InfoHub Logo

1 - Álibbı túzeý degen túrik jurtynda kópten kele jatqan másele. Másele qozǵalǵannan beri túrik álibbıiniń túzelgen jaqtary da bar. Túrik álibbıiniń túbi arabtan shyqqanmen, túrik tiline ıkemdelip, ózgeris kirip, taza kúıinde turmaǵandyqtan, men ony, arab álibbıi demeı túrik álibbıi deımin. 

2 - Osy kúngi jurttardyń bári de ózi shyǵarǵan álibbıin tutynyp otyrǵan joq. Báriniki de ózgeden ózgertip alǵan álibbı ıaýropa jurt- tarynyń tutynǵan álibbıiniń túbi kóne semıt álibbıi. Kóne semıt álibbıin óz tiline úılestirip pinikiıe jurty alǵan; Onan grek alǵan, grekten latyn, ıaýrypa jurttary alǵan. Túrik álibbıiniń túbi de kóne semıt álibbıi. Onan kópelikter alǵan, kópelikten arab óz tiline úılestirip alǵan, arabtan ıran, túrik jana basqa musylmandar alǵan. Solardyń qaısysy da biriniń álibbıin biri alǵanda, turǵan qalpynda almaǵan, óz tiliniń dybystaryna qaraı ózgeris kirgizip alǵan, tiline álibbıdiń artyǵy bolsa, alyp tastaǵan, kemtigi bolsa árip qosyp tolyqtyrǵan, dál kelmegen áripter bolmasa, onyń ne túsin ózgertip, ne dybysyn ózgertip alǵan. Sondaı óz tiline ıkemdep ózgeris jasap alǵan álibbılerine ár qaısysy óz attaryn qoıyp latyn álibbıi, orys álibbıi degende, túrik óz tiline úılestirgen álipbıin túrik álibbıi dep, qazaq onan óz tiline úılestirip alǵan álibbıin qazaq álibbıi dep ataýǵa jolymyz bolýǵa tıis. 

3 - Túrik jurttary álibbı túzeımiz dese, bári qosylyp bir álibbı túzeı almaıdy; óıtkeni tilderindegi dybystarynyń túrleri birdeı emes. Dybystary birdeı bolmasa, bárine birdeı jalpylap álibbı jasaýǵa bolmaıdy, óıtkeni olaı jasalǵan álibbıdiń ne áripteri tus kelmeske tıis, ne áripteriniń dybystary tus kelmeske tıis. Sondyqtan túrik jurttary úshin bir álibbı túzeý degen máseleni – bir álibbıdi bári negizge alyp, túrik jurtynyń ár qaısysy óz tiline úılestirý dep túsiný kerek. Solaı bolǵan soń bizge eń áýeli, negiz bolarlyq álibbı kerek; Sol álibbıdi qarastyryp tabýymyz kerek.

4 - Túrik jurttary álibbıi joq jurt bolsa belgili – belgili álibbıler- di alar edi de, túrli jaǵynan qolaıly qolaısyzdyǵynan qarar edi de, unatqan bireýin alar edi. Túrik jurty ondaı emes, kópten tutynyp kele jatqan álibbıi bar jurt. Kópten qoldanyp kózge úıir bolyp, kóńilge sińgen, qalyqqa tamyry taralǵan álibbıdi tastaı salyp, basqa álibbı ala qoıý ońaı jumys emes. Solaı bolǵan soń túrik jurttary bárine birdeı negiz bolarlyq álibbı izdegende, áýeli, óz álibbıiniń ondaı negiz bolýǵa jaraıtun jaramaıtundyǵyn anyqtap asharǵa kerek. Ekinshi óz álibbıi jaramasa, onan artyq álibbı tabarǵa kerek. Úshinshi, qolaılaǵan álibbıdi túrik jurtynyń ár qaısysy óz tiline úılestirý kerek. Álibbı túzeý júzinde aldymen isteletún osy úsh jumys. 

5 -Túrik jurttarynda álibbı túzeý máselesi qozǵalyp júrgen sebebi – bir kezde túrik jurtynyń butaqtary ósken soń, bárine birdeı shaq kelmeı júrgendigi, ol kemshilik túrik álibbıinde joq dep eshkim aıta almaıdy. Biraq sol kemshiligi ne darajaly kemshilik? Negizdi kemshilik be, neken-saıaq kemshilik be? Ekinshi sózben aıtqanda túrik álibbıin negizge alýǵa jaratpaı shyǵaryp tastaıtun kemshilik be? Bolmasa olaı-bulaı túzetýmen ońdalatun kemshilik be? Osy jerin ashýymyz kerek. 

6 - Álibbı talǵap birin artyq birin kem degende, birinde min kóp, birinde az degende, taban tirep baǵalaıtun bir tıanaq bolýy kerek. Ol tıanaq álibbı qasıetterinen shyǵatun narq bolarǵa kerek, ashyp aıtqanda onymyz álibbıdi buldy bolsyz qylatun sypattary bolarǵa kerek. Meniń oıymsha jaqsy álibbıdiń qasıetteri mynadaı bolýǵa kerek: 1. Jaqsy álibbı tilge shaq bolý kerek. Ólshenbeı tigilgen o jer bu jer boıǵa jýyspaı, qolbyrap, solbyrap turǵan keń kıim sıaqty artyq áripteri de qolaısyz; Boıyńdy qysyp, tánińdi qurystyryp tyrys- tyryp turǵan tar kıim sıaqty árpi kem álipbı de qolaısyz bolady. 2. Jaqsy álibbı jazýǵa jeńil bolýǵa tıis. Álibbıdiń árip súgiretteri qıyn bolsa, músheleri kóp bolsa, jazýdy uzaqtatyp ýaqytty kóp alady. 3. Álibbıdiń jaqsysy baspa isine qolaıly bolý tıis, áripi tizgende ońaı tiziletun, basqanda oryndy az alatun álibbı baspa sózdi arzandatady. 4. Jaqsy álibbı úıretýge de qolaıly bolýy tıis. Árpi sara jazýǵa ońaı, baspasymen jazbasynyń sýreti jaqyn álipbı úıretýge jeńil bolady. Jaqsy álibbıge ylaıyq bul tórt sypatqa kelmeıtun álibbılerdiń bári de kemshilikti álibbı bolmaq. Tutynyp júrgen túrik álibbıin buldaǵanymyzda da, basqa álibbıdi buldaǵanymyzda da, osy tórt sypat jaǵynan qarap buldaýymyz kerek. 

7 - Tutynyp júrgen álibbıdiń o jer bu jerin ózgertip túzetý degen ońaı nárse; Tutynyp júrgen álibbıdi tastap, basqa álibbı alý degen ol – óte qıyn jumys. Ony isteýge kóp qarjy kerek. Ondaı ózgeris jasaý: İsteýge adamy quraly saı, jumsaýǵa qarjysy mol, áldi jurttardyń qolynan kelmek. Bizder sıaqty anasy da mynasy da joq – mesheý jurttarǵa bir álibbıdi tastap ekinshi álibbıdi ala qoıý ońaı jumys emes. Solaı bolǵan soń, biz osy kúngi tutynyp júrgen álibbıimizdi ábden tekserip, negiz bolýǵa tipti jaramaıtun bolǵanda ǵana, sharasyzdyqtan basqa álibbıdi negizge alýymyz kerek. 8 - Túrik álibbıiniń qolaısyzdyǵynan zalal shegip júrgen túrik jurt- tarynyń ár qaısysy qandaı kemshiligi bar ekenin, ol kemshilikteri túzeýge bolarlyq kemshilik be, bolmaıtun kemshilik be, – bolmaıtun kemshilik be, – ashý kerek. Qazaq da, bashqurt da, noǵaı da, ózbek de, túrikben de, azyrbaıjan da túrik álipbıiniń negiz bolatun – bolmaıtun kemshilikterin ábden ashsa, sonda túrik jurty bolyp, basqa álibbı izdeýge bolady. Oǵan deıin latyn álibbıin alamyz dep, jasalyp jatqan jobalar asyqqandardyń isi bolsa kerek.

9 - Máseleniń qazaqqa qaraǵan jaǵyna kelsek, biz túrik álibbıin túzep, tilimizge shaǵyndap álibbı jasaǵanymyzǵa on jyldan asyp barady. Qazaq álibbıi túrik álibbıin negizge alyp, qazaq tili úshin álibbı jasaý ońaı ekendigin kórsetti. Qazaq basqa álibbı alamyz dese, ózgelerdi elikteý- men alamyz demese, óz álibbıi jaramaǵandyqtan, sharasyz bolyp alamyz demeıdi. Qazaq tiliniń dybystary anyqtalyp ashylǵan, ol dybystarǵa árip arnalǵan. Álibbı degen osy bolady. Biz álibbı túzeımiz degende túrik álibbıin tilimizge kelmegen soń tastap túzeımiz demeımiz, álibbıimizdiń túzelmeı qalǵan jaǵy bar; Sonysyn ǵana túzeımiz deımiz. 

10 - Túrik álibbıiniń basqa túri qolaısyz. Onysy baspa isi júzinde de, úıretý júzinde de kemshilik qylady. Bizdiń baspa áripterimiz jazba sıaqty tirkesip basylady. Iaýrypa jurttarynyń, onan basqa da jurttardyń kóbiniń aq baspa áripteri dara basylady. Dara árip sara kórinedi. Jazba túrinde tirkesip basylǵan da, áriptiń basta, ortada, aıaqta ushyraıtun túrleriniń bári alynyp, bir árip birneshe túr bolyp saralyǵy kemıdi. Munan keletun kemshilik, áýeli bir áriptiń birneshe túrde bolýy árip uıasyn kóbeıtip, árip tizý jumysyn qıyndatady; Ekinshi árip saralyǵyn kemitýmen úıretken shaqta kemshilik qylady. Úshinshi sol kemshiliginiń kesirinen osy kúnge deıin túrik jurttary qol máshına jasatyp, tutyna almaı keldi. Biz álibbı túzeımiz degende álibbıimizdiń osy kemshiligin túzetemiz deımiz. Álgi aıtylǵan úsh túrli kemshilik bári kelip bir shuqyrǵa quıatyn kemshilik, álibbıimizdiń baspa túrin daralaýmen úsh kemshiliktiń úsheýi de joǵalmaqshy. 

11- Baspa túrin daralaý qoldan kelmesteı onsha qıyn da, kóp te jumys emes. Árip túri dara men tirkes ekeýiniń aralyǵynda basylsa oqýǵa bolatundyǵyn kórseterlik az da bolsa tájirıbe bar. Qol mashınaǵa jasalǵan áriptermen dara basylǵan sózderdi jyldam oqyp ketpegenmen aqyrynda oqýǵa ár kimge de bolady. Tanýǵa bolsa, jyldam oqý degen kóz úırenýmen jattyǵatyn nárse, qol mashınaǵa jasalǵan áripter de kóre- bile amalsyzdyqtan kónip otyrǵan kemshilikter bar. Baspaǵa arnap jasaǵan áripter de ol amalsyz jiberilip otyrǵan kemshilikter bolmaıdy. Sóıtip qazaqqa qolaısyzdyq qylyp otyrǵan túrik álibbıiniń jalǵyz aq baspa túri bolyp shyǵady; Sondyqtan bizdiń álibbı túzeımiz degendegi isteıtin isimiz áripterdiń baspasyn dara túrge aınaldyrý bolyp shyǵady. 

12- Qazaq tiline túrik álibbıinen qolaıly álibbı bar shyǵar, ony nege qarastyrmaımyz, ony nege almaımyz deýshi bar shyǵar. Solaı bolǵan soń máseleniń bu jaǵynda úndemeı ótýge bolmaıdy. Sońǵy kezde túrik tiline óte qolaıly dep júrgen álibbı latyn álibbıi. Bul álibbıdiń túrik álibbıimen salystyrǵanda artyqtyǵy jalǵyz aq baspa túriniń daralyǵynda; Basqa jaǵynan qaraǵanda kemshiligi kóp, artyqtyǵy joq. Joǵaryda aıtylǵan jaqsy álibbıge laıyq tórt sypat jaǵynan synǵa alyp, eki álibbıdi qatar qoıyp qarap shyqsaq ekeýiniń de artyq kem jeri belgili bolmaq. 

13- Jaqsy álibbıdiń belgisiniń biri – tilge shaqtyǵy dep edik. Áýeli eki álibbıdi osy jaǵynan salystyryp qaraıyq: qaısysy qazaq tiline sáıkesirek keledi eken. Túrik álibbıiniń qazaq dybystaryna tuspa-tus kelgendikten ózgertý- siz, erejesiz tigileı alynǵan áripter: A, b, p, t, j, d, r, z, s, sh, ǵ, q, k, g, ń, l, m, n, ı barlyǵy 19 árip. Buryn derbes ıemdegen dybysy joq bolyp birde olaı, birde bulaı jumsalyp júrgendikten erejelep bekitip alyp otyrǵan áripterimiz: u. Latyn álibbıin alýǵa jasaǵan jobaǵa qaraǵanda (Qalel jobasy), latyn álibbıinen qazaq dybystaryna tuspa-tus kelgendikten ózgertýsiz, erejesiz, tigileı alynatun áripter: A(a), B(b), d (d), 1(Λ), m(m), n(n), o(o), p(p), r(r), s(s), t(t), z(z), k(k), g(g) – barlyǵy 14 árip. Naq tuspa-tus kelmegenmen jýyqtyǵy barlyqtan erejelep ıkemdeýge keletun áripter: e(e), j(j), i(ı), u(ý) – beseý. Qazaq dybysyna jýyq keletun de árip bolmaǵandyqtan ózgertip alynatun áripter: g(ǵ), k(q), n(ń), ó(u) – tórteýi. Munyń ústine derbes bir árip kelmegendikten, eki belgimen alynatun sh dybysynyń áripi sh(sh) bar. Bul salystyrý júzinde latyn álibbıinen túrik álibbıiniń anaǵurlym artyqtyǵy aıqyn-aq kórinip tur: Túrik álibbıinen erejesiz, ózgertýsiz 19 árip qazaq dybysyna sáıkes kelgende, latyn álibbıinen 14-aq dybys sáıkes kelip tur. Túrik álibbıinen erejemen 4 árip alynǵanda, latyn álibbıinen ere- jemen 5 árip alynatun kórinedi. Túrik álibbıinen ózgertýmen alynǵan árip bireý-aq; Latyn álibbıin alǵanda ondaı árip tórteý bolatun kórinedi. Túrik álibbıinde bir dybysqa eki árip alynbaıdy; Latyn álibbıin alǵanda ondaıda bolatun kórinedi. Jaqsy álibbıdiń ekinshi sypaty jazýǵa jeńildigi dep edik. Endi ol jaǵynan da salystyryp qaraıyq. Árip sýretiniń ońaı qıyndyǵy da múshesiniń az-kóbi de qalam sermeýinen ólshenedi. Qalamnyń bir sermeýimen jazylatun árip eki sermeýmen jazylatun áripten shapshańyraq jazylady, qalamnyń qysqa sermeýinen jazylatun árip uzyn sermeýmen jazylatun áripten shapshańyraq jazylady. Bu jaǵynan salystyrǵanda da túrik álibbıiniń anaǵurlym artyqtyǵy aıqyn ekendigin kórý qıyn emes. Túrik álibbıindegi qalam sermeý sany: A(1/2-1), b(1-2), p(11/2-2), t(11/2-2), j(11/2-2), d(1), r(1/2-1), z(1-2), s(1/2-1-3), sh(11/2-2-3-4), ǵ(1/2-1), q(11/2-2), k(2), g(3), ń(3), n(11/2-2), l(1), o(1), u(2), ý(2), e(2-1), y(1), ı(11/2-2) barlyǵy 33-41; onyń da kóbi núkte. 2) Latyn álibbıindegi qalam sermeý sany: a(2), b(2), p(2), t(2), j(2), hs(2), d (2), r(2), z(2), s(2), g(2), k(2), k(4), g(3), n(3), n(3),m(3), 1(1), o(1), ó(2), u(2), e(1), ý(2), i(2) barlyǵy 53 sermeý. Jaqsy álibbıdiń ekinshi sypat jaǵynan da túrik álibbı anaǵur- lym artyq bolyp shyqty. Túrik álibbıinde qalam sermeýi 41, latynda 53. Túrik álibbıinde sermeýdiń kóbi núkte sıaqty qysqa sermeý. Qysqa sermeýli árippen uzyn sermeýli áripti jazý ekeýi birdeı bolmaıdy. Jaqsy álibbıdiń ekinshi sypat jaǵynan da túrik álibbıi anaǵurlym artyq bolyp shyqty. Túrik álibbıinde qalam sermeýi 41, latynda 53. Qysqa sermeýli árippen uzyn sermeýli áripti jazý ekeýi birdeı bolmaıdy. Jaqsy álibbıdiń úshinshi qasıeti – baspaǵa qolaılylyǵy degen edik. Bu jaǵynan báıgeni latyn álibbıi bul báıgeni de ala almaıdy. 

Jaqsy álibbıdiń tórtinshi qasıeti úıretýge jeńildigi dep edik. Álibbı úıretýge jeńil bolady: 

1) áripteriniń pishini saralyǵymen; 

2) baspa túri men jazba túriniń jaqyndyǵymen; 

3) sýretiniń jaby súgireıligimen, - jazýǵa sheberlikti onsha kerek qylmaýymen. 

Saralyq jaǵynan túrik álibbıiniń osy kúngi túri latyn álibbıinen tómen; óıtkeni baspasynyń bas, orta, aıaq túrleri árip saralyǵyn kemitetindigi joǵaryda aıtyldy. Daralyq joqta áripte saralyqta bolmaıdy baspasyn saralaǵanda túrik álibbıi latyn álibbıinen saralyq jaǵynan de kem bolmaıdy. Qattalatyn álibbıi ulyly-kishili áripterimen alynsa, túrik álibbıi úıretý jaǵynan da artyq bolady. Túrik álibbıi daralanǵan shaqta latyn álibbıi uly áripsiz bolǵan shaqta, ekeýi saralyq jaǵynan da úıretýge jeńildik jaǵynan da teńeledi. Baspa túri men jazba túriniń jaqyndyǵy jaǵynan salystyrǵanda, túrik álibbıi latyn álibbıinen ozady: baspaǵa túrik álibbıiniń jazba túri alynǵan soń ekeýiniń arasynda aıyrymy az bolatyny aıqyn nárse. Túrik álibbıiniń baspasyn daralaǵanymyzda, osy kúngi dara túri men tirkes túriniń ortalyǵanda etip baspa áripter jasalsa baspa túrimen jazba túriniń arasyndaǵy jaqyndyq ilgeride de saqtalmaqshy. Dara túrin olaı jasaý qoldan keletun nárse. Súgiretteriniń jaby súgireıligi jaǵynan salystyrǵanda túrik álib- bıi latyn álibbıinen taǵy ozady. Árip jaby súgireıleý bolsa úıretýge keltiretun jeńildigi jazý úıretken kezde bolady. Bala bolsyn, úlken bolsyn qat bilmeıtin adamnyń jazýǵa úırenbegen qolyna árip sýretteri neǵurlym jaby súgireıleý kelse, – neǵurlym sheberlikti az kerek qylsa, sol qurlym jeńildik keltirmek. Latyn álibbıinen kóri túrik álibbıiniń jaby súgireılik kóp ekenine eshkim talasbas dep ekeýin qatar qoıyp qarap jatýdy qajet kórmeımin, kerek deýshiler bolsa qatar qoıyp qarap ótýge de bolady. Onyń ústine túrik álibbıiniń jazý úıretkendigi keltiretun taǵy jeńildigi – túrik álibbıiniń 14 árpin jazyp úırengen soń, bylaıǵy 10-y úıretýsiz jazylady. Sóıtip manaǵydan berginiń bárin qorytyp aıtqanda, eki álibbıdi salystyryp qaraǵandaǵy kórgenimiz ne? Túrik álibbıiniń latyn álibbıinen kem jeri baspa túriniń dara bolmaı, tirkes bolǵandyǵy. Basqa jaǵynan kóbinese túrik álibbıi artyq bolyp shyqty. Baspa túrin daralasaq, ol jalǵyz kemshilik de joǵalmaqshy. Áripti daralaý túrik álibbıin tastap latyn álibbıin alýdan álbette ońaı bolsa kerek. 

15- Latyn álibbıin alý degen sóz eki álibbı ábden tekserilgennen keıin shyǵyp júrgen sóz be, tekserýsiz tek alaıyq degennen shyǵyp júrgen sóz be – ol jaǵy maǵan qarańǵy. Tekserip qarasaq, latyn álibbıiniń túrik álibbıinen kemdigi bolmasa, artyqtyǵy kórinbeıdi. Jamannan jaqsyǵa zalaldan paıdaǵa boı uryý – jóni bar durys is ony árkim-aq qostaý tıis, jaqsydan jamanǵa, paıdadan zıanǵa boı urǵanda, ony durys dep qostaýǵa bolmaıdy. Latyn álibbıin alamyz deýshiler ol álibbıdiń túrik  álibbıinen ne artyqtyǵyn aıqyndap ashbaı, paıdaly ekendigin baınalap túsindirmeı tek pálen-túgender alyp jatyr; bizde alamyz deıdi. Elikteý men lepirtý bazary kóterińki nárse ekeni yras; Biraq bireý alyp jatyr eken dep latyn álibbıin alýǵa bolmaıdy. Bireýdiń istegenin durys, burysyn teksermesten isteý tek elikteý bolady; Tek elikteýdi maımylsha elikteý dep aıtady. Tese qarap tekserip, túrik álibbıinen latyn álibbıiniń artyqtyǵy mynaý, paıdalylyǵy mynaý dep kózge kórsetken, eshkimdi áli kórgenim joq. Kóbiniki qur dúbirge qyzý, dúrmekke erý syııaqty kórinedi. 

16-Latyn álibbıin túrik álibbıinen kem de bolsa alamyz der edik, Latyn álibbıi ıaýrypanyń mádenıetti jurttardyń páedi, sándi ádebıetterin ózimen ala keletun bolsa, ıaǵnı ol jurttar bizben tuqymdas tili jaqyn bolyp, olardyń gazet, jurnal, pán kitaptaryn oqyp ketetun bolsaq, álibbıin alǵan men tilimizdiń arasynda eshbir jaqyndyq bolmaǵan soń, latyn álibbıinen ondaı paıdany kóre almaımyz. Bolmasa, latyn álibbıin tutynǵan jurttar orystyń ornynda bolyp, aýzyna qarap, ámirin kútip, balalarymyzǵa tilin úıretip otyrǵan jurttar bolsa eken. Onda da latyn álibbıin túrik álibbıinen tómen bolsa da, alýda maǵana bar der edik. Eń bolmasa, latyn árpin tutynǵan jurttar men kórshi otyryp, aralas-quralas bolyp, qatysyp, qabysyp, túıindesip jatqan isterimiz bolsa eken; Onda da paıda-maıdasy tıerder edik. Munda oda joq. Tipti qolaılyǵyn qoıyp, sulýlyǵy úshin alamyz desek, ol jaǵynan da latyn álibbıiniń jeńip shyǵyýy naǵaıbyl; Óıtkeni sulý jazý qoldyń sheberligine qaraıdy. Qoly sheber adam ekeýimen de sulý jazady, qoly olaq adam ekeýimen de jaman jazady jazbasy emes basbasynyń sulýly- ǵy úshin alamyz desek, basba áriptiń sýreti sheber qolynan shyǵady, sheber qolynan ekeýi de sulý bolyp shyǵýy yqtımal. 

17- O jaq bu jaǵyna qarap latyn álibbıine qyzyǵarlyq esh nárse taba almaımyz. Latyn álibbıin alǵanda, keltiretun paıdasy joq bolmaq, isteıtun zıany kóp bolmaq zıany sol – bul «saý basqa saqına tilep alýda» bolmaı aýrý ústine aýrý tilep alý bolady. Bizdiń osy kúngi aýrýymyzdyń zory: Meshel óskendikten mádenıet júzindegi mesheýligimiz; nadandyq, saýatty adamdardyń, is qyla biletun adamdardyń azdyǵy, qarjysyzdyq, taǵysyn taǵy mádenıet jaǵynan kemshilikter. Sol aýrýdyń ústine latyn álibbıiniń aýrýy kelip jamalmaq. Latyn álibbıin alamyz deýshiler sol qıalyn qalaı júzege shyǵara- myz deıdi eken? Túrik álibbıin qalaısha qaldyryp, latyn álibbıin qalaı- sha júrgizemiz deıdi eken? Osy kúngi azda bolsa túrikshe saýattylyqty latyn álibbıiniń jolyna qurban qylyp, túrikshe saýatty adamdarymyz- dy saýatsyzdyqqa aınaldyramyz deı me eken? Áıtpese bala oqytýǵa kúsh qural qarjy tabylmaı jatqanda, túrikshe saýattylardy bir kúnde latynsha saýatty qylyp jiberemiz deı me eken? Bolmasa, burynǵy saýattylarǵa gazet, jornal, kitaptardy túrik álibbıimen bastyramyz deı me eken? Olaı oılaıtun bolsa, osy kúni bir álibbımen bastyrýǵa tabylmaı jatqan qarjyny latyn álibbıi ala keledi deı me eken? Osylardyń bárin anyqtap ashyp, túrik álibbıin túzeýden latyn álibbıin alýdyń ońaılyǵyn kórsetkenshe latyn álibbıi túrik álibbıinen jumysynyń jeńildigi jaǵynan da báıge ala almaıdy, túrik álibbıin túzeý jumysy jalǵyz aq basba árpin daralaý men bitedi. Ol jumys latyn álibbıin alýdan júz ese ońaı bolatunyna talasatun adam tabylar ma eken? 

---