InfoHub Logo

1

Kóksheniń kóp kóliniń bireýinde otyratyn Baıtas aýly jylqyny kezektesip baǵatyn edi.

Osy kezek bir kúni Altynsaryǵa keldi. Altynsary aýyldyń yq jaǵynda otyratyn, buryn bir sıyr, bir at keıde bitip, keıde bitpegen, sońǵy kezde taı-tuıaǵymen bes-alty jylqysy bar shaǵyn ǵana otaý sharýa edi.

Kún batar aldynda aǵytqan aýyldyń bıesi kólden sý iship bytyraı jaıylǵan kezde, qysyr saýatyn taıly bıesin minip, qolyna quryǵyn ilip, Altynsary jylqylardy jınady da, Aqshoqy taýyna qaraı bettete jaıdy.

Aǵytqannan keıin saýyn bıeniń ottampaz keletin ádeti. Jáne jylqy balasy tergen gúldeı shóptiń eń táttisin shalyp, júre ottaıdy.

Mezgil maıdyń orta kezi edi. Shalqardyń qara qyrtysy jarty kez quıqaly jerine shyqqan qalyń betege men seleýge jatqan qulyn jasyrynǵandaı.

Kókshetaý jeriniń jazdygúngi tymyq keshterinde qoıdyń sharpy maıyndaı seldiregen «masa bulty» bolady. Býdaqtaǵan tútindeı tutasa ushqan sary masany jurt osy «bulttan» jaýady dep oılaıdy.

Altynsary jylqysyn jınap Aqshoqy taýyna bettetken kezde, «bulttan jaýǵan» sary masa atyn da, ózin de býlyqtyryp júrgizbedi. Bylaı da júrdek jylqylar masalaǵannan keıin pysqyrynyp, typyrshyp, óz quıryǵymen ózin ózi aıdap jortyp júrip ottaıdy. Astyndaǵy atynyń aýyzdyǵyn alyp aıańdaı shaldyryp kele jatqan Altynsarynyń ózi de masadan qashyp, jelge qarsy ara-tura jortyp aldy.

Malǵa da, janǵa da mazasyz masany jaratýy syqyldy tentektigimen qatar, tabıǵattyń óz tentegin ózi tıatyn meıirimi de mol. Onyń osyndaı meırimdi mineziniń bireýi — mazasyz masanyń qanatyn dymdap jerge eriksiz qondyratyn yshyq túsirý.

Altynsaryny da, onyń astyna mingen bıesin de, aldaǵy jylqylaryn da qalyń sary masa býlyqtyryp, ińirde tıshyn ketirdi. Altynsary masadan qorǵanyp, kózin ǵana jyltyratty da, basyn oramalymen shyrmap baılap aldy. Biraq, jylqynyń bir elideı jaıa terisin tesip ótetin masanyń tumsyǵyna, onyń jazǵy keshtik jeńil kıimi bóget bola alǵan joq.

— Qap, eregeskende kúpi kıip almaǵan ekem! — dep ókindi Altynsary.

Osy kezde, maldy da, Altynsaryny da esirkegendeı, meıirimdi tabıǵat jer betin býsandyra yshyǵyn qalyń ǵyp tósep edi, masanyń ándetken daýsy jym-jyrt bola qaldy. Sodan keıin tıyshsyzdanyp pysqyrýyn, jeldeı jortyp ketýin jylqy da qoıdy; masanyń tumsyǵy tıip qyshyǵan jerimen arpalysýdy Altynsary da qoıdy. Jylqynyń aıaǵy báseńdep jalqaý júrispen ottady. Tebinip, pysqyrynyp mazasyn alǵan bıesi damyl tapqanynan keıin Altynsary da damyl tapty.

Tún ortasy jaqyndaı aspan ashyldy. Ol túni on tórt jańasyn jasaǵan aı sýǵa qalqytqan altyn tabaqtaı, juldyzdy maqbal qara túndi belýarlap júze bastady. Bul — shala-sharpy kúndizge berispeıtin tún.

Aqshoqy taýy nar túıedeı dóńkıip, qaraǵan adamnyń qasynda turǵan syqyldy kóringenmen, masalaǵan jylqysy ińirde odan uzańqyrap ketkenin taýǵa kózin tikken Altynsary oımen shamalaıdy.

Ol aranyń yshyqty túni, saǵymdy kúndizge uqsańqyraıdy. Kúndizgi saǵym alystaǵany tartyp, otyz shaqyrymnan artyq jerdegi Aqshoqyny, qyryq shaqyrymdaı jerdegi Býrabaıdy munarlandyryp aýyldyń irgesine alyp kelgendeı bolsa, yshyqty, jaltań tún de osyndaı. Túnde de yshyqqa malshynǵan taý, teńizde júzip kele jatqan kemedeı, qaraǵan adamǵa beri kele jatqan syqyldanady.

Saǵymdy kúndizde de, yshyqty túnde de Kókshetaý taýlarynyń ejelgi aǵasy Kókshe. İshine: Azat, Syrymbet, Jalǵyztaý, Aıyrtaý, Imantaý, Aqan, Sandyqtaý, Ekijylandy, Zerendi, Buqpa, Shortan taýlaryn qosqanda, «Kókshetaý» atty taýlardyń bar urpaǵyna óz atyn ıe qylǵan Kókshe «Men aǵamyn» dep qashan da keýdesin kóterińki ustaıdy. Osy tákapparlyǵynan ol saǵymdy kúndiz de, yshyqty túnde de jańylmaı, mańyndaǵy qaı taýǵa qarasań da, tóbesinen asa qarap, óz tóbesin ózgeden buryn kórsetedi.

Jylqysy Aqshoqynyń shyǵys jaq betine jaıylǵan Altynsary, masadan mazasy ketýi basylǵan soń, yshyq ústinde kemedeı qalqyǵan Aqshoqyǵa qarap edi, «áýeli meni kóri» degendeı, arjaǵynan Kókshe basyn qyltıta qoıdy. Oǵan moıynyn soza qaraǵan Altynsary bar denesin tutas kórgisi kelip edi, «Meniń de taý atym bar, belimdi bastyryp Kóksheni nege túgel kórseteıin!» degendeı, Aqshoqy Altynsarynyń kóz aldyna perde bop kerile ketti.

Biraq, Aqshoqy perdelegenmen, Kóksheniń bar denesi, bar sulýlyǵy Altynsarynyń júreginde jazýly. Kóksheniń qaı jerinde nendeı tamasha baryn ol óz alaqanyndaı biledi.

Kóksheniń ózin de, balapan taýlaryn da, baldy bulaq, barqyndy kólderin de túp-túgel kózimen kórip, kókiregine umytpastaı ǵyp jazyp alǵan Altynsarynyń endigi qumary Kóksheniń astyn kórý.

Onyń uǵymynda: Kóksheniń asty shalqyp jatqan altyn kól; betinde ushan-teńiz seksen kóli bolsa, astynda da sýy altyn seksen kóli bar!.. Olaı deýine óz aty kýá.

— Atymdy nege Altynsary qoıdyńdar? — dep suraǵanda, áke-sheshesi oǵan:

— Sen týar jyly Kóksheniń jerinen kóp altyn taýyp, yrymyń jaqsy bala bolǵasyn Altynsary qoıǵamyz, — degen.

Altynsarynyń aýly Toraıǵyr taýynyń Býrabaı jaq betinde, taýdyń eteginde. Aýyldyń mańy qulaǵan apandaı úńireıgen kóp shuqyr. Altynsary:

— Bul ne? — dep surasa:

— Altyn jýǵan jer, — deıtin úlkender.

Bireýler: «Taýdan aqqan bulaqqa baqyrash tosyp ek, qumǵa aralas altynnyń úgindisi aqty» degen keńesti aıtady. Bul keńeske Altynsarynyń qyzyqqany sondaı: bala kezinde taýdy kezip ketip, talaı bulaqqa baqyrash tosyp altyn kútti. Onyń eńbegi de esh bolǵan joq: uzaqtyń sary kúni qum jýǵan onyń baqyrashyna, altynnyń úgindisi keıde ilikpegen, keıde azdap ilekti. Mundaı untaq tabylǵasyn Altynsary «Kóksheniń astynda altyn kól bar» degenge bala kezi túgil, jigit bolǵasyn da senetin edi. Sondaı kóldiń bireýin qaıtkende tabýdy jatsa-tursa arman etetin edi.

Jigit bola, altyn izdeýge onyń qumarlyǵy tipti údedi. Sol kezde «aqqýmen aspandaǵy án qosatyn» Birjan Saldyń molasynyń qasynan aǵatyn «Birjan bulaǵy» mańynan kóp altyn shyǵypty, ol altyndy alýǵa qazyna kisi jiberipti» degen sóz dúńk ete tústi. Bul — 1915 jyly edi.

Altyn tabýdy, altynnyń kólin tabýdy arman etken Altynsary «ata-babań istemegen kásip» dep árkim toqtaý aıtqanmen, Birjan bulaǵynan shyqqan altyndy qazysýǵa kete bardy.

Altyn qazýshylarmen ol eki jylǵa jaqyn shahtyda jumys istedi. Sonda onyń uqqany: Kóksheniń astynda altyn kóbi, bárin jınap ala alsa kól bolatyny ras. Biraq, Kókshe sarań... Baı altynyn ol «má!» dep usyna qoımaıdy. Usyný bylaı tursyn: kúldeı ǵyp úgip, jeti qabat jer astyndaǵy tasqa, balshyqqa aralastyryp shashyp jibergen. Ondaǵy oıy: «Eringen qoısyn, erinbegen alsyn!» Sol sarań Kókshe: «Eger tym usaq úgip ońaılyqpen taptyrmasam, altyndy izdeýshiniń kóńili qaıtar» degendeı, keıde kesek altynyn da kezdestirip qoıady. Altynsarymen birge istegen staratelder ondaı kesektiń talaıyn tapty...

Tapqanmen ne kerek!.. Jumys kóp, aqy az. Jumys úshin emes, altyn kól tabý úshin staratel bolǵan Altynsary bir jyldan keıin ózi men ózi eseptesip edi, eńbegine shaqqanda alǵan aqysy onnan emes-aý, júzden birine turmaıtyn syqyldy. Sonda da altyndy súıgendikten ol taǵy bir jyl istedi.

Altyn izdeý jolynda júrgende onyń taǵy bir alǵan sabaǵy: starateldiń keıbireýi tapqan altyn ózegin, eger zavodshy baı aqshany mol berse aıtady eken de, az berse jasyrady eken.

Eki jyl staratel bop istegennen keıin, sondaı baı ózektiń bireýi arman ǵyp júrgen Altynsaryǵa da kezdesti. Bul kezde Altynsary altyndy qum túgil, tastan da aıyra alatyn bolyp edi.

Tabıǵattyń minezi qyzyq: altyndy tasty ol tilgen taqtaıdaı jap-jalpaq qyp jasaıdy da, altynyn ońaı sýyryp ala qoımasyn degendeı, taqtaı tastyń bir basyn jerdiń betine kólbeı qoıǵanmen, ekinshi basyn qalyń qyrtysyna kósip súńgitip jiberedi. Bundaı taqtaı tastyń qalyńdyǵy jarty kezden, kezge jaqyn; jalpaqtyǵy sarjannan, úsh sarjandaı; uzyndyǵy keıde kelte, al keıde bes-alty shaqyrymǵa ketedi. Osyndaı uzyn qalaq tastardyń bergi basy kisi boıy jerden tabylsa, ekinshi basy bes júz metr jerge sheıin tereńdep ketýi múmkin.

Altynsaryǵa bundaı tas, altyn kóldiń betine qatqan qabyrshyq — altyn muzy sıaqtanady. Sondaı muzdyń bireýin Altynsary 1917 jyldyń kúzinde taýyp, zavodshynyń tamyryn basyp kórip edi, qunǵa turar eńbek bermeýi baıqaldy. Az pulǵa kóp eńbegin satqysy kelmegen Altynsary, paıdasyz eńbekte salpyldap júre berýge jalyǵyp, jumystan shyqty da, aýyldaǵy úıine qaıtty.

Mine, oǵan attaı on jyl. Sodan beri, jumystan keterde tapqan tasy Altynsarynyń oıansa esinen, uıyqtasa túsinen ketpeıdi.

Jylqy kúzetinde júrip Kóksheniń astyn kórýge qumartqan Altynsarynyń esine tapqan altyn tasy túse qaldy.

«Apyraý, — dep oılady ol — sovetke de altyn kerek qoı osy. Ol nege osy Kókshetaýǵa kóp altynyn aqtarmaıdy!»

«Sovetten kisi kelse jasyrǵan altyn ózegin aıtar em! — dep oılady ol — ...sonyń izdep kelgenin kútpeı, ózim baryp aıtsam qaıtedi?..»

«Qoı sóıteıin, — dep bekindi ol, — sol araǵa altyn zavodyn salýǵa basshy bolaıyn!.. Ózimizdiń ókimet!.. Oǵan da, maǵan da paıdasy tısin!»

«Ózimizdiń» degen sózdi ol ózimsinip shyn kóńilden aıtty.

«Bul ókimetten buryn, — dep oılady Altynsary ótkendi eske túsirip, — bizdiń aýylǵa, maǵan osyndaı mal bitip pe edi? Qazir tamaq toq, kóılek kók. Buryn jerdiń asty túgil, ústine ıe emes ek. Jerdiń astyndaǵy altyn túgil, ústindegi oty, sýy atalyqty, maly kóp adamdiki edi. Jarly jalǵyz qarasyna azyq taba almaı sory qaınaıtyn edi. Jerdiń ústi bizdiki, endi astyn da ıelenýimiz kerek!..»

Tańdy Altynsary altyn oıymen atyrdy.

2

Kamshattyń qundyzymen jıektegen torǵyn shymyldyqtaı, aınalasyna jasyl qylshyqty qaraǵaı ósken, Kóksheniń darıa kóliniń bireýin jaǵalap jaıdaq tarantasqa jekken atta eki kisi kele jatty: bireýi Altynsary, bireýi onyń qurdasy — Shaýypkel.

Bulardyń júrip kele jatqan joly — jalpaqtyǵy bir ǵana arba sıarlyq eski súrleý. Súrleýdiń bir jaǵynda, egep arba aýyp ketse kólge týra qulaıtyn bıik jar, jardyń astynda jaltyraǵan kóldiń ekinshi qabaǵy saǵymdanyp áreń kórinedi. Súrleýdiń ekinshi jaǵy jerden tik qıylyp shyqqan shyń. Shyńnyń tekshelengen tastary adamnyń kózine qatarlanyp jınalǵan ádemi kitaptardyń etajerkasyn elestetedi.

Súrleý júrgen saıyn joǵarylaı beredi. Onyń bir ushy arqandaı shubatylyp kóldiń etegine tústi, ekinshi ushy jylandaı ıirilip kól jaǵasyndaǵy alasalaý taýdyń beline asyldy.

Súrleý taýdyń tikshildeý jerinen asýǵa aınalǵanda Altynsary attyń basyn tartty.

— Osy araǵa toqtaısyń ba? — dedi Shaýypkel.

— Toqtaıyq.

Altynsary úıden shyǵarda Shaýypkelge «sol arada búrkittiń uıasyn kórdim, balapanyn alaıyq» dep alyp shyǵyp edi.

— Áı, — dedi ol Shaýypkelge, taýdyń etegine attaryn aǵytqannan keıin, — osy taýda altyn kóp degen sóz bar, sony kúrekpen shuqyp qarasaq qaıtedi?

— Búrkit she?

— Balapan qaıda barar deısiń. Áýeli altyndy qaraıyq.

Altynsary úıinen balapan úshin emes, altyn úshin shyqqan edi. Onyń baıaǵyda jasyryp aıtpaǵan altyn tasynyń taqtaıy osy taýdyń eteginde. Bul oıyn ol Shaýypkelden jasyrdy.

— Ýa, qoıshy sony! — dedi Shaýypkel — qaıtesiń altyndy!.. Osyndaı ystyqta qazyp, azabym qurysyn!.. Onsyz da yndynym keýip keledi. Sýsyn qaıda?

Sýsyn iship otyryp Altynsary sózin taǵy qaıtalady.

— Ras aıtam deımin, — dedi ol, — izdeıikshi! Tabylmasa qalsyn. Bizden eshkim aıyp almas.

— Kereksiz iske qumaryń-aı!..

Ol ertede osy aradan altynnyń tasyn tapqanyn Shaýypkelge aıtýǵa bir oqtaldy da, taǵy da «áýeli qoıǵan belgimdi baıqap alaıyn, taba almaı uıat bolar» dep oılady.

Sol oımen, eringen Shaýypkeldi arba qasynda qaldyryp, ózi belgisin izdep ketti. Biraq, qansha sharlaǵanmen, belgi tabyla qoımady.

— Qap, — dep ókindi ol arbasyna qaıtyp kele jatyp — baı ózek edi, tabylǵany abyroı edi!..

Arba astynda, kóleńkede tynyǵyp jatqan Shaýypkel Altynsaryny:

— Iá, Sarym! Neshe but altyn ákeldiń?.. — dep ajýalady.

— Kúlme, qurdas, — dedi Altynsary, — asyqpa!.. Úmitsiz saıtan degen.

— Kúlgenim emes, suraǵanym: atyń Altyn bolǵasyn altynshyl shyǵarsyń dep em, aqyrynda jezshil de bolmaı qalmasań ne qylsyn!..

— «Asyqpa» dedim ǵoı, eger altyn tabylsa, sen de qasha qoımassyń atyńa uqsap shaýyp-aq kelersiń.

— Qashamyn. Olda-bildá qashamyn. Nanbasań bir qapshyq altyn taýyp ákelshi! Qyzyǵar ma ekem?

Altynsary jeńilgendeı boldy.

— Saǵan eregeskesin altyndy tappaı qoımaımyn! — dedi ol, arbadaǵy temir kúregin alyp jónele berip.

Altyny bar jerdi Altynsary jer betine shyqqan shóbinen de jobalaıtyn edi. Sol jobasyna súıenip qumy esilgen bir jerdi ol shuqylap qaza bastady.

— Á, iske sát! — dedi Shaýypkel, Altynsary qazǵan shuqyrdy kindik tusyna keltirgen kezde qasyna baryp.

— Aıtsyn-aq! — dedi Altynsary belin jazyp, terin súrtip, — osy arada altyn bary anyq. Tez shyǵady. Nanbasań qazyp kórshi.

Tynyqqan Shaýypkelge altynnan kóri ermek kerek boldy.

— Jaraıdy, shyq beri! Ber kúrekti maǵan! Men de biraz shuqıyn, meseliń qaıt bolmasyn, — dedi shuqyrǵa túsýge ońtaılanyp.

Rasynda sharshańqyraǵan Altynsary kúrekti shuqyrda qaldyryp, ózi syrtqa shyqty da, Shaýypkel ishine túsip qaza bastaǵanda shuqyrdyń jıegine júresinen otyrdy.

Tyń tegeýirinmen Shaýypkel kezge jaqyn qazyp tastap, ara-tura, qum balshyqty ádeı Altynsaryǵa laqtyryp turdy da, bir kezde qalshıyp turaǵap, Altynsaryǵa eleýsiz kózben bir qarap qoıyp, eńkeıip aıaǵynyń astynan birdemeni aldy.

— Ol ne? — dedi elegzigen Altynsary basyn kóterip. — Ne aldyń aıaǵyńnyń astynan?

— Eshteme de alǵam joq.

— Joq, birdeme aldyń? — dedi Altynsary ornynan túregep.

— Nemene, altyn tapty dep turmysyń?

— Ne de bolsa kórset!

Shaýypkel qoınyna bir nárseni tyǵa qoıǵandaı boldy. Altynsary qadalǵan saıyn onyń keskini qubyla bastady.

— Keskiniń nege qubyla qaldy?! — dedi Altynsary shuqyrǵa bir, Shaýypkeldiniń keskinine bir úńilip — qaraý kápir, birdeme taýyp, qyzǵanyp tursyń-aý deımin! Kórset qoınyńa tyqqanyńdy!

— Túk te tyqqan joqpyn! — dedi Shaýypkel kúrekti balshyqqa qadap myqshyńdap — saǵan eregiskesin kisi boıyna sheıin qazam osy shuqyrdy, birdemesine jetpeı qoımaımyn...

— Áýeli tapqanyńdy kórset. Kórsetpeseń zorlap kórem.

Altynsary Shaýypkeldiden kúshtirek edi. Sondyqtan, alysa ketse jeńiletinin bilgen Shaýypkel:

— Al, tintem! — dep Altynsary shuqyrǵa túsýge yńǵaılanǵanda:

— Senbeseń kór! — dep syrtqa shyǵýǵa yńǵaılandy da, Altynsarynyń kózin aldap, qoınyndaǵyny syrǵytyp túsirip jiberip, aıaǵymen balshyqqa aralastyra qoıdy.

— Al, tint! — dedi ol tysqa shyǵa erlenip, omyraýyn ashyp, — qashannan beri maǵan mundaı kúdiktenetin bolyp eń?

— Men seni emes, shuqyrdy tintem.

— E, shuqyrdyń jazyǵy ne? Tintkiń kelse meni tint!..

Altynsary qazylǵan shuqyrdyń qasyna baryp túseıin dep jatyr edi, syrtynan kep ony oń jaǵyna aýdaryp tastap Shaýypkeldiń ózi túse qaldy da, Altynsary turǵansha aıaq astynan birdemeni alyp qoınyna taǵy tyǵa qoıdy.

— Endi alyp shyq! — dedi Altynsary.

— Neni?

— Tapqan altyndy.

— Ýa, táıiri alsyn seni! Óziń ras aıtyp tursyń ba? O, ne qylǵanyń! Seni ádeı eregistireıin dep tústim. Al, káne qaraı ǵoı!

Shaýypkel shuqyrdan shyqty. Onyń aıaq astynan altyndy alǵanyn kórmeı qalǵan Altynsary shuqyrǵa bir túskeli turdy da:

— Áı! — dedi taǵy, — Ras aıtam, qoınyńdy kórsetshi.

Shaýypkel ashýlanǵan boldy.

— Ózińniń deniń durys pa? — dedi ol qabaǵyn túıip, — mazaq qylǵyń kele me? Osy aranyń taýyn kóshirip áketseń, de erkiń. Al, men kettim arba jaqqa!

Shaýypkeldiniń keskin qubylysy Altynsarynyń kúdigin taǵy kúsheıtti. Sondyqtan ol oınaǵan bop keýdesine qol salaıyn dep edi, anaý ıtermelep mańaılatpady. Ekeýi alysa ketti.

Olar uzaq alysty. Shaýypkel de tiri jan, sondyqtan Altynsary qarýlyraq bolǵanmen berise qoımady. Ekeýiniń de kıimderiniń párá-párási shyqty. Ekeýi de entikti. Bulardyń bul alys-julysyna: qıadaǵy kún, asqar taý, shalqar kól, qalyń toǵaıdan basqa, sol aranyń ańy men qusy ǵana kýá boldy.

Tıysh toǵaıdyń ishinde japyraq jamylyp jem izdep shoqańdap júrgen qoıannyń qulaǵyna bulardyń yrsyldaǵan daýystary shalynyp, selk ete túsken qoıan «ne?!» degendeı qulaǵyn qaıshylandyra, aldyńǵy aıaǵyn kótere, turqyn soza qarady da, alysqandardy kóre salyp, betin butaqqa ostyra qalyń shytyrman arasyna jyp berdi.

Qalqıa qoıǵan qoıandy kózi shalǵan qaraǵaı basyndaǵy ıtelgi alysqandarǵa aldanam dep jeminen aıyryldy.

Taýda eki jándik talassa, bireýinen ózine jem túsip daǵdylanǵan ash búrkit bulardyń tóbelerin torlaı ushyp, aspanda sharyqtap júrdi.

Kúmisteı syńǵyrlaǵan daýsy orman ishin sulý únge bólegen bulbul da daýysynan jańyldy.

Aǵashtyń japyraǵy men kóldiń juqa betin dirildetken álsiz jel tyna qaldy. Daýysyn báseńdetpegen jalǵyz-aq taýdan aqqan bulaqtyń syldyry.

Osylardyń báriniń tyńdaǵany Altynsary men Shaýypkeldiń alysy, alysqannan alqynǵan ókpeden shyqqan yrsyldaǵan demderi.

Adamnyń denesindegi kúsh, múshesiniń bárinde bir tegis bolmaıtynyna Altynsarynyń kózi Shaýypkelmen alysqanda jetti. Alysa ketken jerden alyp urýyna qaraǵanda Shaýypkeldi ol tez jeńe qoıam ǵoı dep edi. Kúsh synasa kele, Shaýypkeldiń bar qarýy ýysynda ekendigi baıqaldy. Onyń denesin shopaq qurly kórmeı kóterip alyp, jerge ońaı qulata salǵan Altynsary, qansha qarý jumsaǵanmen, jumǵan ýysyn jaza almaı qoıdy. Ýysy vınttep tastaǵan temirden bir kem emes.

Shaýypkeldiń alysýyn basynda oıyn shyǵar dep oılaǵan Altynsary, shynǵa aınalǵanyn kórgesin, ýysyn jazýǵa áli kelmeıtinin baıqaǵan soń, basyp jatqan Shaýypkeldiń kózine kózin oqtaı qadady da:

— Áı, aqtyq ret aıtam, ras bermeımisiń! — dedi dikilenip.

— Nemdi bereıin! — dedi Shaýypkel alqynyp — túgim de joq beretin.

— Qolyńdaǵyny.

— Qolymda da túk joq.

— Endeshe nege jazbaısyń? Káne, jazshy, alaqanyńdy!

— Jazbaımyn.

— Nege?

— Ádeıi, eregeskesin!..

Altynsary qabaǵynan qar jaýdyra túsin sýytyp aldy da, Shaýypkeldi jerden kóterip qushaqtaǵan qalpymen, kóldiń bıik shyńdy jarqabaǵyna alyp keldi.

— Meniń minezimdi bilesiń ǵoı! — dedi ol Shaýypkelge qadalyp — qolyńdy jazbasań, kólge laqtyram.

Altynsarynyń qushaǵynda ózin jońqadaı kórgen Shaýypkel keskinine qarap edi, laqtyratyny ras syqyldanyp ketti. Sondyqtan, Altynsarynyń «ólgiń kelmese ákel, jyldam!» degen sózine shydaı almaı:

— Má, — dep ýysyndaǵyny syrtqa laqtyryp jiberdi de, — bosat! — dedi aqyryn.

Altynsary razy bolǵandaı túsin jylytyp Shaýypkeldini jerge aqyryn túsirdi de, laqtyrǵan zatty alyp kórip edi, aınala qum topyraq jabysqan, judyryqtaı tutas týma altyn eken. Qýanyp ketken ol alaqanymen salmaqtap kórip edi, qolyn jerge alyp túse jazdady.

— Qyzǵanǵanyń osy ma? — dedi ol Shaýypkelge qarap kúlip — sen qyzǵanba! Bul altyndy men ózim almaımyn.

— Endi qaıtesiń? — dedi nanbaǵan Shaýypkel kekti keskinmen.

— Úkimetke berem.

— Úkimet saǵan nesin beredi?!.. — dedi Shaýypkel kekep.

— Ekeýmizdiń eńbek aqymyzdy beredi. Bul altyn halyq qazynasyna túsedi.

— Odan basqa paıdań?

— Altyn izdeý kásibine qaıta kirem, staratel artelin uıymdastyram. «Altynnyń shyqqan jerin belden qaz» demeı me, atalarymyz. Osy arany taǵy da qazyp, tyǵylǵan altyndaryn túgel alamyz? Seni de shaqyram, bul abyroıly iske.

— Ony kezinde kórermiz, — deı saldy kesek altynnan aıyrylýǵa ishi kúıgen Shaýypkel.

Altyndy úlesý jaıyn Altynsaryǵa aıtpaq bop bir turdy da, kónbesine kózi jetken soń úndemedi.

Altynsary atqa ketti. Osy kezde arba qasyna barǵan Shaýypkeldiń oıyna Altynsaryny óltirsem qaıtedi degen jamandyq oı tutandy.

— «Qarý qaıda?»

Onyń esine arbanyń kindik temiri tústi. «Baıqaýsyzda bilekteı temirmen qaraqustan persem, — dep oılady ol — jany tas deımisiń!»

Osy nıetpen ol kindik temirdi sýyryp alyp, Altynsary atty ákelgende tý syrtynan eki-úsh ret aınaldy. Onyń nege aınalǵanyn Altynsary sezgen joq.

Yńǵaıy kelgende qaraqustan kindik temirmen salyp jiberýge Shaýypkel qolyn kóterdi de tatý ósken qurbysyn qımady.

3

Olar qystaý jolymen qaıtty. Úıden shyǵarda:

— Qaıtarda eginshilerge soǵa keteıik, — degen edi Shaýypkel Altynsaryǵa.

At Altynsarynyki edi. Shaýypkeldiń sózin esine saqtaǵan ol, qystaý mańyndaǵy eginge týra tartty.

— Nege tunjyrap kelesiń áı? — dedi Altynsary Shaýypkelge, dańǵyl joldan eginniń jińishke jolyna burylǵan shaqta.

— Maǵan ne qyl deıin dep eń? — dedi Shaýypkel qabaǵyn túıe qarap.

— Ýa, táıiri alsyn seni, táıiri alǵyr! Onyń ne, qarap otyryp araz bop? Altyn kerek bolsa, má!.. Oıyn-kúlkimniń sadaǵasy!.. Osy judyryqtaı tas úshin, bunyń ákesindeı tasqa bermeıtin tatý kóńilden aıyrylamyz ba?

Altynsary altyndy aldyna tastap edi, Shaýypkel almady.

— Sen qońyraıýdy qoı! — dedi Altynsary — bir jyl týǵan tól emespiz be, anturǵan!.. Bul altyn ekeýmizge paıdasyn birdeı tıgizedi... Syna osy sózimdi!..

— Kórsek kórermiz — deı saldy Shaýypkel.

Eginshilerge jaqyndap qalǵasyn basqa sóz keńespeı, Altynsary altyndy qaltasyna tyqty.

— İske sát! — dedi ol, soqa aıdaǵan eginshilerdiń aldynan kep toqtap.

— Aıtsyn! — dedi betterin shań basqan eki jigit.

Aýyldyń adamdary eginge tórt-bes úıden birigip shyqqan edi. Bul qosta Altynsarynyń da, Shaýypkeldiń de sybaǵasy bar.

— Bes kúnnen beri jyrtqandaryń osy ma? — dep surady Altynsary eginshi jigitten — qalaı az jyrtqansyńdar? Tifý!.. Osylaı da jer jyrta ma eken?.. Bul ne?.. Jerdiń betin aıǵyzdap taıyz aıyryp?.. Arasynan jyrtpaǵan tyń tastap otyrypsyńdar ǵoı!.. Egin shyǵa ma buǵan?..

— Endi qaıteıik. Ádeıi solaı jyrtyp júrgen joqpyz. Kólik júrmeıdi, soqa ótpeıdi, — dedi eginshiniń biri keıip.

— Ótpeýine taǵy bir sebep, — dedi ekinshi jigit, — álgi kózi shyqqyr Qırabaı qaladan soqa ala barǵanda, dońǵalaǵyn aýystyryp áketipti. Mine, kórshi, bireýi úlken, bireýi kishkene, bul qalaı túzý júrsin!.. Qur kólik qınaý!..

Altynsary shegi qata kúldi.

— Nege kúlesin? — dedi jigit.

— Kúlgenim... soqa osylaı bolmaı qalaı bolýshy edi?.. Onyń dońǵalaqtary osylaı ulyly-kishili bolady.

Soqaǵa ógiz jegilgen edi, — tórt par ógiz... aýyzdarynan kóbigi burqyrap, tilderi sala qulash shyqqan, búıirin soqqan egizderge Altynsary jaqyndap edi, moıyndaryn jarma soǵyp qan aqqan qyp-qyzyl jara...

— Obal-aı. — dedi Altynsary, — kólik búlingen eken.

Bul el buryn egin salmaıtyn, salsa: baılary orys jaldap salǵyzyp, kedeıi ketpenmen egetin. Ol kezde kedeıler «átteń... qolymyzǵa jer, kólik, soqa tıse! — dep kijinetin.

Mine, qazir onyń bári bar: jer túp-túgel kedeıdiki, qansha ekse de erki; buryn kedeıde kólik joq edi, sovet ókimeti kelgeli sharýasy kóterilgen olar elbesip-selbesip jetetin kólik te jasap aldy. Buryn kedeıge soqa tabylmaıtyn edi, qazir aýylsharýashylyq kooperasıasy arqyly oǵan da qoly jetti.

— Endigi jetpeıtin — Altynsarynyń oıynsha: «Egin jumysyna jattyqpaǵandyq».

Ol eginshi jigitterge osy oıyn aıtyp edi:

— Jattyqsań da osy soqa, osy kólikpen kóp egin sala almaısyń, — dedi jigitter.

— Sendershe ne isteý kerek?

— Egindi ózi jyrtyp, ózi egetin mashına shyǵarý kerek.

— Asyqpasań ol da bolar, — dedi Altynsary.

Osy kezde eginshilerdiń qosy jaǵynan jińishke jolmen zaýlatqan bir par atty kórine ketti. At-arbasy, saımany bul araniki sekildi emes.

Eginshiler jaqyndaǵan jolaýshylardy qarsy alsa, qalasha sándi kıingen qazaq jigitteri eken. Jónderin surasa, bireýi taý keniniń ınjeneri, aty Taýbaı, ekinshisiniń aty Taspaı, ol Taýbaıdyń járdemshisi.

Amandasyp turyp, olar ázildesip qaldy.

— Egindi nashar jyrtady ekensizder! — dedi Taýbaı, soqa júrgen jerlerdi kórip ap, — kólikti de aıdaı bilmeıdi ekensizder, ógizderińizdiń moınyn aldyryp tastapsyzdar ǵoı!.. Obal-aı, janýarlarǵa.

Jat jigittiń aldynda egin jyrta bilmeý namysyna ózi de ortaq bolǵan Altynsary, ázilden jyǵylǵysy kelmeı:

— Jer jyrtatyn mashına shyǵaryp berseńder, biz senderge qoı degen joqpyz, — dedi.

— Biraq, sol mashınany shyǵaratyn biz emes, ózderiń, — dedi Taýbaı.

— Biz shyǵaramyz? — dedi eginshi jigittiń bireýi, Taýbaı qyljaq qylyp tur dep oılap.

Ázil sózge shyn jaýap bergen Taýbaı, qazir partıa men úkimet otandy iri kásipti elge aınaldyrý saıasatyn júrgizgeli jatqanyn, osy saıasat eginge qajetti mashınalardy mol óndirýge jaǵdaı jasaıtynyn aıtty.

— Bunyń bári durys, — dedi Altynsary, — sol isti órkendetý úshin, myna bizdiń járdemimiz ne bolady?

— Altyn tabysý bolady! — dedi Taýbaı.

Óz syryn ol endi ǵana aıtty: ol revolúsıa jyldary jabylyp qalǵan Stepnák altyn oshaǵyn qaıta ashý jabdyǵyna shyǵypty.

— Bul jumysty, — dedi ol jigitterge, — biz, tek, jergilikti halyqtyń járdemimen ǵana iske asyra alamyz. Sol halyqqa sizder de jatasyzdar.

Bul sózderdi qulaq qoıa tyńdaǵan Altynsary da shynyna kóship:

— Ózińe keregi altyn ba, qurbym? — dedi Taýbaıǵa, — eger altyn bolsa, osy Kókshetaý jeriniń astynda ol bulaqtaı qaınap jatyr, qansha alsań da taýsylmaıdy.

— Kókshetaýdyń boıynda altyn kóp ekenin bilemiz, — dedi Taýbaı, — biraq, sony taýyp beretin kisi kerek qoı.

— Óńgeni bilmeımin, — dedi Altynsary, — men ózim sol altyndy izdesýge ázirmin. Meniń, myna joldasym Shaýypkel de ázir. Solaı ma, dostym? — dep ol qurdasyna qarap edi, «meseli qaıtpasyn» degendeı, Shaýypkel basyn ızedi.

— İzdesip qana qoımassyz, — dedi Taýbaı kúlip, — tabysarsyz da.

— Tappaıtyn nárseni izdep qajeti ne? — dedi Altynsary jymıyp.

— Múmkin, taýyp ta júrgen bolarsyz? — dedi Taýbaı, «osy jigit eski starateldiń biri bolmaǵaı» dep oılap.

— Múmkin! — dedi Altynsary senimdi daýyspen.

— Qosta dám bar ma? — dep surady Altynsary eginshi jigitterden.

— Álginde qymyz kelgen edi, — dedi jigittiń biri.

— Endeshe dám tatyńyzdar! — dep qosqa alyp barǵan Taýbaıǵa, Altynsary búgingi tapqan oljasyn aıtyp edi:

— Káne, ol altynyń? — dep qýanyp ketken Taýbaıdyń eki kózi sharasynan shyǵa jazdady.

Tabylǵan týma altyndy Taýbaıdyń kózine ǵana kórsetip, qolyna ustatpaǵan Altynsary:

— Asyqpa, qurbym, — dedi Taýbaıǵa — bul altyndy zavod keńsesiniń esigi ashylǵan kúni qolymnan aparyp berem de, ózim birinshi staratel bolyp qyzmetine kirem.

4

Elektr sáýlesinen ishi ashyq aspandy kúndizdeı jarqyratqan shtrekti boılaı, syrtynda brezent sýlyǵy, aıaǵynda úlken etigi bar Altynsary kele jatty. Beti — ınjenerdiń kabıneti. Shahtynyń tóbesindegi poroda tastardyń jiginen shapshyǵan sý onyń jalbaǵaıyna keıde tyrsyldap tamshylady, keıde fontandaı atqylady. Shahtany boılaı salynǵan jińishke temir joldarmen ken tasyǵan elektr vagonetkalary zyryldap ersil-qarsyl ótkende Altynsary yǵysyp jol beredi de, taǵy da ilgeri júredi.

Aıaǵyn attaǵan saıyn onyń kózine eski zamandaǵy qarańǵy shahta, tar shahta elestedi, sol qarańǵy, tar shahtada qolyna ustaǵan kárásin lampasynyń álsiz jaryǵynan aldyndaǵy eki adym jer erkin kórinbeıtini esine tústi. Mine, endigi elektrli shahta, ertegilerde aıtylatyn, ishi samaladaı jaryq keń altyn saraı sıaqty...

Altynsary bilegindegi saǵatyna qarasa túski úsh eken. Úshte shahtadaǵy kabınetine ony ınjener Taýbaı shaqyrypty. Nege shaqyrǵanyn bilmeıdi.

— Búgingi normań? — boldy, Altynsaryny kabınetinde qarsy alǵan Taýbaıdyń birinshi suraýy.

— 120. Keshke sheıin 180 ge apararmyn, dep oılaımyn.

— Joq, ony isteı almaısyń! — dedi Taýbaı kúlip.

— Nege?! — dedi Altynsary tańdanǵan keskinmen.

— Gorkomnan zvonıt etti. Sen óz kolhozyń «Altyn tańǵa» saılaýshylar arasynda úgit-nasıhat jumysyn júrgizýge baryp qaıtpaq bolypsyń.

Stepnák altyn óndirisi ashylǵan kúnnen bastap jumysqa kelgen Altynsary, alǵashqy kúnderden bastap saýatsyzdar mektebine túsken edi de, az ýaqytta jaza, oqı bilýge haly jetken edi. Sodan keıin ile partıa qataryna ótken ony, qalalyq partıa komıteti úgitshiler tizimine qosyp qoıǵan. Qazir jergilikti sovettiń saılaý naýqany júrip jatyr. Osy jumysqa Altynsary da belsene qatynasyp júr. Lıftpen kóterilgen Altynsary tysqa shyqsa, «M — 1» tur, shoferi Shaýypkel.

— Qaıda baramyz? — dedi Shaýypkel oǵan.

— «Altyn tańǵa».

— Qup bolady! — dep Shaýypkel aıdaı jóneldi.

Olar «Altyn tańǵa» ilezde kelip qaldy. Kolhoz taýdyń etegindegi bulaqty jıekteı salǵan alpys shaqty úı edi. Úılerdiń bári de suryptalyp qıylǵan jańa qaraǵaı. Keńse men mektep ortalyǵynda.

Keńsege kelse kúzetshi áıel ǵana bar eken. Basqarma bastyǵyn surap edi:

— Egin basynda, — dedi áıel.

— Múshesinen kim bar?

— Olar da egin basynda.

— Bári ne alady egin basynan?

— Jıylys bar dep ketti.

Altynsary men Shaýypkel tanys toktiń basyna kelse, taý-taý bop úıilip jatqan bıdaı, bıdaıdy jınaý men soǵý jumysynda sapyrylyp júrgen kóp adam...

Mashınadan túsken Altynsaryny, qurbylas jigitteri men áıelder «kachaıttaımyz» dep, tyrmysýyna qaramaı qańgóbelek oınatyp, kóterip aldy da ketti. Biraz qaqmaqyldap entiktirgen Altynsaryny jerge túsirgen soń:

— Káne, aıt! — dep shýlasty olar, qorshaǵan Altynsaryǵa, — altyn sende kóp pe, bizde kóp pe?

— Senderde de, bizde de kóp, — dedi demin alqyna alǵan Altynsary.

Olaı demeýge bolmaıtyn. Kolhoz bastyǵynyń aıtýynsha, «Altyn tań» bıyl ekken 1300 gektardyń aldynan qyryq artynan jıyrma sentnerden túsip jatyr. Bul shyǵym tek, egindi traktormen aıdap, seıalkamen seýip, kombaınmen orýdyń arqasyndaǵy ǵana túsim.

— Altyn kóbeıse, mashına da kóbeıedi, — deıtin edi Altynsary.

Sol aıtqany keldi: dál esebin aıtpaǵanmen, Stepnák otanǵa altyndy aı saıyn qadaqtap emes, buttap berip jatqan sıaqty. Sonsha mol altyn mashınany kóbeıtpeı qoıa ma!..

Otanda qazir altyn da, mashına da kóbeıgen túri bar. Buǵan baıyǵan tirshiliktiń bar salasy da kýá. Osynsha zor jetistiktiń aýyr júgin súırep, aldyńǵy qatarda kele jatqan eńbek erleriniń ishinde Altynsary da bar. Endeshe, kolhozshylar ony «han kóterip» kachaıttamaǵanda, kimdi kachaıttaıdy?..

Tok basynda, ishine myńdaǵan kisi sıarlyq astyq saraıy bar edi. Soǵan jınalǵan kolhozshylarǵa, otannyń iri óndiriske ıe bolýynan tapqan paıdasy týraly Altynsary baıandama jasap turǵanda, bosaǵaǵa súıengen Shaýypkel oıly keskinmen qadala qarady da turdy. Altynsarynyń týǵannan bergi ómiri onyń alaqanynda: ekeýi bir jylda týǵan tól, birge ósti, bite qaınady...

Shaýypkel bala kezinde Altynsarydan pysyq edi. Altynsary sózge nanǵysh, ýádeshil, momyn bala bolatyn. Ózin odan qý sanaıtyn Shaýypkel bala kezinde de, jigit kezinde de aldap, talaı ret «taqyr muzǵa otyrǵyzǵan». Altynsary onyń birine de ashýlanbaı kóne beretin.

Aqyrynda, «bárinen qoı baǵyp qoıyrtpaq ishken ozar» degendeı, eńbek súıgish Altynsary, Shaýypkeldiń uǵymynda shyrqap aspanǵa ketti de, pysyqsynǵan eńbeksiz ol, jerde qalyp qoıdy.

«Kókke shyqqany emeı nemene? — dep oılady bosaǵada turǵan Shaýypkel — poıyzǵa da, avtomobılge de, aeroplanǵa da minetin osy; Almaty, Máskeýdi aralaıtyn osy. Kıim osynda, tamaq osynda,.. abyroı, ataq osynda!..»

Altynsarynyń bundaı shat turmysyn Shaýypkel buryn kúndeıtin edi, bul joly, bosaǵada súıenip turyp, birinshi ret ol qurdasyna súısindi.

«Durys! — dedi Shaýypkel ishinen, 1927 jyly týyndy altynǵa talasqanyn esine túsirip, — sondaǵy munyń sózi rasqa shyqty. Altyn kóbeıip edi, mashına da kóbeıdi...»

Shaýypkelge de osy mashınalardyń bári Kókshetaýdyń altynynan jasalyp jatqan sıaqtandy. Sol altyndy tabýshy da, qazýshy da Altynsary sıaqtandy oǵan. Endeshe, el buny ardaqtamaǵanda kimdi ardaqtaıdy?!.

«Eger men de sol kezde belsene altyn qazsam, bulaı bop júrmes edim!» dep ókindi Shaýypkel.

Olaı deıtin sebebi: kolhoz jumysyna da jalqaý ol, Stepnák ashylǵan jyldarda aýylda jatty da, jalqaýlyq qarnyn ashyrǵasyn altyn qazýdan shoferlikti jeńil kórip mashına rýline otyrdy. Qazir ol aıyna segiz júz som alady. Onyń kóbin «báribir baıymaımyn» degen oımen iship qoıady. Sońdyqtan onyń ózi de júdeý, úı ishi de júdeý... Al, Altynsary she... Onyń shamalaýynda, burynǵy baılar da mundaı turyp kórgen joq... Endeshe, jaqsy turýdyń tetigi, tek eńbekte ǵana...

Mıtıń bitken kezde ymyrt jabylyp, qas qaraıdy. Jıylysqa qatynasqandardyń qartań jaǵy grýzovıkke minip, qalaǵa ketti de, jastar jaǵy tok basynda oıyn-saýyq jasaýǵa qaldy. Olar Altynsarydan birge bolýyn ótinip edi:

— Túngi smenaǵa barýshy edim, — dep bosandy.

Zavodqa qaıtýǵa tysqa shyqqan Altynsary tóńiregine kóz salyp az ýaqyt turdy.

Tún aıly, juldyzdy jaryq eken. Ol ara jan-jaǵy erkin kórinetin adyrlaý jer edi. Adyrdan zavod ta aıqyn kórinedi eken. Zavod qalasynda janǵan elektr shamnyń jıylyǵy aspandaǵy juldyzdan kem emes. Áldeqaıda, Shortan jaqtan ketip bara jatqan poıyz parovozynyń úni estiledi. Áne!.. Kókte eki qyzyl juldyz ushyp barady. Ol juldyz emes... Qyzyljardan Qaraǵandyny bettep tartqan samolet!..

Altynsarynyń kózine aıly túnde aspandy belýarlaǵan Kókshe tústi... Baıaǵyda, jylqynyń kúzetine barǵan túni Kókshe týraly oılaǵan oıy esine túsip ketti onyń...

— Ras! — dedi ol ishinen munartqan Kókshege qadala qarap turyp, — seniń syrtqy sulýlyǵyń Grek, Rım kórkemónershileriniń oılanyp qoldan jasaǵan sheber shyǵarmalarynan da áldeqaıda sulý!.. Jerden tekshelenip aspanǵa shanshyla shyqqan seniń Oqjetpesińdi, syrly tostaǵanǵa quıǵan qymyzdaı, qushaǵyńa alǵan sýy merýertteı móldir kólińdi, etegińe ustaǵan kúmis oqadaı dóńgelene syrtyńdy aınalyp jatqan shabaǵyńdy, seniń sulýlyǵyńdy elikteı jaralǵan bytyrandy urpaqtaryńdy;... solardyń bárin qaýsyra qushaqtap, qolyn kúzetken batyrdaı, bárinen basyńdy asyra qarap, «bulttyń sútin iship erjetken» ózińdi,... qandaı sýretshi osy qalpytarynda sala alar edi?!.

Joq, sala almaıdy ol!.. Sheber tabıǵat mıllıon jyldar boıy salǵan sýretińdi jasy júzge jetpeıtin sýretshi qalaı salmaq seniń?..

Sen Kókshe, syrtyń sulý bop qana jaralǵan joqsyń. Seniń ishiń de sulý. Seniń «qaqyryǵyń qaıyma altyn, túkirigiń túıme altyn!.. Sen ertegide aıtylatyn altyn sandyqtyń qabysyn!.. Seniń astyńda altyn darıa!.. Seniń sol altyn darıańdy aqtaryp tapqan kim?.. Ol, tek, sovettiń uldary men qyzdary!..

— Jasa, sovettiń uldary men qyzdary! — degen daýsy shyǵyp ketti Altynsarynyń.

Bir orynda kóp turyp qalǵany sonda ǵana esine túsken ol, aıańdap mashınasyna kelse, Shaýypkel kabınada otyr eken.

— Áı, Altynsary! — dedi ol, qasyna otyra bergen qurdasyna, — saǵan bir sert aıtaıyn ba men?

— Aıt!

— Aıtsam, altyn tabý jumysyna men de túsem de, ózgemen emes, senimen jarysyp, shamam kelse basyp ozam!..

— Oǵan men tilektespin, — dedi Altynsary, — biraq, esińde bolsyn, men de saǵan ozdyrmaýǵa tyrysam.

— Árıne, — dedi Shaýypkel, — ozý-ozbaý táýekeldiń isi ǵoı. Ol qaljyńym. Al, shynymdy aıtsam, jalqaýlyqtyń taqsiretin tartyp boldym men. Bul albastyny ústimnen túsirem endi!..

— Rasyń ba, áı? — dedi Altynsary, Shaýypkeldiniń sózine endi ǵana mán berip.

— Rastyǵyna ákel, qolyńdy!

Ekeýi qol alysty.

— Ala bilgen qolǵa Kóksheniń baılyǵy jetedi, — dedi Altynsary, — biz ekeýmiz túgil talaı myńdaǵan adam júzdegen jyldar qazyp taýysa almaıdy. — Bunyń asty altyn darıasy ekeni ras. Bul altyn aımaq!..

1934-1937 jyldar.

---