InfoHub Logo

Iá, bul da demin ishine tartqan qatýly qazaq tarıhynyń qankeshti bir paraǵy. Bordaı deıtin ájemizdiń basynan ótken qıly oqıǵalar. Bolǵan jaıdy bolǵan kúıinde baıandap berýdi jón kórdik.

Ótken ǵasyrdyń jıyrmasynshy jyldary. Arqanyń qysy arqyrap turǵan ýaqyt. Elge oba deıtin dert tarap, bir tóbeniń aınalasyn qystap otyrǵan aǵaıyndy tórt shańyraqtyń otaǵasy, úlkenderi baýdaı qyrylady. Bordaı ájemizdiń kúıeýi, tórt aǵaıyndynyń kenjesi Tasbolat ta qaıtys bolyp, jesir qalady. Onymen qosa Tasbolattyń basqa aǵalarynan qalǵan on jasqa tolmaǵan balalardyń ózi jıyrmaǵa jýyqtaıdy. Oǵan óziniń usaq balalaryn, ózge eresek balalardy qosqanda qyryqqa taqaý jan qalady. Bas qalqalary — Bordaı ájemiz jáne Tasbolattyń tuńǵyshy 20 jasqa endi ilingen Baıdilda Bireýdi bireý bilmeı máńgirgen, árkim janyn saqtap qalýǵa qam qylǵan zaman. Sonda Bordaı ájemiz munda esh týysy joq panasyz qalǵan balalardy bir jaǵy obadan alyp qashyp, bir jaǵy atalary ósken jurtqa aparmaq bolady. Túrli jaǵdaımen Arqaǵa aýyp kelgen tórt aǵaıyndynyń ata mekeni Syr óńiri eken. Endi mynaý Arqadan sonaý Syrdyń boıyna barmaq.

Átteń, osy kúnniń kóligimen bir-aq kúnde jeter jer ǵoı deısiń. Shıqyldaǵan saraýyz balapandardyń birin-birine mingestirip, birin kebejege salyp, biri jaıaý degendeı shubyrtyp kóshken kósh 3-4 aı jortady. Ondaǵy azap pen qasiretti adam aıtyp taýysqysyz. Balalar shetinen shetineıdi. Tipti túıedegi kebejege salyp qoıǵan Bordaı ájemizdiń Aısulý, Kúnsulý deıtin eki qyzy bir-birine asyp qaraımyz dep birin-biri túıeniń astyna alyp túsip opat bolady. Jol boıy adam kómip otyryp aryp-ashyp, ólip-talyp Syrǵa jetkende álgi adamdardan 7-8-i ǵana qalypty. Kelgen soń aýa jaqpaı taǵy ólip, eń sońynda Bordaı ájemiz, Baıdilda, úsh-tór jasar bir bala jáne omyraýdaǵy sút kenjesi Sádýaqas qana qalypty. Biraz ýaqyt ótip úırenisip, «endi ólim osymen toqtap qalar» dep úmittenip otyrǵanda kóshti bastap kelgen Baıdilda da qaıtys bolady. «Ja-jas bolyp onshama jerden bu jaqqa balalardy bastap qalaı keldi eken?» degen eldiń sózi tıdi me, kózi tıdi me, Baıdildam aýyrmaı-syrqamaı qaıtys boldy ǵoı, qarǵam!» deıtin kórinedi ájemiz.

Qabyrǵasyn qaıystyrǵan qaıǵyny kóterip, qalyń jurttyń ishinde bular da tirshiligin jalǵaıdy. Sol Syrdyń boıynda 1941 jylǵa deıingi qazaq ne kórse sony kórip ómir súrip jatady. İshińiz sezip otyrǵan shyǵar, aıaq astynan burq ete qalǵan alapat soǵys ájemizdiń jalǵyzy Sádýaqas pen qaıynyn soldattar qataryna ilip áketedi. Bordaı ájemiz máńgirip qalypty deıdi sonda. Balasyn qushaqtaǵan qoldary tas bolyp qatyp ún-túnsiz otyryp qalypty...

Sádýaqas ketkende úıde bir jylqy, bir sıyry bar eken. Bordaı ájemiz sol ekeýin kúndiz-túni kúzetedi deıdi. Bireý-mireý alyp ketedi dese kerek, «Sádenniń aty, Sádenniń sıyry» dep olardy úıge kirgizip alypty. Qora emes, úıge. Sýdy alys ózennen ıinaǵashpen ákelip sýaryp, keıde tipti qushaǵyna balta qystyryp ózi bosaǵada jatady eken. Bireýge qaraly qaǵaz kelip jylap, bireýdiń jaraly uly kelip jylap, el kúndi kúnge, túndi túnge jalǵap jylaýdan kóz ashpaǵan aýyr kezeń. Kóp ýaqyt ótpeı-aq qaınysy jaıly da qara qaǵaz kelipti. Qaıǵy onan saıyn qalyńdap, úreı onan saıyn údep Bordaı ájemiz de qudaıdyń qutty kúni jylaýmen bolady eken.

Bir kúni keshte Bordaı ájemizdiń úıine kórshileri kirip keledi. Ornynan atyp túregelgen ájemizge qýanyshty habar aıtady. «Sádýaqas, Sádenińiz keldi, apa!» — dep súıinshileıdi. Sol kezde kútpegen oqıǵa oryn alady. Ájemiz talyp qalypty. Keıin ózi aıtady eken: «Bir esimdi jısam, qazan jaqta adamdar júr eken. Sádenime saqtap júrgen sarymaıym bar edi, sony urlap jatyr eken dep ornymnan turaıyn desem qozǵala almaımyn. Odan qaıta uıyqtap ketippin. Tún bolyp ketipti. Esimdi endi tolyq jınap qalǵan sekildimin. Baǵana kelgenderdiń sózi esime tústi. «Sádenińiz keldi!» dep edi ǵoı. Sádenim meniń tósegimniń aldynda jatatyn. Kelse sol jerge jatady ǵoı dep qarasam, qudaıym-aý, jatyr sol jerde! Qoryldap uıyqtap jatyr. Sener emespin. «Sádenińmin» dep kelip Sádenniń atyn alyp ketkeli júrgen bireý bolmasyn, — dep oılap qoıam. Sodan keıin tósekten túsip aqyryn aıaǵyn sıpalasam Sádenim sekildi. Sádenniń oń jaq aıaǵynda bala kúninen qalǵan bolmashy ǵana aı sekildi tyrtyq bar edi, qolyma sol iline ketpesi bar ma! «Sáden-aý, Sádensiń be?» desem «Apa, men keldim» deıdi. Qudaı-aý, shyn eken. Qushaqtaı bergenim sol edi, men beıshara qaıta talyp qalyppyn ǵoı…».

Sóıtip, ájemiz jalǵyz ulymen qaýyshady. Ary qaraı órkendi ómir bastalady. Sádýaqas Kúlásh degen tárbıeli, kórgendi qyzben úılenip, ekeýi analaryn ómiriniń sońyna deıin alaqandaryna salyp álpeshteıdi. Cádýaqas ta aınala jurtqa aıaýly, kisilikti, eren azamat eken. Qudaı tilegin berip urpaqtary ósip-órkendeıdi. Qazir qara shańyraǵy tamyry tereń, japyraǵy jaıqalǵan terekteı máýeli áýlet. Qyzyldorda oblysy Syrdarıa aýdanynda turady.

On qursaqtan bir jalǵyz qalyp, bir jalǵyzy soǵysqa ketip, Alla aman saqtap qalǵan Bordaı ájemizdiń Sádýaqasynan qaıta qaýlap ósken órender, Tólegennen tórteý, Sansyzbaıdan beseý, Rábıǵadan alty bala ómirge kelip, olardan nemere-shóbereler tarap qazir de bir qaýym elge aınalǵan.

***

Syr súleıi, aryndy aıtys aqyny Nurmat Mansurdyń úıinde otyrǵanda anasynyń aǵytylyp aıtqan osy áńgimesi kókirekke kóp salmaq saldy. Mine qyzyq, osy oqıǵany baıandaǵan Nurmattyń anasy Rábıǵa sol Sádýaqastyń jalǵyz qyzy eken. Kókeıimnen ketpeı qoıǵan osy áńgimeni kópke jetkizýdi mindet sanadym. Ótken-ketkendi áńgime qylǵanda Bordaı ájemiz: «Men qansha jylasam da Allaǵa esh nalyǵan emespin, jalynyp jaqsylyq suraı berdim. Keıin oılasam Alla bergen jaqsylyq degen sol kúsh-qýat eken ǵoı…» deıdi eken. Úzile jazdap jalǵanǵan tekti áýlettiń oshaq oty mazdaı bersin! Qudireti kúshti Alla taǵala analar júreginiń qýatyn arttyra bergeı!

---