InfoHub Logo

Qazaq radıosyna 100 jyl

«Áýe tolqynynda-Qazaq radıosy» osy bir sózdiń eldiń keshegisi men búgingisin jalǵap turǵanyna 100 jyl tolyp otyr. Ahmet Baıtursynovtyń ózi negizin qalap ketken, «Qazaq radıosy» qazaqtyń únin shartarapqa jetkizgen biregeı aqparat kózi ekendigin ýaqyttyń ózi moıyndady. Ǵasyrlyq tarıhy bar qarashańyraq, Qazaq KSR Halyq komısarlary Keńesiniń 1921 jyldyń 29 qyrkúıegindegi Respýblıkalyq radıohabarlaryn taratýdy qurý jónindegi sheshimi qabyldanýnyń nátıjesinde, sol kezdegi astana- Orynbor qalasynda 1921 jyldyń qazan aıynan bastap,búkil Respýblıkaǵa translásıa berile bastady.

Ulttyń úni men muńyn jetkizip, aǵartýshysy bola bilgen radıo jáne onyń tarıhy týraly kúni keshege deıin dáıeksiz derekter aıtylyp keldi. Profesor, ǵalym Namazaly Omarovtyń zertteý nátıjesinde,tarıh qaıta jandandy deýge bolady.                 «Qazaq aımaǵyn basqarý jónindegi Revolúsıalyq komıtetiniń 1-shi tóraǵasy S.Peskovskıı basqarǵan ýaqytta Mádenı jumystar jónindegi onyń orynbasary Ahmet Baıtursynov boldy.Burynǵy monografıalyq eńbekterde qazaq jerindegi alǵashqy gramafondardy taratqan, mádenı jumystardy jasaǵan S.Peskovskıı dep atalyp keldi.Shyn mánisinde, ony júrgizgen Ahmet Baıtursynov bolǵan bolatyn.Osy alǵashqy gramafondardy alǵash jaz-jaılaýǵa, kúz-kúzdeýge, qys-qystaýǵa jetkizgen Ahań bolatyn. Biraq «Alash ordanyń» beldi múshesi bolǵan Ahańnyń ıgi isterin elemeýge tyrysty dese de bolady.Sondyqtan barlyq atqarylǵan jumystar S.Peskovskııdiń eńbegi bolyp qaldy» -deıdi Namazaly Omarov. Qazaq radıosy respýblıkaǵa habar tarata bastaǵan tusta efırden- úndeý, shaqyrýlar,  málimetter, jańalyqtardy úzbeı berip otyrady.1926 jyldyń 3 qazanynan bastap, sol ýaqyttaǵy QazKSR-niń astanasy bolǵan Qyzylorda qalasynan radıo óz habaryn berýdi,odan ári jalǵastyrady.1931 jyldy 1 mamyrynda Almaty radıo stansıasy ashylady.Osy ýaqyttan bastap qazaq radıosy qarqyndy jumys jasaýǵa kirisedi. «Radıojýrnalısıka» salasy jolǵa qoıylyp , ol buqaralyq aqparat quralynyń bir bólshegi bolyp bekeı túsedi.

Ári radıoǵa, ári tyńdarmanǵa tutas ǵumyryn arnaǵan tulǵalardyń halyqtyń qulaǵynda jattalǵan daýysyda joldardan adasqan joq. Qadirli tyndarmannyń qulaǵyna áýezdi ári taza ún qalaı jetse ,onda ol jerde qyzmet etkenderdiń appaq peıilimen,aqkóńilin baıqamaý múmkin emes bolatyn.

«Bir kúni Sháken aǵa óziniń bir jumystarmen syrtqa shyǵyp ketken ýaqytta . «Informbúro» habarlaryn Ánýarbek Baıjanbaev aǵamyz oqıdy. Sonda syrtta júrgen Sháken aǵamyz estip, Ánýar aǵanyń habardy tógiltip turyp, Levıtanǵa uqsap oqyǵanyna erekshe súısingen ári tańqalǵan. Syrtan kelip Shákeń Ánýarǵa endi «Informbúro» jańalyqtaryn óziń oqyshy dep ózi usynady. Osylaısha aǵalyq izetin bildiripti. Qurmet qoı» -deıdi Amanjan Eńsebaıuly. «Qazaqtyń-Levıtany» atanǵan Ánýarbek Baıjanbaevtyń radıoǵa kelýi osylaı bastaldy. Dıktorlar ǵana emes, elimizdiń «menmin» degen ánshileriniń bári óner jolyndaǵy qyzmetin radıo qornynan bastady. Olardyń daýysy «Altyn qorda» saqtalǵan. Qazaq radıosynyń «Altyn qorynda» 100 myńnan astam jazba bar. Sonyń 91% -i sıfrlyq formatqa kóshirilgen.1925 jyly Parıj qalasynda ótken EKSPO kórmesinde,qazaq eliniń ókili retinde Ámire Qashaýbaev óner kórsetkeni barlyǵyna málim.Sol kezde eýropo jurty qazaqtyń ónerine tańqalyp, keremet daýys ıesi retinde baǵalaıdy.Sondaı-aq sol kórmeden Ámire Qashaýbaev kúmis júldege ıe bolady.Eń tanymal mýzyka oryndaýshylar qataryna endi. Sol jyly fonogrof quralyna Sorbona ýnıversıtetiniń profesory Preno men Shramek Ámireniń oryndaýyndaǵy «Balqadısha», «Smet», «Dýdaraı», «Aǵashaıaq», «Úsh dos», «Jalǵyz arsha», «Besqarager» ánderin jazyp alady jáne olar qazaq radıosynyń «Altyn qorynda» saqtalǵan. Sonymen qatar qazaqtyń belgili aqyn-jazýshylarynyń, profesor, ǵalymdardyń,óner ıeleriniń daýysy jazylyp saqtalǵan.

«Ádebıettiń ishinde bári bar, onda keıipkeriń ózińmen syrlasady, ózińmen muńdasady.Onymen birge jylaı bil, onymen birge kúle bil, onymen tildese bil,onyń ishki oıyn dóp basa bil.Bul dıktorǵa eń kerekti qasıet»-dep ustazdarym úıretti deıdi,qazaq radıosynda 50 jyl dıktorlyq qyzmet atqarǵan Amanjan Eńsebaıuly. Búginde habarlaryn táýlik boıy taratatyn Qazaq radıosy – elimizdiń eń iri aqparat júıesi. Ulttyq arna respýblıka radıotyńdaýshylarynyń kóp bóligin qamtyp qana qoımaı, odan tysqary jerlerge de, Reseı men Qytaıdyń, Ózbekstan men Qyrǵyzstannyń shekaralas aımaqtaryna jetedi. Sondaı-aq, «Shalqar» Ulttyq arnasynyń habarlary elimizdiń iri qalalaryna taratylady.Egemen Qazaqstandaǵy demokratıalyq qaıta jańǵyrýlardy, ekonomıkadaǵy, áleýmettik jáne mádenı salalardaǵy ilgerileýshilikterdi shynaıy turǵyda kórsetý - Ulttyq arna retinde Qazaq radıosynyń basym baǵyty bolmaq. Arnanyń aldynda memlekettik saıasatty eldi-mekenderdiń barlyǵyna, alys túkpirlerge shapshań jetkizý mindeti tur.Qazaq radıosy jas memlekettiń qurylysy máselesine jete kóńil bólip keledi. Munda eń áýeli jańa jumys oryndary, otandyq óndiristiń damýy, aýyl sharýashylyǵy, shaǵyn jáne orta bıznes máseleleri, Qazaqstan ekonomıkasynyń ilgeri basýy jáne otandastarymyzdyń turmys-jaǵdaıynyń jaqsaryp kele jatqandyǵy jan-jaqty qamtylady.Elektrondy BAQ qatarynda Qazaq radıosy kórnekti oryn alady. Radıo ujymy ár saǵattyń basynda beriletin jańalyqtar toptamasyna aıryqsha kóńil bóledi.Tyńdaýshylar arasynda kún saıyn qazaqsha jáne oryssha beriletin tańdamaly baǵdarlamalar, Qazaqstanda shyǵatyn gazetter men jýrnaldarǵa jasalatyn sholýlar keńinen tanymal. Búgingi tańda Qazaq radıosy óziniń formaty jaǵynan taqyryptyq baǵdarlamalardy júrgizetin respýblıkadaǵy birden-bir radıostansıa.Qazaq radıosynyń mýzykalyq formaty ulttyq jáne álemdik mýzykadan turady. Bul format bizge qazaqstandyq vokal men operanyń sheberlerin ǵana emes, álemdik klasıka men búgingi tańdaǵy mýzykanyń barlyq baǵyttaryn rok, kantrı, jaz, hıt jáne t.b. sóz etetin mýzykalyq baǵdarlama jasaýǵa esh kedergi keltirmeıdi.

Qala men qala arasyn jalǵaıtyn uzaq jolda qazaq radıosynyń ǵana úni úzilmeıdi.Tyńdarmanymen táýliktiń 24 saǵatynda tildesedi,muńdasady,birge án shyrqaıdy, habar taratady. Radıo tyńdaýshylarynyń sońǵy 5 jyldyqta 12 %- ǵa aýdıtorıasynyń jasarǵanyn eskersek, Qazaq radıosynyń bir ǵasyr ótsede trentten túspeıtin, brendke aınalǵanyn túsinesiz .

Nazıra Almasova

Ál -Farabı atyndaǵy qazaq ulttyq ýnıversıteti

Fılologıa jáne álem tilderi fakúltetiniń 1- kýrs stýdenti

Qozybaqova Fatıma Aqynbaıqyzy

Jetekshisi

Ál -Farabı atyndaǵy qazaq ulttyq ýnıversıteti tarıh jáne arheologıa,etnologıa fakúltetiniń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń profesory

---