InfoHub Logo

Sonaý erte zamanda ataq-dańqy álemniń tórt buryshyna keń taraǵan áıgili patsha qartaıyp, bılikten keter aldynda eki ulyn qasyna shaqyrtypty.

— Balalarym, men ekeýińdi birdeı jaqsy kóremin! — dep sóz bas­tapty patsha. — Sondaı-aq ózim qyryq jyl ystyq-sýyǵyna kúıip-pisken elimdi de sheksiz súıemin! Sondyqtan da týǵan halqymnyń bolashaǵy meni kóp oılandyrady. Dám-tuzym taýsylyp, kózim jumylǵannan keıin eldi kim basqarady, qalaı basqarady degen suraq meni qatty mazalaıdy... Ras, qalyptasqan dástúr boıynsha ólgen ákeniń taǵyna úlken ul murager. Biraq men el-jurtym­nyń keleshegi kelisti bolatyndyǵyna senimdi bolý úshin osynaý dástúrdi buzǵaly otyrmyn. Menińshe, halyqty óner-bilimi asqan, danagóı adam basqarýy tıis. Sonda ǵana elimiz budan da gúldenip, budan da qulpyra túspek.

— Durys, áke, bul oıyńyzdy men de qostaımyn! — deıdi patsha­nyń úlken uly Razaq eshbir qarsylyqsyz.

— Sizdiki jón, áke, eliniń erteńin oılaǵan ámirshi osylaı istese kerek-ti! — deıdi patshanyń kishi uly Rabat ta birden kelisetindigin bildirip.

— Endeshe, men ekeýińe úsh jyl mursat beremin, — deıdi patsha balalarynyń qoldaryna bir-bir altyn eleýishti ustatyp jatyp. — Qaıda baramyn deseńder de erik ózderińde... Úsh jyldan soń elge qaıtyp oralǵan kezde kimniń óneri, bilimi asyp tursa, sol meniń ornyma taqqa otyrady.

Ákeleriniń sheshimin talassyz qostaǵan Razaq pen Rabat kóp uzamaı jolǵa shyǵady. Úlken ul kúnniń batysyn, kishi ul kúnniń shyǵysyn betke ustaıdy.

Kúnniń batysyn betke alǵan Razaq aptalap, aılap toqtaýsyz jol júrip otyryp, bir úlken shaharǵa tap bolady. Qalanyń keń kóshelerin asyqpaı aralap kele jatqan ol atshaptyrym alańda topyrlaǵan halyqqa kózi túsedi. «Apyraý, jurtty osynshama enteletip qoıǵan bul ne nárse?!» dep birden sonda burylady.

Jaqyndap qarasa, alańnyń dál ortasynda qalpaǵy qoqıyp, shalbary butyna jabysqan, uzyn boıly, murtty jigit óner kórsetip jatyr eken. Qımyldaryna kóz ilespeıdi. Qolyndaǵy on shaqty judyryqtaı domalaq sharlardy aspanǵa laqtyryp, solardy jerge túsirmeı eki qolymen kezek qaqshyp alyp, joǵary qaraı qaıta laqtyrady... Buryn mundaıdy kórmek túgili, tipti estimegen Razaqtyń aýzy ashylyp, ábden esi shyǵady. Oıyn aıaqtalyp, el taraı bastaǵan kezde topty kıip-jara alǵa umtylǵan Razaq murtty jigittiń qasyna jetip barǵanyn ózi de baıqamaı qalady.

— Qalaı, saǵan unady ma? — deıdi ónerpaz jigit.

— Unaǵanda qandaı, óte kereme-e-t! — deıdi Razaq tańdanysyn jasyra almaı.

— Bálkim, úırengiń keletin shyǵar?!

— A-a... ol múmkin be?!

— Árıne, múmkin!

Beıtanys jigit sózinen aınymaı turǵanda tezirek ýádesin alyp qalaıyn dep asyp-sasqan Razaq:

— Endeshe men ázirmin! — deıdi aptyǵyp.

— Olaı bolsa kelistik! — dep, Razaqty úıine ertip kelgen jigit óziniń óneri jaıly biraz syr shertedi. Áńgimeniń maıyn tamyzyp, Razaqty eliktirgen ústine eliktire túsedi. Onyń aıtýy boıynsha, mundaı óner dúnıe júzinde óte sırek kezdesetin kórinedi. Óıtkeni asa eptilikti qajet etetin bul ónerdi kez kelgen adam ıgere almaıdy eken. Tek erekshe qabiletti, ıneniń kózinen ótkendeı epsekti jannyń ǵana qolynan keledi-mis. Esesine, buǵan tabynýshylar óte kóp. Ónerińdi tamashalaýǵa jınalatyndardyń tipti esebi joq. Sen úshin jurt aqshasyn da aıamaıdy. Bylaısha aıtqanda, taýsylmas tabys kózi, aqshanyń ortasynda shalqyp júresiń. Al qoıylymǵa jınalǵandardyń ónerińe bas ıip, dúrkirete qol soqqandary she?! O-o, ol bir eń ǵajaıyp sát! Janyńdy raqatqa bóleıtin eshbir teńdesi joq ǵalamat qubylys! Bul... bul degeniń ilýde birdi-ekili adamǵa ǵana buıyratyn naǵyz baqyt!..

Jigittiń áserli áńgimesinen Razaqtyń basy aınalyp, kózi tu­mandanady. Aldy-artyn paıymdaýǵa murshasy kelmegen ol:

— Aǵataı, maǵan qalaıda osy ónerdi úıretińizshi! — dep jabysady.

— Jaraıdy úıreteıin, tek eńbegimniń óteýine kóp aqsha tóleýiń kerek, — deıdi óner ıesi.

— Aqsha-a deısiz be?! — Qaltalaryn qarmanǵan Razaq qatty sasady. — Mende artyq-aýys aqsha joq edi...

— Aqshań joq bolsa, altynyń bar shyǵar?! — deıdi jigit eki kózin syǵyraıtyp.

— A-a... altyn jaraı ma?!

— Jaraǵanda qandaı!..

Ornynan ushyp turǵan Razaq jambasyna basyp otyrǵan jol qapshyǵyn ashyp jiberedi de, ishinen altyn eleýishti sýyryp alyp, úı ıesine usynady.

— Mendegi bar altyn osy, jaratsańyz sizge syılaıyn! — deıdi ol esh oılanbastan.

Altyn eleýishti qushyrlana keýdesine basqan jigit:

— Árıne, jaraıdy!.. — deıdi kózderi ushqyndap. — Mine, búginnen bastap sen meniń shákirtimsiń!

Sóıtip, Razaq sol shaharda biraz ýaqytqa turaqtap qalady. Janyn sala kóp ter tógip júrip, álgi «ónerdiń» san alýan qıturqy tásilderin de meńgerip shyǵady. Endi onyń aldynda bir kezderi ustazy maıyn tamyza aıtqan tańǵajaıyp álem esigin aıqara ashyp turǵan edi. Buryn óńi túgil, túsine de kirmegen nebir ǵalamat kúnder Razaqty qańbaqsha ilip ala jóneledi... Kúnige saýyq-saıran, dýman-toı! Kól-kósir maqtaý-marapat!.. Ushy-qıyry joq saparlar, taǵy da saparlar!.. Jańa shaharlar, jańa dostar!..

Osylaı óń men tústiń ortasynda júrgendeı kúı keshken Razaq birtindep el-jurtyn umyta bastaıdy. Óziniń bul jaqqa ne úshin kelgenin de esten shyǵarady...

Álqıssa, kúnniń shyǵysyn betke alǵan Rabat aptalap, aılap toqtaýsyz jol júrip otyryp, bir úlken shaharǵa tap bolady. Qalanyń kórikti jerlerin asyqpaı aralap kele jatqan ol kenet atshaptyrym alańda topyrlaǵan halyqqa kózi túsedi. «Apyraý, jurtty osynshama enteletip qoıǵan bul ne ózi?!» dep sonda burylady.

Jaqyndap qarasa, alańnyń dál ortasynda jaýyryny qaq­paqtaı, bulshyq etteri bultyldaǵan, nar tulǵaly bir jigit óner kórsetip jatyr eken. Qımyldaryna kóz ilespeıdi. Qolyndaǵy jalańash qylyshyn sermep qalyp, ushyp bara jatqan shybyndy qaq bólip túsiredi. Kere qarys kirpishti tóbesine bir uryp byt-shytyn shyǵarǵan kezde, qarap turyp deneń titirkenedi... Buryn mundaıdy kórmegen Rabattyń aýzy ashylyp, ábden tańyrqaýmen bolady.

Oıyn aıaqtalyp, el tarap ketse de Rabat áli sol ornynda tapjylmaı turǵan edi. Qoıylymnyń beıtanys bozbalaǵa qatty áser etkenin baıqaǵan saıysker jigit:

— Qalaı, saǵan unady ma? — dep qasyna jaqyndaıdy.

— Unaǵanda qandaı, tipti kereme-e-t! — deıdi Rabat tańdanysyn jasyra almaı.

— Bálkim, úırengiń keletin shyǵar?! Bul degeniń naǵyz jigitterge laıyq óner ǵoı!

— Úırený deısiz be? — Sál múdirip qalǵan Rabat artynsha: — Jaraıdy, men oılanyp kóreıin... Eger keliser bolsam, erteń osy jerge jáne kelemin, — dep jaýap qaıtarady.

Biraq kelesi kúni Rabat alańǵa qaıta oralmastan saparyn ármen qaraı jalǵastyrady. Túnimen oılanyp, aldy-artyn saralaǵan ol saıys ónerin úırenýden bas tartqan edi.

Sol betimen aptalap, aılap kidirissiz jol júrgen Rabat endi japan túzde qaǵaz shımaılaǵan bir adamǵa kezdesedi. Bet-júzi ystyq kúnge kúıip, saqal-murty ósip ketken kisi aldyndaǵy qaǵazdarynan bas alar emes.

— Aǵa, eńbek rátti bolsyn! — deıdi Rabat beıtanys janǵa tileý­lestik tanytyp.

— Aıtqanyń kelsin, aınalaıyn! — Saqaldy kisi jumysyn toq­tatyp, sálemshige súısine qaraıdy. — Alla buıyrtsa, kóp uzamaı bul jerde úlken shahar boı túzemek!

— Demek, bolashaq qalanyń keskinin salyp jatqan boldyńyz ǵoı...

— Iá, muny sáýlet óneri dep ataıdy. Qalanyń kórikti bolyp shyǵýy sáýletshiniń qarym-qabiletine, sheberligine kóp baılanys­ty.

Rabat sáýletshiniń jumystaryna qyzyǵa qaraıdy. Záýlim bıik ǵımarattardyń, jap-jasyl baqtardyń, kún nuryna shaǵylys­qan aıdyn kólderdiń keskin-jobalaryna tamsanyp, tańyrqamaý múmkin emes edi.

— Qalaı, saǵan unaı ma? — deıdi sáýletshi jas jigitke synaı qarap.

— Unaǵanda qandaı, tipti ǵaja-a-p! — deıdi Rabat aǵynan jarylyp.

— Bálkim, úırengiń keletin shyǵar?! Bul degeniń týǵan elin, jerin súıetin jigitterge naǵyz laıyq óner ǵoı!..

— Úırený deısiz be?.. Jaraıdy, men oılanyp kóreıin... Eger keliser bolsam, erteń osy jerge qaıtyp kelemin.

Ekiushtylaý jaýap bergen Rabat alaıda erteńine sáýletshige qaıtyp oralady. Túnimen oılanyp, ábden saralaǵan ol sáýlet óne­rin úırenýge bel býǵan edi. Sodan bir jyl boıy sáýletshiniń qa­synda tapjylmaı otyryp, ózi tańdaǵan ónerdiń qyr-syryn tolyq úırenip shyǵady.

Endi Rabat ákesiniń ekinshi tapsyrmasyn oryndaýǵa kóshedi. Bilim izdep shyqqan ol aptalap, aılap kidirissiz jol júrip otyryp, ushy-qıyrsyz keń alqapty jaılaǵan eginshilerdiń qosyna kezigedi.

Sol jerde azdap damyldap alýdy kózdegen jolaýshy dıhan­shy­lardyń qosyna qonyp qalady. Túnde ashyq aspan astynda tynyqqan Rabat kók júzine súısine qarap jatyp: «Shirkin-aı, myna aspan álemin zerttep, san alýan qupıalaryn ashatyn bilimdi meńgersem ǵoı!» dep tátti qıalǵa shomady... Alaıda bir sát ushqyr qıalyn tejep, aqyl toqtatqan ol: «Já, ǵaryshty meńgerý eshqaıda qashpas, eń aldymen jeti qat jerdiń tilin tabaıynshy!» degen toqtamǵa keledi.

Sóıtip, tań qylań bere jumystaryn bastap ketken eginshilerdiń qasyna barǵan Rabat óziniń jerdi kútip-baptaýdyń, odan ónim alýdyń qyr-syryn úırengisi keletinin aıtady. Jas jigittiń talabyna rıza bolǵan eginshilerdiń basshysy ony bir bilgir tálimgerdiń qasyna qosyp qoıady.

Erteli-kesh esh erinbeı eńbek etýden tanbaǵan Rabat aqyry dıhanshylyqtyń jetik mamany bolyp shyǵady. Bir jyl boıyna ınemen qudyq qazǵandaı tirtinektep jınaǵan ilimine kóńili tolǵan ol endi týǵan eline qaraı bet túzeıdi.

Álqıssa, ýádeli úsh jyl ótken soń kúre jolǵa sholǵynshy shyǵaryp, jolaýshylardy qaraýyldatyp qoıǵan patsha kishi ulynyń kele jatqan habaryn estigen kezde qatty qýanady. İle-shala: «Áke, tapsyrmańyzdy oryndadym, sáýlet óneri men dıhanshylyq ilimin meńgerip qaıttym!» — dep esikten attaǵan Rabatty baýyryna basyp, uzaq qushaqtaıdy.

— Raqmet, balam, tańdaǵan óner-bilimiń maǵan unady! — deıdi patsha ulynyń jetistigine úlken rızashylyqpen. — Men endi elimniń erteńine esh alańdamaımyn. Sáýlet óneri damyǵan eldiń keregesi keńeıip, jerdi eme bilgen halyqtyń qarny toq bolatynyna senimdimin!

— Áke, eger meniń tańdaǵan óner-bilimim sizge unasa, osynyń bar­lyǵyna ózińiz bergen altyn eleýishtiń arqasynda qol jet­kizdim. Ári altyn eleýishti men ómir boıy úlgi tutatyn bolamyn! — dep Rabat óziniń basynan ótkergen jaıttardy túgel baıandap shyǵady.

— Iá, balam, sen altyn eleýishtiń qadir-qasıetin durys túsinip­siń! — deıdi patsha ulynyń paıym-parasatyna kóńili tolyp. — Kózine kóringenniń, oıyna kelgenniń bárine eshbir talǵamsyz uryna bermeı, olardy tek oı eleginen ótkizip baryp sheshim qa­byl­daıtyn adam esh ýaqytta shalys baspaq emes! Endeshe óner-bilimine aqyl-oıy saı ózińdi taǵymnyń murageri bolýǵa ábden laıyq dep bilemin!

Osylaı óz sheshimin jarıa etken patsha taǵy da úsh aı kútip baryp úlken ulynyń qaıta oralmasyna kózi anyq jetkesin, ulan-ǵaıyr toı jasap, kishi ulyn taqqa otyrǵyzady. Keıin Rabat pat­shalyq etken el gúldengen ústine gúldene túsedi.

Rabat patshanyń kózin kórgenderdiń aıtýynsha, patsha saraıy­nyń dál tórinde altyn eleýish ilýli turǵan desedi...

---