InfoHub Logo

Medısınaǵa belgili aýrýdyń sany ázirge úsh myń qyryq bolsa kerek-ti. Al aýyratyn adamdar da bir-birine uqsaı bermeıtin úsh myńnan áldeqaıda kóp minezben kelip aýrýhanaǵa jaıǵasady eken. Olardyń ishinde keseli janyn jegendikten amaldyń joǵynan kelgenderi bar sıaqty, keıde jelkildep, biraz kún ázir tamaq, ázir tósek úshin keletinderi de bolatyn kórinedi. Shynynda aýrýhanaǵa bir kirip alǵan soń eringendikten ótirik yńqyldaı qoısań beti-qolyńdy da bireý jýyp beredi emes ne: Shamasy ondaılar aýrýhanany jetik zerttegen adamdar bolsa kerek.

Óletin bala molaǵa qaraı qashady» demekshi, cay janyna aýrý tilep júretinder bar degenge sengiń de kelmeıdi. Degenmen pendemiz deńiz. Túrmege de, aýrýhanaǵa da qalanyp baratyndardy (ekeýi de adamdy túzetedi ǵoı) estigenimiz bolmasa kórgenimiz joq-ty. Áıtkenmen naq sondaı «aýrý» bolmaǵanmen bireýlerdiń «zerttelý» úshin túskenin kórgenim bar.

Naýqas adamdardyń ádettegi ermegi búgin aýrýhanaǵa kim keldi, ol qandaı naýqas, derti qatty ma, álde erkelik pe, jasy qaı quralpy, qyzmeti, laýazymy kim, nemese áıel bolsa ol kimniń áıeli, ádemi me eken, óz mansaby joq bolsa, kúıeýi nemese áıeli ne isteıdi eken, ketkender bolsa belgili, naýqasynan qaı shamada jazyldy, aıyǵyp kete me, álde úıine barǵan soń o dúnıege attana ma, qansha kúndik, nemese qansha saǵattyq ómiri qaldy, taǵy taǵylar.

Aıaǵymyzdan júretinderimiz túski asqa ashanaǵa jınalǵanymyzda shetki stolda otyrǵan gastrıti ishin álep-jálep, ishken-jegenin boıyna juqqyzbaı qoıǵan ınelikteı aryq, janyndaǵy áıeldiń jartysyndaı Ǵalıa júrekti maı basyp ketkendikten demin eki ıyǵynan alyp otyrǵan, ózi de shoqydaı dáý áıel Kúmiske burylyp:

— Meniń palatama jańa kelgen áıel tamaqty aldyryp ishetin boldy. Sizben naýqastas bolmasa kimge aıtarsyń — dedi.

«Naýqastas» degen sóz kóńiline shyq ete qalǵan Kúmis qylt ete túsip, til qatpady. Naýqastas! Ne degeni ol? Men mundaı aýrýdy qudaıdan surap alyppyn ba dep otyrǵandaı. Tyrsyldap jaryla jazdap qaldy. Muny baıqaǵan aýrý bárinen qatty bolsa da, bórilikpen aryǵyn syrtqa bilgizbeı qampaıyp júrgem kóńildi Asan osy qyrǵı qabaq kıkiljińdi joıyp jibermek boldy:

Ekeýińshe emdelse tez jazylar.— Bul ózi de yzaǵa býlyǵyp otyrǵan Kúmiske jaman tıdi. Ol Asandy bastyrmalatyp kep berdi.

İship alǵan torańǵydaı bolmaı joǵalshy, ári. Óleıin den turyn seniń kúlkiń qaı jerińnen keledi.

Asap shamdanǵan joq. Jurtpen qosyla kúldi. Kúmiske batyp otyrǵany «Ekeýińshe emdelse» degen sóz. Óıtkeni osydan úsh kún buryn tańerteńgilik aınalysta dáriger Kúmiske de, Ǵalıaǵa da qatty eskertý jasady. Óıtkeni Ǵalıa aryq bolǵandyqtan az da bolsa ishken tamaǵym boıyma sińsin deıdi eken de, tamaq ishe salysymen jata qalady. Ondaǵy oıy ishime maı baılansyn deıdi. Biraq sodan uıyqtap ketedi de, ishken tamaǵy (ózi aýrý ish qoı) qorymaı kilkildep júreginiń basynda turady, sondyqtan kelesi tamaq batpaıdy. Sóıtip júdeıdi de júredi. Al Kúmis bolsa, onyń jaǵdaıy múldem bólek. Ol tamaq ishe salysymen aýlaǵa shyǵady da, sodan bir otyrmaı júrip alady. Ondaǵysy tamaq maı ústine maı bitirmesin dep qaýiptenedi. Onyń bári durys-aq. Biraq ol kelesi asqa kelgende qarny ashyp zorǵa jetedi de, bergen sybaǵany sypyryp-sıyryp soǵyp alady, tipti qosymsha surap ishedi. Sodan kún asqan saıyn Ǵalıa ilmıe túsedi de, Kúmis kúmpıe túsedi. Jańa Asan sózine ashýlanǵany da osy edi.

Naq osy bir kezde ádeıi osy áńgimeni úzip jibereıin degendeı aýrýhanaǵa sońǵy kelgen áıel Ǵalıanyń kórshisi ashyq turǵan ashana esiginiń aldynan ótip, osy jerge ornatylǵan telefonmen úıimen sóılese bastady.

— Senbisiń? Men Turǵan ǵoı. Mynaý aýrýhananyń tamaǵynyń tamaq sıqy joq eken. Torttan basqa túk jemeıtin baıqus basym, jańa kók sorpany ishpeı tastap shyqtym. Sen balalardyń qolynan shokolad túsirýshi bolma. Olar shokolodtan basqany jemeıdi ǵoı...

Myna bir sózder ashanada otyrǵandardyń bárin eleńdetip-aq tastady. Eleńdemeýge bolar ma!? Mynaý shamasy perishte shyǵar. Ózi torttan basqa túk jemese, balalary shokoladtan basqany aýzyna almasa, ol dúnıede bolmasa bul dúnıede joq hordyń qyzyndaı bir sáýlem bolyp shyqty ǵoı.

Aýrý bolsa da otyrǵan erkekterdiń birazy jańaǵy perishteni kórýge dálizge tamaǵyn tastaı shyqty. Aýyzdary shópsheńdegen áıelder de tamaqtaryn shala ishti. Tipti, olardyń aldyndaǵy astaryn ishýge múmkindik bermeı saıqymazaq Asan da degbirin alyp boldy.

— Qalaı ǵana torttan basqa tamaq ishpeıtin sáýlemdi kórmeı qalasyńdar. Óı, óńkeı aryq toqtyǵa usaǵan baıqustar, kapýsta sorpany iship, sábizdi qoıansha kemirip ólip barady ǵoı. Tarelkany jep qoımaqpysyńdar!..

Asan sózinen keıin ashanada Kúmisten basqa eshkim de qalmady. Bári de dálizge shyǵyp Turǵanǵa bir-bir qarap jymıyp qoıyp, aıańdap kete bardy. Turǵan jap-jas kelinshek. «Burynyraqta astyqty qappen tasyǵan kezde qalǵan-qutqan dándi salyp qoıatyn úlken daǵaralar kolhoz qyrmandarynda turýshy edi. Naq sondaı qolpıyp tur. Shynynda tort qana jegen adamdaı. Uzyny men kóldeneńi birdeı bolyp telefonǵa jabysyp qalǵan. Eki qabat bolmasa da beti sekpildenip, noqtalanyp ketipti. Jazdy kúni tary istegende bylǵaýysh ustap tary qýyryp otyrǵan áıelder bir jaǵynan betin ot, tútin, kúıe sharpyp, bir jaǵynan kún qaqtap qarala-torala bolyp ketýshi edi. Bet-júzi naq solardaı. Qazir ǵana qazannan qýyryp alǵandaı. Torttan basqa tamaq jemeıtin, jel tımegen salqyn úıden shyqqan adamǵa eshkimniń kózi tıip, suǵy ótpeıtinin bári de sezdi.

Turǵannan jurttyń kóńili shıtkip qaldy. Degenmen ony emdeıtin dárigermen birge men de zertteı bastadym.

Turǵan kúnine úıine eki márte telefon soǵady. Shamasy túste eri kyzmette bolady bilem. Eki ul, eki. qyzynyń birin shaqyryp sóılesedi. Naýqas adamdar ol kezde Turǵan sózin ashanada otyryp estıdi. Ondaǵy sózdiń biri (alǵashqy kúngisi) bylaı keldi:

— Jókeń senbisiń. Bul mamań ǵoı. Qaryndaryń ashyp qalǵan joq pa? Kókeń ákelip qoıǵan shokoladty kúısetip soǵa berińder. Kókeńe keshke aıtarmyn, birneshe qorap ákelip qoı dep. Jókeń servanttyń ortańǵy sýyrmasynda meniń altyn júzigim tur. Sen ony alyp laqtyryp tastap júrme. Uıyqtaıtyn bólmedegi úlken kúzginiń aldynda meniń altyn saǵatym tur, álgi Sáýlege aıt, qolyma salam dep túsirip alyp júrmesin. Óziniń altyn saǵatyn salsyn...

Turǵan sharshap ketti bilem, úıimen sóılesýge telefon kútip turǵandarǵa qarap, oryndyqty qoıyp jiber dep ymdady. Tipti onyń baǵanadan beri qalaı turǵanyna, jalpy qalaı júretinine tańdanyp qaldym. Aıaǵyna kózim túsip edi shıdıgen baltyry anaý, moldaý jaralǵan deneni qalaı kóterip tur eken derlik. Oryndyq alyp berýge Asan daıyn eken. Lyp etkizdi. Ol jóńkerilip zorǵa otyrdy da, telefonǵa endi kishi ulyn shaqyrtty.

— Samatjan, men mamań ǵoı. Sen ústińe anaý Berlınnen aldyrǵan kostúmińdi kımeı-aq qoı. Lenıngradtan aldyrǵanyn kı. Aınanyń aldyndaǵy meniń dúrri-gaýhar syrǵalarymmen oınama, ony ustama...

Artqy jaǵymdaǵy bireýdiń kúbiri kóńilimdi bólip jiberdi. Asan eken. Sanap otyr:

— Úıinde servanty bar eken. Bir. Onyń ishinde altyn júzigi tur. Eki deńiz. Aına aldynda altyn saǵat bar, úsh...

Jurt dý kúlip jiberdi. Biraq Turǵan ózinshe sóıleı berdi.

Keshke qaraı saıqymazaq Asan jurttan buryn telefon jaǵynan oryn aldy. Ózinshe kelse de, álde altyn júziktiń ıesiniń sózin tyńdaǵysy kelse de bári tizilip qalypty. Kezek Turǵanǵa kelgende baǵanadan beri dabyrlasyp otyrǵandar tyna qaldy. Turǵannyń maı basqan byrbyq saýsaqtary telefon tegermegin aınaldyrdy:

— Alo, Esken, men ǵoı. Amanmyn. Óler boldym. İshim pysty. Maǵan bir kitap ákep ber. Túý eki myń tom kitaptyń ishinen qolyńa túk túspeı tur ma? İlingenin ákel. Sen qaı kostúmińdi kıip júrsiń. Anaý arzan eki júz somdyqtaryn-aq kıseńshi. Qarap jatyr ǵoı. Ne bilýshi edi. Men aýrýhanadan shyǵarda anaý avstrıalyq kostúmdi ákel, joq, joq ony ákelme. Álgi japonshasyn ákel. Meniń altyn alqamdy shıfonerge tyǵa salshy...

Estigender Turǵanǵa bir-bir jymıyp kete bastady. Budan keıin aýrýhanada ol telefonmen sóıleskende qasyna eshkim barmaıtyn boldy. Shamasy Turǵan úıiniń dúnıesin tegis bilip bolsa kerek.

...Kún jeksenbi bolatyn. Aýrýhanadaǵylar aýlaǵa shyǵyp demalyp otyrysty. Bul jerge Turǵan da shyǵyp kele jatty. Ol jolshybaı árkimge áldeneni kórsetedi. Naýqastar úndemeı qarsy aldy. Maǵan taıaý otyrǵan Asan meni túrtip qaldy. Oıda joqta búıirimnen tıgen túrtkiden shoshyp qalyp, jalt qaradym. Turǵan Ǵalıaǵa kelip:

— Tisimniń koronkasyn qara, túsip qaldy. Eki altyn tisim bar edi ǵoı, bireýi,— deıdi. Ǵalıa tis jaryp lám demedi. Jurttyń bári Turǵannyń túsip qalǵan tisiniń koronkasyn (álde ózin) tamashalap otyrǵanda naýqastarmen bir erkin áńgimelespek pe, álde ádeıi bir sharýasy bar ma, bas dáriger keldi. Ol jurttyń sypyra syrqatyn surap otyrdy. Kezek Turǵanǵa kelgende aýzy jyldam Asan:

— Naýqasy qatal, bul kisiniń — demesi bar ma. Muny estigen Turǵan shoshyp, shorshyp tústi:

— Siz qaıdan bildińiz?— Turǵan dárigerge aýrýyn uzaq áńgimeledi. Biraq dáriger de, basqalar da onyń naýqasyna túsine almady.

— Áıteýir derti qatal,— dedi Asan qoımaı.— Tamaqty palataǵa aldyryp ishedi, aýlada jurttan kóbirek qydyrady, kóbirek sóıleıdi.— Dáriger Asan sózin estimedi. Turǵannan qaıta surady:

— Sonymen sizdiń naýqasyńyz ne boldy?—dep kúldi ol.

— Basym, belim, segiz kózim... jilinshigim...

— Derti — maqtan, tym qatal...— dep jiberdi Asan.

Dúısenbi kúni Turǵandy bas dárigerge shaqyrtyp ketti. Budan keıin ony aýrýhanada eshkim kóre alǵan joq. Armandy jeri osy boldy.

1967

---