InfoHub Logo

Kórshiniń halin kúnde surap turý abzal desedi halyq. Biraq, ómirde olaı bola bermeıdi. Kórshimen kúnde kezdese almaısyń. Tiri kisi tirshiligin istep ketken bolar dep salasyń. Degenmen kórshiniń de kórshisi bar. «Aýyl úı bolsaq bolalyq, aıaq-tabaq aýyspalyq» degen eken bezer kórshiniń biri. Kerisinshe, ydys-aıaq emes, ishek-qaryn aralasyp mı-mı bolyp jatatyn kórshi qansha. Biriniń asyn biri túgesip, birinsiz biri tamaq ishe almaıtyn tatýlary da tipti kóp. Arasynda nekesi buzylatyndary da kezdesedi. Kirgen-shyqqanyń ańdyp, in aýzynan tyshqan ańdyǵan mysyqtaı bolyp otyratyn alakóz kórshilerdi estigende «saqtaı kór qudaı saıtannan» dep jaǵańdy ustaısyń. Al qalaly jerdiń kórshisi — kóbine sen de aman, men de aman, sulý tory attaı, aralas-quralasy az.

Al Ermek pen Erdannyń kórshiligi tipti sypaıy. Aman-sálemi túzý. Tańerteń: «amansyz», keshke jaqyn: «qosh bolyńyz!» Esiktes otyryp-aq ekeýi de aralaspaıdy, ekeýi de ózderiniki ózderine mol jetetin bolǵandyqtan maıly kúıeniń juǵysa ketpeıdi. Keıde dúrdaraz kisideı dúńkıisip jóneledi. Sońǵy kúnderi Erdannyń eki ıyǵy salbyrap unjyrǵasy túsip ketti. Ózi yńyrshaǵy aınalyp, ishi-ishine qabysyp, solma bolǵan túıedeı aryqtap bara jatty. Erdannyń áıeli artıska edi, komandırovkada kóbirek bolady. Muny Ermek kórine-kózge sonyń bolmaýynan kórdi. Tipti birde Ermek áıeline «Erdandy bir tamaqqa shaqyrsaq qaıtedi, júdep barady» dep te qaldy. Biraq áıelinen kútpegen jaýap aldy:

— Qoıshy, sol mysyqtardyń papasyn!— Ne degen sóz, bul? Mysyqtardyń papasy deıdi. Mysyǵy nesi? Aıtqandaı Erdannyń balasy joq sıaqty edi ǵoı. Kirip-shyǵyp júretin bala bolmaǵandyqtan ba, Erdannyń úıiniń esigi máńgi jabyq turatyndaı. Tybyr etken jan bolmaıdy. Tek keıde osy úıden mezgilsiz kezderi áldeneniń baqyrǵan daýsy shyǵady. Tańdanarlyq daýys. Ermek óz balalary qorqady dep ony tisinen shyǵarmaıdy. Al áıeliniń Erdandy qonaqqa shaqyrýǵa qarsy bolǵanyn Ermek basqasha uǵady. Artıskanyń qyzmeti keshke, ózi tym shamadan tys pań, betine jaqqan bes batpan boıaýdan keıde jyltyrap kózi ǵana kórinedi. Áredikte kóringende erni zorǵa jybyrlaıdy. Nesi bar, minezi de. «Qaınysyna ókpelegen qaıynaǵasyna sálem bermeıdi» degendeı ol úshin shaıpaý sózi tımegen Erdandy jazǵyrýǵa bola ma?

Jazdyń jadyrańqy kúniniń samaldy keshiniń birinde Ermek esik aldynda dem alyp otyr edi. Janyna aıańdap Erdan keldi. Aýyz ekeý bolǵan soń sóz anasy qulaqtyń estigen-bilgenderi tógilip bir ketpes pe! Áńgime komandırovkada uzaq bolatyn Erdan áıeli Tamıllaǵa soqpaı ótpedi.

— Áıeliń uzaq komandırovkada bolyp júdep júrsiń ǵoı,— dedi Ermek. Erdan til qatqan joq. Qabaǵy shytylyp ketti de, qaıta jazyldy. Biraq uzaq otyrysta qansha saqtyq istegenmen sóz qaıta soqpaı qoıýshy ma edi. Ermek:

— Tamılla óli uzaq bola ma?—dep qalǵanyn ózi de baıqamady. Erdan qatty kúrsindi. Ermek aıtyp qalǵanyna ókindi. Erdan sol úndemeı otyrdy da, azdan soń sóılep ketti:

— Mende bir ómir bar dep oılaısyńdar, á?! Men mysyq kútýshi emespin be?— Ermek sasyp qaldy. Shamasy Ermektiń áıeliniń sózin bireý jetkizgen ǵoı.

— Ǵapý et, Erdan, men olaı degen joqpyn ǵoı.

— Joq. joq. Qysylma, Ermek. Júr bizdiń úıge kireıikshi. Eń bolmasa úsh jylda bir kirseńshi.

Ekeýi Erdannyń úsh bólmeli úıiniń esigin ashty. İshten áldeqandaı qańsyq, kúlimsi ıis shyqty. Ermek umytpasa mundaı ıis zooparktegi ańdardan shyǵýshy edi. Ol tunshyǵyp bara jatqandaı sezindi.

— Terezeńdi ashshy, Erdan.

— Oıbaı-aý, kórshi, oǵan men baıǵusta múmkindik bar ma? Qazir kóresiń.

Esigi ashyq turǵan týra bólme ashana bolsa kerek-ti. Erdan qonaǵyn soǵan bastady. Qańsyq ıis jańaǵydan kúsheıe tústi. Ermek tabaldyryqtan attap kirgende qyzyl masatymen qaptaǵan dıvannyń ústinen úlken tarǵyl mysyq atyp turyp, kerilip, quıryǵyn qoqaıtyp. kózin bajyraıtty. Saqsıǵan eki tisin kórsetip, ań patshasy arystannyń tuqymy men tarǵyl mysyqtyń ústine basyp kirgen qandaı nadan degendeı tarǵyl-tarǵyl daýsymen máýildedi. Kádimgi jabaıy mysyqsha Ermekke baqshıyp, yryldap ta qoıady. Tarǵyl júnniń bári dúrdıip, áp-sátte baraqqa aınalyp ketti. Mysyq ekesh mysyqtyń ózi aıbattanǵanda adamnyń záresin alady eken. Myna tarǵyldyń daýsymen kreslo ústindegi kópshikten taǵy da dáý kók mysyq túregeldi. Bul Ermekti bótensigenin jasyra almaı saqsıyp, yryldap ústi jabýly stol astyna qoıyp ketti. Ermek túnde mezgilsiz ýaqytta estıtin daýystyń ne ekenin endi uqty.

Qańsyq ıis murnyn qaq jarǵan Ermek otyrar-otyrmasyn bilmeı turǵanda basqa bólmelerden keldi bilem. mysyqtyń eki soqyry birin biri qýalap oınaı kirdi de, bóten kisini kórip, pyrsyldap tura jónelisti. Bul jerde Ermek ózin-ózi ustaı almaı qaldy:

— Sizdiń úıden mysyq fermasyn uıymdastyrýǵa bolady eken.

— Siz áli tórteýin-aq kórdińiz ǵoı,— dedi Erdan keketindi kúlkimen, ishteı yzasy bar sıaqty.— Myna jaqqa qarańyz.— Uıyqtaıtyn bólmeniń ishine qoıylǵan eki krovatta tórt mysyq uıyqtap jatyr. Tereze aldynda úsheýi qatar syrtqa qarap otyr. Ekeýi jerdegi kilem ústinen turyp barady. Jańaǵy eki soqyr alysyp jatyr eken, taǵy tura qashty. Úshinshi kishkene bólmeniń esigin ashyp Erdan:

— Mynalardan myna bólmeni bosatyp aldym. Biraq...— Ol sóziniń aıaǵyn jutyp qoıdy. Munda ıis azdaý eken.

— Otyr Ermek, men Tamılladan hat aldym. Oqyp bereıin.

— E, báse sonyńdy aıtshy,— dedi Ermek jadyrap. B i r i n sh i h a t: Erdan Ermekke qarap qoıyp oqı batady. «Erdan! Mysyqtardyń jaıy qalaı? Meniń úlken tarǵylym! Men seni qatty saǵyndym. (Ermek úlken tarǵylym dep Erdandy aıtady dep uqty). Túnde men uıyqtarda pyryldap kelip, kórpeniń ashyq jerinen kirip, ıegimniń astyna kelip jatýshy ediń. Seniń tikenek murtyń tamaǵyma tıgende qyshytyp-qytyqtap bir túrli rahattanýshy edim. Ekeýmiz de pyryldap túske deıin uıyqtaýshy edik. Sen meni qatty jylytyp jatýshy ediń. Sen turǵanda mıi paqyr pesh izdep pe edim»...

— Hattyń basyn nege tastap kettiń?—dedi Ermek. Erdan hattyń basy da, bar sóziniń bolǵany da sol ekenin aıtty. Ermek tipti ne derin bilmedi.

— Endi ekinshi hatty tyńda.— Ekinshi h a t: «Kógildirim meniń. Kókten túskendeı kókpeńbegim».

— Basy qaıda?

— Basy joq, Erdan degen qaratpa sóz de joq,— dedi Erdan. Kúıinip turǵanyn endi Ermek anyq ańǵardy.— Tyńda ári qaraı!

— «Kókpeńbek eki soqyryń qalaı, oınap, shaýyp júr me? Parsylyq qyzyl kilem ústinde asyr salyp oınap júrgenin kórýden artyq dúnıede rahat, baqyt bar ma, sirá? Kókpeńbegim, sen taǵy da bir-eki soqyr dúnıeni nege ákelmeısiń? (Ózi nege oılamaıdy eken ondaıdy dep otyr ishinen Ermek.) Seniń balalaryńa tyshqannyń ıisin sezdirmeı asyraýdy men ózime paryz sanaımyn. Úıge barǵan soń ol eki balaǵa da at qoıamyn. Qulaqtaryna tesip shashaq taǵamyn. Kishkentaı aınalaıyndarym...»

— Qoıshy, ótirik oqymaı,— dedi Ermek Erdanǵa. Ol hatty Ermektiń óz qolyna ustatty. Bir ótirigi joq. Naq solaı. «Aınalaıyn, aqjoltaıym. Montıyp terezege kózińdi súzip otyrsyn ba?..»

— Má úshinshi hatyn da oqy,— dep Erdan Ermek qolyna taǵy bir hat ustatty. Úshinshi h a t: «Jandaı dosym, kishi tarǵylym. Aıaǵymdy jylytarym. Biraq, aıaǵymmen uıqysyrap basyn qalsam tistep alatynyń bar. Biraq sonyń ózin de saǵyndym»...

Ermek taǵy bir-eki hatty qarap edi. Taǵy solaı. Mysyqtar. Erdan únsiz óz oıymen otyr. Sońǵy áńgime de soniki boldy.

— Men anaý mysyqtardy qýyp bir bólmeni jańa bosatyp aldym. Al Tamılla barda olardyń júrmeıtin jeri bolmaıdy. Tań atqansha qoınyma kirgen mysyqty laqtyryp shyǵamyn. Laqtyrǵan saıyn uıqyly betime bir shapalaq... Tereze ashsań bulaq toqtamaıdy. Ásirese maýyqqanda men olarmen birge uıyqtamaımyn. Bireýi joǵalsa Tamılla birge joǵaltady...

Erdan uzaq aıtyp boldy da kúrsindi. Ermek tis jaryp eshteme demedi.

— Sonymen men mysyqtardyń papasymyn, dál aıtqanda mysyqtar tutqynymyn,— dep aıaqtady ol. Bul joly Ermek qýystanǵan joq. Ermek esikke bettegende on úsh mysyq bóten adamnyń ketip bara jatqanyna masattanǵandaı tegis dálizge shyǵyp, qodyraıysyp, barak-barak; bolyp turdy. Ortasynda óńi synyq, júzi jadaý jalǵyz Erdan qala berdi.

...Birazdan keıin Tamılla keldi de, komandırovkaǵa Erdan attandy. Biraq onyń komandırovkasy uzaq boldy. Qaıta oralmady. Bir kúni Ermek Erdannan hat aldy. Shyǵys Sibirden jazypty: «Mysyqtar tutqynynan máńgi qutyldym. Áıtse de osynda mysyq kórsem qatty shoshyp qalamyn. Mysyqtyń da, mysyq tileýlesterdiń de aty óshsin!».

1967

---