InfoHub Logo

Kásiporyn bastyǵyna berilgen syrttaı minezdeme

Osy minezdeme berildi, osyny usynýshy Elemes Toqaevqa. Sarysý aýdandyq turmys kombınatynyń dırektory. Malshylardyń jaǵdaıyn bilmegenimen mal ónimderin janyndaı jaqsy kóretin adam. Ásirese, maldyń etin, sútin qatty qadirleıdi. Qymyz iship qyzara bórtip, et jep eki ıyǵynan dem alyp júrýdi jek kórmeıdi. Jalaqysyn da jarty aı saıyn ýaqtysymen alyp turady. Saǵat kúndizgi ondarda keńsege soǵyp ketpeıdi degen kisiniń kózi shyqsyn. Biraq qaraýyndaǵylardyń istep jatqan jumysyn ashyq kózimen kórip qabyldady dep aıtqan kisi bolsa, jaǵyna jylan jumyrtqalasyn. Ózi úshin basqaǵa qaǵazǵa qol qoıdyrmaıdy. Aq qaǵazdyń betine qansha ırek salsa da bári óziniki. Ótirik aıtyp ne kerek, isiniń bir jaqsy jeri osy. Bireýdiń úıin úptep, aqshasyn súttep kórgen jeri joq.

Biraq sonda da jurt, ásirese, malshylar ony qatty qarǵaıdy. Sarysýlyqtar ony Eleke degenimen basqa jerlerdegi malshylar ony keleke etedi. «İshkeniń iriń, jegeniń jelim bolsyn!».«Ózińdiki ózine buıyrmasyn!», «Alǵanyń as bolmasyn!» desedi olar. Estigen qulaqqa jaman eken. Mundaı túrpideı sózder estigende kirpideı jıyrylǵanynmen amal ne, jarǵaq qulaǵyńdy kóp sózinen qalaı jasyrarsyń. Qarǵys atyp, nemese qarǵystan qaǵynyp ólgen adamnyń molasyn áli eshkim kórgen emes. Al eger ondaı adam óler bolsa, Elemes Toqaev bir-aq kúnde ishi basynan asyp, shytyr jegen ógizdeı aýnap, domalap áldeqashan jónin tabar edi. Kerisinshe qarǵystar Elekeńniń qaǵanaǵyn qarq etedi: sarysýlyqtardyń sanaǵynan da, sanatynan da qalyp kórgen emes mal soıylǵan jerden.

Jalpy Elekeńniń erekshe qasıeti, oǵan sóz daryp kórgen joq. Onyń bir qulaǵynan aıtqan sóz ekinshi qulaǵynan aǵyp ketedi. Qarǵys túgil, talaı úlken jıyndardaǵy eskertpeler de ony eleń etkizgen emes. Sondyqtan ishkeni iriń emes, qymyz, jegeni jelim emes, jambas, onyń bári Elekeńe arda zamannyń eń jumsaq ishke jaǵymdy taǵamdarynyń biri — aıtýly kondıterdiń qolynan shyqqan torttaı sińip, baldaı batady. Qala berse yrsıyp pisken bas ta, maıly jambas ta, qaıqy bas qazylar da, qystan qalǵan súr onyń sybaǵaly úlesi. Odan ol Túsken emes, qusqan emes. Áli bir qaqalǵan jeri joq. Tek bere ber, bere ber.

Minezdeme bolǵan soń bir jaqty ketpeı, Elekeńniń bar «qadir-qasıetin» túgel aıtqan durys. Talas boıyndaǵy qalyń malshy alǵanyn adaldap alyp úırengen jandar, bul olardyń ádeti. Eger qoıy qońdy, túıesi qomdy, sıyry áýkeli, jylqysy jaldy bolmasa, olar ondaı aryq maldy memleketke tapsyryp kórgen emes. Al Elekeńder malshynyn kıyn da, qasterli de enbegin kórip otyryp ony qadirlemeıdi. Elekeńder kóz jumbaıǵa salatyn bir jaman ádeti bar.

Mundaı minezdemede ony dáleldemese bola ma? Mysaly ol basqaratyn turmys kombınaty malshylarǵa arnap kıiz úı jasaıdy. Shynyn aıtý kerek, onyń da ýyǵy, keregesi, shańyraǵy bar. Árıne, «urynyń qatyny ózine laıyqty» degendi estigenderińiz bar bolar. Bular jasaǵan úıdiń de tazdyń basyna laıyqty kóbi bolatynyndaı baý-shýy bar. Baıaǵyda túnde qorqyp kele jatqan bireý aldynan qaraıyp kóringen úı syqyldy joq birdemeni kórip «mynaý úı me, shoshala ma, qudaıdan buryn osy ala ma?!» degen eken. Nesin aıtasyz. Elekeńderdiń jasaıtyny osy shoshalanyń aǵaıyny. Eger bul minezdemege senbeı kózimen kórgisi kelgender Jambyl oblysynyń «Qarakemer» sovhozynyń № 3 fermasyna barsyn. Byltyrǵy alynǵan úılerdi aıtpaǵanda bıyldyń ózinde bular Elekeńderden on shaqty úı satyp alǵan. Ony Elekeń bálsinip zorǵa bosatqan. Tórt qanat, bes qanat degen aty bolmasa qurqyltaıdyń uıasyndaı. Eger senbegender bolsa. sol jerdi bir sholyp ótsin. Onda ol úıler týraly túrpideı sózden basqasyn da estıdi.

Elemes-aý, Elemes,
Qylmysyń seniń elenbes,
Keler-keter bastyqtar,
Máńgi qalar el emes.
Ótirik qylman shyn sózdi,
Tyńdasańshy bir keńes...—

degen óleńdi de qulaǵy shalady. Elekeń osyndaı ańyz bolǵan mekemeniń basshysy.

Minezdemeniń basynda eger Elekeń úı jasaýshylardyń isin ózi qabyldady degenniń jaǵyna jylan jumyrtqalasyn delindi. Olaı deıtinimiz bul úıdiń baǵasy onsha qymbat bolsa, keregesine paıdalanǵany jas balanyń shynashaǵyndaı shybyq. Elekeń ony kórgen joq. Kóre turyp jiberse onda Elekeńniń kózin aqshel qaptaǵan. Al ýyqtardy tezge salyp qordaǵa kómip eshkim áýre bolmaǵan. Qaraǵaıdan tilingen reıkalardyń eki jaǵyn jonyp ýyq retinde usyna salǵan. Elekeńniń maquldaǵan, onyń bas ınjeneri Qalymbetov unatqan ýyqty keregeniń basyna tat'anda ol ortadaǵy shańyraqty emes, aıdalany, aspandy kózdeıdi. Ár taqtaı-ýyq ár jaqqa tartady. Al bul shoshalany turǵyzǵanda ol átesh bolar taýyq jumyrtqasyndaı súıirlenip shyǵa beredi. Al aıtyńyzshy! Elekeń syqyldy kózi bar kisi osyny kórdi dep aıtýǵa aýyz bara ma?

Elekeńder úıdi yqtasyn jerlerge arnap jasaıdy. Jel bolmasyn deńiz. Jel bolsa... Óı, aıta kórmeńiz. «Túıeni jel shaıqasa, eshkini aspanda kórersiń» degendeı, baıyrǵy kıiz úıdi jel qozǵasa, dalany jalǵyz kezetin jasandy qańbaǵyńyz osy bolady. Bul tymyq

Talas boıynda áıteýir ilinip tur, al jambyldyqtardyń Saryarqaǵa jibergenderi qaıter deseńizshi. İshin tartyp ulyǵan Saryarqanyń asaý jeliniń ótine qalaı shyǵar eken!? Osyny oılap salýǵa saǵanaǵy, shanshýǵa qalamdanbaǵan taqtaı-ýyǵy kelmeı jatqanda malshylar Elekeńdi qaramaǵanda, aınalady deımisiz. Toqaev pen Qalymbetovtiń óndiristik talǵamy osyndaı jylymshy eken. Al Sarysý turmys kombınatyn basqaratyn Jambyl turmystyq qyzmet kórsetý basqarmasyndaǵylar ázirge kıiz úı jasalynǵany týraly málimetti jınap otyrǵan kórinedi. Munyn ózi Elekeńderdiń aq degeni alǵys, qara degeni qarǵys bolady degen sóz.

Olar jasaǵan úılerdiń kıizi de jetpeı, elik aýyzdanyp ketedi. «Terisin sypyrǵan túlki qabyrǵasyndaı yrsıyp turǵanyn shirkinniń» dep traktorıst Nurjaýovtyń aıtqanyn átteń Toqaev pen Qalymbetovter estise-aý, shirkin. Biraq talaı aıtylǵandyqtan, talaı estigendikten olardyń qulaǵy osy kezde kóńge aınalyp ketken. Sonymen shı kerege, qaraǵaıdan jonylmaı, tilingen taqtaı ýyqty úı ýyqqaptaı shoqıa qalǵanda, shoshymaı tura almaısyń. «Et degende bet bar ma?» deıtin Elekeńniń et, maı jasaýshylarǵa jasaǵan úıi osyndaı.

Minezdeme Toqaevqa jáne onyń qyzmettesterine oblystyq, partıa, sovet oryndaryna usynýy úshin berildi. Malshylardyń arasynda bolyp, úıdi kózimen kórgen minezdemeni qurastyrǵan Toqaevty qatty qurmetteýshi Balbaqtyń ózi.

1967

---