InfoHub Logo

Almatydaǵy eń ystyq jer kınostýdıanyń mańy. Aýlasyndaǵy termometrdiń tili qashanda qalanyń tymyrsyq deminen bes-alty gradýsqa ozady da turady. Osy aýlanyń qaq ortasynda kómip tastaǵan sý qoımasy, kók tompaqty shyr aınala sý búrkip turatyn elirme tútikter bar, kórki men kóleńke tastaıtyn kóri emen de osynda.

Shildeniń sheke tesken shilińgirinde qapyryqtan qashyp, taıly-tuıaǵymyzben kók tompaqtyń etegine kógendep tastaǵandaı úımeleımiz de otyramyz, úıelep otyrǵandar da bar. Tystan kirgen Shákeń kóleńkedegi quıryq basardyń birine jaqyndaı qalǵanda kel-qaıt, kel-qaıt bop úıelep otyrǵan kınoshnekterdiń biri ózinshe oryn nusqaǵan bolyp:

— Dáý shal, munda, munda! — dep ózeýreı qalǵany.

Shákeń kóziniń qıyǵymen tesip bir qarady da qaırylmastan kete bardy. Qasymyzda otyrǵan Májıt aǵamyz álgi jaramsaqqa:

— Bádiksiń! — dedi.

Kınoshnek yrjalaqtaı otyryp «dáýdi» de, «shaldy» da shyǵaryp júrgen mynaý ǵoı dep attan aýyp qalǵan soń kinásin maǵan arta salǵysy keldi.

— Munyń erkeligi jarasady, jarasqan soń da aǵasy kóteredi, — dedi Májeken, — al erkeleıtindeı sen kim ediń?! Jónsiz erkelik te bádiktik! — dep Májeken de turyp ketti.

Aldymyzdaǵy aǵalarymyzdyń egý jasyn kóz aldymyzdan ótkerdik. Bizge solaı kórindi me, ol kezdegi elý jastan egdelik baıqalatyn.

Men aǵamyzdy Dáýshal deýshi edim. Dáýge shaldy qosqanyma namystanǵan da, renjigen de emes. Tek Sapekeńniń úıindegi sheshemiz:

— Myna Ketik jap-jas qaınymdy shal dep qorlady-aý! — dep jorta ara túsken bolýshy edi.

Úlkenmen de, kishimen de ázili jarasyp otyratyn Sapekeń sonda:

— Júzge kelgende de Shákenge saqal-murt shyǵar ma eken, shyǵa qalsa da soǵan deıin kútip júre me?! — deıtuǵyn. — Meniń dardaı naǵashymdy da Ketik dep qorlap otyrsyń ǵoı. Osymen ekeýiń kvıt bolyńdar, — dep bárimizdi rıza qylyp, upaıymyzdy bólip beretin.

... Sóıtsem, ol kezdiń elýi men búginniń elýinde aıyrma bar sıaqty. Jıyrmasynda kóptiń isine aralasyp, otyzynda otbasynan ozyp azamattyń aýyr júgin atqarǵan, qyrqynda da qylyshyn jalańash ustap, qyrshynnyń qıan-soqpaqty táýekelin bólip-jarǵan, elýinde el qamyn oılaımyn dep erterek eseıgen aǵa býynnyń óz ýaqytyna qaraı izgilik, rýhanı bólektigi bar eken. Aǵanyń elý jasynan egdeliktiń baıqalatyny da osydan bolsa kerek. Erterek baısal tartqan aǵanyń erkelegen inisiniń «shal» dep taqqan en-tańbasyna shamyrqanbaǵany da osydan shyǵar...

Sorymyzǵa qaraı, arqa tutar ákelerdi sıpantaza sypyryp áketken soń, tirshilik deıtuǵyn teńizde orıentırsiz qalǵan soń, detdom men pansıonattyń «tárbıesinde» kúshiginen talanyp, erkindiginen, erkeliginen aıyrylyp, jaby bop, janshylyp ósken meniń qurdastarym jıyrmasynda da aldynan qara izdep, súıemel men tirekke tańsyq bolypty. Baqytymyzǵa oraı, ózekke tepkender sırek. Baýyryna tartqandar qazaqtyń biregeıleri edi. Sonyń biri meniń Dáýshalym bolatyn...

... Joǵarǵy kýrsta oqyp júrip «Shyǵys saqınasy» degen senarı jazyp Májekenniń, jetekshim V.I.Solovevtiń qoldap-qoshtaýymen Máskeýden bekittirip ákeldim.

Eki adamǵa unaǵan joq. Oljas: «Nýjdaetsá v dorabotke» dedi. Aımanov: «qazaqsha emes!» dedi. Fılmdi qoımaqshy Ovcharenko degen edi. Ol birden jabysa qaldy. Oljasty túsindim. Senarıdiń shalaǵaılyǵy kóp. Onyń ústine Oljastyń talǵamynan shyǵý qıyn. Aımanovtyń «qazaqsha emes» degenine kóńilim jyǵylmady da Májekeńge shapaǵat salyp edim:

— Aǵańnyń ózine barsańshy, sonda munyń orysshasy qandaı bolmaq dep sura, — dedi.

Shákeń Mark Berkovıch ekeýi shahmat oınap otyr eken, meni kórgende miz baqqan joq, bes partıa bitkenshe men de miz baqpaı otyryp alaıyn. Sondaǵy alǵan jaýabym:

— Jazǵanyń tap-tuınaqtaı, biraq jaqsy jazǵannan jaqsy fılm týa bermeıdi, — dedi. — Áýeli qazaqtyń tili joq, keıipkerinde qazaqtyń qany joq dedi, — jylqyshynyń aýylyn aıtasyń, otbasynan qymyzdyń ıisi shyqpaıdy, jelidegi qulynnyń kisinegenin estigem joq, — dedi. — Osyny jasap ákel, eger Ovcharenko mynaýyń senarı emes dese, men ózim túsiremin, — dedi.

Sonymen senarıdiń eki nusqasy jazyldy. Biri oryssha, ekinshisi qazaqsha. Alǵashqysyn Ovcharenko ózine tartty, ekinshisin qorǵaǵanda Shákeń jalǵyz qaldy. Daýǵa túsken — ózinen eki jas úlken aǵasy opat bolyp, aýylyna kelgen synaqshy-ushqyshtyń taǵdyry edi. Áýelde aǵadan qalǵan jetim inisin, artynda qalǵan ózinen on jasy kishi jeńgesin qıa almaı jaltaqtaǵan jigit keıinnen úırene kele, úılese kele úılenip tynatyn edi. Daýkester: «bul ámeńgerlik qoı» dep des bermedi. Aımanov: «janashyrlyq pen jarastyqtyń ámeńgerlikke ne qatysy bar?!» dep jeńe almady. Aqyry Ovcharenko túsirdi de, jylqym buǵy bolyp ketti de, jigitim jetim bala men jesir jeńgesine qaramastan kerjaqtyń jelikpe qyzyna ǵashyq bolyp taıyp otyrdy.

Aımanov utylǵan joq, óner utyldy. Aımanov senarıdi bermeıtin de edi, jas rejıserge janashyrlyq jasap, jolyn bógemeıinshi dep keńpeıildilik kórsetti. Keıin fılm jurt kóńilinen, sarapshylar kóńilden shyqpaı qalǵanda da men aıtpap pa edim dep eshkimdi tabalaǵan joq.

Aǵanyń aıqaıyn estigen emespin — keńdigi bolar. Áıtpese onyń syrtynan aıyp taǵatyndar da, aıbat qylatyndar da jetip jatyr edi. Kekishldi keketýimen, ázázildi ázilimen-aq jyǵyp kete beretin. Biraq sodan upaı jınaǵanyn taǵy da kórgenim joq.

... Qazaqtyń búginde ataqty kúıshisi Ábiken Qasenov drama teatrynda massovkanyń ártisi bolyp júrip, dombyranyń qos ishegin kúńirentken qasıetti qaıran qoly tirlikte qara nanǵa zorǵa jetken, qan tapsyryp donorlyqpen kún keshken eken de onysyn tiri pendege sezdirmepti. Sol kisi qaıtys bolǵanda jerleýge qarajat tabylmaı, Qalıbek Qýanyshbaev pen Sháken Aımanov bolyp, eki birdeı ónerdiń sańlaǵy sol kezdegi Ortalyq komıtettiń úshinshi hatshysy bolyp otyrǵan sheneýnikke barsa, qara jer habar bermesin, stolǵa ıegi zorǵa ilinip shirenip jatqan bir tutam shirkin shytynap jatyp:

— Bir ártisti jerleý úshin eki júz som jetetin shyǵar, — depti.

— Iapyraı, bir ártisti kómý úshin taǵy da eki ártis ólýimiz kerek eken-aý, — dep aǵasyn jetelep shyǵyp júre beripti.

Úshinshi hatshy jarylyp kete jazdapty. Sháken ómirbaqı ony «mynaý da adam eken-aý, munyń da laýazymy bar edi-aý» dep qaperine almaı ketti.

Jasyratyny joq, aǵany bizdiń de ókpeletken kezimiz bolǵan. «Taqıaly perishte» fılmin túsirerde senarıdi Asqarsha aıtqanda (A.Súleımenov) kórsovette qabyldamaı tastadyq. Sháken rejıser-ımprovızator edi. Fılmniń metrajy men smetasyn esepteýge ǵana bolmasa, naqpa-naq rejıserlik nusqa jasamaıtyn.

— Bul mýzykaly komedıa. Maǵan keregi osynyń nobaıy ǵana, — dedi aǵamyz. — Fılmdi basqasha túsiremin. Jaqsy dúnıe jasap bersem, menen sodan artyq ne tileısińder, — dep otyryp aldy.

«Ne qylsań o qyl, bizge unamaıdy» degendeı biz de qasarysa qaldyq. Al «Taqıaly perishteniń» kezinde kórermendi qatty qyzyqtyrǵany jurtqa belgili. Áńgime munda da emes.

... Kúnde jınalyp, kúnde keshkisin at shaldyratyn jerimiz Dáýshaldyń páteri edi. Sol kúni keshigip bardyq. Qashanda kúreń shaıdy ózi baptap, ózi demdeıtin aǵamyz bizdiń kilegeı ákelýimizdi kútip otyratyn. Boıdaqtyǵynan emes, bótenniń qolyna senbeıtin, shaıynyń dámine qanbaıtyn.

— Áı, qańǵyryp qaıda júrsińder, shaı ishe almaı otyrmyz ǵoı, — dep dúrse qoıa berdi.

Kúndizgi daýdan soń basqa kisi jaý bolyp tarasar edi. Dáý shal ony esine alǵan joq. Túk bolmaǵandaı, túk kórmegendeı jaısań qalpynda qaýquldasyp kelip «myń bir» oınaýǵa otyrdyq. Kim ákelgeni esimde joq, osy úıge sol kúni biraz qazy kelgen. Dastarhan jaıatyn ýaqyt bolǵanda qazannyń qaqpaǵyn ashyp qalsa, ishi tolǵan ishek. Shákendi tappaıtyn «aǵaıyn» joq, Baıanaýyldanmyn dep nemere qaryndasy kelip ketip júrýshi edi. Sonyń salǵan tamaǵy, qazy baılaıtyn shekti qazanǵa toǵyta bergen ǵoı.

— Otkýda ıa znaıý, vy je lúbıte kıshkı, — dep qarap otyr.

Renjýdiń ornyna Shákeń jatyp kep kúldi de bizge qarap:

— Saýap boldy, saýap! Senderdiń búgingi sybaǵalaryń osy edi! — dep ókpesiniń esesin qaıyrǵandaı qarq bop qaldy...

... Bárimizdi jaqyn tartyp, janashyrlyqpen jaqsy kórgenimen bárimizdiń birdeı bolǵanymyzdy, birimizdi birimiz kóshirip, bireýdiń bireýge uqsaǵysy kelgenin jaratpaıtyn, ózi sahna men ekranda artıs bola júrip ómirde ártis bolǵandy jek kóretin aǵamyz bir basqa, ómirde bir basqa ómir keshti, biraq ekeýinde de Dáý shal óziniń dáýligin, bıiktigin, ózindigin tanytyp ketti. Tirliktiń kishkentaı qaqtyǵysynda, usaq-túıeginde de kishireımeı, jaǵymsynbaı, jampozdanbaı tik júrip, tik turǵan, oıyny oıǵa bergisiz, ázili áńgimeden jumsaq aǵa beınesi kóz aldymda turady da qoıady.

Bir kúni Máskeýde:

— Kolhaýn, eki birdeı senarıiń óndiriske ketti, myna Májıt aǵań ekeýmizge bir-birden kástóm kıgizetin ýaqytyń bolǵan sıaqty, — dep Dáý shal oıda joqta qolqalap qoımady. Sóıtsem, Aeroport metrosynyń qasynda Lıtfondynyń sán atelesi bar eken, oǵan kıim tiktirý úshin Jazýshylar Odaǵynyń múshelik bıleti kerek kórinedi. Aqyry óz aqshalaryna ekeýi eki kástóm tiktirip kıisti. Matalary da bólek, fasondary da bólek.

Kınostýdıanyń mı qaınatqan qapyryq aýlasynda otyrǵanbyz. Shákeńniń jaqyn tartyp júretin inisi Qýat Ábýseıitov jańa kástóm kıip kelip, aldynan oıqastap ary bir ótip, beri bir ótti de:

— Sháke, qarańyzshy, Májıttiń kástóminen kem be? — dep tura qaldy.

Dáý shal kóziniń qıyǵymen keketip jymıyp biraz otyrdy da:

— Keremet! — dedi. — Endi baryp bir qolyńdy shaptyryp tasta, sonda Májıtten aýmaı qalasyń, — dep ornynan turdy da júre berdi.

Májkenniń ústinen táýir kıim kórgen soń Qýat aǵamyz Máskeýge ádeıilep baryp, sol atelege, sol matadan, sol fasonmen kástóm tiktirip qaıtqan eken...

... Júsekeń (J.Elebekov) Memlekettik syılyqtyń básekesine tústi. Júrı múshesi Shákendi sol úıde kútip otyrǵanbyz. Laýreat atandyńyz, jalǵyz-aq daýys qarsy boldy dep jaqsy habar ákelgen Shákeń kóńili kók tirep, birden tórge ozdy.

— Aptyqpaı tura tur, — dep Júsekeń toqtatyp qoıdy. — Tóp Qalıhandiki, óıtkeni jol soniki, sen anaý jaqqa, Káýkennen tómenirek baryp otyr, — dedi.

— Meıli, jol Kolhaýndiki-aq bola qoısyn, al Káýkennen nege tómen syrǵýym kerek, — dep Shákeń qarsylyq bildirip kónbedi.

— Káýken qarashańyraqtyń ıesi, sen bolsań áli kúngi sandalyp boıdaq júrsiń, — dep Júsekeń kúlkisin jasyryp jón aıtyp jatyr. — Sen túgili Birjandy da baılap tastaǵan baıaǵy zaman bolsa sen de endigi bosaǵada tańýly jatatyn ediń! Sovet ókimetiniń arqasynda adam bolyp júrsiń ǵoı!

Ázilge toqtaıtyn Shákeń aǵasynyń qaljyńyn jerge tastamaı ádeıi baryp nusqaǵan orynǵa otyrdy da áńgimesin aıta bastady.

... Jatsyń dep jasqamaı, bótensiń de bosaǵaǵa ıtermeı, esiktegi basyndy tórge súıregen asyl aǵalar eske túskende kókirekti muń kernep, kóńilge saǵynysh kiretini bar. Qasynda aǵasy bolmaı qalsa kishiniń jetimsirep, janynda inisi bolmaı qalsa úlkenniń qońyltaqsyp otyratyn qaıran kúnder-aı! Júzge keledi degen Shákeń elý alty jasynda dúnıeden ketti, oǵan teteles Májekeń men Abdolla da elý alty jasynda jaryq dúnıemen qoshtasty. Shákenniń qazasyna qatty qaıǵyrǵan Oljas aǵasynyń arýaǵyna baǵyshtap «Komsomolskaıa pravdaǵa» óleń jarıalady da kún ótken soń bizderge:

— Rebáta, po domam, — dedi. — Álem tańdanatyn senarı jazsań da rejısersiz endigi áńgime túkke turmaıdy, — dedi. — Poezıa men prozanyń aýyly ıen qalmasyn, — dedi.

Ózi bas bolyp, Ákim, Saıyn, Asqar, bárimiz aýylymyzǵa qaıttyq. Biraq aǵalarymyzdyń izi qalǵan, óneri men ónegesin tastap ketken búgingi Konsert zaly, keshegi «Qazaqfılm» bizdiń kózimizge áli ystyq... Almatydaǵy eń ystyq jer sonda qalǵan sıaqty kórinedi de turady.

---