InfoHub Logo

O, júrektiń jady! Sen kúshtisiń

Aqyl-oıdyń qaıǵyly jadynan da...

Batúshkov.

Oqyrmandar jazatyn adamdardan olar kitaptary úshin materıaldy qalaı, uzaq ýaqyt jınaı ma dep jıi-jıi suraıdy. Jáne olarǵa materıaldy eshqashanda ádeıi jınaý degen bolmaıdy, bolǵan da emes dep jaýap qaıtarǵanda, olar, ádette, tańǵalysady.

Joǵaryda aıtylǵan jaıttyń — jazýshynyń myna kitabyna ma, álde ana kitabyna ma qajetti ǵylymı ne bilimı materıaldy oqyp, ıgerýine, árıne , qatysy joq. Gáp tek ómir-tirshilikti baqylaý jóninde ǵana bolyp otyr.

Ómir materıaly — Dostoevskıı aıtyp ketken "aǵyndap jatqan ómirdiń egjeı-tegjeıin", — oqyp úırenbeıdi. Eger osylaı dep aıtýǵa bolatyn bolsa, jazýshylar sol materıaldyń ishinde ómir súredi, — ómir súredi de azaptanady, oılanyp-tolǵanady, qýanady, úlkendi-kishili oqıǵalarǵa qatysady, jáne ómirdiń árbir kúni árıne olardyń jady men júregine belgisi men tańbasyn qaldyrady.

Oqyrmandardyń (sondaı-aq keıbir jas jazýshylardyń) esinen jazýshy degeniń qolyna jazý kitapshasyn alyp, kóringen jerde sandalyp júretin adam retinde, ómirdiń kásibı "jazarmany" jáne tyńshysy retindegi túsinigi, birjolata joıylyp ketkeni qajet-aq.

("Birdeńeni umytyp qalmas úshin") ózin ómirdi baqylaýǵa májbúr etip, solaryn qor ǵylyp jınap, jazǵandaryn álpeshtep saqtap júretin kisi, álbette, talǵamsyzdyqpen baqylaýlaryn taýdaı etip, úıip tastaıdy, biraq olary óli kúıinde qala beredi. Basqasha aıtqanda, so bir baqylaýlardy jazba-kitapshasynan tiri prozanyń arqaýyna kóshiretin bolsaq, olar ámanda ezinin aıqyndyǵyn joǵaltady da shyǵarmada múlde bógde nárse sıaqtanyp turady.

Osynaý sheten aǵashynyń bir túbi nemese orkestrdegi ana bir aqshashty barabanshy bir kezderi jazatyn áńgimeme kerek bolyp qalar eken-aý dep, oǵan aıryqsha kóńil bólip, tipti jasandy túrde bolsa da, ony muqıat baqylaýym qajet eken dep, áste oılaýǵa bolmaıdy. Al, reti kelgesin, "qyzmet babymen", iskerligim ustap, baqylaý taǵy da jón emes.

Baqylaýlaryn qansha sátti bolǵanymen, olardy eshqashanda prozaǵa kúshpen synalap, tyǵyp jiberýge bolmaıdy. Qajet kezinde, olardyń ózi oǵan enedi de tıisti ornyna baryp, tura qalady. Keıde jazýshynyń ózi baıaǵyda, múlde umytyp ketken bir jaıt nemese bir nárseniń egjeı-tegjeıi kenet, jumysqa kerek kezinde, onyń ijdaǵatty jadynda túrlenip-gúldenip shyǵa keledi.

Jazýshylyq negizderiniń biri — kisiniń jaqsy jady.

Eger men "Jedelhat" atty áńgimemniń qalaı jazylǵanyn aıtyp bersem, múmkin, osynaý oılarym aıqyndala túsetin shyǵar.

Kúzdiń sońǵy kezinde men Rázan túbindegi bir derevnáǵa, óz kezinde belgili bolǵan graver Pojalostınniń meken-jaıyna baryp qonys teptim. Onda jalǵyz-jarym bolyp, qaýsap turǵan meıirbandy kári kempir, Pojalostınniń qyzy, Katerına Ivanovna qalǵan ǵumyryn ótkizip jatty. Onyń jalǵyz qyzy Nastá Lenıngradta turatyn jáne sheshesin birjolata umytyp ketken edi — ol tek eki aıda bir ret qana Katerına Ivanovnaǵa aqsha salyp jiberetin.

Men qabyrǵalary bóreneden salynǵan, gýildep turǵan úlken úıdiń bir bólmesine ornalastym, kempir úıdiń ózge bóleginde turyp jatty. Oǵan qańyrap bos qalǵan senek arqyly jáne edenderiniń taqtaılary syqyrlap jatatyn shańly birneshe bólmelerden ótip barýǵa bolatyn edi.

Bul úıde kempir men menen basqa tiri jan turmaıtyn. Jáne bul úı memorıaldy dep atalatyn.

Qıýy qashqan qosalqy úı-saraılary bar aýlanyń art jaǵynda, jel ótinde, úıdiń ózi tárizdi kópten kútilmegen, sýyqtan jaýrap qalǵan, ylǵaldy úlken baý shýlap turatyn.

Men jumys isteýge kelgenmin jáne áýelgi kezderi óz bólmemde tańerteńnen qarańǵylyq túskenshe jazatyn edim. Jáne ymyrt tym erte úıiriletin. Saǵat beste, kúlińgir tústi áınek abajýry qyzǵaldaq tárizdi etip jasalǵan, kerosın shamdy jaǵý kerek bolatyn.

Biraq men sosyn jumysty keshke qaraı kóshirdim. Kúndizgi azyn-aýlaq saǵattardy bólmede ótkizý ókinishti bolyp kórindi, al so kezderi men qystyń kelýine ázirlenip úlgirgen ormandar men shabyndyqtardy aralap, seıildep júrer edim ǵoı.

Men jer kezip, uzaq júretin boldym jáne kúzdiń kóp belgilerin kórdim. Erteńgilik shalshyqtyń muz áınek qabyǵy astynan aýanyń kóbigi kórinedi. Keıde qýys krıstal shar sıaqty osyndaı kóbik ishinde, kókterektiń ne qaıyńnyń qyzyl kúreń ne sarǵysh japyraqtary jatady. Men muzdy jaryp, so bir qatyp qalǵan japyraqtardy úıge alyp kelýdi unatýshy edim. Kóp uzamaı meniń terezemniń aldynda sondaı japyraqtar úıilip qaldy. Olar jylynǵannan keıin, tóńiregine ıisin tarata bastady.

Bárinen de orman ishi raqat edi. Shabyndyqtarda jel gýlep soǵady, al orman-toǵaı ishinde muzdaqtary sytyrlaǵan, tunjyr tynyshtyq tunyp turady. Bálkim, orman ishi qońyr bulttardan túnerip ketetin shyǵar. Olardyń jerge jaqyndap, tónip keletini sondaı, keıde qaraǵaılardyń ushar basyn tuman orap tastar edi.

Keıde men Okanyń bir tarmaǵyna baryp, qarmaq salamyn. Ol jaqta tal japyraqtarynyń ashshy ıisinen bettiń terisi jıyryla túsedi. Qarasý beti jasyl reń taýyp, qubylyp jatady. Balyq kúzde abaılap, qarmaqty sırek qabady.

Sodan keıin shelektep jańbyr jaýyp, baýdyń uıqy-tuıqysyn shyǵardy, qaraıa túsken shópti jermen jeksen etip, jabystyryp tastady. Aýadan ylǵaldy qar ıisi sezile bastady.

Kúz nyshandary kóp-aq edi, biraq qaısy birin esińde saqtaı beresiń. Meniń aqıqat bir biletinim - jan saraıym jańǵyra jeńildep, basymda úıirilgen qarapaıym da aıqyn oılardyń so bir qońyr kúzdiń kúıinish-súıinishimen keremetteı bolyp juptasyp ketkenin eshqashanda umytpaımyn.

Jalba-julba ylǵaldy etegin jer ústimen salpyldatyp súıretip ótetin bulttar qabaǵy túnere túsken saıyn, jaýyn-shashyn da sýyta bastaǵan saıyn, meniń janym da bir túrli jaı taýyp, jazýym jeńildep, bederli sózder qaǵaz betine ózdiginen tizilip jatqandaı bolyp kórinedi.

Kúz qasıetin tereń sezinip-túısinýden týǵan sezimder men oılardyń túzilýi asa mańyzdy. Al materıal ataýlynyń bári - adamdar, oqıǵalar, jeke bólikteri men egjeı-tegjeıleri -ol, óz tájirıbemnen biletindeıin, belgili bir ýaqytqa deıin, álgi kúzdi sezine-túısinýdiń bir jerinde senimdi túrde jasyrylyp qoıylǵan edi. Sosyn men áńgimelerimniń birinde sol sezim-túısigime qaıta oralsam bolǵany, sonyń bári dereý jadymnan shyǵa kelip, qaǵaz betine túser edi.

Men ózim turǵan so baıaǵy úıdi áńgimege qajet materıal retinde arnaıy teksergen emespin. Men tek ony tunjyraǵan qalpy men tynyshtyǵyn, saǵatynyń berekesiz tyqyldap soǵýyn, peshinen udaıy shyǵyp jatatyn qaıyń tútininiń ıisiq qabyrǵalarǵa ilingen eski gravúlaryn (olar óte az qalǵan edi, óıtkeni Katerına Ivanovnanyń barlyq gravúlaryn oblystyq mýzeı alyp ketken edi):

Brúllovtyń "Avtoportretin", "Kresi alyp júrýdi", Perovtyń "Qus aýlaýshysy" men Polına Vıardonyń portretin jaqsy kórip ketken edim. Terezeleriniń áınekteri eski de qısyq bolatyn. Olar kempirqosaq tárizdenip jarqyrap, qubylyp turatyn, al shyraq jaryǵy olarǵa nege ekenin qaıdam qosarlana túsip, shaǵylysyp jatady.

Kúlli jıhaz — dıvandar, ústelder men oryndyqtar aqshyl aǵashtan jasalǵan eken, ýaqyt olardy jaltyratyp jiberipti jáne olardan ıkonalar tárizdi kıparıs ıisi shyǵyp jatady.

Ol úıde kisiniń kúlkisi keletin jáne endi qajetke aspaı qalǵan zattar kóp bolatyn: mazdaq tárizdi mys túndik (sham), kiltıpandy qulyptar, ishinde kremderi qatyp qalǵan, syrtyna "Parıj" dep jazylǵan búıirli kárlen shıshalar, balaýyzdan istelgen, shań-tozań basyp qalǵan bir shoq shaıgúl (ol tat basqan jýan ilmekke ilýli tur), lomber ústeline bormen jazylǵan karta oınyndaǵy utysty óshirýge arnalǵan jumyr shótki t.b.

1848, 1850 jáne 1852 jyldardyń úsh qalyń kúntizbesi de bar edi. Solardaǵy saraı mańynda júretin áıelder tiziminen men Pýshkınniń áıeli — Natalá Nıkolaevna Lanskaıany jáne Pýshkınmen ashyna bolǵan áıel Elızaveta Ksaverevna Voronsovany taptym. Nelikten ekenin áli kúnge deıin' ózim de túsinbeımin, áıteýir men soǵan bir túrli muńaıyp qaldym. Múmkin úı ishin jaılaǵan óli tynyshtyqtan ba. Alystan Oka ústinen, Kýzmın shúlezi janynan parohod qyshqyrdy, so mezette myna bir óleń esime túse ketti:

Jaýyndy kún batty; jaýyndy tún túnegi

Qorǵasyndaı kıimimen tósele berdi aspanǵa,

Arýaqtaı elestep, qaraǵaıly orman syrtynan,

Tumandy aı týdy buldyrap...

Keshqurym men Katerına Ivanovnamen birge otyryp, shaı ishetinmin.

Kempirdiń ózi qazir nashar kóredi, úı ishiniń ár túrli ýaq-túıek sharýasyn istep tastaý úshin, oǵan kún saıyn kórshisiniń qyzy Núrka eki-úsh ret júgirip kelip-ketip júredi, onyń qabaǵy bir ashylmaıtyn, dúnıeniń bárine narazy, shalys minezdi qyz edi.

Núrka samaýryndy qoıyp, bizben birge otyryp, shyny aıaqtan soraptap shaıdy ishedi. Katerına Ivanovnanyń jaıymen aıtqan sóziniń bárine ol birer sózben ǵana jaýap beredi:

— Áne, qarashy! Ne oılap tapqanyn! — dep.

Men ony uıaltyp, keıigen bolam, biraq ol maǵan da:

— Áne, qarashy! Ne oılap tapqanyn! Men bir eshteńeni túsinbeıtindeı, men bir mágas sıaqtydaı?! — dep bajyraıady.

Biraq is júzinde, tegi, Katerına Ivanovnany jaqsy kóretin birden-bir jan — Núrka bolatyn. Sonda Katerına Ivanovnanyń oǵan birde quryltaı qusynyń tulyby qadalǵan kóne barqyt qalpaǵyn, endi birde shyny túıreýishti ne ýaqyttan sarǵysh tartqan shilterdi syılaıtyny úshin emes.

Katerına Ivanovna bir kezderi ákesimen birge Parıjde turǵan, Týrgenevti biletin, Vıktor Gúgony jerleýge barǵan. Keıýana maǵan ony áńgime etip aıtqan, al Núrka oǵan:

— Áne qarashy! Taǵy ne oılap tapqanyn! — dep kúńk etti.

Biraq Núrka uzaq otyrmaıdy, "kishkentaılaryn" uıyqtatýǵa úıine ketip qalady.

Katerına Ivanovna eski atlas sómkesin eshqashanda qolynan tastamaıtyn. Sómkede onyń bar baılyǵy: Nastányń hattary, azǵana aqshasy, pasporty, sol álgi Nastányń — jińishke qıǵash qasty, tomaǵa kózdi sulý áıeldiń fotosýreti, Katerına Ivanovnanyń óziniń, náziktik pen tazalyqtyń beınesindeı úlbirep turǵan baıaǵy qyz kezindegi sarǵaıa túsken sýreti saqtaýly edi.

Katerına Ivanovna álsiz káriligine bolmasa, eshqashanda bóten eshtemege shaǵynyp kórgen emes. Biraq men kórshilerinen órt sóndirgishter saraıynyń kúzetshisi, qaıyrymdy da berekesiz shal Ivan Dmıtrıevıchten bilgenim, Katerına Ivanovnanyń kórgen kúni kún emes — tek qana qasiret, Nastá, mine tórtinshi jyldyń júzi boldy, kelmeıdi — endeshe anasyn umytqany, al Katerına Ivanovnanyń kúni sanaýly. Bále-máterdiń beti aýlaq, áıtpese, ol beıshara jalǵyz qyzyn kóre almaı, ony aımalap súıe almaı, onyń "áspetti sulý" aqsary shashyn (Katerına Ivanovna so shash týraly osylaı deıtin) emirenip sıpaı almaı ólip qalady ǵoı.

Nastá Katerına Ivanovnaǵa aqsha jiberip turady, biraq ol da keıde úzilip qalady. Al, so úzilister kezinde Katerına Ivanovnanyń qalaı turatynyn tiri jan bilmeıdi.

Bir kúni Katerına Ivanovna menen ózin baýǵa aparýyn surady — ol onda erte kóktemnen beri bolmapty, shyǵýǵa ál-dármeni jetpepti.

— Qymbattym, — dedi Katerına Ivanovna, — meni, kári keıýanany keshir. Men baýdy aqyrǵy ret kórgim keledi. Men onda baıaǵy qyz kezimde Týrgenevti bas almaı oqýshy edim. Jáne keıbir aǵashtardy óz qolymmen otyrǵyzǵan edim.

Ol óte uzaq kıindi. Eski jyly páltosyn kıip, basyna jyly oramal tartty, sosyn meniń qolymdy qysyp ustap, abaılap basqyshtan tústi.

Kún keshkire bastaǵan. Baý jalańash edi. Atkópir bolyp túsken japyraqtar júrýge bóget boldy. Olar sytyrlap, aıaq astyńda sýsı qozǵalyp jatty. Jasyl reń tapqan shapaǵatty kókte bir juldyz jandy. Shalǵaıdaǵy orman ústinde aı oraǵy ilinip tur.

Katerına Ivanovna jel qaqqan jókeniń janyna baryp toqtap, oǵan qolymen súıenip, jylap qoıa berdi.

Ol qulap qalmasyn dep, men ony qattyraq ustap turdym. Kúlli kári adamdar sıaqty, ol kóz jasyn tókkenine uıalmaı, egilip jylady.

— Qudaı sizdiń basyńyzǵa salmasyn, qaraǵym, qartaıǵanda qý bas bolyp qalýdy! Qudaı saqtasyn! — dedi ol maǵan.

Men ony abaılap demep, úıge qaraı bettedim, al keshkisin Katerına Ivanovna maǵan ákesinen qalǵan, sarǵaıyp ketken bir baılam hattardy oqýǵa berdi.

Onda sýretshi Kramskoı men graver Iordannyń Rımnen jibergen hattary bar eken. Iordan óziniń ataqty danıalyq músinshi Torvaldsenmen dos ekenin, Laterannyń tańǵalarlyq mármár statýıalary týraly jazypty.

Men bul hattardy, burynǵysha, túnde oqydym. Úı syrtyńda jel azynap soǵyp, jalańash ylǵaldy butalardy shýyldatady, maı sham pyshyrlap, zerikkennen ózimen-ózi sóılesip turǵan tárizdi. Osynaý Rımnen kelgen hattardy osy arada jaýyndy túnde, derevná kúzetshisiniń aınalma jol ústinde qoltoqpaǵyn qalaı toqyldatyp jatqanyn tyńdaı otyryp oqý, nege ekenin qaıdam, janyma bir túrli jaıly da jaǵymdy seziledi.

So kezde men Torvaldsenge qyzyǵyp, Máskeýden ol týraly oqıtyn ádebıetti taýyp aldym, onyń ertekshi Hrıstıan Andersenmen dos bolǵanyn bildim, araǵa birneshe jyl salyp, ol týraly áńgime jazdym. Bul hıkaıany jazǵanym úshin de, men so bir eski derevnályq úıge qaryzdar edim.

Taǵy da birneshe kúnnen keıin Katerına Ivanovna jatyp qaldy da sodan qaıtyp tura almady. Onyń esh jeri aýyrmaıdy. Tek sharshap qala beretinine ǵana shaǵynatyn boldy.

Men Lenıngradka Nastáǵa jedelhat jiberdim. Birdeńe bola qalsa, jaqyn jerden tabylýy úshin, Núrka Katerına Ivanovnanyń bólmesine kóship aldy.

Bir kúni túnde Núrka men jatqan bólme qabyrǵasyn qatty taqyldatty da:

— Kelińiz! Áje ólip barady! — dedi úreıli daýyspen.

Katerına Ivanovna es-tússiz jatyr eken, tek álsiz ǵana tynystaıtyn tárizdi. Men onyń tamyryn ustap kórip edim, ol búlkildep soqpaı, órmekshiniń aýy sıaqty, jip-jińishke bolyp, jaı ǵana dirildep tur eken.

Men kıinip, qol shamdy jaǵyp alyp, selolyq aýrýhanaǵa qaraı júrdim. Aýrýhana orman ishinde, alys jerde bolatyn. Qara jel kesilgen toǵaı jaqtan aǵash untaǵynyń ıisin jetkizedi. Tas qarańǵy tún edi, tipti buıyǵyp ıtter de úrmeıdi.

Dáriger Katerına Ivanovnaǵa kamfora jasap, bir kúrsindi de ketip qaldy, keterinde bunyń agonıa — jantalas ekenin, biraq onyń áli uzaqqa sozylatynyn, óıtkeni Katerına Ivanovnanyń júregi jaqsy ekenin aıtty.

Katerına Ivanovna tań atarda kóz jumdy. Men onyń kózin jabýyma týra keldi. Onyń sol ǵana ashyq qalǵan qabaǵyn abaılap jaba bergen kezimde, odan bir tamshy jastyń aýnap túskenin men eshqashan da umytpaımyn.

Núrka jylaǵannan demigip turyp, maǵan ýmajdalǵan bir konverta ustata saldy da:

— Munda Katerına Ivanovna ózin qandaı kıimmen qoıýǵa bolatynyn aıtqan, — dedi.

Men konvertti ashyp, qarttyń dirildegen qolymen jazylǵan birneshe sózdi — ólgennen keıin ózine ne kıgizý kerek ekenin bildirgen tilegin oqydym — men bul jazbany erteńgilik Katerına Ivanovnany sońǵy saparyna ázirleýge kelgen áıelderge berdim.

Sosyn men zıratqa molanyń ornyn kórip, belgilep qaıtýǵa bardym, qaıtyp kelsem, tap-tuınaqtaı ázirlenip ústel ústinde jatqan Katerına Ivanovnany kórgende qaıran qalyp, turyp qaldym.

Ol eski zamannyń altyn reńdi, shleıfti, bı kóılegin kıip, qyz sıaqty, jip-jińishke bolyp jatyr eken. Shubatylǵan shleıfimen aıaǵyn orap tastapty. Onyń astynan kishkene ǵana qara kúderi týflıi kórinip jatyr. Shyraq ustaǵan qolyna appaq bıalaıdy kıgizip, shyntaǵyna deıin tartyp qoıypty. Qyrmyzy jibek raýshan-gúldiń bir shoǵy korsajyna qadalypty.

Júzi torǵyn jelekpen búrkelipti, eger jeńi men aq bıalaıynyń jıegi arasynan kórinetin qurǵaq ájimdi shyntaǵy bolmasa, ony bul jatqan suńǵaq boıly jas áıel eken dep oılap qalýǵa bolar edi.

Nastá úsh kúnge keshikti de, ony jerlegennen keıin ǵana keldi.

Mine osy joǵaryda aıtylǵandardyń bári jazýshynyń ómir-tirshiliginiń, keıin proza týdyratyn materıaldary bolyp tabylady.

Bunyń bir ereksheligi — derevná úıi men kúzdiń barsha jaǵdaıy, búkil egjeı-tegjeıi, jıhaz-múlikteri men syr-sıpaty — osynyń bári Katerına Ivanovnanyń hal-ahýalymen, onyń ǵumyrynyń aqyrǵy kúnderinde basynan ótkergen aýyr jan tebirenisterimen meılinshe úılesip jatqan edi.

Degenmen, meniń so kezderi kórip, oı eleginen ótkizgen nárselerdiń deni "Jedelhatqa" engizilmedi. Ádette, bolyp jatatyńdaı, kóp nárse áńgime sheginen tys qaldy.

Jazýshy tilimen aıtatyn bolsaq, qysqa áńgime úshin, sonyń ishinen eń baǵalysyn tańdap alý úshin, qyrýar materıaldy kóterý kerek.

Ekinshi dárejeli rolderdi oınaǵan jaqsy akterlerdiń jumysyn meniń talaı ret baqylaýyma týra keldi. Sondaı akter oınaǵan keıipkerdiń, pesanyń búkil on boıynda aıtatyn eki-úsh aýyz-aq sózi bolady, biraq akter avtordan sol adamnyń minez-qulqy men syrtqy túr-pishini týraly ǵana emes, onyń ómirbaıany týraly, shyqqan ortasy týraly da ejiktep surap jatady.

Mundaı naqty bilim-bilik akterge óziniń eki-úsh aýyz sózin durys aıtýy úshin kerek.

Jazýshylardyń basynda da dáp osyndaı jaıttar bolyp jatady. Materıaldardyń qory áńgimege qajetti mólsherden álde qaıda mol bolýǵa tıis.

Men "Jedelhat" týraly aıttym. Biraq ár áńgimeniń óz tarıhy men óz materıaly bar.

Birde men qysty kúni Ialtada turdym. Terezeni ashqan kezde, bólmege emenniń qurǵaq japyraqtary ushyp kiretin. Olar jel lebimen edende sybdyrlap, jyljyp júretin. Bul ǵasyr jasaǵan emenderdiń japyraqtary emes, qyrym Iaılasynyń bókterlerine qaýlap shyǵatyn jataǵan emen butalarynyń japyraqtary bolatyn.

Tún saıyn kar basqan taýlardan yzǵarly jel soǵatyn. Sol qar jyljymaly juldyzdar jaryǵymen syıqyrlanyp qalǵandaı jaltyrap jatatyn.

Menimen qatar turatyn aqyn Aseev qaharly Ispanıa týraly, "Barselonanyń ejelgi aspany" týraly óleńder jazatyn (bul ıspan oqıǵalary bolyp jatqan kezdegi jaıt).

Aqyn Vladımır Lýgovskoı óziniń álýetti jýan daýsymen aǵylshyn matrostarynyń eski ánderin aıtatyn:

Qosh bol, jer! Keme ketti kók teńizben, Shaǵala izi qaldy artymyzda...

Keshqurym biz radıo janyna jınalyp, Ispanıadaǵy soǵys týraly aqparlardy tyńdaıtynbyz.

Biz Sımeız observatorıasyna bardyq. Aq shashty astronom bizge juldyzdy aspandy — aspannyń qushaq jetpes quzdaryndaǵy sırek te kisi basy aııalatyn alystaǵy ottardyń shuǵylasyn kórsetti.

Qara teńiz floty kemeleriniń oqý-jattyǵý jolyndaǵy atystarynyń dybysy, sırek te bolsa, Ialtaǵa jetip jatady. So sátte grafınderdegi sýdar dirildeıdi, báseń gýil Iaıla ústinen aýnaqshyp ótip, qalyń qaraǵaı qylqandary arasyna baryp óshedi.

Tún ishinde aspan-kókte kózge kórinbeıtin ushaqtar gúrildep jatady.

Men nemis jazýshysy Brýno Franktiń Servantes jónindegi kitabyn oqyp júrgenmin. Kitap az bolatyn, sol sebepti de men ony birneshe ret oqyp shyqtym.

So kezderi tórt tabandy svastıka Eýropaǵa jaıyla bastady. Genrıh Mann, Eınshteın, Remark, Stefan Sveıg — Germanıanyn degdar adamdary — "qońyr oba" men qosyreı Gıtlerdiń sybaılastary bolǵysy kelmeı, otandaryn tastap ketip qaldy. Qýǵyndalǵan kisiler óz júrekterinde gýmanızmniń — baýyrmaldyqtyń jeńetinine degen buljymas senimin ala ketti.

Gaıdar bárimizdiń úıimizge kúlimdegen sarǵysh kózdi úlken sabalaq ovcharkany ertip keldi. Bul — qoıshynyń taýdaǵy ıti, — dedi ol bizge.

Gaıdar ádebıetten múlde eshteńeni de túsinbeıtin syńaı tanytady. Jalpy ol qara dúrsin adam bolyp kórinýdi unatatyn.

Qara teńiz túnde muńaıa shýlap jatqandaı bolady. Ol kúndiz de shýlaıdy, biraq ol sonda anyq estilmeıtindeı bolyp kórinedi. Teńiz shýyly aıasynda jazý jeńil sıaqty.

Sol kezdegi "aǵymdaǵy ómirdiń" tutas bir egjeı-tegjeıi mine, tap osyndaı edi. "Qumaı Tazylardyń shoǵyry" hıkaıasy solardan quraldy. Sol áńgimeden siz men joǵaryda atap ótken nárselerdiń bárin derlik: emenniń qurǵaq japyraqtaryn, aq shashty agronomdy, kanonada gýilin, Servantesti, gýmanızmniń jeńetinine kámil senetin adamdardy, taýlyq ovcharkany, túngi ushýdy jáne basqa kóptegen nárselerdi tabasyz.

Osynyń bári biriktirilip, belgili bir tepe-teńdikpen belgili bir sújetke engizildi.

Men osy áńgimeni jazǵan kezde tula boıymda túngi taýlardan soǵatyn sýyq jeldi udaıy sezinip-túısinip otyrýdy saqtaýǵa tyrystym. Bul áńgimeniń arqaýy sıaqty edi.

Aýdarǵan Ábilmijin Jumabaev

---