InfoHub Logo

Shaldyń kenje balasy qolyna taıaq ustap, belin belbeýmen qystap, kún-tún júrip, aılar-jyldar júrip, bir zańǵar taýǵa keledi.

Nardaı shókken zańǵar taý aldyn bógeıdi. Taýdyń basy bulttan asqan eken. Basyna shyǵa almas, mundaı taý kezdeskenge Aldar qaıǵylanady.

— Ebin taýyp adamdy da, Allany da, jyn-shaıtandy da aldaýǵa ketip bara jatyrmyn. Sondaı taýdaı talapty arqalap kele jatqanda, bul taý maǵan buıym bola ma? Qalaı da bolsa osy taýdyń basyna shyǵyp, asamyn, — deıdi.

Qona jatyp, qystap jatyp, taýdyń tasyn qajap, saty jasaıdy. Óldim-taldym degende, dymym qurydy degende, kúnderde bir kún azar dep taýdyń basyna shyǵady. Basyna shyǵady da, talyp qulaıdy.

Bir ýaqyttarda esin jıyp, kózin ashsa, bir baıǵyz qus shoqıyp, jatqan kisini tas dep bilip keýdesine qonyp otyr eken. Shap berip ustaı alady. Aıaǵyna jip baılap, qolyna qondyryp alady.

— Jarar deıdi, kerekke,

— Áýelgi baıǵyz olja ǵoı.

— Jaramasa kerekke,

— Jiberermin qolda ǵoı,— dep júre beredi.

Júrip kele jatsa, taýdyń arǵy eteginde jumyrtqadan da aq bir úı túr.

Tań-tamasha jaılary,
Oıly-qyrly saılary.
Tas bastaýly mańaıy,
Gúldenipti baýraıy.
Aldar tań-tamasha qalady. «Ne de bolsa osy úıge baraıyn», — dep, taýdan túsedi. «Dostyń úıi me, dushpannyń úıi me, adamnyń úıi me, dıýdiń úıi me? Áýeli baıqaıyn», — dep eptep kelip, úıdiń jabyǵynan syǵalaıdy. Syǵalasa:

Bir jigit pen bir áıel,
Súıisedi jaqyndap.
Kúlisedi saqyldap,
Tekeshikteı baqyldap.
«Qyzyq ta, toı da, kásip te munda eken», — dep, Aldar oılanyp turyp-turyp, «áptysh-aý» dep qatty bir túshkiredi. Jigit pen kelinshek shoshyp ketedi. Kelinshek jigitti tór aldyndaǵy turǵan sary sandyqqa jatqyzyp, eki burap kilttep qoıady. Aldekeń mán-jaıdy bile qoıady.

— Assalaýmaǵaleıkúm! — dep, Aldekeń jylt etip kiredi de, syryn ishine túıip, úndemesten otyra beredi.

«Qaıdan keldiń, peri» degendeı kelinshek qabaǵyn túıip jaqtyrmaıdy.

Aldar ishinen: «Úndemeseń úndeme, kelinshek, seniń de, sary sandyq, seniń de sazaıyńdy beremin», — dep kúlimdep otyra beredi. Biraz otyrǵansyn kelinshek, kúlimdep otyrǵan Aldarǵa bir qarap:

— Nege kúlimdep otyrsyń? — deıdi.

— Ana sabadaǵy qymyzdy kórip, kúlimdep otyrǵanym ǵoı, — deıdi Aldar.

— Kórseń ish, — deıdi kelinshek.

«İshtiń» habary kelgesin Aldekeń qaraı ma, qara sabanyń basyna minedi. Toıǵansha qymyz ishedi. Sabanyń qasynda týraýly turǵan pisirýli sary qazyny da birge attandyrady. Qazy men qymyzǵa toıyp alyp, tór aldyna baryp jantaıa ketedi. Aldardyń kúlimdeýinen qorqyp: «Birdeńeni bilip qoıdy ma», — dep qıpań qaǵyp otyrǵan kelinshek, jibek kilemniń ústine sulaǵan Aldarǵa eshteńe aıta almaıdy.

Aldekeń qazyny jegenge, qymyzdy ishkenge, tórge aýnaǵanǵa mise tutpaı, kelinshekpen qaljyńdasýǵa kirisedi. Qaljyńdasyp otyryp, bul bir sasyq baıdyń úıi ekenin, baıdyń balasy joq ekenin, kelinshek qyryq birinshi qatyny ekenin bilip alady. Sondyqtan jatqan jigittiń kelinshekpen jaqyn ekenin de sezedi.

«Sıyrlaryn ók-ók dep,
Túıelerin shók-shók dep,
Jylqylaryn quraýlap,
Eshki men qoıdy quraılap...»
Keshke taman baı keldi, keledi de tórde jatqan Aldardy kórip:

— Torǵaıyn qushaqtap tórimde jatqan bul qaı qudaıyń! — dep aqyrady.

— Ol men qudaıyń! — deıdi Aldar.

— Seniń qudaıyń qaı qudaı?

— Men qudaıyń — balger qudaı. Mynaýym — kórip kel, bilip kel, baıǵyz qudaı.

Baıdyń ómir boıy tilegeni bir bala eken. Bala taptyram dep almaǵan qatyny, qaratpaǵan baqsysy joq eken. «Balgermin» degenge raıdan qaıtyp qalady. «Qudaı shıpa berse...» — degen oıyna keledi.

—Kim bolsań da, bir qý bolarsyń, — deıdi de, ala kózimen bir qarap, qazan jaqqa baryp ornyna otyra ketedi.

As iship biraz otyrǵannan keıin baı mán-jaıyn aıtady:

— Tórt túligim saı baı edim, mal degeniń esepsiz bolyp edi. Biraq sonyń bári bir balaǵa turmady. Alladan bala tilep, qyryq qatyn aldym.
Qyrqynan da paıda bolmady. Aqyrynda mal-múlkimdi tógip, osy qatyndy aldym. Biraq odan da ishteme bolmaı otyr. Jasym da jetip qaldy. Sonda da Alladan úmitim bar. Balgermin deısiń. Baıǵyzym kórip kel deısiń. Kórip ne aıtar eken? Balyńdy asha kór, janym, — deıdi.

— Jaraıdy, — dep, Aldar bal ashýǵa, baqsy bolyp oınaýǵa kirisedi. Jynyn shaqyryp, «aq sóıle» dep, qusyna aqyryp, sarnaıdy:

— Mynaý naǵyz balger eken, — dep baı qýana túsedi. Aldar sarnap júrip, baıaǵy jigit bar sandyqty aınaldyra beredi.

— Iapyrym-aı, baıym qalaı-dy?
Qıyn eken bul ózi
Kórip edim talaıdy, —
dep sandyqty urady, qulaǵyn salyp tyńdaıdy, shertip qaraıdy.

— E, baıym, is jaman eken, — deı beredi.

Aqyrynda ashqan balyn aıtady.

— Sary sandyq ishinde,
Qara pále jatypty.
Jibek kórpe ustinde,
Qyzyq iske batypty...
Qylmaıdy eken qareket,
İshedi eken, jeıdi eken.
Arǵy zatyn surasań
Eki aıaqty dıý deıdi eken.

— Osy qara pále áıelińe bala bitirmeıdi eken. Osy páleni kóshirmese bolmaıdy eken, — deıdi.

Baı munysyna nana qoımaıdy. «Aldap-sýlap mal tapqysy kelip júrgen bir qý boldy ǵoı». Sonda da:
«Baqyr-maqyr berermin,
Kóp surasa kórermin.
Kóshirse, kóshire qoısynshy», — dep, ishinen oılaıdy da: — Jaraıdy, kóshire ǵoı, — deıdi.

— Muny kóshirý úshin ystyq sý kerek, — dep Aldar sý qaınattyrady. Baqsy oınap jatyr degenge: «Mundaıdyń talaıyn kórgenbiz», — dep, mysqyl etip, kelinshek te syrttan úıge kirip turady.
Kelinshek tur kúltildep,
Kúlim-kúlim jasaryp.
Jigit jatyr selkildep,
Qaıda barsyn qasha alyp.
Kelinshek tur qýanyp,
«Dıý» degen jóninen:
Jigit jatyr qýaryp,
«Dıý» degen jóninen.

Aldar úı ishin aınalyp júrip, kelinshektiń shashbaýyndaǵy kiltin kesip alady.

Súıtedi de bir baqyrash sýdy qolyna alyp, sary sandyqqa júgirip baryp, aýzyn ashyp:

— Kósh, peri, kósh! — dep, ystyq sýdy jigittiń basyna quıa salady.

Atyp ketti bir adam,
Bir adymy on qadam...
Pále ketti úıinen,
Asqan sulý jigit bop,
Túsi ketti kelinniń,
Kóńili sýyq muzdaq bop.
Sıqyry qursyn masqara!
Óle almaıdy uıattan,
Bar ma lajy, joq shara,
Ábden boldy júzi qara.

Sonymen basy kúıip jigit ketti. İshi kúıip kelinshek ketti. Júregi ushyp, talyp baı jatyr. Kúlkisin jıa almaı Aldar jatyr. Birazdan keıin baı esin jıyp, ornynan turady.

— Myń raqmet, shyraǵym, báleni úıimnen qýdyń. Áıtpese ólgen ekenbiz. Endi Alladan úmitim kúsheıdi... Ári sadaqa bolsyn, ári eńbegiń bolsyn. Aıý at deıtin atym bar. Sony al. Sonymen birge, ol páleniń qaıtyp kelmesin kim bilipti. Osy balger qusyńdy maǵan sat. Baǵasyn aıt, — deıdi.

— Ómirlik joldasym edi, meniń kúnim qarań edi. Baıǵyzymdy satpaımyn, — dep, Aldar biraz shalqaıady. Baı jalynyp bolmaıdy.

Aqyrynda:

— Siz úshin ǵana, áıtpese qusymnyń kózin qıman, — dep satpaq bolady.

— Bir ótirigi joq, osy qusymdy men ıesinen qyryq jylqyǵa satyp alǵanymda, ıesi eki kún ókingen. Men de ókinermin, elý jylqy berińiz, — deıdi.

— Munyń kóp. Jylqynyń quny da az emes qoı. Amal joq, sol bergen jylqyńdy men de bereıin, — deıdi baı.

— Joq, bolmaıdy. Ollahı tegin, qyryqqa bersem, ómirimde esimnen ketpeıdi, — dep,

Aldar kónbeıdi.

— Ollahı baǵasy, — dep, baı kónbeıdi.

Eki qý birin-biri tezdikpen jeńisken be! Azaıtyp aıtqanda bir juma, kóbeıtip aıtqanda, bir jyl ekeýi saýdalasyp, alaqan urýmen bolady. Aqyrynda Aldardyń qýlyǵy asyp, elý jylqy alyp, baıǵyzyn satyp:

«Qańǵyp qaldy, bul basym,
Esh bolmasa qusyma,
Qosh aıtysyp jylaıyn,
Jylamaı ne amal qylaıyn», —

dep bir juma qusymen qoshtasqan bop taǵy jatyp, qazy-qarta jep, qymyz iship toıynyp alyp, jónine ketipti.

Jalǵasy: Aldardyń aldanýy

---