InfoHub Logo

Ertede jurt jazǵa taman jaılaýǵa, qysqa qaraı qystaýǵa qo­nys aýdaryp, arly-berli kóship júrgende, sol tóńi­rekke aqyl­dylyǵymen, qaıyrymdylyǵymen tanymal bolǵan Kádir degen baı alǵash ret otyryqshyldyq tirshilikti bastaǵan eken. Ol kórshi elden jerdiń «tilin» biletin dıhan alyp kelip, baqsha saldyrady. Sýy mol, topyraǵy qunarly jerdi jyrtqyzyp, kókónis ektiredi.

Qaýyn-qarbyzdy ómirinde birinshi ret kórip, dámin tatqan aýyldastary baıdyń bul bastamasyna rıza bolady. İsiniń oń nátıje­sin kórgen Kádir de endi jyl saıyn erte kóktemnen óziniń súıikti sharýasyna qulshyna kirisedi.

Baıdyń jańa tirshiliginen habardar bolǵan alys-jaqyn tur­ǵyndar naýqan kezinde arnaıy jaldanyp, tabys tabady. Birde jumys surap, ala shapan kıgen bir jas jigit keledi. Ketpen-shotyn ázir ustap, saqadaı saı turǵan jigitke rıza bolǵan Kádir:

— Baqshada jumys isteı ǵoı, eńbekaqyńdy jemespin, — deıdi.

Baqshalyqty aralap, jumystyń aýqymyn shamalaǵan jigit:

— Aldymen eńbekaqy jóninde kelisip alsaq, — deıdi.

— Jaraıdy, qalaýyń bilsin, — deıdi Kádir jigittiń pysyqtyǵyn quptap. — Eńbegińe ne suraısyń?

— Bes toqty...

— Kelistik, aıtqanyń bolsyn, — deıdi Kádir esh saýdalaspastan.

Jigit qulshyna jumysqa kirisip ketedi. Erte turyp, kesh jatady. Kún boıy ketpenin arqalap, baqshanyń basynda júredi.

Arada týra aı ótkende jumys surap, baıǵa jáne bir kisi keledi. Kádir bir kózi soqyr, taıaq súıengen jannyń meselin qaıtarmaı ony da baqshada jumys isteýge jiberedi.

Sodan jáne bir aı ótkende baıdyń qaqpasyn dorba asynǵan dıýana kelip qaǵady. Ústi-basy kir-qojalaq, azyp-tozǵan kisini bastan-aıaq sholyp ótken Kádir:

— Áı, pirádar, búıtip júrip bir jerde qyljıyp ólip qalasyń ǵoı, odan da sen maǵan jaldanyp jumys iste, tamaǵyńdy toıdyryp, ál-qýat jına, eńbekaqyńdy da jemespin, — dep aqyl-keńes beredi.

Buǵan dıýana kelisedi. Sóıtip ol da baqshadaǵy jumysqa aralasady.

Sol jyly kókónis jaıqalyp shyǵyp, kúzge qaraı mol ónim jınalady. Baqsha kútýshilerdiń eńbegine súısingen baı sondaı bir rızashylyq peıilmen olardyń eńbekaqysyn úlestiredi. «İsti birinshi bastaǵan óziń ediń, negizgi eńbek seniki ǵoı, úlken raqmet saǵan!» — dep, Kádir eń semiz, myqty degen bes toqtyny qorasynan shyǵaryp, ala shapandy jigittiń aldyna salady. «Keıinirek kelgenderińmen, sender de aıanyp qalǵan joqsyńdar ǵoı!» — dep jáne bir bes toqtydan qalǵan eki kisige bólip beredi.

Biraq Kádirdiń munysyna jigit týlap kep ashýlanady.

— Baıeke, bu qalaı, olar menen kóp keıin kelip, nege birdeı úles alýy tıis?! — deıdi ol qatty qapalanyp.

— Alsa she, biraq men seniń de aqyńdy jegen joqpyn ǵoı, — deıdi Kádir o bastaǵy ekeýara áńgimeni eske túsirip. — Kelisilgen bes toqtyń ánekı aldyńda.

— Degenmen keıin kelgender de bes toqtydan alǵasyn, men olardan kóbirek alýym kerek emes pe?! — dep jigit jeńistik bermeıdi.

Ózara túsinise almaǵan eki jaq bıge júginýge barady.

Jigittiń shaǵymyn muqıat tyńdaǵan bı:

— Shart boıynsha qansha alashaq ediń? — dep aryzdanýshydan suraıdy.

— B-bes... toqty-y... — deıdi jigit kúmiljip.

— Al sen naqty qansha aldyń?

— B-bes... t-toqty...

— Demek, shart buzylǵan joq qoı! — deıdi bı jigitti moıyndata sóılep.

— Biraq menen kóp keıin kelgender...

— Já, ol jaǵyn da qazir anyqtaımyz, — deıdi bı daýlasý­shy­lardyń qastarynda turǵan eki kisige burylyp. — Qane, sen aıtshy, baqshadaǵy jumysqa myna shaǵymdanýshy jigitten qansha ýaqyt keıin kiristiń?

Bı taıaq súıengen adamǵa ıek qaǵady.

— Bir aı shamasynda...

— Sen she? — deıdi bı dorba asynǵan kisige.

— Eki aıdyń tóńireginde...

— İstegen eńbekterińe qandaı tólem aldyńdar?

— Bes toqty-y... — deıdi bir kózi soqyr kisi.

— Maǵan da bes toqty tıdi... — deıdi dıýana.

— Bári túsinikti, — deıdi bı óz sheshimin jarıalaýǵa ońtaılanyp. — Bul jerde men eshqandaı ádiletsizdikti kórip turǵan joqpyn. Eń bastysy, ýáde buzylmaǵan. Iaǵnı o bastaǵy kelisilgen bes toqty birinshi jaldanýshynyń qolyna tıip otyr. Al keıingi ekeýdiń azdaý jumys istegenine qaramastan bes toqtydan alýy — baıdyń myrzalyǵy shyǵar. Dálirek aıtqanda, olardyń biriniń kemtarlyǵy, ekinshisiniń turmys-jaǵdaıynyń nasharlyǵy es­keril­se kerek. Endeshe biz, osynaý muqtaj beıbaqtarǵa qaıyrym­dylyq tanytqan jandy dattaýdyń ornyna, qaıta madaqtasaq etti. Qoldan kelse jaqsylyq istegenge ne jetsin, shirkin! Sol úshin de, áste, bireýdiń jomarttyǵyn qyzǵanbaǵan abzal-aý.

Bıdiń sheshimine rıza bolǵan Kádir:

— Men de osyny aıtqan edim ǵoı saǵan... — dep ala shapan kıgen jigitti túsinistikke shaqyra oń qolyn usynady.

---