InfoHub Logo

Ámir Temir tarıhtaǵy jer júzin baǵyndyrǵan eń iri qolbasshylardyń biri. 1336 j. Kesh aýylynda týylǵan. Jaqsy tálim alǵan Ámir Temir 1370 j. Samarqandta taqqa otyryp Máýrenahrdyń bıligin qolyna aldy. Qytaımen Delıge deıingi búkil Azıany, Irak, Sırıa jáne Izmırge deıingi Anadolyny basyp aldy. Qytaıǵa joryqqa bara jatyp 1405 j 20 aqpanda qaıtys boldy. Qabiri Samarqandta. Óte danyshpan jáne uly ámirshi bolǵan. Óte kóp medrese jáne kitaphanalar ashtyrǵan.

^{Ámir temirdiń kesenesi}

Shaǵataı Memleketiniń quramyndaǵy Tashkenttiń ákimi bolǵan ákesi Taraǵaı, ataqty Naqshı sheıhy Ámir Kúlaldy qurmetpen jaqsy kóretin. Ámir Kúlal Ámir Temirge shákirtterinen Shámsáddın Kúlaldy ustaz qylyp taǵaıyndady. Samarqandtaǵy kesenesinde bas jaǵynda eshqashan janynan ajyramaǵan ustazy Mır Bereke, dál aldynda Ámir Kúlaldyń balasy Omar jatyr. Ámir Temirdiń jastyq shaǵynda bir qaqtyǵys kezinde attan qulap oń aıaǵy zaqymdanyp, jaramaı qalady. Oń qolynyń eki kishi saýsaǵy synady. Osyǵan baılanysty, ásirese dushpandary ony Tımýr – Lang (parsysha -Aqsaq Temir) dep atap ketedi. Onyń ústine 1941 jyly Keńes Úkimeti tarapynan qabiri ashylǵan kezde, 1,70 metr boıymen, oń aıaǵy aqsaq bolǵan denesin kóredi. Qabiriniń syrtynda «Mazarymdy ashqan adam menen de qorqynyshty bir dushpanǵa tap bolady» dep jazylǵany aıtylady. Qazba jumystarynyń ertesine Gıtler Keńes úkimetine shabýyldaıdy.

Ámir Temir 34 jasynda Belh bıleýshisi boldy. Shyńǵys hannyń urpaǵynan bolǵan bir qyzǵa úılengeni úshin Gýrgan (Kúregan - hannyń kúıeý balasy) ataǵymen tanyldy. Otbasylyq abyroıyn arttyrdy. Jurttyń ózin Shyńǵys hannyń izbasary dep tanyǵany úshin, búkil Túrkistanǵa (Orta Azıaǵa) bıleýshi bolyp Uly Túrik handyǵynyń taǵyna otyrdy. Sonymen qatar Shyńǵys hannyń orynsyz joıyp talqandaǵan qalalaryn qalpyna keltirdi. Basynda qoldaý kórsetken Altyn Orda hany Toqtamys oǵan qıanat etken kezde baryp memleketin qulatty. Bul tarıhshylardyń aıtýynsha Ámir Temirdiń eń úlken qateligi boldy. Osynyń arqasynda orystar osy jerlerge deıin jaıylyp úlken memleket qura alǵany aıtylady.

---