InfoHub Logo

Oqýshynyń biletin bilmeıtinin kim bilsin, qazaq halqynda erteden kele jatqan bir áńgime bar-dy. Qyz, bozbala jınalǵan sharshy topta áńgime aıtyp, kúpinip otyrǵan bir jigit:

— Mergen edim, qulandy qýyp kele jatyp sadaǵymdy qolǵa alyp tartyp kep qalǵanymda oq artqy oń aıaǵyn julyp ketti de, oń qulaǵyn jyryp ketti,— depti. Sol arada kóptiń ishinen ótirikke shydaı almaǵan bireý qarǵyp turyp:

Oı, ıttiń balasy, ótirik aıtsań da jónine keltirip aıtsań etti, — degen eken. Sonda alǵashqy áńgime aıtyp, esip otyrǵannyń janyndaǵy bireýi:

— Óı, nemenege qyzyl óńeshtene qaldyń, qulannyń qasynýyna myltyqtyń basylýy kelgen ǵoı, — depti. Sonda álgi túpsiz ótirik jiptikteı bolyp bilinbeı sińip ketken eken. Sodan beri halyqta «ótirikti aıtsa jarar, qoshtaýshysy kelisse» degen mátel bolyp ketken desedi.

Naq osyǵan uqsaıtyn bir jaı Qostanaı oblysynda da boldy.

Elý besinshi jyldyń oktábr aıynda Órken aýdanynyń prokýrory Sataı prokýratýranyń eki atyn kenet satyp jiberdi. Sóıtip odan túsken eki myń som aqsha prokýrordyń seıfinde kózge kúıik bolyp jata tursyn. Prokýratýra qyzmetkerlerine qalǵan eki at jetpeıtin boldy. Óıtkeni biri jekse biri tabanyn saýyp qala berdi. Prokýratýra qyzmetkerleri Sataıdyń mazasyn alyp, qaıta at satyp alý kerek dep qyńqyldap júrgende bir at taǵy satylyp eki myń som aqsha qolǵa keldi. Sonymen prokýratýra kyzmetkerleri bir jaqqa shyqsa bir attyń bireýi qulaǵyna, bireýi quıryǵyna jarmasty. Buǵan shydaı .almaǵan qyzmetkerler qaıta at satyp alý kerek dep prokýrorǵa ótinish aıtqanda ol «almaımyn» dep kelte qaıyrdy, Aqyry qyzmetkerler qyńqyldap qoımaǵanda:

— Attyń aqshasyn oblystyq bastyqtar komandırovkaǵa jumsa dep buıyrdy,— dep taǵy bir túlki bulańǵa salyp shyǵa keldi: zań kyzmetkerleri zańdy kimnen úırensin, bári alaqandarynda emes pe, mundaı iske respýblıka prokýrory ǵana ruqsat beretinin bilip oblystyq prokýrormen habarlasa qoıysyp edi, ótirik sopań etip shyǵa keldi.

Budan keıin Sataıdyń ótirigine qudaıekeńniń ózi bereke berip, qyzyr darytyp jiberdi. Tipti qudaı qudiretin túsirmegen jerde Sataıdyń ózi-aq retin keltirip, Múnhaýzen men Aldar Kóseden úırengenderin iske batyl tigip, qalǵanyn adam kómegimen jymdastyryp tastady.

Arada az ýaqyt ótkende oblystyq prokýror joǵarydan habarlasqan eken, Sataı úsh attyń qunyna «GAZ — 69» markaly mashına turǵyzyp jatyrmyn dep jaýap berdi. Muny estigen oblprokýror qatty qýandy. Qýanbaǵanda qaıtsin, eger úsh atqa bir «GAZ-69» kele berse, az-aq ýaqytta qazaq dalasyna mashına degen shildedegi qara qońyzdaı qaptaı ketpeı me! Tipti mundaı jaǵdaıda alys otarda qoı baǵyp júrgen qoıshyǵa da bir-bir mashına tımese, ózi de ońbas! Pa, shirkin, Sataı! Ol turǵanda tipti Moskvadaǵy Lıhachev atyndaǵy zavodtyń bizge keregi bola qoıar ma eken! Toqsan toǵyz atty aıdap aparsaq Sataı bizge shyǵys ertegilerinde kezdesetin urylardyń sıqyrly qaqpasyna aıtqanyndaı birdemelerdi kúbirleı salyp, otyz úsh mashınany aldymyzǵa salyp beredi ǵoı.

Sataıdyń tumandy dúnıesiniń bulyńǵyr qýanyshyna esi ketken oblprokýror buǵan taǵy da myń jarym som aqsha bosatty. Oǵan tańdanbaı-aq qoıyńyzdar, eger úsh at bir mashına bola berse, árkim-aq úsh atqa úsh myń som qosa berer edi.

Sonymen shynynda «GAZ — 69» jeńil mashına tórt aıaǵynan tik turdy. Aýdandyq prokýratýranyń qyzmetkerleri qatty qýandy.

Biraq qýanyshtyń artynan ile-shala qatty renish bastaldy. Prokýror seıfinde turǵan úsh attan túsken bes myń som, oblprokýrordan aldap alǵan bir jarym myń som, aınalasy alty jarym myń som bir-aq kúnde joq boldy da shyqty. «Bul qaıda?» deskenderge Sataı «GAZ — 69» satyp aldyq degendi shimirikpesten aıtyp saldy. Shynynda prokýratýranyń basqa qyzmetkerleriniń qýanǵanynyń jóni bar edi, óıtkeni tabanynan tik basqan jeńil mashınanyń motory qazirgi Qamys aýdanynyń Ósken sovhozynan, al kýzovy Órken sovhozynan tegin alynǵan bolatyn. Sondyqtan mundaı beker dúnıege qýanbaǵanda, olar nege qýansyn. Al renishi she? Renish mashına tegin kelgende seıftegi aqshanyń joq bolyp ketýi qalaı? Demek renish te oryndy.

Zań qyzmetkeri Sataıdyń zańdy óreskel buzýy onyń kómekshisi Jákenniń azamattyq aryn shymshylady. Ol memlekettiń aqshasyn prokýror Sataıdyń jep qoıǵanyn oblystyq prokýrorǵa bildirdi. Árıne bul kolhoz, sovhozdyń birinde bolsa Moldajanovtyń ózi-aq is qozǵar edi, onyń ústine Moldajanov is qozǵamasa, Sataı qoıar ma edi. Amal neshik, alty jarym myńdy asap qoıǵan prokýror Sataıdyń ózi. Bastyqqa qandaı ókim júrsin. Oblystyq prokýror bul iske kúle qarady. «Sataı jylqy etip jemeıdi»,— dep ol tipti qyp-qyzyl qylmysqa kóńil aýdarmady. «Maı sasysa tuz seber, túz sasysa ne seber!»

Aqyry Moldajanovtyń kótergen isi óziniń basyna pole bolyp jabysty. Sataı men onyń oblystyq bastyǵy Sokol joǵaryda aıtylǵan eki ótirikshideı birin biri qostaı túsip, Moldajanovty qoldy-aıaqqa turǵyzbaı qýdalady. Aýdanǵa tekserý komısıasy jiberildi. Oblystyq prokýratýranyń qyzmetkeri Tımofeev Moldajanovtyń qyzmetin aýdara qarap, aqtara tóńkerip eshteme taba almady. Onyń qyzmetin qanaǵattanarlyq dep tapty. Degenmen de Moldajanov budan keıin Qostanaı oblysynyń aýdandaryna dopsha domalady, kadrdan qańbaqqa aınaldy, Órken aýdanynan Qarabalyq aýdanyna, Qarabalyq aýdanynan Qostanaıǵa, Qostanaıdan Qamys aýdanyna, tipti budan keıin shyndyqty aıtamyn dep ol ótirikshiniń qostaýshysy Sokolǵa da jaqpaı qalyp, quldyrap, Fedorov aýdanyna syn merzimin óteýge jiberildi.

Ashyq qýdalaýǵa shydaı almaǵan Moldajanov Almatyǵa ketti, Tipti ol qyzmetke de turyp aldy. Al bul kezde alty jarym myńdy asaǵan Sataıdyń qylmysy ashylyp, Moldajanovtyń aıtqany anyqtalyp, oǵan Sokol eskertý berip qana tyndy. Bul kezde qostanaılyqtar «alty jarym myń som aqsha berse, eskertýdi kópsinbeı-aq kóterip alar edik» dep kúlisip júrdi.

Almatyǵa keńeske kelgen Sokol men Sataı kyzmet istegen jerinen Moldajanovty izdep keldi: «Túsinispegen ekenbiz, túsinisip istelik, júr Qostanaıǵa» desti olar. Tipti onyń kim bolatynyn Almatyda-aq sheship tastady. Qys kózi qyraýda semásy Qostanaıda qalǵan Moldajanov buǵan kelisti. Ári Sokol men Sataıdyń adal júregine rıza boldy, naǵyz komýnıser osylar shyǵar dep oılady.

Qostanaıǵa kelgen soń ol oblystyq prokýratýranyń aǵa tergeýshisi bolyp taýdaı jumysty bastady da, arada úsh aı ótken soń qyldaı jińishkerip, qolynan is kelmedi degen synyqtan tabylǵan syltaýmen qyzmetten bosatylady. Kerek dese osy ýaqytqa deıin sonda istegen jalaqysyn da ala almaı-aq qoıdy. Sonymen alty jarym myń somdy prokýror Sataı jedi, al memleket múddesin qorǵaǵan Otan soǵysynyń múgedegi Moldajanov qyzmetten qýylyp, totanaqqa qaldy. Sóıtip qostaýshysy oblystyq prokýror Sokol bolyp otyrǵan prokýror Sataı ázirge Múnhaýzen men Aldar Kóseniń tájirıbesin zertteýmen shuǵyldanyp júr. Prokýror ázirge Aldar Kóseniń týǵan inisindeı. Ótirikshi de kelisken, qostaýshy da bar, minekıińiz, aldamshy prokýrormen tanys bolyńyz.

1959

---