InfoHub Logo

Devıd Rasmýnsen qarapaıym kisiler tárizdi urt minez, bir elikse elirip, áńgirlep ketetuǵyn jan edi. Sol minezinen bolý kerek Soltústiktiń dabyrasyn qulaǵy shalǵanda, endigi qumyryn bir paıdaly kásipke baǵyshtap, jumyrtqa satyp, saýda jasamaqqa táýekel etti. Azdap esepke júginip qarap edi, shash eteginen oljaǵa batty. Iapyr-aý, Doýsonda jumyrtqanyń dojnasy quryǵanda bes dollar deıikshi, sonda Altyn Astanada bir myń dojnadan bes myń dojna paıda keltirmeıtin ne bar?

Aıtpaqshy, shyǵynyn da esepteý kerek-aý. Rasmýnsen betaldy laǵyp ketpeıtin saq, quntty adam bolǵandyqtan muny da muqıat oılastyrdy. Jumyrtqanyń dojnasyna on bes sentten tólegende de myń dojnasy júz elý dollarǵa túsedi eken, al munan keletin orasan kóp oljaǵa qaraǵanda bul shyǵyn bop pa? Jol shyǵyny men kólik aqysyna eń kóp degende segiz júz elý dollar-aq ketsinshi, árıne bul shama, artyǵymen aıta salǵan boljal ǵoı, sonda da eń sońǵy jumyrtqany satyp, altyndy aptaı dorbasyna salarda, ýysyna tórt myń dollar taza paıda oralady eken.

— Túsinesiń be, Alma, − dedi ol tolyp jatqan qarta, úkimet oryndarynyń esebi, Aláska jolynyń anyqtamalary ybyrsyp úıilip jatqan bólmesinde esep-qısabyn áńgimeleı otyryp, − túsinesiń be, jol shyǵyny Daııadan ári shyqqasyn kóbeedi, oǵan deıin birinshi klasspen júrgenimde de myqtaǵanda elý dollar elý dollar jumsarmyn, a-al, Daııadan Lınderman kóline deıin júkshi-ındeıler júktiń qadaǵyna on eki sent kire alady desedi, bylaısha aıtqanda júz qadaq úshin – on eki dollar, myń qadaqqa – júz jıyrma dollar ǵoı. Meniń bar júregim myń jarym qadaq bolsyn-aq, sonda oǵan júz seksen dollar alady; ony-munysyn qosqanda, qoıshy eki júz bolsyn. Klondaıktan kelgen bireý Lınderman kólinde úsh júz dollarǵa qaıyq op-ońaı tabylady dep ant-sý iship otyr. Eki jolaýshy ala ketýge bolady deıdi, olar kisi basy maǵan júz elý dollardan tóleıdi, − sonymen qaıyq ózime tegindeı túsetin boldy ǵoı, ári ol ekeýi jolda qolqabys etpeı me. Qosh... mine osy. Doýsonda jumyrtqany jaǵaǵa túsirem. Káne, qansha boldy?

— San Fransıskodan Daııaǵa deıin elý dollar, Daııadan Lıdermanǵa deıin eki júz, qaıyqtyń qunyn analar ótese, barlyǵy eki júz elý dollar bolady, − deıdi áıeli zyp-zyp etip.

— Iá, kıim-keshekke, jol jaraǵyma taǵy da júz qos, − dedi qýanyp eri, − sonda janymda bes júz dollar aqsham qalady oıda joq shyǵynǵa. Biraq oılanbaǵan ne qaldy?

Alma «báse» degendeı qasyn kerip, ıyǵyn qaqty. Eger soltústiktiń bir jazyǵy keń adammen myń dojna jumyrtqany jaıyndaı jutatyny ras bolsa, sol adamdy búkil mal-múlkimen ala ketpesine kim kepil. Áıel oıyna kelgen osy bir kúdigin erine aıtqan joq. Devıd Rasmýnsenniń sylaıy ózine málim ǵoı, úndemeı-aq qoıǵanyn artyq kórdi.

— Eger kezdeısoq kidirisi bolar-aý dep eki ese artyǵymen eseptesek te jolyma eki aı kerek eken. Oılap qarashy, Alma! Eki aıda tórt myń tabys! Meniń qazir aıyna taýyp júrgen júz dollarym munyń qasynda buıym emes qoı! Keń etip jańadan úı saldyramyz, bólmesiniń bárine gaz júrgizemiz, terezelerin teńiz jaqqa qaratamyz; myna kotejdy jalǵa berip, aqshasyn salyqqa, apattan saqtanýǵa, sýǵa tóleımin ǵoı, azdap artylyp ta qalar. Múmkin altynnyń jeline kezdesip qalsam, − mıllıoner bolyp qaıtarmyn. Senińshe qalaı, Alma, esebimde eshqandaı astamshyldyq joq qoı deımin

Alma «joq» dep bul joly shynyn aıtty. Rasynda da, bul semáda bulǵań, jalqaý, shirigen jumyrtqa atanǵan aǵaıyndylardyń biri sonaý Soltústikten altyn shyqqan shuqyrdyń jarty úlesinen ózge taza júz myńnyń altyn qumyn ákelip, baıyp ketken joq pa?

Taǵam satatyn kórshi dúkenshi, ylǵı kelip, azyq alyp júretin Devıd Rasmýnsenniń bir kúni prılavkanyń shetine baryp, tarazyǵa jumyrtqa tartyp turǵanyn kórip tań qaldy. Rasmýnsenniń ózi de onan beter qaıran bolyp tur edi, bir dojna jumyrtqa qadaq jarym tartady eken, demek myń dojna myń jarym qadaq tartady eken ǵoı! Al kıim, adeıal men ydysty qaıtpek, jol azyǵy taǵy bar. Osylaısha esebinen jańylyp, bárin basynan qaıta eseptemek bolyp turǵanda, kishirek jumyrtqalardy ólshep kórse qaıter edi degen oı sap ete tústi.

— İrisi ne, maıdasy ne, − áıteýir dojnanyń aty dojna emes pe, − degen aqylǵa keldi de, bir dojna maıdalaý jumyrtqany tarazyǵa taǵy tartyp qarap edi, qadaq shırek shyqty. Kóp uzamaı San-Fransıskonyń oramdarynda dojnasynyń salmaǵy jıyrma ýnsıadan aspaıtyn kileń maıda jumyrtqa kerek degen ábiger shabarman kóbeıgenine alyp-satar saýdagerler ań-tań bolysty.

Rasmýsen kishkene kotedjyn myń dollarǵa zakyletke berip, áıelin týǵandaryna jóneltip, ózi jumystan bosap, Soltústikke júrip ketti. Shamadan shyǵyp ketpeý úshin ekinshi klasstan arzandaý oryn alyp edi, munda jolaýshy kóp eken, pabýlaǵa qaraǵanda tym jaısyz boldy. Ábden jadap-júdep, kúzge salym Daııaǵa baryp jetti, artynyp-tartynyp sonda tústi. Áıteýir kóp uzamaı, asqa qarap, býyny bekidi. Júkshi-ındeılerdiń sózi alǵash tildeskennen júnsigen jolaýshyny shıratyp, shynyqtyra túskendeı boldy. Olar jıyrma segiz mılge júgin jetkizip berý úshin qadaǵyna qyryq sentten aqy surap, ańyryp qalǵan Rasmýnsen aýzyn ashqansha bolmaı, qyryq úshke jetkizdi. Aqyry qyryq bes sentke kelisip, eńgezerdeı on bes ındeı júkti qaıyspen shandı bastap edi, taǵy sheshti. Skagýeıden kıgen kóılegi kir, shalbary jyrtyq bir krez qyryq jeti sent tóleımin dep kóldeneńnen kılige ketkeni. Bul onyń Aq asýda atyn zoryqtyryp, endi Doýsonǵa Chılkýt arqyly aspaqqa táýekel etip turǵan sáti eken.

Rasmýsen sabyr saqtady, ózge júkshilermen elý sentke kelisip, eki kún ótkende Lınderman kóline barlyq júgin aman jetkizdi. Bir kádigi qadaǵyna elý sent – dojnasyna bir myń dollar degen sóz ǵoı. Sonymen, myń jarym qadaq júkke bar aqshasyn sanap berip, qur alaqan qaldy da qoıdy. Ol Tantala múıisinde kóp kidirdi, kúnde Doýsonǵa qaraı shubap ketip jatqan úr jańa qaıyqtarǵa kózin satyp, qańtarylyp qarap otyratyn boldy. Búkil qaıyq jasaýshylar lageri de byqpyrt tıgendeı bolyp jatyr. Erteli-kesh jantalasyp jumys istep abyr-sabyr bolady, synalap, qaramaılap, shegelep tynym tappaıdy; sebebi sonaý sıdań taýlardyń tóbesinde jatqan qar da kún ozǵan saıyn etek jaıyp; tómen qaraı jyljyp keledi; ara-tura yzǵyryq jel uıtqyp, salqyn lebimen birese qıyrshyq, birese japalaq qar, keıde qar aralas jańbyr da búrkip ketedi, kól qoınaýlarynyń yqtasyn, tasa jerine qata bastaǵan sháýish muzdar da saǵat saıyn tutasyp, shyńyltyrlana bastaýly. Jumystan qaljyraǵan jurt kún saıyn tańerteń muz turdy ma eken dep kól jaqqa kóz tigedi. Óıtkeni muz tegis qatsa, bárinen kúder úzý kerek, biraq bular kól arqyly qaıyq joly toqtaǵanymen, aryny qatty ózenmen de tómen qaraı júzip kóremiz dep úmittenetin-di.

Osy jaqta ózi sıaqty jumyrtqa saýdasymen júrgen úsh kisi kezdestirgende Rasmýnsendi qyzǵanysh órtep, janyn qoıarǵa jer tappady. Ras, oladyń bireýi tapaltaq kelgen myrtyq nemis túk óndire almaı, jurdaı bolyp, júdep-jadap, aqyry tovarynyń qalǵanyn artynyp, eline ketken, qalǵan ekeýiniń qaıyǵy bitýge jaqyn, olar saýda táńirisine qystyń kárin tym bolmasa bir kúnge toqtat dep jalbarynady. Biraq qystyń kári qaıtar emes, qysyp-aq barady. Qarly daýyl Chılkýtti de sıpap ketken, úsip ólgen kisiler de bar, Rasmýnsenniń ózi de bashpaılaryn qalaı úsitip alǵanyn bilmeı qaldy. Birde qaırańǵa tabany taqyr etip, jaǵadan jańa ǵana jyljyp bara jatqan qaıqqa ilesýge sáti kelip edi, biraq qolma-qol, tóleıtin eki júz dollar aqshasy bolmaı, sytylyp qala bergen.

— Men oılaǵan, siz az-maz toqtaısyz, − dedi óziniń altyn kózi taýsylmaıtyn Klondaıky tap osy arada ekenin túsinýge aqyly jetken bir qaıyqshy shved, − múlde az-maz toqtaısyz, men sizge óte jaqsy qaıyq jasaımyn ras sóz.

Osy sózdi maldanyp, Rasmýnsen Krater kóline baryp edi, sol arada eki gazet tilshisi tap bola ketken ózderi bar nársesin Tas Úı men Baqytty Lagerdiń arasyndaǵy asýdyń óneboıyna ár jerge tastap ketken bireýler eken.

— Iá, dedi Rasmýnsen mańǵazdanyp. – Men myń dojna jumyrtqa teńdegen toǵanaǵymdy Lınderman kóline jetkizip úlgerdim, kóp uzamaı qaıǵym da ázir bolmaq. Menińshe bul zor baqyt qoı deımin. Ózińiz bilersiz der, qaıyq tabý qazir ońaı emes, aqshaǵa da tabylmaıdy.

Tilshiler aıǵaılasyp, tóbelese jazdap, Rasmýnsengti , serik bolýǵa talasty, dollarlyq qaǵaz aqshalaryń da, altyn teńgelerin de tyqpalap jatyr. Biraq Rasmýnsen mańyna jýytpady aqyranda áke-kóke, dep jalynyp qoımaǵasyn kisi basy úsh júz dollardan aqy alyp birge júrýge amalsyz kóngensidi. Aqshasyn olar qolma-qol tóledi. Ekeýi myń dojna jumyrtqa apara jatqan qaırymdy samarıt týraly gazetterine shubyrtyp habar jazyp jatqanda, sol qaırymdy samarıttiń ózi Lınderman kólindegi shvedke jónelgen-di.

— Áı, abzalym! Beri ákel qaıyǵyńdy, − dedi ol tilshilerden alǵan altyn aqshasyn shyldyrlatyp, daıyn turǵan qaıyqtarǵa telimsı qarap.

Shved sabyrly pishinmen salqyn qarap, basyn shaıqady.

— Qanshaǵa kelisip ediń? Úsh júzge deımisiń? Jaraıdy, mine, má saǵan tórt júz.

Aqshasyn tyqpalap edi, shved shegine tústi.

— Men oılaımyn – joq. Men anaǵan ýáde berdim: qaıyq ázir, alýǵa bolady dedim. Siz az-maz toqtaısyz...

— Mine alty júz. Alsań da, almasań da óziń bil. Aqtyq aıtarym osy. Qatelesippin dersiń kóp bolsa analaryńa.

Shved qobaljıyn dedi, aqyrynda.

— Men oılaımyn, ıá, − dedi. Sol-aq muń eken Rasmýnsen ony qaıtyp bir-aq ret kórdi, aýzyna durys sóz túspeı, túsken sózge tili kelmeı, qalaısha qateleskenin bireýlerge ózinshe túsindirgen bolyp tur eken.

Baıaǵy myqyr nemis Kógildir kóldiń tusynda taýdyń bir tikeleý yldıymen kele jatyp, súrinip ketip, aıaǵyn syndyrady. Sonan keıin ol qalǵan tovaryn dojnasyna bir dollardan túp kótere satady da, aqshasyna birneshe júkshi-ındeı jaldap, ózi alma-kezek solardyń ıyǵyna minip, Daııaǵa áreń jetedi. Biraq tańerteń Rasmýnsen eki joldasymen qıyǵyna otyryp, jaǵalaýdan jyljı bergende, qalǵan eki baqasy da ile qozǵalǵan.

— Sizdiki qansha? – dedi aıǵaılap, sonyń biri, Jańa Anglıadan kelgen sıdıǵan aryq ıankı.

— Myń dojna! – dedi masattanyp, Rasmýnsen.

— Oho, meniki segiz júz. Men senen qazir ozamyn, bástesesiń be?

Tilshiler qaryzǵa aqsha bereıik dese de, Rasmýnsen bástespedi. Iankı úshinshi qaıyqshymen jaryspaq boldy. Ol sýdy da, qurlyqty da kezgen, ózi eńgezerdeı, tolqynnan týǵan tentek eken, − kerek bolsa – kóresińdi kórestermin – dedi de qoıdy. Aqyry kórsetti de. Ol osylaı shyqqasyn, bolyqtan úlken jelken turǵyzyp, aldy da, qaıǵynyń tumsyǵy oqta-tekte sýǵa súze súńgip, zymyraı jóneldi. Lınderman kólinen ol aldyna jan salmaı ótti. Biraq júgi tym aýyr bolsa kerek – kólden ári aǵyn sýǵa shyǵardy qaıyǵyn súırep júrgisi kelmeı, kóldiń shońǵal tastary kóp, arqyraǵan aǵysymen júzip ótem dep júrgende qaıyrlap qaldy. Rasmýnsen de, qasyna eki jolaýshy ertken Iankı de áýeli júkterin jaıaý tasyp, bosaǵan qaıyqtaryn qaterli jerden amaldap taǵy ótkizip alyp, ári qaraı aǵystyń aǵynymen bultalaqtap júrip, Bennet kóliniń aıdynyna shyǵyp aldy.

Bennet – uzyndyǵy jıyrma bes mıl kól, taý arasyndaǵy shubalańqy tereń shatqal, jel-daýyldyń oınaq salǵan jeri. Rasmýnsen kóldiń joǵarǵy jaǵyndaǵy qum qaıyra túnedi. Bul arada Arktıka qysymen arpalysyp, soltústikke bet túzegen adam, qaıyq yǵy-jyǵy eken. Tań ata ońtústikten jel de ysqyra soqty, basyn qar kómgen quzdar men qaptalyn muz qursaǵan shatqaldardy aralap, ábden sýynǵan jyly jaqtyń jeli teriskeıdiń úskiriginen bir kem emes. Biraq kún ashyq. Iankı barlyq jelkenin jaıyp, qum qaıyrdan aınalyp ótip barady. Qaıyqtar birinen soń biri jaǵalaýdan aıdynǵa qaraı qaptap shyǵa bastaǵan. Tilshiler de jumysqa aıanbaı kirisýli.

— Biz Buǵybeldiń tusynda Iankıge qýyp jetemiz, − dedi olar Rasmýnsenge jelkendi turǵyzyp bolǵansyn. Bul kezde «Almanyń» búıirin muzdaı sý saý sharpyp ótken edi.

Rasmýnsenniń sý dese buryn záresi qalmaıtuǵyn. Bul joly burǵy eskekti qushyrlana qysyp ustap, qalshıypty da qalypty. Qaıyqta tilshilerdiń nárselerdiń astynda búrkeýli jatqan myń dojnasyn kórip otyr, kishkene kotdjy men bir myń dollardyń zaqylet qaǵazy da elestep, kóz aldynan ketpeıdi.

Kún keremet sýyq. Ara-tura Rasmýnsen ustap otyrǵan burǵy eskegin alyp, ornyna ekinshisin ótkizedi, serikteri bos eskektiń qatqan muzyn qaǵyp arshıdy. Shashyraǵan sý áýede qatyp muz boldy, ilezde tómengi qısyq reıaǵa zer shashaqtaı tógilgen súmelek qata qaldy. «Alma» taýdaı tolqyndardyń arasynda bultalaqtap, sytyrlaıdy-syqyrlaıdy. Tilshiler qaıyqtan sý tógýdiń ornyna oıyp muz tastap otyr. Sheginýge shama joq Qyspen arpalysqan kóp qaıyq lek-lek bop, bar pármenimen jandármen ilgeri, umtylyp barady.

— B-biz jan saýǵalaýǵa da t-toqtaı almaımyz! — dedi tilshilerdiń biri qoryqqannan emes, sýyqtan dip-dip etip.

— Durys! Sýdyń ortasymen júzelik, shal! — dedi ekinshisi.

Rasmýnsen áldenege yrjıa kúldi. Aıazda aq qyraýlanǵan jaǵalaýlar kózge kóbik sıaqty bolyp kórinedi. Jaǵanyń tentek tolqynynan aýlaq bolý úshin kóldiń ortasymen júzbeı bolmaıdy, basqa laj joq. Jelkendi túsirse — entelegen tolqyn qaıyqty kómip ketedi. Anda-sanda bular tas arasynda tyrbanǵan kemesymaqtardy, álde bir qaıyqtyń shońǵal tasqa soǵylǵanyn kórip qalady. Arttarynda kele jatqan ústinde eki kisi bar kishkene shlúpka aýnap tústi.

— Ab-abaı bol, shal! — dedi aıǵaılap baǵanaǵy qalshyldaǵan tilshi.

Rasmýnsen taǵy bir yrjıyp, siresip qalǵan qoldarymen burǵysyn syǵymdaı tústi. Tolqyn «Almanyń» tikshe kormasyna jıyrma ret enteleı tónip, jelden buryp jibergen kezde jelken shaıqaldy, biraq yshqyna qımyldaǵan Rasmýnsen árdaıym qaıta túzep otyrdy. Kúlkisi endi onyń betine birjola qatyp qalǵan syqyldy, sekem alǵan tilshiler de sezikteneıin dedi onan.

Jaǵalaýdan júz ıard jerde shoqıyp turǵan jalǵyz jartastyń janynan óte bergende onyń tolqyn soqqan tóbesinen áldekimniń jan ushyrǵan ashshy aıǵaıy dabyldyń dúrilinen asyp, shańq etti. Biraq kózdi ashyp-jumǵansha bolǵan joq «Alma» zyrqyrap qasynan óte shyqty, jartas aq kóbigi aspanǵa shapshyǵan kóp tolqynnyń ortasynda qaraýytyp qala berdi.

— Iankıdiń saýdasy bitti! Teńizshi qaıda? —dedi jolaýshylardyń, biri.

Rasmýnsen tý syrtyna burylyp, qara jelkendi ala kózimen aınala barlady. Bir saǵat buryn sol jelken jel jaqtaǵy bulyńǵyrdan qylt etip kóringen edi, sonan beri ara-tura kóz salyp qoıady, sirá aýmaǵy úlkeıip, jaqyndaı túsken tárizdi. Teńizshi qaıyǵynyń tesilgen jerin bitep alyp, endi zaıa ketken ýaqytynyń esesin qaıtarmaqqa asyǵyp keledi-aý sirá.

— Kórdińder me, jaqyndap keledi!

Eki jolaýshy muz oıýyn qoıyp, qara jelkenge qadala qapap tur. Bennet kóliniń jıyrma mıli keıin qalǵan dúleı daýyldyń dúlegeı tolqyndarmen dopsha oınaıtyn jeri osy aralar. Teńizshi daýyl perisindeı birese shyńyraýǵa súńgip, birese asqaqtap aspanǵa sekirip, qastarynan óte shyqty. Úlken qaıyqty jelken tolqynnyń bıik shoqtyǵynan julyp alyp, eki tolqynnyń aralyǵyndaǵy shyńyraýǵa laqtyryp turǵandaı kórinedi.

— Tolqynǵa jetkizer emes.

— Áne, qa-qarańdar, q-qazir sýǵa súńgıdi.

Aıtyp úlgirgenshe bolmaı záýlim tolqyn qara jelkendi kómip te ketti. Ústinen taǵy eki tolqyn oınaqtap ótti, biraq qaıyq kórinbedi. Qasynan «Alma» da ótti. Álden ýaqytta sý betine aǵarańdap eskektiń synyǵy, jáshiktiń taqtaılary shyǵa keldi. Sýdan soraıyp adamnyń, qoly bir kórinip joq boldy, «Almadan» jıyrma ıard jerde shashy dýdar-dýdar bolyp bir adamnyń basy qarań etti.

Bulardyń bári az ýaqyt úndemeı turdy. Kóldiń arǵy beti kóringende týlaǵan tolqyn taǵy soqty, qaıyqqa saý-saý etip sý toldy, tilshiler endi jantalasyp, sý tógip jatyr. Biraq sý boı berer emes. Aqyry Rasmýnsenmen aqyldasyp, olar júkke qol saldy. Un, bekon, burshaq, adıal, kerosınka, arqan — ne kerek, qolǵa ilikken zattyń bári sýǵa ketti. Qaıyq sony seze qoıǵandaı qaıqań etip, burynǵysha sý kóspeı, jeńilge kóp bastady.

— Já, jeter! – dedi jekirip Rasmýnsen analardyń qoly jumyrtqa salǵan ústińgi jáshikke tıgende.

— Tapqan ekensiń! Qursyn bári de! – dep kijindi álgi qalshyldaǵan tilshi. Shynynda da bular qoıyn dápterinen, fotoaparattary men plsatınkasynan ózgeniń bárin sýǵa laqtyrǵan joq pa. Tilshi eńkeıip, jumyrtqa tolǵan jáshikti arqannyń astynan qoparyp shyǵara bastady.

— Toqtat, toqtat deımin men saǵan! Osylaısha úsh saǵattaı betimen yǵyp, ábden tońyp,

Rasmýnsen burǵyny shyntaǵymen tireı, tapanshasyn apyl-qupyl ala sala oqtaldy. Tilshi jalma-jan azynaǵa sekirip shyǵyp, qaltalaqtap turdy, kekti yza men ashýdan túsi buzylyp ketipti.

O, jasaǵan qudaı! - dep ekinshi tilshi qaıyqtyń túbine etpetinen ókire qulady. Qapas-qupasta Rasmýnsenniń esinen shyǵyp ketken «Almany» ıirim úıirip ala jóneldi. Daýyldyń ekpini jelkendi qalbalańdatyp julqa tartqanda omyrylyp ketken reıa pármenimen birinshi tilshiniń belinen tıip, sýǵa murttaı ushyrdy. Dińgek pen jelken de qoparyla qulady. Basqarýǵa kelmeı, qalǵan qaıyqqa tolqyn shapshyp, ishine sý toldy, Rasmýnsen endi jalma-jan sý tógýge kiristi.

Sonymen jarty. saǵattaı ýaqyt ótti, bulardyń, qasynan úlkendi-kishili qaıyqtar ótip jatyr, biraq úreıi ushqan jandar kidire alsyn ba. Aqyrynda on tonnalyq bir bark ólermendep júrip, jel jaqtaǵy jelkenderin túsirdi de áreń dep burylyp, «Almaǵa»qaraı oıysty.

— Shegin! Shegin! - dedi bajyldap Rasmýnsen.

Biraq sol sátte qaıyqtyń alasa beldeýi aýyr barktyń búıirine shaqyr-shuqyr tıip te qalyp edi. Tiri qalǵan tilshi bıik bortqa tyrmysyp shyǵa bastady. «Almanyń» tumsyq jaǵynda, myń dojna jumyrtqasynyń ústinde mysyqsha shoqıyp Rasmýnsen otyr. Ol jany ketip jýyspaı qalǵan eki ushyn jalǵamaq bolady.

— Min! — dedi barktan daýystap jıren samaı saqaly bar bireý.

— Myń dojna jumyrtqa bar,—dedi bul oǵan aıqaılap. Tirkep alyńdar meni! Aqysyn tólermin!

— Min óziń,— dedi barktaǵynyń bári shýlap.

Sol kezde barktyń dál ústine tóngen taýdaı aqbas olqyp dúrse qulaǵanda barktan asyp ótip «Almany» keme sharpydy, qaıyq beldeýinen sýǵa toldy. Jurt qoldaryn erbeńdetip, Rasmýnsendi jer-jebirine jete balaǵattap, qaıtadan jelkenderin kóterip jatyr. Rasmýnsen de olarǵa esesin jibergen joq, ol endi qaıyqqa tolǵan sýdy taǵy tóge bastady. Baılaýy áli kúnge úzilmeı, sý astyna saldaýyr ornyna oralǵy bolyp júrgen dińgek pen jelken tolqynǵa da, daýylǵa da yryq bermedi.

Osylaısha úsh saǵattaı betimen yǵyp, ábden tońyp, áli bitip, jyndy kisishe óz-ózinen sóılenip, sonda da qadyqtyń sýyn tógýin qoımaı jantalasyp kele jatqan Rasmýnsen Buǵy beldiń tusynda muz qursaǵan jaǵalaýǵa qaıyǵymen kelip tireldi. Úkimet shabarmany men jol bastaýshy-metıs ekeýlep ony soqpa tolqynnan aýlaq yqqa aparyp, jaǵaǵa júgin túsiristi, Almany sýdan súırep shyǵarysty. Bular balyqshynyń qaıyǵymen Doýsonnan kele jatyp, osy arada jaýynnyń tolastaýyn kútip jatyr eken. Rasmýnsendi shatyryna aparyp qondyrdy. Erteńine jolaýshylar júrip ketti de, Rasmýnsen myń dojnasymen sol arada qaldy. Kóp uzamaı bireý myń dojna jumyrtqa ákele jatyr degen laqap búkil óńirge tarady. Muz qatpaı turyp qystaǵyna jetip úlgergen altyn izdeýshiler de kele jatqany ras depti. Qyrqynshy mıl men Serkldyń baıyrǵy turǵyndary, qarnyn kebek tesken temir azý mosqaldary kele jatqan kisiniń atyn estise-aq taýyqtyń shójesi men jasyl ovosh kirgendeı tamsanatyn boldy. Daııa men Skagýeı ótken-ketken jolaýshylardyń bárinen surastyryp, anyǵyn bilip otyrdy, Doýson jumyrtqanyń, tátti quımaǵy dese aýzynyń sýy quryǵan altyn Doýson – osy bir habarǵa qulaǵyn tigip abyrjyp alań boldy.

Rasmýnsen munyń birin bilmeıtin. Apatqa ushyraǵan kúnniń erteńine ol «Almany» jóndep alyp, taǵy júrdi. Shyǵystan, Tagısh kóli jaǵynan qasqaıyp, qas mańdaıdan urǵan ótkir jelge qaramaı, qushyrlanyp esse de qaıyǵy keri yǵa berdi, ári muz qatqan eskekti de mezgil-mezgil arshyp otyrý kerek. Ýındı-Armnyń tusynda «Almany» tolqyn soǵyp, jaǵaǵa shyǵaryp tastady. Tagıshte tolqyn úsh ret jıekke qýyp tyqty, al Marsh kóline kelgende muz da toqtady. Osy arada «Almany» muz qysyp qıratty, biraq júgi aman eken. ony muz ústimen syrǵanatyp jaıaý súırep, eki mıldeı jerde jaǵalaýǵa jetkizdi de jasyryn kómbe jasap, júgin araǵa jaılastyrdy. Kómbeniń ornyn kóp jyldan keıin jergilikti turǵyndar kóremin deýshilerge ádeıi aparyp kórsetetin bolypty.

Doýsonǵa deıin áli bes júz mıl bar, jetkenshe taıǵaq, sý joly toqtaǵan. Biraq óz-ózinen bedireıip, telep ketken Rasmýnsen jaıaý keri tartty. Bir adıal, bir balta, bir ýys qana burshaǵy bar adamnyń jol azabyna qalaı tózgenin jaı kisi bile bermeıdi. Tek Arktıkany sharlaǵan adam ǵana túsiner. Chılkýtte daýyl-boranǵa ushyrap, Qoı poselkesinde bir dáriger onyń úsip eki bashpaıyn qıyp tastaǵany anyq. Ol buǵan da moıymaǵan; aqyry bir kúni «Pavon» kemesine ydys jýýǵa jaldanyp, Púdjet buǵazyna jetip aldy, onan ári San Fransıskoǵa deıin bir pasajır kemesiniń otyn kósedi.

Ábden tomyrylyp, júnjigen Rasmýnsen aqyry bir kúni bankiniń kontoryna kelip kirdi-aý, jaltyraǵan parkettiń ústimen súıretilip baryp: — zaqyletke taǵy da aqsha beremisiń,— dedi. Seldir saqalynyń astyna jaq etiniń sýalǵany baıqalady; syzdana qaraǵan sum kózderi shúńireıip ishine kirip ketken; aýyr jumys istep sýyq qaryǵan qoldary kústenipti; kómir tozańy men kir turǵan tyrnaǵynyń kóbesi qap-qara. Ol jumyrtqa týraly, muz taýlar jaıynda, jel men aǵyn sý jaıly túsiniksiz birdemelerdi mińgirlep aıta berdi. Bir myńnan artyq aqsha bere almaımyz degende sózinen jańylyp, sandyraqtaı bastady; áıteýir ıt týraly, ıttiń azyǵy týraly, mokasın, shańǵy, qarly soqpaqtar jaıynda aıtyp turǵanyn ańǵarýǵa bolar edi. Aqyry bular myń jarymǵa kelisti, kotejine tıesili aqshadan bul anaǵurlym artyq, áıtse de Rasmýnsen áreń dep qolyn qoıyp, bólmeden shyǵyp ketkende, záresi ushqan jurt «ýh» dep demin bir aldy.

Úsh jumadan keıin árqaısysyna bes ıt jekken úsh shana Chılkýt asýynan ótti. It-kóliktiń bireýin Rasmýnsenniń ózi, qalǵan ekeýin eki ındeı aıdap barady. Jol - jónekeı bular Marsh kóliniń jaǵasyna kómip ketken baıaǵy jumyrtqany ıtshanaǵa tıep aldy. Aldarynda iz soqpaq joq eken. Rasmýnsen muzben júrdi. Onyń ózine tyńnan iz salýǵa, ózenge turǵan seń-muztaýlardyń arasynan jol tabýǵa týra keldi. Itterin tynyqtyrýǵa toqtaǵan saıyn ol art jaǵynan taza áýede shubatylǵan jińishke tútinder kóredi, arttaǵy jolaýshylardyń eshqaısysy alǵa túsýge nege umtylmaıdy dep tańyrqap ta qaldy. Bul jaqqa jańada kelgen kisi ǵoı, baıybyna bara almady. Indeıleri mánisin aıtyp-aq edi, uqpady. Indeı ekesh ındeıler de jol azabyn aýyrsyndy. Kún saıyn tańerteń, júrgileri kelmeı tartynyp ta qaraıdy Rasmýnsen tapanshasyn ala umtylyp, yryq bermeıdi.

Aq boz attyń tusyndaǵy shońǵalda muz oıylyp ketip sýǵa da batqan, buryn úsigen aıaǵy sýyqqa tózbeı aıaǵy úsigen. Sonda ındeıler endi jyǵylatyn shyǵarsyń dep edi, joq, ol adıalynyń bireýin jyrtyp, aıaǵyna kónekteı úlken mokasın jasap kıip, alǵy shananyń sońyna túsip júrdi de otyrdy. Bul azaptyń aýyry. Indeıler ara-tura kózin ala berip, mańdaıyn túrtip,basyn shaıqap, ymdasyp qoıady, onyń eren kúshin olar elemeı de júrgen joq. Bir kúni túnde ındeıler qashqan da. Tek zý-zý etip aınalasyndaǵy qardy burqyldatqan oqtan qaımyǵyp, baǵynǵansyp qaıta oralǵan. Sonan keıin Rasmýnsendi óltirmek boldy olar. Ózi mysyq tárizdi uıqysy sergek jan eken, ne kúndiz, ne túnde munyń da oraıy kelmeı-aq qoıǵan. Bular sonaý shubatylǵan kóp tútinniń syryn talaı oǵan aıtyp túsindire almady, qaıta aıtqan saıyn seziktene berdi. Indeıler qabaǵyn shytyp, ne jumysqa ılikpeı bara jatsa, Rasmýnsen oqtaýly turǵan tapanshasyn kórsetip, meselin qaıyryp tastaıdy.

Onyń kúni osylaısha ótip keledi, kisileri baǵynbaı, ıtteri qaljyrap, aýyr joldyq taqsireti tıtyǵyna ábden jetti. Ol ózin aıdalaǵa jalǵyz tastap, qashyp ketkeli júrgen kisilerine de, jumyrtqaǵa talaı-talaı tap bergen ıtterine de, muzǵa da, aıazǵa da, áli kúnge jazylmaı janyn qınaǵan aıaǵynyń jarasyna da jeńdirmeımin dep arpalysty. Jarasy bite bastasa-aq aıazǵa shydamaı terisi shytynap, taǵy isedi, aqyry ýshyǵyp ol úlken jaraǵa aınalǵan, tesilgen, tesigine judyryq syıǵandaı. Tańerteń ornynan turǵanda aýrý aıaǵyna salmaǵy tússe bolǵany — basy zeńip, talyp kete jazdaıdy; kúndiz aýyrmaıdy, túnde ǵana jambasy jerge tıip, kózi uıqyǵa keterde qan qaqsaıdy. Ómiriniń teń jartysy keńse qyzmetinde ótken burynǵy esepshi qara jumysqa degende ındeılerden artyq. Tipti, ıti de ózinen buryn boldyrady. Qanshama eńbektenip, qansha azap shekkenin ózi, sirá, seze me eken? Ol bir ǵana ıdeıanyń adamy ǵoı, oıyna kelgen sol ıdeıanyń muqym quly boldy da qalady. Qıalynda qalqyp Doýson júrse, kókeıinde — myń dojna jumyrtqasy jatady, «ózi» solardy bir arnaǵa salsam, armanyma jetsem dep ekeýiniń ortasynda shóre-shóre bop sharq uryp júr. Armany bes myń dollar, ol—bir ıdeıanyq ushyǵy, onan ári taǵy bir ıdeıa bastalashaq. Ózge tirshiliginde Rasmýnsen jabaıy avtomat tárizdi. Dúnıede munan ózge ómir bar dep bilmeıdi, aınalasyna quddy bir buldyraǵan kómeski áınek arqyly kóz salǵandaı kóńili selqos bir jan. Onyń qoly da, aqyl-esi de qulaǵyn buraǵan mashına sekildi óziniń retti qalpymen júrip turady. Kózinen qaǵas qylmaıtyn qatygez keskininen ındeıler de seskenedi, olar ózderin osynshama qul etip, esil eńbegin zaıa ketirgen odany minez osynaý aq násildi adamǵa tań-tamasha.

Le-Barj kóline jetkende aıaz taǵy da qataıdy, aspan áleminiń alpys gradýstan astam surapyl sýyǵy jer túndigine túıile tústi. Tynysym az da bolsa ashylar ma eken dep, aýzymen dem alyp kele jatqan Rasmýnsen ókpesin sýyqqa shaldyryp aldy da, endi jol boıy jótelýmen keledi, tyqyldaǵan qurǵaq jótel ókpesin tútin shalsa da, aýyr jumys istese de býyndyryp qysa bastaıdy. Bularǵa jolda Otyz mıl degen ózenniń boıynda úlken-úlken oıdym-oıdym jylym tap boldy, ár jylymnyń betine attaǵan saıyn ajaldaı tosqan muz kópir, onyń aınala jıegi jańa qatqan qabyrshyq muz. Juqa muzǵa senim joq, ındeıler ótýge bata almaı kibirtiktep qalyp edi, Rasmýnsen tapanshasyn oqtalyp, aı-jaıyna qaratqan joq, ózi de óli-tiriligine qaramaı, basa-kóktep júre berdi. Ústinde búrkenish qar jatqanymen álgi kópir tárizdi muz arqyly amaldap ótýge bolatyn edi. Muz oıla qalsa, qarmaýǵa kerek bolar qoldaryna saqtyq úshin bir-bir uzyn quryq ustap, bular arǵy betke shańǵymen áýeli ózderi ótip aldy da izinshe ıtterin shaqyrdy. Indeılerdiń biri betin qar sylap ketken keýek osyndaı bir qaterli jerge dýshar bolyp qaza tapty. Ol qaımaqqa shanshyla túsken pyshaqtaı kenet tikesinen kúmp etti de súmp ketti, aǵyn sý ony julqa tartyp, muz astyna súırep ala jóneldi.

Sol kúni tún jamylyp, bozǵylt aıdyń jaryǵymen ekinshi ındeı qashty. Rasmýnsen únsiz túnde ıen dalany jańǵyryqtyryp, epsiz qolymen ári-beri myltyq atyp, eshteńe óndire almady. Indeı sol betimen júrip baryp, otyz alty saǵatta Úlken Losos ózenindegi polıseı kúzetine baryp jetti.

— Qyzyq adam! Ne deýshi edi álgi... basy aýysqan deýshi me edi, − dedi tilge shorqaq shala tilmash qaıran alyp otyrǵan kapıtanǵa. — A? Iá, esi aýǵan, jyndanǵan, ábden jyndanǵan. Jumyrtqa, jumyrtqa deıdi. Jumyrtqa deı beredi. Túsinemisiń? Qazir osynda keledi.

— Arada birneshe kún ótken soń Rasmýnsen de kelip ketti, úsh shanasyn tirkep, bar ıtin qosarlap jegipti. Munysy bir kelissiz sharýa bolǵan; joly jaman jerde shanalaryn sheship, bir-birlep alma-kezek ótkizedi, al tirkeýli úsh shanany basqarý úshin Gerkýlestiń kúshindeı alyp kúsh kerek. Kapıtan ındeı Doýsonǵa ketti, shamasy osy kezde Selkerkten asyp, Stúard ózenine qaraı ketip bara jatqan bolar, − bul sózdi Rasmýnsen eleń qylǵan joq. Polısınyń Pellıge deıin jol salǵany týraly habardy da ol enjar tyńdady; tabıǵattyń tilsiz kúshiniń raqymyna da, kesapatyna da jazmyshtyń jazyǵy osy bolar dep kóne beretin halge jetken tárizdi. Al Doýson da qatty asharshylyq bar kórinedi degen kezde ol myrs etip kúldi de, ıtin jegip alyp, júrip ketti.

Aldaǵy kidiriste-aq arttaǵy túnniń syry málim boldy. Pellıge soqpaq jol tústi degen habar Úlken Lasosqa jetken kúni edi Rasmýnsenniń artynan kólbeı ushqan kóp tútin kóringen joq. Jalǵyz ózi ot basynda jylynyp otyr edi, qasynan uban-shuban ıt jekken bir top jolaýshy ótti. Aldarynda túneýkúni Bennet kólinen ózin jaǵaǵa shyǵaryp alatyn shabarman men metıs, oǵan ilese Serklǵa pochta tasýshylar ketip barady, bulardan keıin Klondaık qaıdasyń dep saǵym qýyp sarpylǵan sarbazdardyń talaıy ótip jatty. Qarasa ıtteri de, ózderi de tyń, jaılasyp tynyǵyp alǵan, al Rasmýnsen bolsa, óziniń de, tóbetteriniń de elden erek qaqtyǵyp, arsa-arsa bolyp, reńi ketken sıqy mynaý. Al ırek-ırek tútinniń ıeleri iz tússin dep, bir jerde úsh kún kútip jata bergen – bir kún túrtinip jumys istese, eki kún udaıymen ál jınap, dem alǵan. Rasmýnsen ilgeri umtylam dep, óńmeńdep, azap shekken, ıtterin ábden buraltyp, tıtyǵyna jetken.

Álbette, onyń ózin moıytýǵa bolmaıdy. Mynaý tamaǵy toıǵan, uıqysy qanǵan jurt endi Rasmýnsenge bar yjdaǵatyn salǵany úshin sypaıy alǵys aıtqansıdy, aıtqany sol yrjalaqtap kekete kúledi; Rasmýnsen jaǵdaıǵa jańa túsinip otyr, biraq ol eshkimge til qatqan joq, keıigen de joq. Óıtkeni ózgergen ne bar? Ideıa, onyń mazmuny baıaǵy qaz qalpynda. Ózi osynda, myń dojnasy qasynda, Doýson mańdaı aldynda; endeshe bári de báz-baıaǵy bir kúıinde ǵoı.

Kishi Lososqa jetkende ıt azyǵy azaıdy. Rasmýsen ózi jeıtin tamaǵyn ıtine berip, Selkerkke jetkel bir óńkeı burshaqpen kúneltti; badanadaı qońyr burshaq qunarly da, asqazanǵa aınala qoımaıtyn aýyr da. İshi burap túıilgende eńkeıip eki búkteledi. Selkerký faktorıanyń esiginde qulaqtandyrý ilýli tur eken. Onda Iýkonnyń joǵarǵy jaǵyna qaraı parohod júrmeı eki jyl boldy depti; azyq ta qymbattap ketýli. Kompanıanyń agenti bir jumyrtqaǵa bir shuqyr un aıyrbastaıyn dep edi, Rasmýnsen basyn shaıqap, jónine júre berdi. Faktorıadan asqasyn ıtine azyq bolar dep jylqynyń tońazyǵan shıki terisin satyp aldy: Chılkottan kelgen mal satýshylar jylqy soıǵan eken. Sonyń qalǵan-qutqanyn ındeıler jınap alsa kerek. Ashyqqan Rasmýnsen shıki terini shaınap ta kórdi, biraq qylshyq aýzynyń jarasyna qadalyp, shydatar bolmady.

Selkerkte Doýsonnan shyqqan shubyryndy ash adamdar ushyrady; olar kún saıyn kóbeıe tústi, halderi óte aıanyshty.

— İsherge as joq! — deıdi bári de shýyldap.— Túıir azyq qalmady, bul jaqtan ketý kerek. Jurt tym bolmasa kóktemde asharshylyq tıylsa eken dep tileıdi qudaıdan. Unnyń qadaǵy bir jarym dollar, áı satýshy shyqpaıdy-aý soǵan da.

Jumyrtqa deısiz be? — dep qaıtalap surady kezdesken bireý. Bir – bireýi bir dollar, biraq jumyrtqa qaıda...

Rasmýnsen ishinen tez-tez eseptedi de:

— On eki myń dollar,— dedi daýystap.

— Nemene? |

— Jaı.— Ol asyǵyp ıtin sabalap, júrip ketti. Doýsonnan jetpis mıl jerdegi Stúart ózenine deıin bes ıti ólip, qalǵandary ólmeshi halge jetti. Rasmýnsen endi ıtimen birge ózi shana súırep keledi. Kúnine on mıl jer áreń alady. Beti men murny úsı-úsı qaraıyp, qabyrshyqtanyp, terisi jalbyrap ketken; túrinen adam shoshynarlyq. Burǵy ustaǵanda ala-bóle tońa beretin bes barmaǵy aqyry úsigen, endi mazasyn alyp edi, batpandaı mokasın kıgen aıaqtary áldenege toqyrap, sińiri tartyla beretin boldy. Kún ilgeri ár jerge mólsherlep bólip qoıǵan burshaǵy Alpysynshy mılde ada boldy, sonda da jumyrtqaǵa qol tıgizgen joq. Tıem dep oılaǵan da emes; oǵan qol suǵý keshirilmes kúná kórindi oǵan. Osylaı ıtinip, súrinip-qabynyp júrip, Indeı ózenine jetti. Osy arada kópten turatyn bir qoly ashyq beregen adam kez bola keter me – jańa janǵan bulannyń jas eti ózine de, ıtterine de ál bitirdi. Eınelıge barǵan bette Doýsonnan bes saǵattaı ǵana buryn qashyp shyqqan kisiden bir jumyrtqa kem degende bir dollar jıyrma bes sent alasyń degen habar estip, tóbesi kókke jetkendeı qýandy.

Kúnderdiń kúni Rasmýnsen sonaý Doýsonnyń Kazarmalary turǵan bıik jar qabaqqa da baryp jetti, ony kórgende júregi lúpildep alyp-ushty, tizeleri qaltyrap, búgile berdi. Qaljyraǵan ıtterin toqtatyp, olar sál tynyǵyp alǵansha, Rasmýnsen uzyn syryǵyna súıenip turdy. Ústine aıý terisinen ton kıgen eńgezerdeı bireý qasynan óte berip, ıtterine, ábzel qaıyspen shanshyǵan shanalaryna shúılige bir qarady da:

— Mynaý ne? — dedi.

— Jumyrtqa,— dedi daýysy qyryldap Rasmýnsen. Jumyrtqa! Ýra! Ýra! — Jańaǵy adam sekirip, shyr aınalyp, bıleı jóneldi.

— Múmkin emes! Mynanyń bári jumyrtqa ma?

— Iá, bári de.

— Beri qarańyz, siz álgi myń dojna alyp kele jatqan kisi emessiz be? — Ol aınalyp baryp, Rasmýnsenge ar jaǵynan qarady. — Áý, tap sonyń ózimisiz?

Rasmýnsen anyq sonyń ózimin dep oılamasa da, basyn ızedi, ton kıgen kisiniń júregi ornyna túskendeı.

— Qansha suraısyz? — dep ol istiń ańysyn ańdyǵan adamsha abaılap sóıledi.

Rasmýnsen batylsynyp:

— Bir jarym dollar, − dedi.

— Kelisitik! – dedi anaý entelep. — Káne maǵan bir dojnasyn berińiz!

— Men... men bir-bireýine dollar jarym surap turmyn, − dedi kúlimjip Rasmýnsen.

— Iá, ıá, estip turmyn. Tipti eki dojnasyn berińiz. Altyn qumy minekı.

Shujyq sıaqty tyrsıǵan altyn toly dorbashasyn alyp, ol jaıbaraqat syryqqa soǵyp-soǵyp qoıdy. Rasmýnsenniń tós shemirshegi dir-dir etti, murnynyń ushy jybyrlap, býlyǵyp, otyra ketip jylap jibergisi keldi. Sol kezde andaǵaılap, tus-tustan jınalyp qalǵan jurt jumyrtqa saýdalap kımeleı bastaǵan edi. Rasmýnsenniń tarazysy joq-ty, aıý tondy adam óziniń tarazysyn ákelip, Rasmýnsen jumyrtqa berip jatqanda, báıek bolyp, altyn qum ólshesti. Kóp uzamaı jurt kıdirmelep, birin-biri basyp, ý-dý boldy. Árkimniń alǵysy keledi, bári de buryn alýǵa umtylady. Jurt japyrlaǵan saıyn Rasmýnsen báseńdeı bastady. Toqta, bul tegin emes. Jurttyń osynshama talasýynda bir gáp bar. Áýeli narqyn bilip alyp, saýda ashqanym aqyl eken ǵoı. Kim biledi, jumyrtqanyń baǵasy eki dollarǵa jetken shyǵar. Qoı, bir jarym dollarym eshqaıda qashpaıtyny anyq qoı áıteýir.

— Já, boldy! — dedi ol eki júzdeı jumyrtqa satqasyn.— Endi satpaımyn. Sharshadym. Jaıǵasatyn úıshik taýyp alýym kerek; sonda kelersizder, sóılesermiz.

— Jurt shý ete qaldy; biraq baǵanaǵy aıý tondy kisi Rasmýnsenniń sózin qostady. Muz bop qatyp qalǵan jıyrma tórt jumyrtqa qobyraǵan keń qaltasynda saýdyrap júrgensin, ózge jurttyń ash-toǵyn ol ne qylsyn. Ári Rasmýnsenniń qaljyraǵan halin de kórip turǵan joq pa?

— «Monte-Karlonyń» mańynda bir úıshik bar, osy aradan ekinshi burylysta, dál buryshqa taqaý,— dedi ol,— áınek ornyna terezesine kileń soda shólmegin tizgen. Úıshik meniki emes, bireýge jaldarsyń dep ıesi tapsyrǵan amanat edi. Kúnine on dollar, qymbat emes. Qazir baryp ornalasyńyz, keıin ózim kirip shyǵarmyn. Terezesiniń áınegi shólmek dedim ǵoı — umytpańyz.

— Tra-lá-lá!—dep ándetti ol bir mınýtten keıin.— Úıshigime baryp, jumyrtqa qýyryp jep, qaıran úıimdi eske túsireıinshi.

Rasmýnsen jolda bara jatyp ash ekenin sezdi, jol-jónekeı Kompanıanyń dúkenine azyq alýǵa kirdi, ıtine bıfshteks pen qaqtaǵan balyq alý úshin et dúkenine de soqty. Úıshikti birden tapty, ıtin doǵarmaı, úıge kirip, ot jaqty da, peshke kofe qoıdy.

— Bir-bireýi bir jarym dollardan... Myń dojna... On segiz myń dollar! — dep kúbirledi oshaq basynda kúıbeńdep júrip.

Bıfshteksti tabaǵa tastaı bergende, esik syqyr etti. Jalt qarasa, baǵanaǵy aıý tondy adam eken. Shuǵyl sharýamen kelgen bolý kerek,— enteleı kirdi de Rasmýnsendi kórgesin áldenege sasqalaqtap, qymsynyp qaldy.

— Bylaı edi, kim, tyńdańyz...— dep kúmiljidi.

Rasmýnsen páter aqy alý úshin kelip-aq jetkeni me sabazdyń dep oılady.

— Tyńdańyz, shaıtan alsyn! Jumyrtqa ıistenip, buzylyp ketipti ǵoı!

Rasmýnsen eseńgirep ketti. Mańdaıyna bireý toqpaqpen qoıyp jibergendeı boldy. Úıdiń qabyrǵasy qısaıyp, aýyp, teńselip ala jóneldi. Ózi de qulaı jazdap baryp, qolyn sozyp, peshke súıendi. Álde qalaı qadala qalǵan shanshýdan ba, joq qýyrǵan ettiń kóńirsigen ısinen be,— bir sátte sál esin jıǵandaı boldy.

— Túsindim,— dedi ol áreń, sóıtti de qaltasyn qarmady. Aqshańyzdy alýǵa kelgen bolarsyz?

— Másele aqshada emes,— dedi aıý tondy adam,— buzylmaǵan basqa jumyrtqa joq pa?

Rasmýnsen basyn shaıqady.

— Aqshańyzdy alyńyz.

Biraq anaý usynǵan aqshany almaı esikke qaraı shegindi.

— Qoı, men keıin kelem ǵoı, siz áýeli baıqasańyzshy, bar bolsa ornyna táýirin berersiz.

— Rasmýnsen daladan domalatyp dóńbek ákeldi, jáshikterin kirgizdi. Sonan keıin asyqpaı-saspaı iske kiristi. Kishkene baltasymen jumyrtqany bir-birlep ortasynan jara bastady. Jartykeshterin aınala qarap, edenge tastaı berdi. Áýeli baıqamaqqa ár jáshikten aralap alyp edi, "keıin shetinen shaba berdi. Jumyrtqa eden ústine úıilip qaldy. Kofe tasyp tógilip jatyr, tabadaǵy bıvfshteks te kúıip ketti, úıdiń ishi kók ala tútin, kóńirsigen ıis. Rasmýnsen eń sońǵy jáshik bosaǵansha dem almaı, belin bir jazbaı shaǵa berdi, shaǵa berdi.

— Bireý esik qaqty, sál kidirip taǵy qaqty da, ile ózi de kirip keldi.

— Bul ne mynaý? —dedi qonaq esik aldynda turyp, úıdiń ishine aınala qarap.

Jarylǵan jumyrtqalar peshtiń qyzýymen yljyrap jibip, sasyq ıis úıdiń ishin alyp ketken edi.

— Parohodta buzylǵan shyǵar,— dedi jańaǵy syrttan kelgen kisi.

Rasmýnsen túk kórmeı oǵan tek adyraıyp qarady.

— Men Merreımin, Úlken Djım Merreı degen bolamyn, mundaǵy jurt meni jaqsy biledi,— dedi ol ózin tanystyryp.— Mynaýyńyz buzylyp ketken dúnıe kórinedi ǵoı, bárine eki júz dollar bereıin, maǵan túp kó- tere satyńyz. Árıne, balyqqa jetpeıdi, degenmen ıtke azyq bolar.

Rasmýnsen melshıdi de qaldy. Búlk etken joq.

— Atamnan aýlaq! — dedi ol bir túrli qulyqsyz.

— Oılap qarańyz. Mynaý shirigen jumyrtqaǵa eki júz dollar tatıtyn shyǵar.— Áıteýir joqtan jaqsy ǵoı. Eki júz. Al káne ne aıtasyz?

— Atamnan aýlaq,— dedi ol baıaý,— joǵal kózimnen!

Shoshyp ketken Merreı tesile qarap, Rasmýnsennen kózin ala almaı, sheginshektegen kúıi aqyryn úıden shyǵyp ketti.

Rasmýnsen artynan ere shyqty, ıtin doǵardy. Baǵanaǵy satyp alǵan balyǵynyń bárin ıtterine shashty. Qaıys ábzelderin shanadan sheship alyp, qolyna orady. Úıge kirip, esikti bekitti. Kúıip ketken bıfshtekstiń kóńirsigen ashshy ısi úıdiń ishin alyp ketipti. Rasmýnsen kerýettiń ústine shyǵyp, qaıysty tóbedegi úrliktiń ústinen ótkizdi de, uzyndyǵyn kózimen mólsherledi. Sirá, qysqalaý kórindi me qalaı,— kerýettiń ústine oryndyq qoıyp, ózi ústine shyqty. Qaıystyń bir ushyn tuzaqtap, moınyna kıdi de, ekinshi ushyn myqtap baılady. Sonan keıin oryndyqty aıaǵymen teýip jiberdi.

Aýdarǵan Boranbaı Omarov

---