InfoHub Logo

Biz ol kezde aýdan ortalyǵynda turatynbyz. Áljýaz naýqasshań sheshem ekeýmiz ǵanamyz. Ákem enbek armıasynda da, Hasen aǵaıym maıdanda.

Kúz kezi. Az kúnde oqý bastalady. Aman bolsam, bıyl jetinshi oqımyn.

Bitpeıtin uzaq soǵys halyqtyń tıtyǵyna myqtap jetken. El jese asqa, kıse kıimge jarymaı, shyqpa janym shyqpa dep, áreń jan baǵyp otyrǵan qıyn kez.

Bir kúni bizdiń úıge osy aýdandaǵy Oktábr kolhozynyń shoferi, sheshemmen aǵaıyndas Ákimjan deıtin adam kelip qondy. Qasynda eki-úsh joldasy, bir jarym tonnalyq gazıktiń kýzovyna basyp alǵan on bes shaqty qoılary bar.

Ákimjan Almatyǵa barady eken. Kolhozǵa ony-muny bul arada tabylmaıtyn zattar ákelmek. Qoı kolhozdyń jáne jeke menshiktiń bazarǵa satýǵa alyp bara jatqan qoılary.

Qazir el ishinde mashına az. Almatyǵa ádeıilep baryp qaıtý kimge de bolsa ońaıǵa túspeıdi.

Shaı ústinde sheshem Ákimjanǵa:

— Sen myna Shákirjandy ala ketseń qalaı bolady? Baryp, qala kórip kelsin. Qoıshylarǵa qosyp qoıǵan birdi-ekili qoı bar edi. Sonyń birin ala baryp satyp, ústine kıim alyp kelsin. Az kúnde oqýy bastalady, ne syrt kıim, ne aıaq kıimi jóndi emes, — dedi.

— Barsyn. Tek mashınaǵa aqsha tólese bolǵany, — dep Ákimjan kúldi.

Sonymen Almatyǵa júrmekshi boldym.

* * *

Maslopromnyń atshysynan áreń degende bir aryq tory at surap minip, keshtetip, ar jaqta Jaǵataldyń boıyn kúzdep otyrǵan Aqan qoıshynyń úıine jetip keldim. Bizdiń amanat etip qosyp qoıǵan bir-eki qoıymyz osynda bolatyn. Sony birin ala sap, qaıta qaıtpaqpyn.

Aqan ózimizdiń jamaǵaıyn, bizdiń úımen kóńildes qaırymdy adam. Qulaǵy sarań esitedi. Meni kórgen jerden bar daýysymen sambyrlap (ol, sirá, jurttyń bári sarań estıdi dep oılaıtyn bolý kerek):

— Áı, qara támpish, nemenege keldiń? Shesheń tiri me? — dedi.

— Tiri. Qoı alǵaly keldim, — dedim men.

— Shesheń tiri bolsa, ol qoıdy neǵylasyń?

— Almatyǵa aparyp, satyp, ústime kıim alyp kıem.

Mynaý ne sandyraqtap tur degendeı Aqan bitıgen qyzǵylt kózderimen tesilip qarap qapty. Áńgimeniń egjeı-tegjeıin estip, biraq ılandy.

— Qalaǵa barsań, maǵan bir múshtek ákep bershi. Keıde temeki tartýǵa kazıtim bolmaı qalady. Múshtek jaqsy eken.

— Maqul, ákeń bereıin, — dedim.

Bul kezde kóz baılanyn ta ketken.

Attan tústim, shaı ishtim. Endi tezirek ketsem deımin. Jol toǵaıdyń ishimen ótedi, túnde júrýge bir túrli qorqynyshty.

— Nege asyqtyń? Otyr. Jap-jaqyn jer, barasyń, — deıdi Aqan. Meni tezirek jónelteıin demeıdi.

Sóıtsem, Aqańnyń ýaqytty soza túsýinde, ózinshe mán bar eken.

Ábden el aıaǵy tynshyǵan shamada Aqan taqıasyn bir yrǵap basyp qoıdy da, ornynan turdy. Men de turyp, Aqanǵa ilesip syrtqa shyqtym. Aı jaryq. Esiktiń dál aldynda toqtyqtan yńyranyp qoıyp, jýsap jatqan kileń aq qoılar. qan qoılardy onsha úrkitpeı, jaılap aralap, izdep júr. Neni izdep júrgenin bir ózi ǵana biledi. Men qarap turmyn.

Dúrligip qasha jónelgen eki-úsh qoıdyń bireýin Aqan bas saldy. Tyshqanǵa umtylǵan mysyqsha tez atylyp, sıraǵynan shap perip ustap aldy. Men qasyna keldim. Quıryǵy qazaqylaý nán aq qoı eken.

— Shesheńe aıtyp bar. Pýl bolatyn qoı berdim, — dedi Aqan.

— Raqmet, ata.

— Seni erterek jibermegenim bul qoıdy kerse, basshylar tanıdy. Sosyn kolhozdyń semiz qoıyn beripti degen sóz bolady, uqtyń ba?

— Uqtym.

— Uqsań min atyńa.

Mindim. Budan buryn talaı ret qoı óńgergen tájirıbem bar, erdi qoıǵa bosatyp, ózim jaıdaq saýyrda shoqıyp otyrmyn. Aqan qoıdyń aldyńǵy eki aıaǵyn tik sozyp kóterip maǵan ustatyp qoıdy. Qoı emes, tana dersin shirkindi. Artqy eki aıaǵy jerde turyp, aldyńǵy eki aıaǵy erdiń ústine erkin jetedi.

Boıy shaǵyn bolǵanmen Aqanda kúsh myǵym. Dáý qoıdyń bókse tusynan qapsyra qushaqtap aldy da, erdiń ústine qaraı kúshenip biraq atty. Aq qoı táıpaq bas soldat erdiń dál jotasyna baýyrymen top ete qaldy. Bularyn ne degendeı typyrlamaq bolyp edi, Aqan onyń typyrlaýǵa shamasyn keltirmedi.

Mújıgen aryq tory at nán qoıdy táltirektep zorǵa kótergendeı boldy.

Jol-jónekeı qoı typyrlap mazalamas úshin Aqan onyń aldyńǵy eki aıaǵyn bir qosyp, artqy eki aıaǵyn bir qosyp baılady. Baılanǵan aıaqtardy úzeńgi baýdy shıyrshyqtap orap, temir úzeńgilerdi meniń qysqa butyma shaq etip, aıaǵyma nyǵyzdap kıgizip berdi.

— Boldy. Jolmen aqyryn aıańda da, júre ber.

Úıden sál uzaǵan soń qaraýytyp taram-taram bolyp jatqan soqpaq jolǵa tústim. Osy jol meni eshqaıda bas burǵyzbastan týra aýylǵa alyp barady. Qazir kele jatqanym toǵaıdyń sheti áli. Keı jer jazań keı jer tómpeshikter. Attyń basyn erkine qoıyp berip, aqyryn aıańmen kele jatyrmyn.

Budan qatty júrýge tor atta shama da joq.

Aq qoı typyrlamaq bolsa, eńsemmen janshyp, basyp alam. Qoı emes, sıyr óńgerip kele jatqandaımyn.

Qaraýytqan qalyń toǵaı áli aldymda. Jol toǵaı ishinde birneshe jerde qara sýdy kesip etedi. Keı sýdyń tereńdigi attyń baýyrynan keledi.

Aqannyń úıi birtin-birtin alystap qala berdi. Endi ıttiń úrgeni de estilmeıdi. Aınala qulaqqa urǵan tanadaı tym-tyrys.

Mine toǵaı bastaldy. Qalbıǵan shoq - shoq taldyń qara túnek túbinde meni kútip jatqan pále bar tárizdi. Óte - móte urymtal tustardan tezirek ótip ketýge tyrysyp, tor atty ústin - ústin tebinem.

Aram qatqyrdyń maly, bir kezde tumsyǵynan jer tirep, súrinip kelip ketsin. Bir qalypty báseń júriske boıym úırenip, qamsyz kele jatqam. Aldymdaǵy qoı salq etip, aýyp, tússin de qalsyn. Mássaǵan kerek bolsa!

Qoı arystaı bolyp sulap jatyr jerde. Turamyn degenmen týra almaıdy — aıaqtary baılaýly. Men attyń ústindemin, ne isterimdi bilmeımin. Qoıdy qaıtadan qalaı óńgermekpin? Jalǵyz ózim ony myń jylda da erdiń ústine kóterip sala almaıtynym belgili.

Tústim jerge. Osynyn bári meniń kesirimnen boldy-aý dep, kúızeletin tory at emes, jaıylyp ólip barady. Qazir endi kesh, el jatyp ta qalǵan bolar. Jýyq mańda kómekke shaqyrýǵa jan joq.

«Ittiń ǵana maly!» dep, yzalanyp, tory atty tumsyqqa qoıyp kelip qalaıyn. Bátshaǵardyń tumsyǵy mundaı qatty bolar ma! Qolym tasqa tıgendeı bop aýyryp qaldy.

Aqanǵa qaıta barýǵa ol da alys.

Qyl shylbyrdy sheship aldym da, bir ushyn sereıip jatqan qoıdyń artqy býýly aıaǵynan baıladym. Sosyn ózim atqa minip, shylbyrdyń ekinshi ushyn taqymyma basyp, qoıdy jermen aǵash súıregendeı súıredim dyryldatyp. Jer tegis emes, oıly - qyrly. Tirideı jan qınaý kergen aq qoı móh, móh dep, mańyrap qoıady. Ózi aýyr - aq, tory at myqshıyp áreń súırep keledi.

Jerge túsip qoıdy ne boldy eken dep, qaraı bastadym. Sóıtsem, astyńǵy jaqtaǵy jerge súıretilgen qaptaly júnin alǵan terideı taqyraıyp shyǵa kelgen, yp-ystyq. Endi az súıresem, teriden teri qalmaıtyn. Qoı, bunym bolmaıdy eken. Taǵy da basym qatyp, oılanyp turmyn — ne isteımin? Qazir túp ishinde bul jolmen eshkim júre qoımaıdy, qudaı maǵan eshkimdi de kómekke aıdap kelmeıdi.

Qınalǵanda basqa qalaıda, bir aqyl keledi: tory atty jyqpaq boldym. Jyǵylyp jatqan attyń ústine qoıdy salyp, sosyn turǵyzbaqpyn.

Basqa aqyl taba almadym.

Seredeı atty jyǵý ol - daǵy ońaı sharýa emes. Áldekimderden kórgenim boıynsha attyń aldynǵy eki aıaǵyn qyl shylbyrdyń bir ushymen tar etip tusadym. Budan soń shylbyrdyń ekinshi ushyn artqy aıaqtyń shashasyna ilip alyp, úsh aıaqty birge qosyp býatyn adamsha shirep kep tarttym. Abıyr bolǵanda, at álsiz. Áýeli táltirektep, súrinshektep bardy da, gúrs etip qulady. Tek, masqara bolǵanda, qoıǵa jaqyn, qasyna qulamaı alystaý qulady.

Qoı bir jaqta, at bir jaqta. Men áreń jyqqan at qaıtadan turyp ketpesin dep, onyń basyn basyp otyrmyn. Qoıǵa qol sozyp jete almaımyn. Qap, qyrsyqqanda qymyran irıdi degen osy - ay. Qoıdy endi qalaı alyp kelem? Men turyp, bir adym attasam, at ta qarǵyp turady.

Al atty qoıǵa qaraı súıreıin desem, kúshim jetpeıdi.

Men endi qýlyqqa kettim. Atty aldamasam bolatyn emes. Ústimdegi fýfaıkamdy sheship aldym da, attyń kózin jaýyp qoıdym. Ózim endi attyń basyn baspaı, biraq saq otyrmyn. At týraıyn dese, áı, men mundamyn degendeı basyn tyrp etkizbeı, basa qalam.

Turam dep áreket jasaýy úmitsizdik ekenine atty ábden úırettim.

Dybysymdy bildirmeı, eppen turyp, qoıǵa qaraı ketip baram. Eki kózim atta. Ol eshteńe de sezbeıdi, jatyr sereıip. Qoıdy aıaǵynan tez súırep alyp keldim. At aldanǵanyn endi ǵana sezgendeı selk etip, basyn kóterip almaq boldy. Biraq kesh qalǵan edi...

Sulap jatqan attyń ústine qoıdy kóldeneńinen tóńkıtip salyp qoıdym. Sosyn tory attyń aıaǵyndaǵy tusaýdy sheship aldym. Endi turǵyzýym kerek. At súrinip - qabynyp turǵan kezde qoı aýyp túsip qalmaýyn jáne oılastyrdym.

— Shý!

Masqara bolǵanda, tanadaı qoıdy kóterip tory at týra alatyn emes. Bir-eki ret umtyldy da, kaıta jatty. Qamshymen osyp-osyp jiberdim. Yshqyna umtylyp, áreń degende turdy. Meniń jantalasyp súıemeldeýimniń arkasynda, qudaı ońdap, qoı aýmaı erdiń ústine dál toqtady.

Oı, qýanǵanym - aı!

Endi atqa ózimniń minýim muń boldy.

Álgi mańnan bıikteý tómpek taýyp, atty soǵan jaqyn tartyp, mysyqsha jabysyp jatyp zorǵa mindim. Sál ǵana ebedeısizdik jasasam, tolqyp áreń turǵan qoıdy aýdaryp alam.

Mine endi daǵdyly aıańmen taǵy da kele jatyrmyn. Burynǵydaı beıqam bolmaı, aldymdaǵy qoıdy eńsemmen janshyp basyp alǵam. Aýzy kúıgen úrip ishedi. Ózim birge qulap túspeıinshe qoıdan aırylatyn emespin.

Búgingi kórgen áýre - azabym, búgingi sharshaǵanym esimnen ómiri ketpes, sirá. Tún ortasy aýyp ketken shamada, esen-saý, úıge keldim.

El tegis uıqyda. Bizdiń úıdegi qonaqtar da pyryldap, uıqynyń raqatyna batyp jatyr... Tek sheshem oıaý. Meniń dybysymdy estip syrtqa atyp shyqty.

— Shákirjan, keldiń be, shybynym? Neǵyp keshiktiń?

— Aqan ońbaǵan tanadaı dáý qoı berip... — dep, men bolǵan ýaqıǵany baıandap berdim.

Sirińke shaǵyp qarasaq, qoıdyń bir qaptaly tap-taqyr kyzylshaqa, teriden shyp-shyp etip qan shyǵa bastaǵan. Sheshem basyn shaıqap kúledi:

— Áı balamysyń degen...

Kóp saý qoıdyń ishinde meniń qoıym bir búıregi tap - taqyr qyzylshaqa bolyp, ol da Almatyǵa keldi. Ózge qoıdan arkasy bir súıem ozyp, mal bazarynda turdy. Biraq basqa qoı túgel etip bolǵansha ol ótken joq. Qyzyǵyp almaq bolyp kelgender qaptalyn kóredi de, selk ete qalady:

— Buǵan ne bolǵan?

Ne bolǵanyn men aıta-aıta jalyqtym. Jurt bir túrli seni úsizdikpen tyńdaıdy.

Qolynda taıaǵy bar aqsaq kazak meniń qoıymdy kóp aınaldyrdy. Biraq baǵasyn apa qoılardan da kemitip beredi. Jáne bireý kelse qoıdyń jaraly búıirin taıaǵymen shuqyp kórsetip jamandaı bastaıdy.

Ózge eshkim almaǵan soń Ákimjan aq qoıdy, aqyry, soǵan satty. Qaıra» qoı óz baǵasyna satylmaı, jylap ketti.

---