InfoHub Logo

Almatynyń resmı jasy 1854 jyldan, Kishi Almaty ózeniniń boıynda orys áskerleriniń qamaly salynǵan mezgilden beri qaraı eseptelinip keldi. Al «Vernyı» ataýyn keıinirek 1867 jyly alǵany belgili. Alaıda qala tarıhynyń qupıasy ǵasyrlardyń tereń qoınaýynda jatyr. XVI ǵasyrdyń birinshi jartysynda ómir súrgen memlekettik qaıratker, qolbasshy, aqyn ári jazýshy Zahır ad-Dın Muhammed Babyrdyń «Babyr-nama» atty shyǵarmasynda mynadaı málimetter bar: «Ferǵana — besinshi klımattyq beldeýdegi aımaq. Ol jer óńdeýmen aınalysatyn elderdiń shekarasynda ornalasqan. Onyń shyǵysynda — Qashqar, batysynda — Samarqand, ońtústiginde — Badahshan taýlary, soltústik shekarasynda — Tarazkent kitabynda attary atalatyn Almalyq, Almatý, Iangı qalalary sıaqty ejelgi eldi mekender bolǵan. Alaıda olardy mońǵoldar qıratyp ketken, sondyqtanda ol jerlerde qazir eshqandaı eldi meken qalǵan joq». Bul jerde qazirgi Almatynyń ornynda ornalasqan Almatý dep atalatyn ortaǵasyrlyq qala týraly aıtylyp otyr.

Almaty eldi mekeni jaıly Babyrdyń zamandasy, «Tarıh-ı Rashıdı» atty eńbektiń avtory Muhammed Haıdar Dýlat ta mońǵol shapqynshylyǵy men osy eldi mekenniń mańynda bolǵan soǵystarǵa baılanysty derekterinde atap ótedi.

1979 jyly Almatyda qazirgi QR Ulttyk qaýipsizdik komıteti áskerı ınstıtýty ornalasqan jerden eki kúmis teńge tabyldy. Eki teńgeniń de jazýlary aıqyn emes. Alaıda erekshe qyzyǵýshylyq týǵyzǵan nárse — osyǵan deıin kezdespegen tamǵa — bıleýshiler móriniń beınesi. Shyǵystanýshy, nýmızmat V.N. Nastıch bul aqshalardyń jergilikti ekendigi, Jetisýda soǵylǵandyǵy jáne qazirgi Almaty aýmaǵynda XIII ǵasyrda aqsha soǵatyn óndiris bolǵany jaıly boljam aıtady. 1990 jyly tap sondaı tańbasy bar taǵy da eki teńge tabylady. Olardyń ereksheligi — tańbalar joǵaryda aıtylǵan teńgelerdegi sıaqty qatar emes, teńgeniń eki jaq betinde de ornalasqan. Bul teńgelerdi Qazaqstannan kelgen adamnan satyp alǵan kolleksıoner kisi V.N. Nastıchke kórsetedi. Eki teńgeniń birindegi sheńber boıymen aınaldyra túsirilgen jazýdan aqsha shyǵarylǵan jerdiń atyn oqýǵa bolady: «bul dırhem Al.m.ty aımaǵynda (balad) ...bes... jyly soǵyldy». Bul jazý qalanyń atyn Almaty dep senimdi túrde oqýǵa negiz beredi. Osyǵan qarap, onyń sol kezdiń ózinde qazirgi «almaly jer» nemese «alma kóp ósetin jer» degen maǵynany bildiretin «Almaty» ataýymen atalyp, XIII ǵasyrda Qazaqstannyń ońtústik astanasynyń ornynda ómir súrgen qala ekenine kóz jetkizemiz.

---