InfoHub Logo

Sovettik qoǵamnyń qazirgi satydaǵy saıası-ekonomıkalyq qudireti men moraldyq muratynyń bıiginen týǵan, búkil tynys-tirligimizdiń ádilet qazyǵyndaı aınymas erejesi — ǵajaıyp dokýment, jańa Konstıtýsıanyń, Uly Oktábrdiń 60 jyldyǵy qarsańynda qabyldanýy halqymyzdy qat-qabat qýanyshqa bólep otyr. Bul dokýment álem aldynda sovet halyqtarynyń myzǵymas dostyǵynyń, onyń jarqyn bolashaǵynyń, taǵy bir jańa aıǵaǵy bolýymen qatar, progresshil adamzat qaýymynyń kúres jolyndaǵy qubylanamasyndaı sıpatqa ıe boldy. Bul sapar adam pravosyn san-saqqa júgirtip, saýdaǵa aınaldyrǵan saıası jezókshelerge de, olardy qostaı kótergen jolbıkelerge de, aıaýsyz soqqy berilip, ádil úkim aıtyldy.

Osyndaı qýanysh kezeńde de, ózderińizge málim, osy alpys jyl ishinde qalyptasqan sapaly dástúr, sanaly saltymyzdy eske alamyz. Ol — qaı salada bolmasyn, ortaq ıgilikke orasan úles qosqan talantty ul-qyzdarynyń eńbegin halyqtyń arnaıy atap ótý dástúri. Sonyń bir kórinisi — SSSR Joǵarǵy Soveti Prezıdıýmynyń derbes Ýkazymen, Sovet ádebıetin damytýdaǵy eńbegi úshin, jasynyń jetpiske tolýyna baılanysty Áljappar Ábishevtiń «Oktábr revolúsıasy» ordenimen nagradtalýy. Bul tek Áljekeńniń ǵana qýanyshy emes, búkil qazaq ádebıetiniń qýanyshy. Bárimizge ortaq yrystyń joǵary baǵalanýy.

Bizde, tarıhı taǵdyry tamyrlas kóp ultty sovet ádebıetinde, qaıtalaǵan saıyn qadiri arta túsetin bir shyndyq bar. Ol — ádebıetimizdi bar daýyspen maqtana Uly Oktábr týǵyzǵan ádebıet deımiz. Ádili de sol. Óıtkeni, údere kóship únsiz ketken ǵasyrlar, zaýaly bar da zańy belgisiz zamandar bizde az boldy ma? Olar at jaly men atan qomynda halyqtyń talaı ǵajaıyp qazynasyn egesiz-eleýsiz qaldyrdy. Rýhanı qaınar bulaqtardyń kózi bitelýge bet aldy. Jylǵalar júıesin tappaı adasty. Osylaısha talaı talanttyń tamyryn tandyrsha keptirgen zaman kelmeske ketti.

Endi Uly Oktábr, eń aldymen bas bostandyǵymen rýhanı azattyqty ala keldi de, halqymyzdy áleýmettik áljýazdyq pen ekonomıkalyq mesheýlikten qutqaryp, saıası sýqarańǵylyqtan kózin ashty. Úni kómeski tartyp, qurdymǵa bettegen Qurmanǵazy men Táttimbet kúıleri qudiretine mindi. Birjan men Muhıt áni ór, ajaryn tapty. Danyshpan Abaı men daýylpaz Mahambet urpaǵyna qaıta til qatty. Uly Oktábrdiń nury men nári egde tartyp, eńsesi túsken Jambyldy tyń túletip, jyr nóserin qaıta seldetti. Jańa zaman halyq ataýlyǵa tán ónerdiń bar salasynan talanttar tapty, qaıratqa shaqyrdy, qanat bitirdi. Ótkenniń óresin tanytyp, búgingisiniń bolashaǵyn megzedi.

Osy sátte ulttyq ádebıetimizdiń baǵyna dúleı tolqyn tuńǵıyqtan kótergen muhıt marjanyndaı, talanttarynyń atomdyq salmaǵy da árqıly, árqaısysy áralýan nur shashqan almas qyrlaryndaı bas-aıaǵy túgelimen bir músheldiń ishinde týǵan Sáken Seıfýllın, Beıimbet Maılın, İlıas Jansúgirov, Muhtar Áýezov, Sábıt Muqanov, Ǵabıt Músrepov, Ǵabıden Mustafın bastaǵan ǵajaıyp top, ustaz-urpaq bir-birimen úzeńgiles, jalǵasa keldi.

Búgingi tańda, álemge tanylǵan, bar janrdan basy túgel qazaq ádebıetiniń ár býyn ókilderiniń ózinshe jetken bıiginiń bar bastaýy, alǵashqy qulaǵan sýaty, aınalǵan ata qazyǵy, osy urpaqtan ózek tartyp órbıdi. Bul urpaq jańa zamannyń qoǵamdyq sanasynyń sáýlesimen burynǵy men búginginiń birligin tapqan urpaq. Bular ózderiniń kóregen kemeńgerligimen joǵalǵandy jıyp, joqty túgendegen urpaq. Bul urpaq qaharmandyq qaıratymen de, bıik parasatymen de, halyqqa, partıaǵa qyzmet etýdiń úzdik úlgisin tanytqan, aıtýly azamat urpaq. Bular halyqtyń tirlikten qol úzip, tereńde qalǵan rýhanı tamyryn taýyp, týsyrap jatqan tyń oılarynyń kóbisin ashqan urpaq.

Mine, osy ár óktem urpaq, kıeli top, rýhanı dúnıemizdiń bar salasynan halyq qaznasyn boıyna jıǵan, óner qonǵan, júzden júırik, myńnan tulpar, órenderiniń basyn biriktirgen, uıytqysy da, bapker saıatshysy da, sapa salmaǵyn belgilegen sarapshysy da boldy. Demek, aınalasy alpys jyldyń ishinde ádebıetimiz ben ónerimizdiń ár tegi jedel órkendep, onyń úlken óris pen professıonaldyq shyrqaý bıikke shyǵýyna búgingi qazaq qaýymy aldymen álgi aıtqan ata býynǵa boryshker.

Bul jaǵyn basa aıtyp otyrǵanymnyń taǵy bir sebebi, búgingi toı ıesi Áljappar Ábishev tvorchestvosyna tikeleı baılanysty. Óıtkeni, úrkerdeı osy uly shoǵyr Áljekeńniń ádebı mektebi, tabıǵı talantynyń tuńǵysh, ushqan uıasy. Biz biletin Áljekeń, osy uly urpaqtyń burynǵylarynan da, qazirgi kóz aldymyzda júrgen ókilderinen de, bir sát tizesin ajyratyp kórgen joq. Áljekeń ótkenderiniń keıbiriniń basyna kóleńke túskende de, sáýle qýalap pendeshilik peıilge qul bolǵan joq. Aldaǵy arys aǵalarynyń bıik parasatyn, azamattyq sesin, qajyr-qaıratyn, halyqqa, Otanǵa degen júrekteriniń ystyq tabyn ol bárinen joǵary ustady. Óıtkeni, Áljekeńniń tabıǵı bolmysyn da, o bastan, solarmen tektes minez, tamyrlas múdde, irgeles oılar jatty. Sondyqtan, bizge Áljappar Ábishev qazaqtyń ult mádenıetin óz qolymen jasaǵan buryn-sońdy halqymyzdyń tarıhynda bolyp kórmegen, rýhanı uly ózgeristerdiń bastaýshysy bolǵan dańqty býynnyń qol týmasy, olardyń kóp talantty shákirtteriniń biri emes,biregeıi retinde qymbat.

Álbette, Áljekeń shákirt bolǵanda, ustazǵa degen ıbá-iltıpattyń izin qýalap, solardyń soqpaǵynan ońaı jol izdegen shákirt bolǵan joq. Ónerdegi ondaı qanaǵattyń órge baspaıtynyn bildi, sondyqtan ol ádebıetke óziniń menshikti taqyryby, móldek oıymen keldi.

Bizde, keıde jeke jazýshylardyń shyǵarmalaryna syn kózimen syǵalaı qaraǵanda, «talantty-aý shirkin, átteń bilimi azdaý edi» dep bas shaıqaıtynymyz bar. Ádebı shyǵarmadaǵy aqaýdy talanttyń tabıǵatynan góri biliminen ǵana izdeý ádetke aınalǵan. Aqıqatyna júginsek talanttyń túrlene túleýine, sheshek atyp shuǵyla tógýine bilimniń mol sharapaty barlyǵynda daý joq. Átteń, dúnıe ádebıet tarıhynyń tórinen bosaǵasyna deıin kóz salsaq, bilimi men talanty saıma-saı týysa ketý kez-kelgenniń, mańdaıyna jazyla bermegen. Ol tym sırek kezdesetin dáýlet. Al, endi, bilim deseńiz sonaý Arıstotelden bastap búgingi belsendi synshylardyń shyǵarmalaryna deıin jatqa biletinderimiz barshylyq. Jalpy ádebıet ıgiligine bul da kerek qýanysh.

Demek, osy eki ortada ádebıettiń myqty algebrasy jatyr. Biraq keıde sol algebrany qansha quıqyljytqanmen onyń arjaǵynda «talant» ataýly hımıa jatqanyn ańǵarmaımyz. Múlde, sý men ottyń hımıalyq formýlasyn bilmeı-aq, algebrany bylaı qoıyp, ádebıettegi arıfmetıkanyń ózin arqalanyp, «talanttyń» aıdaryn taǵyp júrgen jan sebilder de bizde birshama bar emes pe. Olardyń shyǵarmalary áınek astynda boı teńep, bitim tapqan qıardaı túri ádemi nári joq, sýy mol da dámi joq bop keletini kimge jumbaq.

Al Áljappar Ábishevtiń talant hımıasynyń búkil elementi ómir algebrasynan júıe jol taýyp, óz reaksıasynyń shama-sharqyn áldeqashan anyqtaǵan. Onyń qalamynan shyqqan týyndylardyń nárli bolýynyń da, dámdi bolýynyń da syry osynda jatyr. Olaı deıtin sebebim, Áljekeń oqýdan buryn eńbektiń dámin tatty. Selteń men seriliktiń ortasyndaǵy ákimsymaq emes, qarshadaıynan qarabaıyr jumysshy boldy.

Ejelden, eńbek júrgen jerde ashshy ter bar, aqıqat bar, adaldyq azamattyqtyń alǵashqy álippesi bar. Mundaı da aıla men aramzalyqtyń kúni qarań. Onyń ataýsyz keter joly da, jatar jeri de aıaq asty.

Áljekeń malshy da, jalshy da bolǵan joq. Endi qaz-qaz tura bastaǵan qazaq jumysshy tabynyń qalyptasar tobynyń qaq ortasynda júrdi. Qolyna qaıla men kúrekti kezek ustaǵan balań jumysshy óz tóńiregindegi úlken-kishiden estigen revolúsıa qarsańyndaǵy qym-qıǵash qaıshylyqtardan taptyq sananyń soǵý tamyryn tapty. Sergek-sezimtal jigittiń bala kezinde esinde qalǵan on altynshy jyl oqıǵalary, Azamat soǵysy kezindegi aqtar soıqany, qasiret-qazaǵa súrindirgen búlinshilik kúnder kóz aldyna qaıta eles berdi, Osynyń bári ózi júrgen ortanyń tirlik-tynysymen astarlasa ózindik syry bar qıan-keski oqıǵalarǵa toly ómirdiń shyndyq sıpatyn tanytty. Áleýmettik ózgeristen týǵan qoǵamdyq sananyń qalyptasýyndaǵy keıbir faktiler de bolashaq jazýshynyń nazarynan tys qalǵan joq. Qazaq dalasynda sovet ókimetiniń irge tebýindegi san qıly oqıǵalary men kollektıvtendirý dáýiriniń qıyn-qystaý kezeńderine ózi kýá boldy.

Bul qarsań Áljekeńniń bastaýysh mektep pen muǵalimder daıarlaıtyn arnaýly kýrsti bitirgen shaǵy bolatyn. Endi óz betimen oqı izdene júrip, ómirden alǵan mol tájirıbeni suryptaý kezeńi keldi. Respýblıkalyq gazet-jýrnaldarda qyzmet etý, kúndelikti ádebı prosestiń sharýasyna tikeleı aralasýǵa ákeldi. Ózinen burynǵy jazýshylardyń úlkendi-kishili shyǵarmalarynyń ańǵaryn zerledi. Ol kezdegi tym jıi bolatyn ádebı aıtystar, jeke shyǵarmalardyń tóńiregindegi baspa betindegi pikirtalastary, zamannyń, dáýirdiń ádebıetke, ónerge qoıar bıik talaptary, sýretker boryshy, búkil elde bolyp jatqan mádenı revolúsıanyń kúndelikti jeńisi men jemisi, Áljappardyń aralasa júrip, bes saýsaǵyndaı biletin jaılary boldy. Oqtyn-oqtyn ortalyq gazetterde áńgime-ocherkteri kórine bastady. Sonymen, Áljekeń otyzǵa ıek artqan kezde 1936 jyly «Zaýal» atty kitap dúnıege keldi.

Qazaq ádebıetinde tuńǵysh ret jumysshy tabynyń burynǵysy men búgingisin baıandaǵan, taǵdyr-talantyn tarazylaǵan shyǵarma bar shyndyǵymen, harakterleriniń naqtylyǵymen, avtor pozısıasynyń aıqyndyǵymen, oqýshylardyń da, ádebı qaýymnyń da nazaryn á degennen ózine aýdardy. Bul shyǵarmanyń Áljappar talantynyń aıǵaǵy bolǵandyǵyna, kitaptyń alǵysózin Sáken Seıfýllın jazyp, oǵan qosymsha Ǵabıt Músirepovtyń «Men jas talant Áljappar Ábishevtiń myna uzaq áńgimesin qyzyǵa oqyp shyqtym. Tyrnaqaldy shyǵarmanyń mundaı pisip kelgen túrin ózimniń birinshi ret kórýim» degenin aıtsaq ta jetkilikti.

«Zaýaldan» bastalǵan qutty qadam shyn mánindegi talant ıesine shabyt berip sheberlikti ıgerýine aıqyn jol ashyldy. İzdenistiń ár jemisi ádebıetimizdiń qoryn molaıta tústi.

Áljappar shyǵarmalarynyń oqýshysyn tánti eter syry — oqıǵalarynyń ómirlik ózeginiń myqtylyǵynda, adamdarynyń minez-qulqynyń naqtylyǵynda jatty. Ásirese, búgingi kún taqyryby degende, Otanymyzda bolyp jatqan uly ózgeristerdiń kúndelikti qubylysyna, áńgime, poves-ocherkterimen Áljekeńniń ún qospaı qalǵany kemde-kem. Keshegi búkil halyq basyna túsken náýbet Uly Otan soǵysyndaǵy qan keshti, kúres, tyldaǵy janqıarlyq eńbek jazýshyny tynym taptyrmaǵan kezeń.

Sol «Zaýaldan» bastap Áljappar Ábishevtiń tvorchestvosyndaǵy úlken beles 1945 jyly «Jas túlekter» romanynyń jaryqqa shyǵýy. Bizge aıan, kóp jyldar boıy osy shyǵarma qalyń oqýshy qaýymnyń qolynan túsken joq. Ásirese, biz qurbylas jastar qatty súısingenbiz. Onyń sebebi romanda jastar ómiriniń sýrettelýi ǵana emes edi. Áńgime, sol jastar tap bolǵan synnyń aýyrlyǵynda, kúlkiniń tıylyp, kektiń oıanýynda, erlik pen ezdiktiń beti ashylýynda, parasat pen paryqsyzdyqtyń ashyq beldesýinde, ata býyn men bala býyn arasyndaǵy til tabysýdyń ystyq mahabbatynda. «Jas túlekterdi» qazaq ádebıeti aktıvinde tatymdy týyndy, qundy shyǵarma etip turǵan da osy qasıetteri bolsa kerek. Dál sol kezde, maıdan órtimen tyldaǵy eńbek adamdarynyń bir tynystaǵy qaırat-qajyrly enbegin, halyq patrıotızminiń, ólmes mahabbat týyn dostyq, erlik sıpattaryn qazaq ádebıetinde mundaı sýrettegen shyǵarma bola qoıǵan joq.

Áljekeń «Naızaǵaı» romanyna deıin de birneshe roman-povester jazǵan. Olardyń kórkemdik quny jáıli taldaýlar oqýlyqtarda, zertteýlerde, qala berdi Áljekeńniń músheldi merekesi qarsańyndaǵy maqalalarda aıtylyp jatyr. «Naızaǵaı» ataqty ánshi Mádıdiń ómirine arnalǵan. Bul «Tereń tamyrlar» povesinen keıin, avtordyń tarıhı taqyrypqa ekinshi ret barýy. Romanda Mádı ómir keshken dáýir, zamana qyspaǵy, óner adamynyń kórgen japa-jalasy, oǵan moıymas Mádıdiń qaısar minezi, halyqpen birligi, muńdas-syrlastyǵy, shyndyq-sheńberinde sýretteledi. Bir qýanatyn jaı úlken prozanyń aýyr taqyrybyna bet qoıǵan Áljekeń ázir de aıtarynyń moldyǵyn ańǵartty. Oǵan jýrnalda jarıalana bastaǵan «Naızaǵaıdyń» ekinshi kitaby dálel. Bul sapardan da oljaly oralýyna tilektespiz.

Áljappar Ábishev óziniń ádebı tvorchestvosynda eki janrdy erttep mingen jazýshy. Ekeýinde de quıysqany berik, qorjyny tolyq, Dramatýrgıany «ádebıettiń eń qıyn janry» dep arǵy-bergi teoretık, synshy ataýly áldeqashan batalasyp qol qoıǵan eken. Esiter aıqaıy kóp te, alar alǵysy shamaly bul janrǵa Áljekeńniń alǵashqy quryq tastaǵanyna attaı qyryq jyl bolypty.

Sıfr aralaspasa, sózdiń sáni kelmese aıtaıyq. Áljekeńniń qalamynan osy jyldar ishinde tabany kúrekteı otyz eki dramalyq shyǵarma týǵan. Bul osy janrmen aınalysqan qazaq topyraǵyndaǵy jazýshylardyń eshqaısysynyń túsine kirmegen baılyq. 1937 jyly KazPI-diń saýyqqoılar úıirmesinde tuńǵysh pesasy «Sovet qyzyndaǵy» bozbalanyń obrazyn jasaǵan qazaqtyń búgingi kórnekti aqyny Halıjan Bekhojınniń ózi qazir alpystyń arjaq-berjaǵyn aralap júr. Sol aıtylǵan mol baılyqtyń jondy-jotalasynyń on ekisi osy Muhtar Omarhanuly Áýezov atyndaǵy akademıalyq, drama teatrynyń ajaryn keltirgen, qazynasyn baıytqan, akterlardyń áldeneshe býynyn tárbıelegen shyǵarmalar. Qalǵandary oblystyq, kolhoz-sovhoz, halyq teatrlarynyń repertýar negizin qalap keldi.

Ádebıette, qaı janr bolsa da, alyp ta jyǵam, shalyp jyǵam deý, aqyldan góri ásheıin áýlekilikten týsa kerek. Ásirese, dramatýrgıa óz qudashańdaı ázildesýdi kótermeıdi. Barshaǵa belgili, ár janrdyń oılaý ádis júıesi (metod myshlenıe) ólsheý óresi, shekarasy bar. Baqannan qamshynyń sabyn shyǵarý ekiniń biriniń qolynan keler, al qamshynyń sabynan baqan shyǵarǵan sheberdi ázir eshkim kórgen joq. Qamshynyń sabyndaı oqıǵadan baqandaı drama týǵyzam deý kesedegi sýǵa kememen júzem degen esersoqtyń kásibi. Bes-alty adam sahnaǵa shyǵyp alyp, tań atqansha shúńkildeskenmen drama týmaıdy. Bul janr «et piskenshe, shaı ishe turaıyq» degen bizdegi keıbir sabazdardyń júrek jalǵaý psıhologıasyn da kótermeıdi. Ol árdaıym jotaly oqıǵa, julyndy tartys, tegeýirindi minezderdi tileıdi. Áljekeń shyǵarmalarynyń ómirsheńdigi ózgeden ozyq turatyn qasıeti de osydan.

Janrdyń syr-sıpatyn uǵýda, onyń aldyndaǵy jaýapkershilikti tanýda, tynbaı izdenýde Áljekeńdeı eńbekker kemde-kem. Osynyń bári Áljekeńdi búgingi tańda qazaq dramatýrgıasynyń kósh basy etip otyr. Óıtkeni, sovettik dáýirimizdegi ómirdiń qaı kezeńi bolmasyn, Áljappar dramatýrgıasyna ózek bolmaǵany, oryn almaǵany joq. Zerlep qaraǵanda, Ábishev dramatýrgıasy zamanymyzdyń shejiresindeı, búginginiń de, erteńginiń de kóp kóńil aýdaryp, zertteıtin ǵylymı obektisi. Ásirese qazaq dramatýrgıasyn, teatr tarıhyn jeke akterlar tvorchestvosyn Ábishevti aınala ketip sóz etý múmkin emes.

Osy janrdaǵy ózime ustaz Áljekeńdi prozada kúshti me, dramatýrgıada kúshti me, degen suraq týsa, árıne, synshylardyń sybaǵasyna qol salǵym kelmeıdi. Biraq, eki janrda da qamaý teri shyqqansha, qaırat kórsetip júrgen Áljekeńdi ózim ılep júrgen teriniń pushpaǵyna qaraı tartqym keledi de turady.

Ádebıettiń ár janrynyń qıyndyǵyn basynan keshken bir bilgir adam, «bar janrǵa qol artýǵa bolady, al dramatýrg tabıǵatta bolatyn árkim ózine buıyrǵan reńmen týatyny sıaqty, dramatýrgte o bastan dramatýrg bolyp týý kerek» degen eken. Sol kisiniń sózine sensek Áljekeń o bastan-aq dramatýrg bolyp týǵandyǵyna daý joq. Oǵan osy saladaǵy qyrýar eńbegi ustazdyq úlgisi kýágerlik ete alady.

Áljekeń, pesalarynda kolhozdastyrý kezeńindegi tap tartysyn sóz etsin, óndiristegi jumysshylardyń ómirin baıandasyn, keshegi Otan soǵysyndaǵy erlik shaıqas pen tyl birligin aıtsyn, aýyl ómirin sholsyn, jalpy ıntellıgensıaǵa arnasyn bárinde de negizgi motıv bolatyn — ar tazalyǵy, mahabbat adaldyǵy, sovettik patrıotızm, azamattyq borysh, adamgershilik parasat.

Árbir ındıvıdıýmnyń minez-qulyq áreketinen baıqalatyn ar men adaldyq problemasy adam ózin adammyn dep tanyǵaly ádebıettiń arqaýy bolyp keledi. Adam mekendeıtin planetada adam bolsa bul problema bola da bermek. Adamnyń adamdyǵy da ar men adaldyq aınasynyń aldynda ólshenedi. Zulymdyq pen aramzalyqtyń jer jastanar orny da sol aınanyń aldy. Mine, osy problema Áljappar Ábishev shyǵarmalarynda ár sıtýasıada, ár kezeń adamdarynyń minez-qulqynda, san qıly qyrynan kórinip boı tastaıdy. Ar men adaldyqty týy ete sóıleıtin avtor ómirde jek kóretin jaılardy, qoǵamdyq damýymyzda kedergi bolyp júretin keıbir jeksuryn qylyqtardy álgi aınanyń aldyna súırep shyǵarady da, «saqtanaryń mynaý» degendeı aıaýsyz soqqyǵa jyǵyp otyrady.

Ómirimizdegi úlgi tutar úırener bıik parasat ıeleriniń obrazyn beıneleýde de avtor qoly jomart. Tek Áljappar Ábishev tvorchestvosynda ǵana kúderli bel emes, búkil qazaq dramatýrgıasynyń bıigi bolyp sanalatyn «Dostyq pen mahabbat» pesasyndaǵy Sáýle, Abzal, Taıman, Temirlerdiń jarqyn beıneleri kúni búginge deıin kóz aldymyzda. Avtordyń jazýshy bolyp qalyptasýyna kóp yqpal jasap, aǵalyq qamqorlyq, dostyq keńes, aqylyn aıamaǵan uly Muhtar Omarhanuly Áýezovtyń bul pesa týraly: «sovet taqyrybyna jazylǵan qazaq pesalarynyń eń táýiri, eń turaqty, kórkemdik sıpatqa ıe bolyp shyqqany» dep asa joǵary baǵalaýy tegin emes edi. Sóz arasynda aıta ketkende áli kúnge deıin kórkemdik qunymen aktýaldy máninen aıyrylmaǵan osy shyǵarmaǵa teatrdyń qaıta oralatyn ýaqyty jetken sıaqty. Bul az bolsa V. Shklovskııdiń aýdarmasymen 1949 jyly Moskva baspasynda shyqqan nusqasyna jazǵan sońǵy sózinde Leonıd Sobolevtiń «Avtor adamdar boıynan bizdiń halqymyzdyń tirshiligin ustap turǵan eń bıik sapalardy izdeıdi olar. Otan súıgishtik tereń sezim, eńbektegi jan qıarlyq, qıynshylyqty jeńýdegi komýnıstik turaqtylyq, adaldyq pen sezimniń moldyǵy. Osy bir dándi taýyp ala alǵan ol sodan úlken obrazdar týǵyzady. Ondaı adamdardy súımeý múmkin emes. Menińshe sovet dramatýrgıasynyń mindeti kórermenderdi ómirdegi eń kúshti jaqsy adal, túzý nárselerdi kóre bilýge úıretý. Komýnızm quryp jatqan halyqtyń boıyndaǵy eń jaqsy sapalardy tanýǵa baýlý kerek» degen sózderi Mádenıet mınıstrligindegi basshy joldastardy qalaı oılandyrmas eken.

Halqymen tyǵyz baılanysty, ómirlik tájirıbesi mol Áljekeń kúndelikti qubylysty jiti baqylap otyrady. Qaı taqyryp bolmasyn onyń keıipkerleri qıyn tartys ústinde tanylady. «Bir semá», «Kim meniń ákem?», «Áke úkimi», «Belgisiz batyr», «Kúnshildik» qaı-qaısysynda bolmasyn Áljekeń komýnıstik moraldy, búgingi qoǵamdyq bıik sanany ýaǵyzdaıdy.

Qazaq qaýymynda, baǵy zamannan eldiktiń eńsesin basyp, birliktiń berekesin alatyn, atalastyq, rýlastyq, júzdik degen kesepat keseldi uǵymdardyń keıbir sanadaǵy sarqynshaqtarynyń anda-sanda qylań berip qoıýyn áshkereleýge arnalǵan «Mansap pen ujdan» atty jańa shyǵarmasy da komýnıs jazýshynyń azamattyq kredosymen, bárimizge ortaq ıdealdy tý etedi.

Sóz aıaǵyn tujyra kelgende, Áljappar Ábishev tek qazaq ádebıeti ǵana emes, búkil sovet ádebıetine mol úles qosqan jazýshy. Oǵan prozalyq shyǵarmalary men pesalarynyń kópshiligi ondaǵan tilderge aýdarylyp, kóptegen ult sahnalaryn kórgendigin aıtsaq ta jetkilikti. Osynsha qyrýar dúnıeni jazǵan adam, sharshamaı keldi deý beriden salǵanda ábestik bolar edi.

Biraq, Siz sharshamaıtyn da sebepter bar: Sizdi sharshatpaıtyn eń aldymen halqymyzdyń Sizge degen mahabbaty, talantyńyzdyń qaınar kózi, ómirden alǵan mol tájirıbeńiz, olaı bolsa, aldymen halqymyz aman bolsyn, sol halyqtyń qadirmen uly ózińiz aman bolyńyz.

Oktábr, 1977

---