InfoHub Logo

ÁDEBI PORTRETTER

ǴABIT MÚSİREPOV TÝRALY

(Qysqasha bıografıalyq ocherk)

ǴABITTİŃ ATA TEGİ TÝRALY

Eski aýyldyń tilimen aıtqanda Ǵabıtpen men rýlaspyn. Ekeýimizdiń de arǵy atamyz kereı. Kereıdi: Ashamaıly, Abaq dep ekige bólgende, biz Ashamaılyǵa jatamyz. Ashamaılynyń basym kópshiligi — Sovet Odaǵynda. (keıbir shejireshi qarttardyń aıtýynsha bertinde júz bolystaı el bolǵan desedi. (Abaqtyń basym kópshiligi — Qytaı men Monǵolıada (Olardy alpys bolys bolǵan desedi). Ashamaıly ishinde biz Sıbanbyz. Odan Erimsary, Qortyq Kúngene, Shoqymatar, Shımoıyn. Bastapqy úsheýiniń urpaqtary qazirgi Qostanaı oblysynyń Uzynkól jáne Ýrıskıı aýdandarynda jáne Soltústik Qazaqstan oblysynyń Presıov, Oktábr, Lenın aýdandarynda turady. Shoqymatar — Aqmola oblysynyń bir aýdanynda Shımoıynnyń úshinshi toqalynan Jylybaı, Qosaı degen kisiler týǵan eken. Qosaı — meniń jetinshi atam. Bastapqy eki sheshemizden týǵan balalardyń birazy Semeı oblysynyń Shubartaý aýdanynda, basym kópshiligi Monǵolıada sıaqty.

Ǵabıt Sıban ishinde — Qortyqqa jatady. Qortyqtan Toqpambet, Seıit týǵan eken. Toqpambet tuqymy ósip bizdiń zamanda eki starshına el boldy. Seıit tuqymy óspeı, jalǵyz-jalǵyzdan týyp keldi de, eń sońy meniń Záýre deıtin apamnan týǵan jıenim — Nurke (Nursultan) Súleımenov Sovet Armıasynda kishi ofıserlik qyzmette júrip, Uly Otan soǵysy kúnderinde erlikpen qaza tapty, sonymen Seıit urpaǵy bitti!..

Ǵabıt Toqpambet ishinde Bespaıǵa jatady. Osy arada bir kishkentaı «kiltıpandy» aıta ketý kerek. Ǵabıt týǵan aýyldy Sıban ishinde «Túrikpen deıdi. Onyń sebebi mynaý Bespaıdyń segiz ulynyń biri — Tasbolattan Qýat, Sádir degen eki ul týady eken. Tasbolat baı bolǵan eken, onyń qalyń jylqysyn baqtyrýdy balasy — Qýat basqarady eken. Bir kúnderi Qýat jaıylǵan jylqyny aralap júrse, bir jas jigit atyn qańtaryp, jerde uıyqtap jatyr eken deıdi. Qýat oıatyp jónin surasa «zatym túrikpen, batyr jigit em, hanymyzǵa qarsy bolam dep qýǵynǵa ushyradym da. osylaı qaraı qashtym, uly joqqa ul bolýǵa ázirmin» depti. «Endeshe maǵan ul bol» depti Qýat. Jigit coǵan kóngennen keıin, atyn Jolǵutty qoıyp úıine alyp keshti de, Ádilbaı degen balasy ólip, jesir otyrǵan kelinin qosypty. Jolǵutty sińisip jaqsy bala bolyp ketkennen keıin, balaly-shaǵaly bolǵannan keıin, Qýat enshi berip Qoıanshoq» deıtin aǵashty, shuraıly jerine qystaý saldyrady.

Jolǵurttydan Elaman týǵan eken. Meniń aýlymnyń qazirgi mekeninde «Elaman» atty kel bar. Jolǵuttynyń da, Klamannyń da zıaraty osy kóldiń teriskeı jaǵyndaǵy dóńeste. Eski zıarattardyń ústine qalyń shıe shyǵady.

Elamannan Ásirep, Músirep, Kenjetaı týady. Músirep orta dáýletti kisi eken deıdi. Ol sózge sheshen, iske qajyrly adam bolsa kerek. Sondyqtan, Sıban ishinde ǵana emes, búkil Kereı rýynda ári iri baı (bes myń jylqysy bolǵan), ári iri feodal bolǵan, ári batyr bop, patsha úkimetiniń áskerin bastap Kenesary Qasymovty Arqaǵa qaraı aıdap tastaǵan, sol qyzmeti úshin Horýnjı chınin alǵan, XIX.ǵasyrdyń orta kezinde, Qusmuryn dýanynyń Sultan-pravıteli Shyńǵys Ýálıhanovty túsirip, ornyna Sultan-pravıtel bolǵan Eseneı Estemesov, Músirepti oń qoly ǵyp ustap, óz aýylynyń qasynan qonys berip, qystaý saldyrǵan. Dóńes jerge jaldana bitken bul aǵashtyń atyn Eltin jaly» deıdi. Eltin — Qypshaqtyń Kúrleýit rýynan shyqqan adam eken, ózi Eseneıdiń týǵan apasyn alǵan jezdesi eken. Eltiniń ákesi Nıaz:

Abylaı aspas Arqanyń sary beli,

Qýandyq pen Súıindik jaılaıdy eli,

Qyryq myń jylqy tússe de ylaılanbas,

Nıazdyń Aıýly men Qarakóli, —

degen óleńindegi Nıaz. «Nıazdyń qarakóli» Baıan men Ereımen taýlarynyń arasynda ekeni málim. Qalyń Kúrleýit eli de sol mańaıda desedi. Eseneı Eltindi qasyna sodan kóshirip alǵan. Artynan basqa Kúrleýitter de kele bastap, jerine sımaıtyn bolǵan soń, Eseneı olarǵa Qostanaı oblysynyń qazirgi Ýrıskıı aýdanynan jer bergen. Qazir ol arada úsh kolhoz Kúrleýit bar. Shoqan Ýálıhanov 1841 jyly «Edige batyr» jyryn jazyp alǵan Kúrleýit Jamanqul (Shoqanda qateden «Jumaǵul» atalǵan) aqyn osy aradaǵy Kúrleýitten shyqqan. Eltindi basqa qonysqa kóshirgennen keıin, onyń mekenin Eseneı Músrepovke bergen. Aýyl sharýasy kolhozdanýǵa deıin, Túrikpen aýyly Eltin jalyn mekendep keldi. Qazir ol, Qostanaı oblysy, Presnogorkov aýdany «Jańa jol» atalatyn Ǵabıttiń týǵan aýylynyń qaramaǵynda. Erterek kezde, keıbir shyǵarmasyna Ǵabıttiń «Eltin jal» dep qol qoıatyn sebebi osydan.

Músirepovten Kájimbaı, Botbaı týady. Kájimbaı momyn minezdi, kedeı sharýaly bolǵan, sharýa baǵýdan basqamen aınalyspaǵan adam. Onyń qylyǵyndaǵy erekshelik — umytshaqtyq pen uıqyshyldyq eken. Osy jaıda, el ishine taraǵan neshetúrli qyzyq áńgimeler bar. Kájekeń 1931 jyly, toqsan bir jasynda qaıtys boldy. Sonda saqal-shashy aǵarǵan joq. Botbaı eldegi mańǵaz jigitterdiń biri bolǵan, ol balýan da, sheshen de, ánshi de, qobyzshy da, kúldirgi de adam eken. Dáýleti shaǵyn bola tura, ol jazǵy, qysqy úılerin taza ustaǵan, ámir boıy ádemi kıingen, jaqsy at mingen, seri bolǵan kisi. Eseneıdiń mal-múlkine ıe bolǵan kúıeýi (Eseneıde ul bala bolmaǵan) — Torsan Tilemisov, ózi bolys kezinde Botbaıdy tórt bıiniń biri ǵyp ustaǵan. Keıin Botbaı Torsanmen arazdasyp, ómir boıy daýlasyp ótti. Botbaı 1911 jyly, 56 jasynda qaıtys boldy.

Kájimbaıdan: Mahmet (Mahmut), Aqan, Maqan, Samyrat týady. Mahmetti (Ǵabıttiń ákesi) Músrep baýyryna salady da, Kájimbaıǵa enshi bergende alyp qalady. Mahmet sol úıde esip, sol úıde úılenip, sol úıden enshi alyp shyǵady. Mahmettiń áıeli Dına, Obaǵan boıyn jaılaǵan Shekti rýynda (Arǵynnyń bir butaǵy) Ońǵarbaı degen kisiniń qyzy eken. Túrikpen aýylynan atpenen eki-úsh kúndik bul elden, Dınany Maqmetke, at ústinde kóp júretin Botbaı aıttyrǵan eken desedi. Mahmet musylmansha saýaty bar, kitap, gazetterdi qarap otyratyn aqyldy, parasatty kisi edi. Onyń bir saılaýda aýyldyq starshyn bolǵany da bar. Dına úlkenge kelin bop, kishige jeńge bop, jastarǵa sheshe bop jaqqan, minezi bıazy, beıili keń, asy dámdi, abysyn-ajyn arasynda uıymshyl, aqyldy bolǵan kisi. Ol meniń kindik sheshem. Men Túrikpen aýylynda týǵan ekem de, jerden Botbaıdyń báıbishesi — Turaǵal kóterip ap, kindigimdi Dına kesken eken. Sondyqtan da jáne aqyldy, peıildi adam bolǵandyqtan da, Dına apaıdy ól-ólgenshe syılap, aldynan kese-kóldeneń ótkem joqpyn, sypaıylyqtan basqa sóz aıtqan joqpyn. Dına 1959 jyly 82 jasynda qaıtys boldy. Sharýasy kedeı Kájimbaıdyń ózge balalary — Aqan, Maqan, Samyrat ómirleriniń kópshiligin jalshylyqta ótkizdi. Aqan men Samyrat erterek óldi. Maqan (bul kádimgi «Ómir mektebinde» sıpattalatyn jylqyshy — Maqan áli tiri) jalshylyqtan ol aýyl sharýasy kolhozdanǵannan keıin ǵana bosandy. Bala-shaǵasy ósken, ózi de eńbekshi ol, týǵan aýyly — «Jańa jolda» sońǵy otyz shaqty jylda jaqsy turyp keledi. Qazir onyń jasy seksendi alqymdap qalǵan bolý kerek.

Maqmetten: Hamıt, Sábıt, Ǵabıt, Baıazıt, Gúlsim, Áshim týady. Hamıt oqý jasyna jaraǵan shaqta, sol elge («Saǵyndyq aýyly» degenge) Ýfa qalasyndaǵy medirese Ǵalıada oqyp júrgen Qamal Jaısaqov (Qaz daýysty Qazybektiń urpaǵy) keledi de, jaz aılarynda muǵalimdik qurady. Buryn qadymsha azdap oqyǵan Hamıt, «tete oqý» atalǵan jádıtten tez saýattanyp, shákirtterdiń aldyńǵy qatarynda bolady. Revolúsıa jyldarynda, Hamıt qysqa merzimdi kýrstan ótip, 19İ7 jyldyń kúzinen óz elindegi bastaýysh mektepke muǵalim boldy. Men ózim de 1918 jyly Hamıt sabaq bergen mektepten qazaqsha saýatymdy ashtym. Sonan beri aldynan júzdegen balalardy ótkergen (olardyń kóbi dańqty kisiler bop ketti) Hamıt aǵaı (1894 jyly týǵan), sol mektepte áli kúnge deıin muǵalim. Qyryq jyldan astam aýyldyq mektepte qyzmet sińirgen bul qadirli adamnyń keýdesinde Lenın ordeni jarqyraıdy.

Sábıt («Túrkpen tuqymy óskeleń» dep, menen buryn uly bolmaǵan áke-sheshem, maǵan osy Sábıttiń atyn qoıǵan) jumysshy jigit edi. Maqmet úıiniń dóńgelek sharýasyn baqqannan basqada jumysy joq ol, 1936 jyly qaıtys boldy. Ǵabıt týraly keıinirek aıtamyz. Baıazıt kóp jyldan beri partıa múshesi. Erterekte muǵalim de bolǵan, aýdandarda sovettik qyzmetter de atqarǵan ol keıingi jyldarda gazet qyzmetkeri. Qazir Qostanaıdaǵy «Lenın joly» gazetinde. Gúlsim de kópten beri aýyldyq muǵalim. Sheshek dertinen bala shaǵynda qulaǵy ketken Áshim, zırektikpen jaqsy saýat úırenip, erterekte baspa oryndarynda qyzmetker edi, sońǵy jıyrma shaqty jylda týǵan aýylyna baryp ustalyq qyzmetine ornalasty. Sonan beri sol qyzmette.

ǴABITTİŃ ÓZ ÓMİRİ TÝRALY

Onyń azanmen qoıǵan aty — Ǵabde-ál-Ǵabıd. Bul arabsha — «quldyń quly» degen sóz. Ǵabıttiń bir kezde, keıbir jazýlaryna osylaı qol qoıyp júrgen shaǵy da boldy.

Ǵabıt dokýmentterinde «1902 jyly týǵan» bolyp júredi. Otyzynshy jyldardyń arjaǵynda, onyń dokýmentterinde «1900» degen sıfr bolatyn. Osy «qaıshylyqtyń» sebebi nede?

Ózara oınaǵanda, biz Ǵabıttiń munysyn «jasarǵysy kelýi» dep dáleldeımiz. Onymyzdyń jany da bar, óıtkeni, júris-turys jaǵynan, kıiný-sándený jaǵynan jigitshilik ıa ańshylyq qurý jaǵynan qazirgi qazaq jazýshylarynyń ishindegi serimiz ben salymyz Ǵabıt ekeni ras. Mundaı adamnyń kóp kózine jasyraq kórinýge tyrysýy da tabıǵı is.

Osy jaıda taǵy bir oıynymyz bar: Otan soǵysynan keıingi jyldardyń birinde, Almatyǵa, Ǵabıttiń úıine Dına apaı kelip, májilistesip otyrǵanymyzda, men ol kisiden Ǵabıttiń týǵan jylyn suradym. Sonda Dına apaı, «Qaı jyly ekenin qaıdan bileıin» dedi de, maǵan «qazaqsha jyl qaıyra bilýshi me ediń?» degen suraý qoıdy. Men «bilem» dedim. «Endeshe, — dedi Dına apaı, — Ǵabıt te, sen de sıyr jyly týǵansyńdar: sen basynda, Ǵabıt aıaǵynda. Sodan sanap ala ber!

Sanaǵan shaǵymyzda, Ǵabıttiń da sóziniń jany bolyp shyqty: men týǵan jyldyń «sıyry» — 1900 jyl bolar dep júrsem, anyq bir málimette «1901 jyl» eken. Qazaqsha jyl naýryz aıymen — ıaǵnı marttyń jıyrma ekisinen bastalady. Sonda, eger men 1901 jyldyń aprelinde týsam, (bul jasymdy Ǵabıtsha durystaýǵa tyrysqan joqpyn, sebebi — bir jas jasarǵanda qaıda baram?!), sıyr jylynyń aıaǵynda týǵan Ǵabıt, árıne, 1902 jyly týǵan bolady.

Maqmettiń sharýasy dóńgelek bolǵanyn joǵaryda aıttyq. Biraq, ol, birinshi jaqtan — Botbaı qolynan enshi alǵandyqtan, ekinshiden — Kájimbaıdyń basqa balalaryna súıengendikten, ózi jalshylyqta júrmegen, «el adamy» atalatyndardyń sanatyna qosylǵan kisi. Sharýasy shaǵyn bola tura, ol úlken uly Hamıtti jalshylyqqa bermeı oqytqan, Hamıt muǵalimdikke ilingen soń, Maqmettiń sharýasy azdap túzele bastaǵan. Degenmen, Hamıttiń az tabysy kóp janǵa kómek bola almaǵan soń, mal-múligi bolǵan shaqtarynda Maqmet Sábıt pen Ǵabıtti jaz maýsymdarynda jalshylyqqa da bergen. Ǵabıt, mysaly, 1914 — 15 jyldardyń jazynda, aýylynyń qasyndaǵy Isaevka selosynyń sıyrlaryn jaıaý baǵýǵa jaldandy.

1916 jyldyń jazynda, Ǵabıttiń naǵashysy — Ońǵarbaıdyń balalary (attaryn umyttym) prıemǵa iligedi de, qolynda sharýaǵa jumsar adamy qalmaǵan Ońǵarbaı Ǵabıtti úıine alyp ketedi. Ǵabıt sol úıdiń qolǵabys jumysynda júrgen shaqta fevral revolúsıasy bolady da, Ońǵarbaıdyń maıdan jumysyna ketken balalary qaıtady, Ǵabıttiń qoly jumystan bosaıdy. Endi ne isteý kerek...

Sol aýylda, Ybyraı Altynsarın sıstemasymen ashylǵan oryssha — qyrǵyzsha (qazaqsha) bastaýysh mektepte qyzmet atqaryp jatady eken, ýchıteli — qazaq ádebıetiniń rsvolúsıadan burynǵy aqyndarynyń biri, 1913 jyly Jıǵan-tergen» degen atpen óleńder jınaǵy shyqqan, demokrattyq baǵytta bolǵan, aýyl mektebinde elý jyldaı úzdiksiz eńbek atqaryp, keýdesine Lenın ordenin qadaǵan, Komýnıs partıasynyń múshesi, Uly Otan soǵysynan keıin, qartań jasynda qaıtys bolǵan — Beket Ótetileýov. Ǵabıttiń aıtýynsha, bul Beket patsha úkimetine de, Alashordaǵa da qarsy bolǵan adam.

— Patsha taqtan qulady degen habar anyqtalǵannan keıin, — dedi Ǵabıt, — buryn mindetti túrde, shkolanyń tórinde ilýli turatyn II Nıkolaıdyń portretin Beket julyp ap jerge tastap, oqýshy balalarǵa tepkiletti. Patshanyń kim bolǵanyń fevral revolúsıasynyń ne ekenin men 1917 jyly mektep qabyrǵasynda Beket Ótetileýov, aýzynan estidim.

1917 jyldyń alǵashqy alty aıynda Beket shkolynan oryssha oqyǵan eresek Ǵabıt, tili jetilmegenmen, orystyń jazý-syzýyna tóselip, bastaýysh bilimdi eńserip tastaǵan sıaqty. Sol jyldyń kúzinde eline qaıtqan Ǵabıtti, ákesi endi jalshylyqqa salmaı, qazaqsha — Ystap, oryssha Presnogorkovka atalatyn kazak-orys (kazachestvo) stanısasyndaǵy «bastaýyshtan joǵary» atalatyn oryssha jeti jyldyq shkolaǵa sabaqqa beredi. 1918 jyldyń kókteminde, aǵasy — Hamıttiń mektebinen saýatymdy ashyp »júrgen shaǵymda, Ǵabıttiń menen orys tilinen ekzamen alatyny («Ómir mektebiniń» birinshi kitabynyń aıaq jaǵyn qarańyz), maǵan dostebrenniń (ýdostoverenıe) «úlgisin» jazyp beretini osy shkoladan oqyp júrgen shaǵy.

Odan keıin, Ǵabıtti men, 1920 jyldyń qysynda Ystapta oqýda júrgen kúnderinde jolyqtyrdym. Qazaqtar Ystapty oryssha «shtab» degen sózden burmalap alǵan. Patsha ókimeti qazaq dalasyn otarlaǵan shaqta, Oral, Orynbor, Troısk, Petropavl, Omby, Semeı, Óskemen atalatyn qalalar salyp, solardyń arasynda kazak-orys stanısalaryn tartqan ǵoı. Sol kezde Troısk men Petropavl arasyndaǵy eń zor stanısa osy Presnogorkovka bolyp, soǵys shtaby ornap, ataman sonda turǵan. Qazaqtardyń «Ystap» deýi sodan. Jyl saıyn, kóktem kezinde Ystapta úlken jármenke ashylyp, alys jerlerdiń saýdagerleri keledi eken. Ystapta sabynnyń, bulǵarynyń, pımanyń, unnyń kishirek zavodtary bolyp, mańaıdaǵy kóshpeli aýyldar, osy buıymdardy solardan alǵan. Ystap bertinde mádenıettiń de ortalyǵy bolyp, ortalaý shkolasynan birtalaı qazaq balalary oqyp shyqty da, artynan kórnekti qyzmetkerler boldy. Máselen: Aqmola gýbernıalyq sotynyń predsedateli bolyp júrip, 1927 jyly ólgen Hajyǵalı Qosaev, respýblıkalyq prokýratýrada jaýapty qyzmette júrip, otyzynshy jyldardyń aıaǵynda qaıtys bolǵan Mahmýd Taýkın, Qazan qalasynda temir jol ınjeneri bolyp júrip, kúlttiń qurbany bolyp ketken Sarýar Tashatov, kóp jyl partıalyq qyzmette kele jatqan Ómiruzaq Danárov, ofıserlik qyzmette júrip Uly Otan soǵysynda erlikpen qazaǵa ushyraǵan Qazı Esenalın, taǵy basqalar. Ǵabıt osylarmen birge oqydy.

Ǵabıtqa men 1920 jyldyń qysynda azyq-túlik razverstkasynyń otrádyn basqaryp júrgen shaǵymda jolyqtym. Men ol kezde orystyń árpin tanyǵannan basqa oqýyn bilmeımin. Oryssha tilim «nan jeý» men «buıryq berýge» ǵana jetedi. Sondyqtan ba, álde, ras solaı ma, Ystapta oqyp júrgen Ǵabıt maǵan «orys tiliniń profesory» sıaqty kórindi. Al, saıası máselelerde men oǵan «ustaz» ekem. Ystapta oqyp júrgen eresek qazaqtar (ishinde Ǵabıt te bar), qazaq aýzynan Sovet ókimetiniń jaıyn menen ǵana estigen sıaqtandy.

Odan keıin Ǵabıtti kórýim — 1922 jyldyń kúzi. Kórispegen azǵantaı ýaqytta, Ǵabıttiń basynan birtalaı oqıǵalar ótip qapty, jıyrma birinshi jyldyń fevral aıynda, sol mańaıdaǵy qulaqtar men baılar Sovet ókimetine qarsy kóterilis jasaǵanda Ǵabıt sol aranyń qyzyl-partızany — Dmıtrıı Kovalevtiń otrádynda bolyp, bandalardy joıysypty. Odan keıin «Taýzar» atalatyn bolystyń soǵys bólimin basqarǵanda ol bólim joıylyp, Ǵabıt úıinde qyzmetsiz júr eken. Oǵan taban aýzynda qyzmet usyndym: sol kezeńde, bizdiń arada qazaqsha — Jekekól, oryssha — Blagoveshenko atalatyn seloda, qazaqtyń aýdandyq mılısıa shtaby qurylatyn bolyp, nachalnıgine bizdiń eldiń ataqty baıy jáne beldi feodaly — Abylaı Ramazanovtyń balasy — Sultan (oryssha «realnoe ýchılıshe» atalatyn orta shkolany bitirgen jigit) taǵaıyndalǵan eken; men bul kandıdatýrany unatpap em, gýbernıalyq mılısıa nachalnıgi Zikirıa Mýheev, «joǵaryda bekilip qaldy, buzýǵa bolmaıdy, oǵan jaqsy orynbasar tabý kerek», — dedi. Sonda meniń esime kópten kórmegen, biraq neler istegeni syrttan estilip júrgen Ǵabıt túsip, Mýheevke «osyndaı jigit bar» dep em, ol, «rızalassa taǵaıyndaıyq», — dedi.

Ǵabıt meniń usynysymdy qabyldady da, 1923 jyldyń jazyna deıin Jekekól mılısıa shtabynda nachalnıktiń orynbasary bolyp qyzmet atqardy. Onyń minezi, jalpy qataldaý adam: Jas kezinde tipti qatal bolyp, baılardy, ásirese urylardy óte qysyp ustaǵan. Sondyqtan bolý kerek, 1922 jyldyń kúzinde Orynbor rabfagyna oqýǵa túsip, 23 jyldyń jazynda kanıkýlǵa Petropavlǵa kelsem, gýbernıalyq mılısıaǵa Ǵabıttiń ústinen shaǵymdar túsip qalǵan eken. Osy jaıdy basqarýshy joldastarmen keńeskende, Ǵabıttiń Orynbor rabfagyna oqýǵa ketkenin maqul kórdik. Buǵan rızalasqan Ǵabıttiń aýlynan oqýǵa qalaı attanǵany, «Ómir mektebiniń» ekinshi kitabynda sýrettelgendikten, bul arada qaıtalamaımyn.

Orynborda Ǵabıt ekeýmiz áýeli Sáken Seıfýllınniń páterindegi (ýl. Deevskaıa, 5) qarańǵylaý kishkene bir bólmede turdyq. Munda eki kereýet syımaǵandyqtan, bir temir kereýette qushaqtasyp jatatyn edik. Turaq jaıynan yńǵaısyzdyq kergenmen, turmys jaǵymyz jaman bolǵan joq. Men sol jyly Qazaqstan Ortalyq Atqarý komıtetine múshe bop saılanǵam. Múshelerge ol kezde chervones alatyn aqshamen aıyna 75 som beriledi. Ol tipti kóp aqsha: máselen, qoıdyń quny ol aqshamen bes som, jún matanyń jaqsy kostúmi — on bes, jıyrma som, jańa hrom etik on, on bes som... Sondaı arzanshylyqtan da jáne «qazaqshylyǵymyz» boıymyzdan arylmaýdan da bolý kerek, eki boıdaq jigit, soqa qara basymyz turyp, Sákenniń úıine juma saıyn ákep bir qoı soıatyn edik te, azǵantaı ǵana etin paıdaǵa asyryp, kóbin shiritip alatyn edik...

Rabfakqa túsken Ǵabıt, oqýdy jaqsy alyp ketti. Onyń aıtýynsha, qoǵamdyq ǵylymdar bolmasa rabfaktyń bylaıǵy pánderi buryn ózi jetken pánder.

Keler jyldyń oqýynda, Ǵabıt ekeýimiz «Sovetskaıa» atalatyn meımanhananyń nomerinde turdyq. Men ókimet múshesi bolǵandyqtan, nomer bizge tegin berildi. Ǵabıt ekeýimiz ol jyldyń qysynda, oqýmen qatar, «Eńbekshi qazaq» gazetiniń redaksıasynda qyzmet atqardyq. Negizgi jumysymyz úkimettiń gazetke jarıalanatyn buıryq-jarlyqtaryn aýdarý. Osy istiń ústinde, men ózim tómendegideı qyzyqqa ushyradym: ókimettiń bir qaýlysynda — «Trýjenıkı selskıh poleı v tekýshem godý proıavılı horoshýıý ınısıatıvý ı ýspeshno spravılıs s ýborkoı hleba» dep jazǵan eken. Men «trýjenıkı» degen sózdiń maǵynasyna túsinbedim de, redaksıa qyzmetkeriniń biri Beıimbet Maılınnen suradym. Ol da oryssha shorqaq bolýshy edi, sondyqtan «mende bilmeımin» dedi de, osy sózdiń túbirin tabý kerek dep, «túbiri — «trýs» degennen shyqqan bolar» degen joramal aıtty. Men sol joramalǵa toqyradym da, «trýjenıkı» degen sózdi «qorqaqtar» dep aýdaryp, gazetke sol qalpymen basyldy da ketti. Sol bir kezde, Voskresenov degen orys avtorynyń maqalasyn qazaqshaǵa aýdarǵan bireý, atyn da qazaqshylap gazetke «Jeksembın» bolyp basylyp ketken. Osy eki faktiden keıin, kórgish bireý gazetke «qorqaq jeksenbi» degen feleton jazyp, jurt maǵan kópke deıin kúlip júrdi. Ǵabıttiń aýdarmalarynda mundaı soraqylyqtar bolmaýǵa tıisti. Orys tilin jaqsy biletindikten onyń aýdarmalary durys bolýǵa tıisti.

«Sovet» meımanhanasy Ǵabıttiń aldaǵy semályq ómirine jol ashty. Sol meımanhanada, shyqqan tegi Aqtóbelik, jasamys ýchıtelderdiń bireýi — Ábish Toıbazarov deıtin adam turdy, (qyzmeti oqý komısarıatynda boldy ǵoı deımin). Aryq ta, taldyrmash, boıy sharǵalaý bul kisiniń Ultýǵan esimdi zor deneli, jarqyn minezdi, shala saýatty áıeli bar edi, balalary joq edi. Osy semámen tanysqannan keıin, asy dámdi Ultýǵanǵa Ǵabıt ekeýmiz «nahlebnık» bolyp, sol úıden qorektenip júrdik. Ábish sol qystyń aıaǵynda qaıtys bop, qolymyzdan jerlestik.

1924 jyldyń jazynda men elge kanıkýlǵa ketip, Orynborǵa kúz qaıtsam, Ǵabıttiń ómirinde «drama» bastalyp qapty. Sol bir shaqta qazaq pedagogıka ınstıtýtynda Husnı Iaǵfarova deıtin tatar qyzy oqıdy eken de, Baımen Almanovtyń úıinde turatyn osy qyzben, Ǵabıt Ultýǵan arqyly tanysyp, endi úılenýge oılaıdy eken.

Men bul oqıǵaǵa qarsy boldym. Oǵan sebebi: Ǵabıt bolystyq voenkom bolyp júrgen shaǵynda «Sápi balalary» atalatyn baılardyń bireýiniń jas Qanshaıym atty kelinin alyp qashyp, úıine aparǵan. Ǵabıt Orynborǵa oqýǵa attanǵanda, kelinshek onyń áke-sheshesiniń qolynda qalǵan. Endi sony tastaý maǵan qıanat kórindi de, Ǵabıt meniń yrqyma kónbegen soń, eldegi týystaryna hat jaz¬dym. Keshikpeı Orynborǵa Ǵabıttyń aǵasy Hamıt kelip qaldy. Ǵabıt aǵasyn da tyńdamaı, Husnıǵa keshikpeı úılendi. Ǵabıttiń turaqty semályq ómiri osylaı bastaldy.

Rabfakty men 1925 jyly bitirdim de, sol jyldyń jazynda Qyzylordada shyǵatyn «Eńbekshi qazaq» gazetinde qyzmet atqaryp, kúz Petropavl baryp «Bostandyq týy» gazetine ornalastym. Ǵabıtti sodan keıin kórgenim — 1928 jyldyń kúzi. Men 1926 jyldyń, ortasynan 1928 jyldyń ortasyna deıin, Qyzylorda qalasyndaǵy Qazaqstan Memlekettik baspasynyń (Kazgosızdat) bas redaktory bolyp qyzmet atqardym da, jaz ortasynda ol qyzmetten bosanyp, Lenıngrad memlekettik ýnıversıtetine oqýǵa barýǵa jınaldym. Bas redaktorlyq qyzmetke men Ǵabıtti usyndym.

Orynbor rabfagyn 1926 jyly bitirgen Ǵabıt, sol jyldyń kúzinde Ombydaǵy aýyl sharýashylyq akademıasyna baryp oqýǵa tústi. Menimen jıi hat jazyp turatyn ol, 1927 jyldyń basynda «Ámirqan bıdaıyǵy» (amerıkanskıı pyreı) deıtin taqyrypqa kitapsha jazdy da, Qazaqstan Memleket baspasyna jiberip, biz basyp shyǵardyq. Mende Ǵabıttiń «osy kitapshanyń aqshasy semámyzǵa jarty qys azyq boldy» degen haty bar.

Akademıanyń birinshi kýrsyn bitirgen Ǵabıtti, Aqmola gýbernıalyq partıa komıteti 1927 jyldyń kúzinde (Ǵabıt sol jyldan partıa múshesi) Býrabaı aýylsharýashylyq tehnıkýmyna oqytýshy qyp jiberdi. Sonda júrip, Ǵabıt «Teńiz tepkisinde» degen atpen alǵashqy uzaq áńgime jazady da, Qazaqstan Memlekettik baspasyna jiberedi. Osy áńgimeniń qalaı jazylyp, redaksıasy qalaı jasalyp, «Týlaǵan tolqynda» degen atpen jeke kitap bolyp basylar aldynda, Ǵabıttiń óz qolymen 1928 jyldyń 18 apreli kúni maǵan jazǵan haty bar. Onyń jazýshylyq jolyn ashqan osy hatty tómende túgel keltirýdi maqul kórdim.

«SÁBIT!»

Búgin seniń hatyńdy aldym. Áńgime meniń «Teńiz tepkisi» jaıynda bolǵasyn, men de sol týraly jazbaqpyn. Negizinde ony qysqartyp, ıakı túzegenine alǵys aıtpasam renjimeımin ǵoı. Bara salysymen basý jaǵyn qarastyrǵanyń, meni ilgeri súıremese keıin ketirmes. Biraz eligip, alǵashqy ekpinmen kór-jerdi jazyp tas.taýym da múmkin. Shart degen jaǵyn ózgertýge qumar emestigim saǵan jasyryn syr bolmaýy kerek: men gonorary emes, eńbegimniń ózin baǵalaıym. Meniń kóbinese kókeıimdi tesetin aqshasy emes, jazǵanymnyń iske asa alǵany ekendigin ańǵar. Endi hatyńdy bólshekteıik:

Men ár bólimdi nyǵyz túımegendigimdi bilem. Biraq onymnyń, ózine bir baǵa bermekshi edim. Kórkem ádebıette meniń bir súıetin nársem, jalǵasy bilinbeı kóbinese, jalǵasy kelesi bólimdi oqyp otyrǵanda ǵana sezilse eken deımin. Bul múmkin eskirgen túr bolar. Sóıtse de men osyny unatam. Jazýshylar ásirese baılamyn kórsetip qoıatyny bar, men ony unatpaımyn. Meniń Gogoldi súıip oqıtynymdy biletin ediń ǵoı: kóbinese ol, maǵan osy jaǵynan unaıdy. Qazirgi betalysta, jasyryn jaqtar az bolý kerektigin bile tursam da, men unatqanymdy istep edim. Árıne, sender kep. Ár jerde teksergen bolarsyńdar. Bulaı bolǵasyn kópshiliktiń aýqymy uıǵardy — men rıza. Odasyn, kópshilik kópten beri tóselip kele jatqan, baýyry jazylǵandar, men — shıki. Sondyqtan senderdiń — tóselgen kópshiliktiń betinen alýym álsizdigimnen basqa neni kórseter deısiń.

Meniń taǵy bir unatpaıtynym: alǵan temanyń ózinen basqa, eshqaıda burylmaıtyn ádet. Muny men jek kórem. Ásirese bolmysy, turmysy..., taǵy taǵylardyń izi túsip otyrsa eken. Osy kúni (menińshe) jazýshylar «saıası jaq» dep alǵanda, basqa jaǵyn aqsaq tastaıdy. Men oǵan qar* sy. Sondyqtan qaı kúnde bolsa da, meniń jazǵandarym kóldeneń materıaldy kóbirek qosyp otyrady. Bul ádetti (ázir júzege asyra almaǵan ádetti) túbinde, jazyp kete alǵan kúnde de tastamaspyn deımin. «Teńiz tepkisine» de birtalaı kóldeneń materıal kirgen sebebi sol edi.

Etistik degen bir ıt qoı. Ótken, qazirgi, keleshek ýaqyttary aralasyp ketýi múmkin. Alǵashqy hatymda biraz betterdi kórsetip edim ǵoı. Sóılemniń aıaǵy kóbinese skazýemoeǵa toqtaıdy da, sumdyq bále bolady.

Túgel alǵanda, alǵashqy adym álsiz ekendigine ne kúdik bolsyn, keıbir alyp tastaǵan jerińe qarsylyǵym bolsa da baspaǵa berilip qalǵasyn, áńgime qysqa ǵoı. Mysaly: «Teńiz tepkisi» men «Týlaǵan tolqynnyń» qaısysynda adamgershilik, dostyq kóp ekenine talastan keıin ǵana moıynsunar edim. Matveıdiń baı ekeni bir jandy jasyrýǵa bógeti joq edi. Óıtkeni, ol saýdager, qazaqtardyń balyǵyn alyp únemi eńbegin jeıdi. Baılar kóbinese, ishten jeıtin ádetin eskermegen ekensiń.

Qysqasy, kitapshanyń basylǵany úlken qýanysh. Túzegenińe alǵys. Synshylar, kemin kórsetse tipti jaqsy.

Qaıtadan seniń hatyńa keleıik (basyna qaraı). Seniń Aǵash qamshyń» maǵan da tıetin sekildi (keıbireýler «bálen joldamyn» dep, bosqa qompıatyny bar ǵoı, sol sekildi bolyp ketpese?) Óıtkeni qalam súıgen bolyp, «ıdeologıa» dep shatasýdan qur emespin ǵoı. Basqalardyń nege qatynaspaıtynyn bilmeımin, ózim týraly mynany ǵana aıta alam: men bolyp jatqan aıtys-tartysqa1 qatynaspaımyn demeıim. Aıtysty unatatynmyn da, eshkimdi synap kórmesem de, synaýdy jaqsy kóretin ádetim de bar. Qoryqpaımyn da, túsinemin de. Biraq men qalam súıe bastaǵaly mynadaı eki kesir ushyrattym: biri, aıtys bolyp jatqan jerden alys jatqandyǵymnan, kezinde qol jetpeı qalady. «E. Q.»2 kóbine durys kelmeıtinin bilesin, ǵoı. Álgi Shaımerdenniń de, taǵy bireýlerdiń, Eljastyń, Ázimbettiń, taǵy basqalardyń synyn kórgenim joq, estidim ǵana. Solar sekildi nárselerdiń kóbi kórilmesten ketedi. Keıde basyn, keıde ortasyn, áıteýir birdemesin tolyq oqı almaı qalasyń. Solaı bolǵasyn qatynasa alý qıyn.

Men jazý isine qatynasa bastaǵaly jazatyn oryndardan keýdege ıterý bolmasa, ózine tartý kórgem joq. Jazýǵa jańa aralasa bergenimde «E. Q.» bostan-bosqa shyǵaryp tastaǵanyn bilesiń be? (Beıimbet, Smaǵul taǵy basqalary) Ózge ózge bolsyn, Beıimbet kórer kózge quıyrshyqtanyp meni aldaýǵa kiristi. Aldamastan týra aıtsa qaıtedi?.. Árıne, jazý úshin gazet mańynda qyzmet mindet emes. Madagaskarda jatyp ta jazýǵa bolady. Biraq gazet kúnbe-kún sabaq beredi. Odan keıin de gazetke jazyp qaradym. Eń nashar degenderimdi basady da, jaqsy degenderimdi baspady. Saǵan aıtylmaǵan mynadaı bir áńgime boldy. Byltyr «Oqshaý sóz» báıgesi kezinde Omby oqýshylary birigip «E. Q. ǵa» eki oqshaý jiberdik. Bireýi «Qalaýdyń ómiri», ekinshisi «Maı sasysa tuz sebedi, tuz sasysa ne sebemiz?» degen oqshaýdyń ıesi Qartqoja edi. Sózin quraǵan men edim, eki ret Omby oqýshylarynyń aldynda oqyp, synap túzep, jibergenbiz. Bireýi de basylmady. Óıtkeni biri (alǵashqysy) Abbas týraly da, ekinshisi Abdrahman týraly. Komýnıserdi túıreleýimizdiń ózi bir qata bolar. Biraq biz kim ekeni týraly, ashyq túsindiris bergenimiz joq. «Kómenes» jaǵynan eshnársesi joq edi. Baspady. Ekinshi ret, barlyq oqýshynyń qolyn qoıyp «basylýyn» surap jazdyq. Mine osy arada bir ıttik aralasty. Bizdiń hatymyzdy konvertin jyrtyp oqypty da, «E. Q.» Qyzyljardaǵy «B. T. ǵa» aıdap kep qalypty. Syrtynda «Aısarınǵa» degen bar da. Dáleldi sol. Biraq hat emes, maqala bolǵasyn, maqala ekenin konvertti jyrtyp, oqyp kórgensiń Aısarın nege qýdyrady? Mine. bul ıttik. Kúzdigúni «Kóleńkeniń kóleńkesi» degen bir oqshaý taǵy jazdym. «E. Q.» óz kemshilikterin aıtsa baspaıtynyń ásirese basyndaǵy qyzmetkerleriniń qol jaýlyǵy bolyp ketetin jaqtaryn aıtqan edim. (Durysynda baıaǵy Sáken, Moldaǵalı, Smaǵuldardan beri qaraı Abbasqa deıin «E. Q.» arqyly óz ádisterin júrgizbedi deı alasyń ba?) Bul jáne basylmady. «E. Q-qa» jazý da, tanys bireýiń bolmasa, maqalańdy oqý da qoıyldy. Sóıtip gazetke qatynaspaı, kúnbe-kúngi habardan, aıtystan syrt qaldym. Jaza alsam kitap jazǵym keldi. Osynyń barlyǵy «Aǵash qamshy» etpeı ne qylady? Bir uıymnyń, tilektes joldastardyń mańaıynda bolsam, múmkin qatynasa alǵan bolar edim. Jóndep jaza almaǵasyn keýdege ıterý durys ta shyǵar. Biraq óıtpes edim. Qalamynan úmiti bar adamdy baýyrǵa tartar edim. Minekeı, Sáke, osyndaı jaılar meni kúnbe-kúngi aıtys-tartystarǵa qatynastyrmaı keldi. Meni naǵyz súıetin jaqtarymnan jyryp tastady. Úmit kespe, keıin ortalaryńa baryp, at ertteýge jararmyn.

Sen oqýǵa baramyn deısiń be? — Qaıda? Qashan? Nege? Toqta! Endigi jyly birge Lıthýdqa baraıyq! Jaraı ma? Jaz! 15-maıda elge kelý erte...

Sábıt! Ǵabıt myna hatyn aıaqtamaı ketip qalǵan eken. Pochta kelip qalǵasyn men berip jiberdim, qalǵan sózi bolsa taǵy jazar.

Ózimizden bárińizge kóp-kóp sálem! Hat jazyńdar. Men ózime tıisti aqshany kútip turmyn.

Dostyq sálemmen Husnı».

18/IV

Kórkem ádebıetke osylaı beıimdiligi bolǵandyqtan jáne ıdeologıalyq beti durys dep oılaǵandyqtan, meniń usynýymmen, Qazaqstan Ólkelik Partıa Komıteti (Qaz. kraıkom) Ǵabıtti Qyzylordaǵa shaqyryp aldy da, Qazaqstan Memlekettik baspasyna bas redaktor ǵyp qoıdy. Men oqýǵa, Lenıngradqa júrip kettim.

Qarajat jaǵym asa qysyńqy bolǵandyqtan maǵan ýnıversıtette biraq jyl oqýǵa týra keldi de, 1929 jyldyń kúzinde Qyzyljar baryp, «Keńes aýyly» gazetine redaktor bolyp taǵaıyndaldym. Bul kezde gazet-jýrnal betterinde birtalaı áńgimeleri basylyp, jazýshy atanyp qalǵan Ǵabıt ekeýimiz, ádebıettik keıbir máseleler týraly baspasóz betinde qattyraq aıtysyp ta qaldyq. Keler — 1930 jyly men Moskvadaǵy Qyzyl profesorlar ınstıtýtyna oqýǵa kettim de, Almatyǵa 1936 jyly oraldym. Bul mezgildiń ishinde Ǵabıt Qazaqstan Memlekettik baspasynyń dırektory bolyp, odan keıin «Sosıalısik «Qazaqstan» gazetiniń redaktory bolyp qyzmet atqarǵan eken de, 1936 jyly Qazaqstan Ortalyq Partıa Komıtetiniń úgit-nasıhat bóliminiń meńgerýshi qyzmetinde eken.

1956 jyldan beri Ǵabıt Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń birinshi sekretary. 1958 jyldan Qazaqstan Ǵylym akademıasynyń akademıgi, sol jyldan SSSR Joǵary Sovetiniń depýtaty.

ǴABITTİŃ JAZÝSHYLYǴY TÝRALY

Bul ocherktiń maqsaty Ǵabıttiń ádebıettik eńbegin tolyq taldaý emes, onyń ómirbaıanymen ǵana qysqasha tanystyrý.

Jazýshylyq alǵashqy betinde, qazaq sovet ádebıetine Ǵabıt sińirgen jaqsy eki eńbegi bar: bireýi — jıyrmasynshy jyldardyń aıaǵynda qatty shıelenisken tap tartysy, kórkem ádebıetke de áserin tıgizip, alashordashylar men baıshyl-ultshyldar ólmeýge jan talasqan shaqta, Ǵabıt ıdeologıalyq maıdannyń aldyńǵy qatarynan oryn aldy, da, sosıalısik qurylystyń jaýlaryn pýblısısıkalyq qalamymen de qatty túıredi; ekinshisi, osy baǵytta kórkem shyǵarmalarymen de qyzmet atqaryp, aýyldaǵy tap tartysynyń sol bir kezdegi aıqyn jáne kórkem beınesin kórsetetin birneshe áńgimeler jazdy.

Bul júıedegi tabysy mol da, kórnekti de bolǵan Ǵabıt, «Kók úıdegi kórshiler», «Bir a dym alǵa», «Týnel», sıaqty keń kólemdi prozalyq shyǵarmalarǵa da qulashyn urǵanmen, ol talaby sátti bola qoıǵan joq, atalǵan povester men romandar aıaqtalǵan joq. Kólemdi prozada Ǵabıttiń alǵashqy sátti eńbegi, menińshe, «Qazaq soldaty» (1949 jyl). Mazmuny qyzǵylyqty, jazylýy kórikti bolǵandyqtan, bul roman Sovet Odaǵynda da, shetelderde de birneshe tilge aýdaryldy. Odan keıin týǵan «Oıanǵan ólke» (1953 jyl), birinshi kitap Ǵabıttiń prozadaǵy boıy burynǵydan da bıikteı túsýine kepil boldy. Bul jaıda Ǵabıtqa qoıar tilegimiz: «Oıanǵan ólkeniń» ekinshi kitaby da tezirek jaryq kórýi jáne birinshi kitabyndaı sátti shyǵýy.

Ǵabıt 1936 jyldan beri dramatýrgıa janrymen de shuǵyldanyp júr. Bul júıedegi onyń tuńǵyshy «Qyz Jibek» asa qyzǵylyqty jazylǵandyqtan, kúni búginge deıin teatr kórýshilerin ózine qumarttyra túsedi. Dramalyq teatrlarda oınalatyn «Qozy Kórpesh — Baıan sulý» men «Aqan seri — Aqtoqty da» sondaı. Ǵabıt bul úsh pesada, menińshe, qazar daramatýrgıasynyń eń kúshti ókiliniń biri. Tarıhı taqyrypta osyndaı jetistikke ıe bolǵan Ǵabıt, menińshe, sovettik zamannyń, taqyrybyna ondaı kúshti emes. Bul taqyrypta qazaq dramatýrgıasynda onyń aldyna túsip ketken kisi de joq. Degenmen sahna zańyn jaqsy biletin dramatýrgıa zańyn jaqsy biletin tarıhı taqyrypta jazǵan pesalarynda jaqsy sheberlik kórsetken Ǵabıtten jańa taqyrypta da sharyqtar dep úmittenemiz.

Ǵabıt qazaq sovet ádebıetinde ocherk jazýǵa da tóselgen adamdardyń bireýi. Bul janrda da onyń qalamynan kóptep týǵan jaqsy shyǵarmalar bar. Sońǵy on shaqty jylda, osy asa qajetti janrda da az jazýyn maquldaı almaımyz.

Qazaq sovet ádebıetiniń máselelerin talqylaýǵa da Ǵabıt sińirgen eńbek az emes. Ol sońǵy otyz jyldyń ishinde kórkem ádebıettiń partıalyǵy úshin úzdiksiz kúresip kele jatqan adamnyń, bireýi. Kóp jyldar birine-biri jalǵasyp kele jatqan bul eńbeginiń sońǵy jemisi — bıylǵy jyldyń mart aıynda bolyp ótken qazaq sovet jazýshylarynyń tórtinshi sezinde jasaǵan baıandamasy. Ǵabıttiń osy jemisti jáne qajetti isti ilgeri alyp barýyna senimimiz kúshti.

Qazaq sovet ádebıetine Ǵabıt sińirgen zor eńbektik bireýi — orystyń jáne Evropanyń klasıkalyq shyǵarmalaryn qazaq tiline aýdarý. Ózi de jazýshy bolǵandyqtan jáne orys tilin jaqsy biletindikten, onyń aýdarmalary dál de, sapaly da bolady.

Ǵabıttiń jazýshylyǵyn tutas alǵanda, ózine tán birneshe ózgeshelikteri bar: birinshi — boıyna sińbegen taqyrypqa jarmaspaıdy; ekinshi — boıyna sińirgen taqyrybyn tez jazyp tastaýǵa asyqpaıdy, sondyqtan shyǵarmalarynyń shıkisi az bolady; úshinshi — jazatyn taqyrybyna kúı tańdaıdy, kúıi jetpese, ıgergen taqyrybyn da jaza qoımaıdy: tórtinshi — shyǵarmasyna óte uqypty, sondyqtan hal-qadary jetkenshe, olpy-solpysyz shyǵarady; besinshi — tilge únemshil, sıpattap otyrǵan oqıǵasyna járdemi joq sezdi qoldanbaıdy; altynshy — jarqyldaq sózderdi kóbirek qoldanyp, sheshen sóıleýge tyrysady; jetinshi — adam portretin jasaýǵa, qazaq jazýshylarynyń eń sheberiniń biri.

Ǵabıt bıyl 57 jasta. Ol oıy da, boıy da tolysqan adamnyń bireýi. Sondyqtan da, aldaǵy kúnderde qazaq sovet ádebıetin baıyta túsýge belsene aralasyp, ózi shuǵyldanyp jáne tóselip júrgen janrlardan, álde de kórnekti shyǵarmalar berer degen úmittemiz.

26.Hİİ. 59 j.

---