InfoHub Logo

Almatydan alys ketken adamdy qalanyń qaıtalanbas aq jaýyny, kórgen kózdi yntyqtyrar arý qyzdary jáne dámi til úıirer almasy saǵyndyratyny aqıqat. Almaty men alma... Egiz uǵym. Shahardyń ataýynyń da almaǵa baılanysty qoıylǵandyǵyn barlyǵymyz bilemiz. Alaıda, ne sebepti qalanyń ataýyna osy bir jemistiń arqaý bolǵandyǵyn bireý bilse, bireý bile bermeıdi.

Almaty qyrǵyz tilinen aýdarǵanda «almaly meken» degendi bildiredi. Bul ataý qalaǵa keshe ǵana taǵyla salǵan joq. Sonaý XV ǵasyrlarda munda dýlattardyń «Almaty» atty qystaýy bolǵan. Bertin kele 1867 j. 11 sáýirinde Vernyı qamalynyń ataýy az ýaqytqa  Almatınsk qalasy dep te ózgertilgen bolatyn. Óıtkeni baǵzy zamandardan beri bul ólkede jabaıy almalardyń kóp túri bolǵan desedi.

Kóp adamdar Ońtústik astananyń Alma-Ata atty ataýyn aport almasymen baılanystyrady. Bul jańsaq pikir. Ataý tikeleı jabaıy almalarǵa baılanysty berilgen. Ataqty akademık N.I. Vavılov 1928 jyly Kishi Almaty ózeniniń ańǵaryndaǵy alma baǵyn kórip, jabaıy almanyń túrleriniń mundaı kóptigin basqa eshbir jerden kórmegendigin jáne bul ólkeniń alma mádenıetiniń otanyna aınalatyndyǵyn aıtyp ketken eken.

Vavılov qalt aıtqan joq! Rasymen de solaı boldy. Jetisý jotarlarynda keń jaıqalǵan jabaıy almalardyń, almurttardyń, shıelerdiń, órikterdiń qalyń toǵaılarynyń kóptigi munda jemis sharýashylyǵynyń órkendeýine qolaıly jaǵdaı týǵyzdy. Bul ólkede ósiriletin qysqy alma sorttary jer-jerge tasymaldansa, altyn parmen, kandıl sınap, sary belfler, qyzyl kalvıl syndy alma sorttary Reseı bazarlarynda joǵary suranysqa ıe boldy. Degenmen, bizdiń sharýashylyqtyń maqtanyshy - aport edi. Az ýaqyttyń ishinde aport Jetisýdyń nyshanyna aınaldy. Ataý taqqanǵa sheber qazaq halqy aport almaǵa «alma patshasy», «alma ákesi» degen ataq bergen.

Al aport qazaq jerine qaıdan keldi?

1895 jyly Qazaqstanǵa Voronej gýbernıasynan jer aýdarylǵan E.V.Redko óz otanynda ózge almalardan esh aıyrmashylyǵy bolmaǵan aport almasynyń ekpe kóshetin Jetisý jerine alyp kelip ekken. Olar onda tez arada boı kóterip, jemis salady.

Qazirgi kezde Almaty, Ońtústik Qazaqstan jáne Jambyl oblystarynda aporttyń Aleksandr jáne qan-qyzyl atty sorttary kezdesedi. Halyq Aleksandr aportyn «Almaty aporty» dep atap ketken.

HH ǵasyrdyń basynda Vernyıdaǵy jemis sharýashylyǵy tek qana Sibirde ǵana emes, Reseıdiń barlyq aýdandaryna taralyp, 1900 jyly Parıj qalasynda ótken Búkilálemdik kórmede eń joǵarǵy baǵaǵa ıe boldy.

Almatynyń almasyn jeýden sharshamaıyq.

Baımoldaeva Madına Batyrqyzy

Ál -Farabı atyndaǵy qazaq ulttyq ýnıversıteti

Fılologıa jáne álem tilderi fakúltetiniń 1- kýrs stýdenti

F.A.Qozybaqova

Ǵylymı joba jetekshisi

Ál -Farabı atyndaǵy qazaq ulttyq ýnıversıteti tarıh jáne arheologıa,etnologıa fakúltetiniń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń profesory

---