InfoHub Logo

Ákim de ákimdi kórip júrip Ázimbaıdaı ákimdi kórgenimiz joq-ty. Onyń baskqa kóp mekeme bastyqtarynan aıyrmasy ózinen joǵarylar aldynda jibekten de múnáıim bolsa, baǵynyshtylar aldynda Alataýdan qulaı aǵyp, dolyrqap jatqan Qaskeleń ózenindeı kúrkirep-sarqyrap júrip beredi eken. Múmkin, bul júıkesi qurǵyrdyń erekshe bir juqaryp, dombyranyń tyrnaqtan tozǵan ishegindeı byrt kete jazdap júretin kezderi shyǵar. Ondaı-ondaı bola beredi emes ıe!? Joq, tipti de olaı emes. Bıylǵy oqý jyly bastalysymen Ázimbaıdyń peıili tarylyp, kóńili jabyǵyp júrip berdi. Sodan keıin-aq qudaıdyń tarydaı kúnine boıaýdaı buzylatyndy shyǵardy.

Beker obaly ne, burnaǵy jyldyń qyrkúıeginde jas Gúljan ınstıtýttan jańa shyǵyp Qaskeleń mektep-ınternatyna kelgende Ázimbaı ıleýi jetken qaıyspaı, álde ıi qanǵan laǵmandaı sozylyp, kóktemgi Esildeı erip, Jaıyqtaı jaıylyp qarsy alǵan-dy'.

Qaryndasym qaraǵym, Surasa kelsem áredik, Qaryp-bele shyǵamyn,—dep óleńdetip kelip:— Ýa, qaraǵym-aı ekeýmiz de Esildiń jaǵasynan, Taıtóbeniń saǵasynan, sonaý astyǵy asyp, girdi basyp jatqan Qarótkeldiń teli ekenbiz,— dep jylmań qaqqan edi. Shúkirshilik, áıteýir eń bolmasa Gúljannyń ınstıtýt oryndyǵynan jada shyqqan, ómirden habary joq kezinde jyly lebizdi adamǵa kezdeskeni qandaı jaqsy! — dep kórip júrgender Ázimbaıdyń qareketine súısinip te, súıinip te qalǵan bolatyn. Ol kezde ótkelegi kóp ómirdi Gúljannyń kitaptaǵydaı túsinetin kezi. Ol geografıa páninen sabaq bere júrip, tórtinshi klasta tárbıeshilik qyzmet atqardy. Gúljan oqýshylarǵa, oqýshylar oǵan úırenisip, baýyr basyp ketti. Alǵashqy oqý jyly kóp kemshiligi bar jas muǵalimge osylaı Jetisý qysyndaı jaıly tıdi. Dırektor da maı bolyp erip ketpegenimen, mamyr aıynyń solqyldaq kek shybyǵyndaı ıkemdi boldy. Jańa mekenniń, jaqsy bastalǵan jumystyń qyzyǵymen júrgende, bir jyl degenin, ne, ótip te ketti.

Qyrkúıek týyp, jańa oqý jyly bastalǵanda Gúljannyń maıdaı erigen Ázimbaı aǵasy kóndeı qurysyp, boıaýdaı buzyldy. Oǵan jas muǵalimniń júris-turysy unamaı, otyrǵany opaq, turǵany sopaq kerindi, tipti esikti ashyp janqanyna deıin sóz ete berdi. Aqyry «kóp qyshýdyń arty bir shıqan» degendeı, bul Ázimbaı kóńiliniń bulttanýy eken, endi Gúljannyń jón sózi de teris bolyp, Ázimbaı arqanyń aq boranyndaı tútep shyǵa keletindi shyǵardy. Buǵan ne bolyp qaldy degendeı muǵalimder Ázimbaı minezine tańdanbaı tura almady. Sóıtip júrgende bir kúni Gúljannyń ótken jylǵy klastaryn tartyp alyp, óziniń áıeline berdi. Óıtpegende she, Urqıa — Ázimbaıdyń áıeli, anaý-mynaý emes, kelimdi-ketimdi kisisi bar, bala tárbıeleýge ýaqyty bola bere me, sondyqtan tártipke túsken, bastyqqan balalardy basqarýy tıis qoı. Al mektep esigin jana ashqan, aýzyń qaısy dese murnyn kórsetetin momyndar men otyr deseń túregeletin qazan buzar otbasynyń tentekterimen ol áýre bolyp júre me!? Onyń ústine qolda turǵanda, máýreti júrip turǵanda júndeı tútip jibermegenine myna jurt raqmet aıtsyn. Mekteptegi otyz shaqty muǵalimdi ashsa alaqanynda, jumsa jumyryǵynda ustaı almasa, onda dırektordyń áıeli bolyp neme kerek!? Sondyqtan birinshi klastyń tárbıeshiligin Gúljanǵa ıtere salyp, onyń bas bilgen taılaqtaı balalaryn alyp, aspandy tanaýymen tirep tarta berdi.

İshteı renjip qalǵanymen, Gúljan ony syrtyna shyǵara almady. Óıtkeni narazy bolǵanda ne, buǵan nazar salatyn Ázimbaı aǵasy óz qulqyny jaqyn ekenin anyq baıqatyp, áıeliniń sóziń ashyq sóılep ketti. Sonymen Gúljan biteý jara bolyp, ishten tyndy. Múmkin, ol ishinen «tamaǵyńa tas tyǵylsyn, qaınaǵan qazan baýyryńa tógilsin» dep qarǵystaǵan da shyǵar, biraq Ázimbaıdyń tamaǵyna turǵan eshteme joq, sarymaı salǵan kúrish botqadaı túpki búıeninen ishken-jegeni bir-aq tabylyp jatty...

Gúljan úndemegenmen, úıdeı páleden qutyla almady. Arada eki aıdaı ýaqyt etkende Ázimbaıdyń pıǵyly qaıta buzylyp, Gúljandy qaıta qyryna aldy. Aıtqanǵa kónip, aıdaýǵa ońaı júretin jas muǵalimniń klasyn taǵy tartyp almaq boldy. Áıelin rıza Ázimbaı endi qaryndasyn qaıyl qylmaq edi. Biraq qansha úndemes bolǵanymen, bul joly Gúljan qarsylyq bildirdi. Qarsylyq bildirmegende qaıtsyn, ol klastarǵa barý úshin orys tilin jaqsy bilýi kerek edi, onyń ústine ınstıtýttan jańa keldi, tájirıbesi az, osyny oılastyra kelip ol barmaýǵa bel baılap edi.

Ázimbaıǵa oıyn ashyq aıtqany úshin Gúljan kinály bolyp shyqty. Dırektor qańtarda jaraǵan býradaı qabynyp-shabynyp ketti.

— Aýzyńnan ana sútiń ketpeı jatyp betime kelesiń, sendeı japalaqty jarǵa jabystyramyn,— dep, Gúljandy tarpa bas saldy. Aqyry adýyndy dırektor onyń klastaryn pensıada júrgen qaryn-bólesi Qalbıkege tartyp alyp berdi, Gúljan jarty stavkamen jar basynda qaldy. Endi bolar-bolmas jel tursa jardan ushyp sýǵa keteri anyq kórinip turdy. Munyń ózi «bireýdiń kekirigi maıdan azsa, bireýge taptyrmaıdy qara keje» degen sıaqty bolyp shyqty. Tipti dırektor, onyń áıeli, jaqyndary árqaısysy bir jarym stavkadan ala turyp, onyń ústine Gúljannyń kúlshesin qosa alyp, jegenshe jeýdiń qamynda boldy. «Mynaýymyz durys emes-aý» degen eshqaısysy bolmady, Gúljan sıaqty keıbireýlerdiń aıtýǵa batyly barmady. Sóıtip Ázimbaı quıryǵymen dıirmen tartyp jatty...

Al bul kezde... Ne bul kezde? Bul shaqta Qalbıke sıaqtylardyń kóńilin aýlaý Ázimbaıdyń isin qyryn ketirdi. Qaryn-bóle Qalbıkeniń vedomostaǵy aty-jóni bolmasa ınternatqa esigin kórmedi. Bul jumysty eri Erdenbaı atqarǵan boldy. Al Ázimbaı bolsa jaýyr atty jaba toqyp, «jalǵannyń áli japalaqqa jetedi» degendeı, kúshi Gúljanǵa jetip júrip jatty...

Naq sol bir tárbıeshisiz klastar bet-betimen ketip qańǵyp júrip, altynshy klastyń Nurlan degen shákirtin mashına basyp, áke-sheshesin máńgi qaıǵyǵa batyryp ketti... Bul bir qaıǵyly isten habarlanǵan tárbıeshi Qalbıke kishkentaı Qaskelende ınternatty eki saǵat tappaı júrdi...

Al Gúljan bolsa, oblystyq oqý bólimine, oqý mınıstrligine muńyn shaǵyp kárip edi, bári de «seniki teris» demedi, jaqsy sózin aıtyp, telefon tegermegin birer ret burap, sonymen tynysh tapty. Gúljannyń joǵary oqý oryndaryna barǵanyn estip qalǵan Ázimbaı bul kúnde:

— Qarabet, meńi jamandaýǵa qalaı aryń bardy,— dep, oǵan arsyzdyqpen ursýmen júr. Al Qaskeleń mektep-ınternatyndaǵy zańsyzdyqtardy, arystaı bolyp emgen balany bile turyp Qaskeleń aýdanynyń basshylary «ol kezde Ázimbaı naýqas edi» dep sıpaı salyp otyr. Qatty aıtsaq ǵapý ótinemiz, eger osy is aýdan basshysy Maqanovtyń basyna tússe qaıter edi? Qoı, beti aýlaq, ondaı bolmaı-aq qoısyn, qaıǵyly hal ózimen ketsin. Onda Ázimbaıdy dáp qazirgideı eshkim osylaı alshańdatyp qoımas edi.

Al qazir she, qazir Ázimbaı arqasyna tıgen jumsaq alaqandy sezedi bilem, Gúljan sıaqtylarǵa azýyn shyqyrlatyp, kózin alarta túsedi. Muny estigen pedagogıka ınstıtýtynyń stýdentteri: «Ázimbaıdyń qolyna túsire kórme!»— dep zar qaǵyp júr, Ras-aq, Ázimbaı sıaqty ákimniń qolyna túspegen... Al bul kúnde Ázekeń:

— Men jaman emespin, biraq álim japalaqqa jetedi!— dep qodyrań-qodyrań etedi. «Jamannyń áli japalaqqa jetedi» degen osy daǵy.

1959.

---