InfoHub Logo

Shynyn aıtar bolsaq, Taqymbekti qyzyqtyrǵan Bıjannyń ózi emes, úıi bolatyn. Úıi bolǵanda da oǵan turýǵa emes, ebin taýyq esebin keltirip ony satyp jiberip, qarjysyn qaltaǵa basyp alsam dep arman etken-di. Taqymbektiń aram nıetin Bıjan qaıdan bilsin, kelgishtep júrgen ony keýdesinen ıtermedi. Sol arada ol «ıgi» tilegin de bildirdi. Dúnıe degen sez be eken, táıiri, ol basqa bitetin nárse emes pe dep te qoıdy sóz arasynda. Bir kúni Erkin aýyldyq Sovetiniń sekretary Taqymbektiń úılengen toıy bolyp jatyr degen sez de dúńk-dúńk estildi. «Tatý-tátti ómir súrý úshin» dep eń birinshi tosty Taqymbektiń ózi kóteripti desip júrdi jurt.

— Iapyr-aı, jol biletin jigit qoı,— desti taǵy bireýler.

— Bárekeldi, shynyn, syryn aıtqan ǵoı,— destik bárimiz de.

Toı-tomalaq ótip, jıyn topyr keıin biraz birine-biri boıy úırenip bolǵan soń Taqymbek sóz bastady:

— Bıjan, seniń úıińde kári ájeń qandy, ol bir úıde jalǵyz otyr. Al biz de kóp emespiz, shýlap jatqan bala-shaǵamyz joq, eki jerge shashylǵansha ájeń ózimizben birge tursyn,— dedi. Oıynda aramdyqtan dáneńe joq Bıjan muny quptaı qarsy aldy. Birge turatyn bolǵan soń joqtan ózgege kúdiktene bersin be, aramdyqty tilegenge bersin daǵy. Arada taǵy birneshe kún etip ketti. Taqymbek taǵy bir sóz bastady.

— Ájeńdi keshirip aldyq. Anaý jurtta qalǵan úı tozyp ketetin boldy, tozbaı turyp satyp jibersek qaıtedi. Bir som da bolsa artyq etedi ǵoı,— dedi. Oıynda aramdyǵy joq Bıjan muny da quptap qarsy aldy. Úı satyldy da ketti. Álbette, aqsha Taqymbektiń taqyr qaltasyn qalyńdatyp ketti. Aramdyq oılaǵannyń basyna kelsin, erli-zaıypty adam bolǵan soń Bıjan ony eseptep jatsyn ba, barlyq aqsha az-aq kúnde jumsalyp boldy,— dep júrdi Taqymbek. Sóıtse qaryzdanyp, qaýǵalanyp júrgen Taqymbektiń oıy basqa eken. Ol sát-sáttiń arasymen boryshynan qutylyp, shashynan kóp qaryzynan arshylyp aldy. Úı aqshasy zym-zıa ada boldy. Kerek dese, kempirge bir kóılek te kıgizbedi. Úıdi satyp jibergeni týraly ájesi renish aıtqanda da Bıjan oǵan:

— Úı bar ǵoı, osy jetpeı me,— dep jýanysh aıtyp edi, onysy oryndy da bolatyn.

— Kim biledi, shyraǵym, osy kúıeý balamnyń ózi syńsyńdap tur eken. Bir kúni kórpe-jastyǵymyzdy laqtyryp, syrtqa shyǵaryp tastap júrmese degenim ǵoı, ánsheıin,— dep bir kúdik aıtty ájesi.

Kóńilinde kirshigi joq Bıjan ájesine:

— Áje-aı, joqtan ezgeni aıtyp otyrsyz-aý,— degen-di. Bunyki de jón shyǵar deı saldy ájesi, ishinen.

Apta ótti, aı ótti. Biraq bular ZAGS-ke barmady. Bıjan ózderiniń ZAGS-ke qashan baratyndyǵyn oıyna bir túsip ketkende suraǵanda, oǵan Taqymbek: «Bul isti aýyldyq jerlerde aýyldyq Sovettiń sekretary ózi júrgizedi, ıaǵnı men ózim bilemin, jaza salarmyn, ıá sóıte salarmyn»,— dep jyldyrtyp jiberdi. Aýzyńdy ashsań senemin, ótirik aıtsań qudaı zaýalyńdy bersin demeı me, qazaq. Solaı daǵy.

Toı etkennen soń úsh-ishinde ornaǵan tynyshtyq dúnıesi bes-alty aıdan keıik byt-shyt bolyp buzyldy. Ol Taqymbektiń sottalyp ketken aǵasynyń áıelinen shyqty... Jeńgeı ara-tura syqsyńdap jylap otyratyndy shyǵardy. Kúıeýi ketkennen keıin tómennen týǵan balasyn taıaq kóterer qaýqary bolmasa da, uryp-soǵyp alatyndy shyǵardy. Bıjan baıqus aldymen buǵan ara túsip te júrdi. Munyn mánisi bylaı bop shyqty:

Aǵasy úıden uzap shyqqan soń-aq Taqymbek jeńgesi Urqıanyń taqymyna qol salyp, kóńil qosyp qalyp, nekeli kisideı tura bastaıdy eken. Aǵam kebin kıgen joq, kebenek kıip ketip edi, bir kún bolmasa bir kúni salyp jetip keler demepti. Aramy týǵan ishi áıeldi alystan izdemeı «jaqsyny jatqa jiberme» ádetinen shyqqan eken deıdi. Sondyqtan da Urqıadan týǵan bala Taqymbektiń qolynan eki eli túspeıdi eken. Urqıa ashý shaqyryp, jylap-syqtap otyratyn bolǵannan keıingi kórinis tipti tez-aq ózgerip sala berdi. Tipti adam aıtsa sengisiz, pasyqtyq edi.

Osy jerde taǵy bir jańalyq boldy. Bıjannan da bir bala dúnıege kelip, ińgálap jylap jatty. Qatyndar qazan-jarys jemedi, náresteniń aty Esenkeldi qoıylǵanymen, buǵan úı ishinde sheshesinen basqa qoshemet kórsetken, qýanysh qylǵan eshkim bolmady. Shildehana da jasalynbady. Eger bolǵan isti dál aıtar bolsaq, Taqymbek bala týylyp jatqanda jeńgesin qoltyqtap kınoǵa ketip qaldy.

Taqymbekter kınodan qaıtyp kelip, jergóktegi balany kórgen soń Urqıa solqyldap jylap qoıa bermesi bar ma? Býlyǵyp otyryp: «Maıly kúıeshe jabysyp endi aırylmaıtyn boldy, bul»,— dep qoıady. «Pushyqty tonaǵanyń jaman yrym» degendeı mynanyń ózi estir qulaqqa, aıtar aýyzǵa jaman. Bolyp jatqan oqıǵany syrttaı sholyp otyratyn kári áje ár nárseni-aq ańǵaryp qalatyn boldy.

Bir kúni jeńgesimen birge qydyryp kelgen Taqymbek Bıjanǵa qarap sóz bastady. Bekbatyrov bul áńgimeni de, ájeni keshirip kelerdegi, baıaǵy úıdi satqandaǵy jylpyń sózimen, dál sondaǵy daýys yrǵaǵymen jaıbaǵystap bastap ketti.

— Syımaı jatqan ne bar, Bıjan, kórpe-jastyq bolsa da az, eki-úsh jerge tósek salyp áýre bolyp júrgenshe Urqıa úsheýimiz bir jatsaq ta bolady ǵoı,— dedi. Bul sezdi estigende Bıjannyń júregi múzdap ketti. Degenmen Taqymbek bul oıyn júzege aqyry asyrdy...

Budan keıin mundaı sýyq sózderdiń talaı sumdyqtary estile bastady. «Sen jumysqa bara ber, Urqıa úıde bolsyn», «Sen tamaq iste, Urqıa el qydyryp kelsin» degen sıaqty sózder endi ap-ashyq, ap-anyq aıtylatyn boldy. Qysqasyn aıtqanda, Urqıa báıbishe, Bıjan toqal bolyp shyqty. Biraq bir jaman jeri Bıjan muny aýzy baryp eshkimge aıta almady.

Osyndaı sumdyqtyń bárine kónip kelgen Bıjan bir kúni shydamnan shyǵyp, ish qysasyn aqtaryp saldy. Aqtaryp salmaǵanda qaıtsyn, «ájeńdi úıden qýyp jiber» dep aýzy-murny qısaımaı, beti shimirikpeı Taqymbek soǵyp otyr. Bıjan oǵan mundaı azǵyndyqqa bara almaıtyndyǵyn ashyp aıtty. Taqymbektiń kekten tilegeni jerden tabyldy. Oǵan keregi de osy edi.

— Endeshe, balandy al da, ájeńmen ket!— dep, kórpe-jastyǵyn dalaǵa laqtyrdy. Neke kýáligi joq ekenin Taqymbektiń ózi biledi. Kári ájeniń baıaǵy kúdigi durys boldy, úsheýi keshede kózderi jaýtańdap qala berdi...

Al endi bıpazdap-sypaıylap aıtsańyz da muny ámeńgershilik demeı ne deısiz. Sonymen jurttyń nekesin qıatyn Taqymbek bul kúnderi jeńgesimen nekelesip jatsa kerek. «Estimegen elde kóp» degen osy bolady daǵy.

1953.

---