InfoHub Logo

Abaı mektebine jańa kelgen muǵalimimiz saldaý jigit eken, taqıasyn bir shekesine kıip, qolyna úkili dombyra ustaǵandy táýir kóredi eken degen sóz ara-tura estilip júrdi. Mekteptegi ózinen oqıtyn qyzdarǵa da kóz qıyǵyn tastap, qyryndap qoıady eken desti zypyldaq aýyzdar. Bir kúni «álgi muǵalim Ádıshaǵa sóz aıtypty, betim-aý», dep Turǵan jeńgeı aýzyn sylp degizdi. Qaıdan ǵana estip qoıady deseńizshi saq qulaqtar-aı. Mundaı sózdiń eń alǵash osy Urtazydan ǵana estigen Ádısha shoshyp ketti. «Munyńyz qalaı? Men sizdiń shákirtińizbin ǵoı, tipti jaspyn ǵoı» degen sózderin de aıtyp edi ol biraq. Ádısha ózin syrtqa tepken saıyn ustazy jaqyndap, maıly kúıeshe jabysa tústi. Ólerdegi sózin aıtyp, jalyndy da, tyrnaǵyn da jalap-jalap aldy. Ol bolashaqtaǵy boljaýyn aıtyp, qoly Ádıshaǵa jetse, ózin qandaı baqytty adammyn dep sanaıtyny, ekeýi qosylǵannan keıin sondaı tatý-tátti turatyny jaıynda sýmań qaǵyp, aýzy-aýzyna juqpaı aıtyp júrdi.

— Men seni almaı qoımaımyn, ákeme tartqan ulmyn,— dep te jiberdi ol.

Buǵan Ádısha mán bermedi, oqýyn oqı berdi. Ustazy onda da qoıǵan joq, arqańdy alystan oraǵytyp, tuzaqtyń bir ushyn Ádıshaǵa tastap júrdi. Ádıshamen birge oqıtyn sabaqtas qaryndasynan: «Qulap baramyn, janyp baramyn, otqa túsip órtengeli turmyn» degen sózderdi aıtyp talaı-talaı hat jazdy. Arsyzdyqqa salynyp, keıbir hattardyń aıaǵyna, «seniń bolashaq kúıeýiń» dep qol qoıyp ta júrdi. «Ákeme tartqan ulmyn» degendi de qaıtalaı júrdi.

Budan keıin Ádısha bilip turǵan sabaǵyna «jaman» baǵa alatyn boldy. Amal ne, qudaı aǵasyn osylaı buzyp qoıdy. Ádıshaǵa kelgende ol ekiden basqa sıfrdiń bárin umytty.

Kóktemniń kórikti kúnderiniń birinde klýbta «Amankeldi» kınofılmi júrip jatty. Batyrdyń ómiri jaıyndaǵy fılmdi kórýge kóp oqýshymen birge Ádısha da keldi. Kartına aıaqtalǵannan keıin, basqyshtan túsip kele jatqan qyzdy Urtazy shap berip qolynan ustaı aldy. Bul kezde balalar tarap, adam saıabyrlaǵan da eken. Tipti Ádıshanyń bilegine onyń qoly jabysyp qalǵandaı. Ádıshanyń qaı shamada julqynǵanyn kim bilsin, shynymen julqynsa qutylar edi ǵoı, áıteýir bulqynyp eshteme óndire almady. Urtazy áıteýir Ádıshamen birge ere ketti. Kórgen kóz, estigen qulaqtar solaı dep júrdi...

Taǵy bir kúni Urtazy Ádıshaǵa úılenipti degen sóz estildi. Jergilikti «Sosıalısik qurylys» gazetinde Urtazynyń feodaldyq-baıshyldyq sarqynshaqtan aryla almaı júrgendigi áshkerelenip maqala. basyldy. Ol bul jerde aılasyn asyryp, Ádıshany aldap Ombydaǵy týystaryna jiberdi.

— Ákeme tartqan ulmyn, meni ustaı almaıdy,— dedi ol.

Aqyry, is basylyp, iz sýyǵan soń, ekeýi erli-zaıypty kisi bolyp tura berdi.

Urtazy armıaǵa ketti. Ádısha onyń aman kelýine tilektes bolyp sarǵaıa kútti.

Urtazy kelgennen keıin buryn bir úıde ekeý bolsa. endi beseý boldy.

«Qartaıǵanda kári boz jorǵa shyǵypty» degendeı, ákesine tartqan ul tórt balanyń ákesi bolǵannan keıin buzyla bastady. Sodan ol taban aýzynda Qaraǵandyǵa kóshpek boldy. Onyń minezindegi óreskeldikti baıqaǵan Ádıshanyń ákesi: «Shyraǵym, Urtazynyń sózi qyryq quraý, toqsan taraý, qaısysyn ustaryńdy bilmeısiń, qańǵyp qalyp júrme» dep, qyzyna eskertken de edi. Biraq. Ádıshanyń kóp jyldan bergi úırenisip qalǵan et júregi ony qımady. Qaraǵandyǵa birge ketti.

Qaraǵandyǵa kelgen soń Ádıshaǵa Urtazynyń taǵar mini kóp boldy. «Qalaı bolsa solaı júresiń. mádenıetiń joq», týflıdiń ekshesin qısyq basasyń shashyńdy «bylaı, netip, buıralatyp qoımaısyń», taǵy taǵylar.

— Ana Zıany kórdiń be? Qandaı ádemi, sondaı nege bolmaısyń?— dedi Urtazy áıeline.

— Ondaı bolý bylaı tursyń oǵan uqsaǵym da kelmeıdi! —dep Ádısha kesip aıtty.

— Nege?!

— Zıaǵa uqsap áıeli bar adamǵa jarmasýǵa meniń arym jetpeıdi. Ondaı nekebuzarlyqty, arsyzdyqty soǵan aq berdim.

Ádısha bul kezde Urtazynyń Zıamen kóńil qosqanyn sezip te qalǵan edi. Baıaǵy «óldim-taldymnyń» aıaǵynyń kópke barmaǵanyn, osal, jasandy mahabbat ekenin endi sezdi...

Osyndaı qyryn ketken kúnderdiń birinde Jańaarqadan Zıa Almatyǵa ketti degen sóz dúńk ete tústi. «Arqadan qyzy sulý baı kóshti dep Torǵaýyttan baıtalmen Qodar saldy» degendeı Qaraǵandydan Urtazy da attandy. Azdan keıin-aq Ádıshanyń atyna Almatydan hat kele qaldy. Balalardyń ákesinen shyǵar dep oılady ol. Biraq, bul joly Urtazy balalardyń ákesinshe emes, jaı bir tanystarsha súlesoq hat jazypty. «Sen balalardyń apasy bolyp otyra ber» dep qoıypty bir jerine.

— Men ákeme tartqan ulmyn. Aıtqanymdy keltirmeı qoımaımyn.

Urtazy qaıtadan Qaraǵandyǵa kelgen soń:

— Sen báıbishe bolyp otyra ber, tórt balań bar, endi saǵan ne kerek, men ózim súıgen jas Zıamen qyzyq ómir súreıin,— dep ol birde, bet-aýzy qısaımaı týra ketti.

Áýelde Ádısha muny qaljyń shyǵar dep oılady. Biraq bul oıyp emes, shyn bolyp shyqty. Kinálaýǵa túk taba almaǵan Urtazynyń Ádıshaǵa taǵar mini mynaý boldy: «Seni alǵanda ózime tartqan ul tabar dep alyp edim, sen ylǵı qyz tabasyń. Báıbishe bolyp otyra ber desem, kónbeısiń, bul qorlyq deısiń tórt balamen shubyrtyp seni kim alady? Tastaǵan súıek kózińe tımeı, júr qańǵyp!»

Osy áńgime bolǵannan keıin de «bir kúngi joldasqa — qyryq kún sálem» dep. Ádısha ony bir jyl kútip otyrdy. Aqyry, baıaǵy kúıip janǵan shokta qolamtanyń jylýy qalmaǵan soń ol tórkinine kóship ketti.

Urtazy úıde otyrǵanda «ákege tartqan ulmyn» degen maqtanysh sózin rasqa shyǵardy. Ákesi de birin alyp, birin tastap, tósegin segiz ret jańǵyrtqan eken. Eger Urtazynyń ózi aıtqanyndaı, ákesine tartqany ras bolsa, Zıamen de turar-turmasy ekitalaı. Dál aıtqanda onyń da shamadanyn arqalar kúni alys emes shyǵar desip jurt artyn bakty.

Sol Urtazy qazir Qaraǵandydaǵy Jambyl mektebinde istese kerek-ti. Bul — anda-sanda balalaryna aqsha jiberetin jumys orny. Ol muǵalimderdiń bilimin tolyqtyratyn ınstıtýttan alatyn aqshany eshkimge bildirmeıdi. Baıaǵy Ádıshany aldaǵanyndaı bul kezde balalaryna da ustatpaıdy. Býhgalterıany toqsan aldap, neshe qubylady, keıde tapqyzbaı ketedi.

— Apa, ákem qaıda?— dep suraıdy balalary Ádıshadan. Ol jaýap bere almaıdy, muńaıyp tómen qaraıdy. Onyń ornyna :

— Sende áke syqyldy áke bar ma edi, senderdi kózi qıyp tastap ketken meıirimsiz bireý daǵy ol. Nesin suraısyńdar onyń,— deıdi naǵashy sheshesi jıenderine. Ras-aý, bireý emes, tórt balasyn tiri jetim etip, kózin jaýdyratyp tastap ketken mundaılardy qalaı áke dep aıtarsyz.

Qoıan kójegin týǵan soń qordaǵa kómedi eken de, «qanjyǵada kórisermiz» dep qordany bir teýip zytyp ketedi eken. Urtazy da kójeginen bezgen qoıandaı bireý bolyp shyqty.

Ol ol ma, endi Zıa da chemodanym arqalapty. Naǵyz ákesine tartqan ul eken, shirkin Urtazy. Shamasy segizge barmaı toqtalmas, sirá!

1967

---