. Ekeýmizdiń aramyzda áńgime joq. Bir-birimizge óshigip otyrǵan adamdardaımyz. Ara-arasynda men jaqqa kóziniń astymen qabaq shyta qarap qoıady. Meniń ishki arpalysym óshpen­dilikke aınalyp bara jatqandaı. Qandaı qatybas, ıt minez. «Áke» dep aıtýǵa ishimdegi qatyp qalǵan túıinder jiberer emes.

 Jaǵalaýǵa ıegin súıep tur­ǵan bir múıiske kelip toqtadyq. Balyq aýlaý degen bir qyzyq is eken. Jaǵalaýda ún-túnsiz, tapjylmaı saǵattap otyrasyń. Qarmaǵyńa eshteńe iline qoı­maıdy. Biraq rahat. Psıhote­rapıa, medıtasıa dep trenıń ótkizip, aqsha taba­tyn­dar úshin myna jer saıaly oryn. Qıalyń­dy qalaı qalyqta­tady deseıshi…

Batystan tutasqan bult kó­rindi. Jańbyr ıisi keldi. Sý beti bozǵylt tartty.

— Kettik! — dedi. Temirden jaratylǵan adamnyń daýsyndaı sezimsiz shyqty.

— Balyq qapqaly tur! — dedim betimdi burmaı, — sál kúte tu­ryńyz!

— Onda qal! — dedi de, qural-jab­dyqtaryn jıystyryp, qaıyq­qa salyp, mashınasyn qoı­ǵan jaǵaǵa qaraı qaırylmaı kete bardy. Jaı bastalǵan jańbyr ekpini kúsheıe bastaǵan. Jeıdesheń otyrǵan meniń arqamdy sýyq qaryp barady. Ákemniń (áke dep te aıta almaı­myn) myna qylyǵy ókpeletip, qolqa júregimdi alqy­myma taqap qoıdy. Tóbemnen tómen qaraı quıylǵan jańbyr sýy men kóz jasym aralasyp ketti. Bir ornymda qatyp qalǵan­daı, tapjylmaı otyrmyn. Iegim­niń qalshyldaýy men darıany qorshaǵan butalardyń selkildeýi qoǵamnyń qandaı nársege bolsa enjar bolyp ketkendiginiń sýre­tindeı bolyp boıymdy ezip tur.

Ákem eki-úsh saǵattan keıin, bult astynan shyqqan kún jań­byrdy yǵystyrǵanda, aınala ty­nyshtalǵanda men otyrǵan jerge qaıta keldi. Túk bol­maǵandaı:

— Kettik! — dedi taǵy da.

— Men senimen endi eshqaıda da barmaımyn! — shatynap turyp, aqshıa jaýap berdim. Osy sát shapalaqtyń shart ete túskenin ańdamaı qaldym. Kózimniń oty jarq ete tústi. İshimde bir topalań bastaldy deısiń. Balyq aýlap otyrǵandaǵy qıaldarym men maq­sattary­mnyń byt-shyty shyq­ty. Jyn uryp ketkendeı boldym. Bar daýsymmen aıqaı saldym.

— Seni kim shaqyrdy, sendeı ákeniń kók tıynǵa da keregi joq. Osy kúnge deıin qaıda boldyń? Meni taptaýǵa, urýǵa, jigerimdi qum qylýǵa keldiń be? Kimsiń óziń?

Kózime qan tolyp ketti. Ózi­me ózim ıe bolýdan qalyp bara­myn. Kózim onyń qaltasynan bir ushy shyǵyp turǵan bákige tústi. Asqan bir jyldamdyqpen sýyryp aldym da:

— Óltirem seni! — dedim, — osy­dan qara da tur, óltirem!

 Qalǵan kóńil — shyqqan jan dep turmyn.

Meniń janym men júregimdi endi túsingendeı, júzindegi kesheli bergi aıaz jibip, basqa túrge endi. Óziniń isine uıalǵan­daı, qatelikte­rine barmaq tistegendeı. Shart kesilgeli tur­ǵan taǵdyrdy qaıta bir jymdas­tyrǵysy kelip turǵan sezimdi men qalaı uqtym, ol jaǵyn bilmeımin, júregim dyz ete tústi. Ashý men aqyl almasyp baryp, sabaǵa túse bergende, qolymnan báki jerge túsip ketti. Ákem jer­den aldy da, tunjyraı qarady. Aqyryndap maǵan jaqyndaı berdi. Qamsyzdyǵyma ókinip turmyn. İshimdi úreı keýlep barady. Qarsy aldymdaǵy jan jaqynym ba, álde jat adam ba, ajyrata almaı kózim tuman­dandy. Betaldy júgire jóneldim. Artym­nan qýyp keledi:

— Balam, toqtashy, toqta! — dep aıqaılaıdy. Daýysy jaly­nyshty. Men ózimdi toqtata almaı kelemin. Tilenip, ótingen saıyn, zýyldaımyn. Belgisiz bir kúsh dál qazir toqtasam jaǵdaıdy múlde ózgertip jiberetindeı.

— Balam! Balam! — deıdi shyr­qyrap. Dáti berik bolyp kóringen adamnyń eljireýi búıregińdi búlk etkizedi eken. Júgirgennen ókpem óshe basta­ǵan­da, jaǵalaýdaǵy bıik aǵashtyń basyna órmelep shyqtym da:

— Aǵashtyń ushar basynan tú­bindegi qara tasqa sekirip ólem! — dedim.

Ákem aǵash túbinde entigin basa almaı tur.

— Aınalaıyn! Qorqytpashy! Keshir meni!

Bireý keshirim surasa, elji­rep qalam. Ákeme jaıbaraqat qana kóz tastadym. Aǵashtyń jýan bir butaǵynan ustap órme­lep keledi eken. Ol jaqyndap qalǵanda sekirip kettim. Tasqa túspeı, sýǵa kúmp berdim. Ákem­niń ustap turǵan butaǵynyń shart synǵanyn kózim shaldy. Kesheli beri múláıimsip, tynysh jatqan darıanyń aǵyny búgin tym qatty. Móldir monshaq­taı bolyp kórinetin sý tamshy­lary qazir taýdaı-taýdaı tolqynǵa aınalǵan. Darıa óz-ózinen týlap, shýlap ketti.

* * *

Maǵan qara kúshpen jan-jaǵyn yqtyryp júretin adam­dar unaıdy. Solarǵa qyzyǵamyn, elikteımin. Ózgelerdiń qolpash­taǵany, maqtaǵany janyma maı­daı jaǵady. Erekshelenip turǵan­dy jaqsy kóremin. Jan­dos basqa mektepke aýysqan soń «aınalamda júrgen balalar me­nen seskenip júrse» degen minez paıda boldy. Bokstan úırengen ádis-tásilderim­di bylǵanyshtaý baǵytqa jumsa­dym. Aınalam­daǵylardy yqtyra bastadym. Mektebimizde mýaı taı spor­tynan Azıa, Eýrazıa chempıo­ny bolǵan bala oqıdy. Sol ǵana maǵan shekesinen qaraıdy. Ol tákappar, qatal bolatyn. Onyń bul minezi namysyma tıdi. Meniń boıymda da qabilet mol. Biraq men birnársege qol jetkize qoıaıyn dep ózimdi qınamaımyn. Sol birde sparıngke shaqyrdy. Mýaı taı — taılandyq jekpe-jek óneri. Soqqy berý. Soqqy basqa da, qol-aıaqqa da, tizege de berile beredi. Erejesi qatal. Bizdiń mekteptiń búkil qyzdary, uldary jınalǵan. Bokstasa bastadyq. Soqqylary jeńil sekildi. Urý tásilin bilmeıtindeı kórindi. Sóıtsem, aılasy eken. Ashyq qalǵan tustan esten tandyra soqqy berdi. Eshnárse kórmeı qaldym. Shaıqalaqtap turmyn. Ózimshil ójettigim oıandy. «Ia dý­hom sılnyı» dep oılap úlgerdim. Aınala shýdy estimeımin. Mýaı taıda bas-kózge qaramaısyń. Sál esim jınalǵanda astyna kirip, qulattym da, ura bastadym. Qula­ǵandy soqqylaý ádetimde joq edi. Bul joly ol ustanymnan aıny­dym. Jınalǵandar ázer degende ajyratty.

Jekpe-jekke aýdandaǵy «ban­dıtpiz» dep júrgen balalar da jı­nal­ǵan bolatyn. Sýyq qarýla­ry da bar. Abyroı bol­ǵanda jaǵ­daı ýshyqpaı aıaqtaldy. Ertesi bul oqıǵadan qaladaǵy biraz jurt habardar boldy. Mektepke tóbeleske qatys­qan­dardyń da, qatyspa­ǵandardyń da ata-analary shaqyryldy. Kóbi myqty, quzyr­ly oryndarda jumys isteıtinder. Árkim óz balasyn aqtap álek. Keshe ǵana kóshede júrgende bir ıyǵymdy tómen, bir ıyǵymdy joǵary ustap, qyr kórsetetin men búgin árkimnen bir sóz estip, taýym shaǵylyp, ál-dármenim quryp turmyn. Súıener, qorǵanysh bol­ar mende áke joq. Sheshem keldi. Baýyry tilgilenip jylap turdy. Meni mektepten shyǵara­tyn bol­dy. Basqa jol joq. Biz­diń synypta dırektordyń balasy oqıtyn. Oqıǵanyń ishinde ol da bolǵan.

Júregim qantalap, jan-jaqtan qoıylǵan suraqqa:

— Meniń sózimniń birine senip, birine senbeısizder. Olaı bolsa, anyq- qanyǵyn Arǵyn­bekten surańyzdar, — dedim.

 Dırektor selk ete tústi.

— Arǵyn da boldy ma? — dedi.

Dúıim jurttyń aldynda aıtylǵan­dyqtan, endi ony da shaqyrýǵa týra keldi. Jaǵdaı bir sátte basqasha sıpat aldy.

— Jigitterdiń arasynda ne bolmaıdy? Bas jarylyp, qol synǵan joq, —dep, dırektor ýshyǵyp turǵan jaǵdaıdy sylap-sıpap túk bolmaǵandaı etip shyǵardy. Chempıon bala ek­eý­mizdiń bir mektepke syı­maıty­nymyzdy bilip, qolma-qol ony basqa mekteptiń dırek­torymen sóılesip, sonda aýystyrdy.

Tal qarmatqan osy oqıǵa maǵan ákeni qatty izdetken. Bir oıym «durys istedim, ózimdi dáleldedim» dep aqtap jatsa, ekinshi bir oıym «ońbaısyń» dep ózimnen túńildirdi, jıirkendirdi. Mundaıda aqyldasar ákeniń bolǵanyn qaladym, Jaratqan­nan jalynyp suradym. Tilegim­niń oryndalýyn kúttim, kóp kúttim. Kelse, ajyramaspyn degenmin. Kelip edi, qashyp bara­myn. Tol­qyn­men arpalysa júrip, artyma qaraımyn. Menen kóz jazyp qalmasam eken degen umtylyspen maltyp keledi. Qalaıda maǵan jetsem eken deıdi. Qarǵyp, qarǵyp ketkisi keletinin sezemin, qaýip-qaterdi elemeıtin sekildi. Tasqyn jolyn bógegen saıyn janushyra qulashtaıdy. Dál qazir men úshin, meniń sýǵa batyp ket­peýim úshin janyn, júregin berýge ázir ekenin «balam, balam!» degen birde qulaǵyma jetip, birde úzilip estilip jatqan daýsynan sezemin. Jaǵaǵa jaqyndaǵanym­da aınala bir sát jym-jylas, jym-jyrt bola qaldy. Dúnıe tynǵandaı. Darıa erneýinen asyp tasyma­ǵandaı. Jaǵalaý­daǵy shópter de sybdyrsyz. Ár jer ár jerdegi dóńkıgen tastarǵa qaraımyn. Melshıip tur. Búgingi kúnniń áleginen sanam sansyra­ǵan ba, álde shynymen solaı ma, darıa baıaý ǵana terbelip jatyr. Ákem sý betinen de, jer men kóktiń arasy­nan da kórinbeıdi. Jeıdemniń qal­ta­synda tumar­daı bop saqta­lyp júretin sýre­tin qolyma alaıyn desem, túgi qalmaı ezilip ketipti.

— Áke! — dedim talyqsı, tun­shyǵa aıqaılap. — áke! Ketpeshi!

---