InfoHub Logo

Ýnıversıtet bitirgen soń jumysty bir jyl izdedim. Durysy ózim izdegen joqpyn ákem izdedi. Oqýdy jańa bitirgen, oń-solyn tanymaıtyn men sıaqty kishkentaı ǵana túıirshikti kim kózine ile qoısyn. Sondyqtan úıde otyryp ákemniń ákeletin jańalyǵyn kúttim. Eki aı degende habar jetti. Ádettegideı úıge asyǵys kirgen ákem jańalyǵyn qysqa qaıyrdy.

— Qyrkúıektiń jıyrmasynda mektepke jumysqa shyǵasyń.

— Nege men birinshi qyrkúıek kúni barmaımyn? — dep shar ete qaldym. Shynynda qalypty mektepterde solaı ǵoı. Jaratylysynan sózge sarań ákem bul joly da kóp sóılemedi.

— Qujattaryńdy aparyp ótkiz. Jańadan ashylǵan mektep.

Ákemniń sózi talqylanbaıdy, artyq suraq qoıý bos áýreshilik. Úndemeı meken-jaı jazylǵan bir tilim qaǵazdy qolyma ustatyp aýylǵa ketti.

Shyǵyp bara jatyp:

— Ýaqytyly bar, keshigip uıatqa qalyp júrme, — dedi. Onyń aıtqysy kelgeni basqa edi. Uıatqa qaldyryp júrme!

Erteńine aıtylǵan mektepke keldim. Sary-kók ǵımarattyń janynda bir qylpyq joq. Esiktiń aldyna taqtaıdaı tegis oıýly tastar tóselgen. Qop-qońyr sońǵy úlgidegi plasık terezelerdi áldekimder jýyp jatyr. İshke kire bergende aldymnan orta jastaǵy áıel shyqty.

— Á, jańadan keldiń be? Qujattaryńdy ótkizgen soń jumysqa kiris, — dep tereze jýyp jatqandardy nusqady.

Túsinikti. Jıyrmasyna deıin munda tazalaý, syrlaý jumystary júredi eken. «Qabyldaý bólmesi» degen esikke jettim. Hatshy qyz aıaǵymnan bastap, basyma deıin súzip ótti de:

— Dırektor joq. Qarama-qarsy esikte áıeli otyr. Soǵan bar!

Júre jaýap bergen ol qolyna aınasyn alyp, betine opa jaǵa bastady. Amalsyzdan hatshy nusqaǵan esikke bettedim. Ashyq tur eken. İshinde basyna gúldi shálini daǵaradaı etip oraǵan, qońyr kóıleginiń syrtynan barqyt jeńsiz kıgen áıel áldebir qaǵazdarǵa shuqshıa qarap otyr. Ashyq turǵan esikti tyqyldattym:

— Kimsiń? — dedi ol basyn kóterip.

— Jumysqa... Qujattarymdy tapsyrýǵa keldim, — dedim úzip-julyp. Áıeldiń kók kózi óńmenimnen ótip ketti. Durys sóıleı almaı shashalyp qaldym. Aýyldyń saýynshy áıelderi sıaqty kıingenimen, sózi óktem.

— Aty-jóniń kim? Qujattarymdy qolyna ustattym. Áıel ústeliniń shetinde jatqan qyzyl kitapshany ashyp, biraz aqtaryp otyrdy. Álden ýaqytta kıiz kitabynan izdegenin tapqandaı bir betine shuqshıdy:

— Á, Erdostyń adamy ekensiń ǵoı. Hatshy qyzǵa ótkiz, — dep qolyma qujattarymdy qaıta berdi.

Úndemegen kúıi shyǵyp, hatshy qyzǵa qaıta keldim. Endi baıqadym, bir qarys ıýbka kıgen qyz kóziniń aınalasyn túgel qorshap boıap tastapty. Shashynyń tóbesin qysqa etip qıǵan, uzyndyǵy ıyǵynan tógilip tur. Bos ýaqytynda sylanyp otyratyn sylqym ǵoı dep túıdim. Jasy menimen shamalas qyzdyń aty Ásel eken.

— Jiberdi ma? Ózi osy jerdiń hanshaıymy sıaqty. Bılep-tóstep barady.

— Dırektorymyzdyń dırektor degen aty ǵana, áıeli bastyq, — dedi jaqtyrmaı. Kim týraly aıtqany belgili.

— Dıplomyń bar eken, — dep ernin tushtıtty.

— Men úsh jyldan keıin alamyn. Informatıka, — dep qoıdy. Dıplomymdy odan buryn alǵanyma kinálaǵandaı tyrjıdy. Qylyqtary jasandy.

— Jeke paraqshaǵa jıyrma teńge. Qujattaryńdy rettegenim úshin maǵan jıyrma teńge beresiń.

— Sabaq qanshasy bastalady? — dep suradym elý teńgeni berip jatyp.

Qyzmeti aqyly hatshyny birinshi ret kórýim.

— Qazir oqýshylardy, muǵalimderdi qabyldaý jumystary júrgizilip jatyr. Endi bir aıda bastalyp qalar.

Bir jyl kútken shydamymyz, bir aıǵa jeter dep keri buryldym.

Qyrkúıektiń aıaǵynda degen jumysyma jeltoqsannyń basynda bir-aq shyqtym. Osy ýaqyt aralǵynda ákeme kúnde qońyraý shalamyn:

— Qashan?

— Kút! Ózderi habarlasady.

Tańerteńnen keshke deıin uıqyny qandyryp, teledıdar kórý ermegime aınaldy. Jalqaýlyq ıyǵyma jatyp aldy. Túnimen teledıdar qarap, kúndiz uıyqtaıtyn ádetim. Tek tamaq ishý úshin turamyn. Osyndaı mańyzsyz kúnderdiń birinde telefon shyryldady. Ásel eken.

— Seni dırektor shaqyrady.

Barymdy kıip mektepke shyqtym. Kire bergende dálizden tátti ıis shyǵady. Ashana tómende bolsa kerek. Oqýshylardyń abyr-sabyrymen mektepke jan kirip qalypty. Áselge keldim. Bas ızep, dırektordyń kabınetin nusqady.

İshten:

— Kire ber! — degen daýys shyqty. Dırektordy kórgende kúlip jibere jazdadym. Kishkentaı boıly, tyǵynshyqtaı. Ótkendegi sháli oraǵan áıelden aýmaıdy. Erli-zaıyptylar bir-birine uqsaıdy degen ras-aý.

— Saǵat bólip qoıdyq. Arsha ápkeńe bar, sol biledi, — dep kózildiriginiń ústinen qarady dırektor. Óziniń qaramaǵynda jumys isteıtin meni bir kórý úshin ǵana shaqyrǵan sıaqty. Arsha ápkemniń syqpyty túzelip qalypty. Draptan tigilgen kostúm-úbkasy ózine qonymsyz kórindi. Maǵan tanys kıiz kitabyn ashyp, paraqtap otyrdy.

— Toǵyz saǵat, úıirme, — dedi.

— Ne úıirme, jospary bar ma? Baǵyt-baǵdar kim beredi?

— Aınalaıyn, bul jańadan ashylǵan mektep. Sen saǵattyń tabylǵanyna qýansańshy.

— Maǵan tolyq júktememen jumys isteısiń dep aıtty ǵoı.

— Kim aıtty? — degen Arsha ápkeıimniń kózi shytynap shyǵa keldi. Ózim ımenip qaldym.

— Erdos aǵa, — dedim ózinen estigen aǵamdy aıta saldym.

— Á, kishkene shyda! Yńǵaıyn keltiremiz, — dedi lezde jibip.

Mektepte bir aı bos júrdim. Baǵyt beretin adam tabylmady, meniń jumysta júrgen-júrmegenimdi tekseretin eshkim baıqalmady. Bir mezgil mektepke kelip muǵalimder bólmesinde otyryp-otyryp ketemin. Tipti, jospar jasap otyrǵan qyzdarǵa qarasam ishim kúıetin boldy. Ózimmen birge oqyǵan Saltanat pen Gúldara osynda eken. Jýrnaldaryn kóterip kabınetke kirip bara jatady. Ekeýi ildebaılanyp júrip bitirgen bolatyn ýnıversıtetti. Al men kúndiz-túni kitap jastanyp júrip qyzyl dıplom alǵan adammyn. Jumysqa kelip-ketetin dırektordyń basshy ekenin orynbasary Arına ǵana esimizge túsiredi. Únemi «Tasqyn Taıqıevıch, keremet adam. Adamgershiligi myqty. O, túsinigin aıtsańshy» — , dep otyrady. Onyń sózinen biz dırektordyń obrazyn kórgen bolamyz.

Bulaı júre bergenim jaramaıtynyn túsinip «Sheshendik óner» úıirmesin ashaıyn degen usynyspen álgi Arınaǵa kirdim. Ol janyp tústi. «Mine jumys isteıtin naǵyz pedagog»,— degen sózinen tóbem kókke jetip bardy-aý. Ekinshi toqsan bitken soń altynshy synyptyń jetekshisi Átirkúl sógis aldy. Bul ýaqytta meniń abyroıym ájeptáýir ósip qalǵan. Úıirmemde seksen oqýshy bar. Bári yntaly, qosymsha sabaqtan qalmaı, únemi meni izdep júredi. Osy sebep boldy ma, álde Erdos aǵaıymnyń esimi esinde me áıteýir bir kúni Arsha shaqyrady degen soń kabınetine bardym.

— Myna Átirkúldiń synybyn saǵan beremin, saǵatymen qosa. Buzyq balalar toptasqanyn bilesiń. Jınaqta! — dep buıryq berdi. Jańadan ashylǵan mektepke kim jaqsy oqýshysyn jibere qoısyn. Áýelgi kezde Átirkúl túgili tájirıbeli degen muǵalimderdiń ózine qıyn soqqany ras. Onyń ústine Átirkúlge tıgeni «D» synyby edi. Ádette «A», «Á», «B» degen synyptar úzdik keledi de álippıdiń sońǵy jaǵyndaǵy áripterdi ıelengen synyptar álsizdeý bolady. Men synybyma kirgende otyz oqýshy oryndarynda emes, aspanda qalqyp júrgendeı kórindi. Qatarlastarynan kishkentaı bolyp kórinetin bala ájethananyń qaǵazyn tarqatyp, búkil kabınetti aınala júgirip júr. Partany, edendi shubatyla sozylǵan aq qaǵaz jaýyp qalǵan. Sál tolyqsha kelgen aqsary ul bala shashyn eki burym etip órgen qyzdyń betine aına tosady:

— Qarashy, qarashy maımyl saǵan qarap tur, — dep búkil synypty kúldirgenine máz. Meniń kirip kelgenimdi baıqaǵanymen balalar ústemdikti osy bastan alǵysy kelgendeı is-áreketterin toqtatar emes. Myna sýret jumysyma degen qulshynysymdy irkip qalǵandaı boldy.

Óz-ózime tez keldim de:

— Qane, bir mınýt kútemin! Túgel jınańdar!

Álgi kishkentaı balaǵa kózimdi tik qadadym. Tompańdap qaǵazdardy jınap bolyp, ornyna baryp otyrdy. Qısyq-qısyq tisterimen maǵan qarap yrjıady:

— Atyń kim?

— Ómir.

— Áp-ádemi atyń bar eken. Al mıyń sol atyńa laıyq pa?

Bala sózimdi ózinshe túsindi:

— Ápkeı meniń mıym qanovyı, — dedi. Synyp dý kúldi. Jymıǵym kelgenimen ózimdi tejedim.

Aq sary ulǵa buryldym:

— Seniń atyń kim?

— Qaırat, — dep basyn tómen salbyratty bala.

— Aınań qaıda?

— Sol aınaǵa óziń qarasań kimdi kóresiń? Ol uıalyp ketti.

— Endi qaıtalanbaıdy!

— Seneıin, ýádede naǵyz jigitter ǵana turady. Qaırat basyn shulǵı berdi. Jýrnaldy qolyma alyp, túgendep shyqtym.

— Men senderdiń synyp jetekshilerińmin.

— Bizdiń Átirkúl ápkeıimiz qaıda? Sol kisi jaqsy edi, uryspaıtyn, — dep Ómir sańq ete qaldy. Túsinikti. Osy synyptyń atamany ózi boldy.

— Átirkúl ápkeıleriń senderge renjip ketti. Ol tártipti synypqa sabaq beredi, — dedim. Osylaı synybymmen tanysyp, meken-jaılaryn anyqtap bolǵansha qońyraý soǵyldy. Baǵanadan beri tyrp etpeı otyrǵan synyp typyrlaı bastady.

— Qońyraý senderge emes, muǵalimge soǵyldy, — dedim olardy sabyrǵa shaqyryp. Osy kezde kabınetke uzyn boıly, shashy qysqa qyz kirdi.

— Raýshan ápkeı, — dep bári shý ete tústi. Muǵalimge degen oqýshylardyń ystyq yqylasyn baıqamaý múmkin emes edi.

— Sen jańa synyp jetekshisi bolarsyń? Bular óte jaqsy balalar, — dep maǵan jańa synybymdy maqtaı jóneldi ol. Onyń sózderi baıqaımyn balalarǵa jaǵyp barady.

— Raýshan, — dep qolyn usyndy.

— Tarıhtan sabaq beremin.

Men Raýshanmen osylaı tanystym. Sol kúni alty sabaqtan soń synybyma kirsem Ermek joq. Topbasshy Qarlyǵashtan suraımyn, ol tómen qaraıdy. Jetekshilik tájirıbemdegi birinshi oqys oqıǵa meni qatty alańdatty. Mundaı jaǵdaıda ne isteý kerektigin bilmeıtinmin. Qaırat pen Ermek qalamsapqa talasyp, shekisip qalady. Ermekke Qaırat otyratyn oryndyqty laqtyryp jiberedi. Qaıratty batyr sanaǵan oqýshylardyń mazaǵy Ermekti namystandyryp, shyǵa jónelgen. Sol kúıi sońǵy sabaq matematıkaǵa qatyspaǵan.

— Nege maǵan erterek aıtpadyń? — dep Qarlyǵashqa ashýlandym.

— Apaı, sizdi tappadym, — deıdi ol tómen tuqyryp. Júgire kóshege shyqtym. Janushyra búkil úıdiń aýlasyn qarap, ár podezdi aralap júrmin. Ermegim úshti-kúıli joq. Qorqaıyn dedim. Kim biledi kishkentaı bala nege urynaryn. Aldynda ǵana joǵary synyptyń bir oqýshysy muǵalimniń urysqany úshin tamyryn kesip aýrýhanaǵa túsken. Ermekti tappaı mektepke qaıta keldim. Qabyldaý bólmesine baryp úıine telefon shaldym.

— Ermek kelgen joq pa?

— Joq, ne boldy?

Anasy bolý kerek, alańdaǵan daýsynan baıqaldy. On mınýtta aıaǵy aýyr kelinshek jetti mektepke.

— Qudaıym-aý, onyń talma aýrýy bar edi, bir jerde qulap jatpasyn, — dep úreıimdi odan saıyn aldy. Qolymnan keler qaıran joq, ýaıymyma Ermektiń ekiqabat anasy qosyldy. Aı-kúni jetip otyrǵan adamǵa birdeńe bolyp qalar ma eken dep degbirim ketti. Sol aralyqtaǵy ýaqyt, ǵasyrdaı kórindi. Mektep ınspektory bar, dálizinde turǵanbyz:

— Apa, — degen daýysqa jalt qaradyq. Ermek eken. Jetektep kelgen Raýshannyń qolyn bosata salyp, anasyna júgirdi.

— Botam, sonsha qorqytqanyń ne? Anasynyń baýyrynan shyqqan Ermek meni endi kórdi.

— Keshirińiz ápkeı, endi Qaıratpen tóbelespeımin. Oǵan túrli-tústi qaryndashtarymdy bersem bola ma? — dep anasyna qarady.

— Aıaldamada otyr eken. Ekeýmiz biraz sóılestik,

— dep Raýshan maǵan «úndeme» degendeı ym qaqty.

— Búgin bizdiń úıge júr, áńgimeleseıik, — dedi sol kúni ol.

Salynǵanyna jarty ǵasyrdan asqan tórt bólmeli eski jer úı. Shaı qoıyp kelgen Raýshan otbasylyq sýretterdiń álbomyn ustatty. Ashyp qarap otyr myn.

— Mynaý aǵam, ápkem, mynaý kishi ápkem. Ákem men anam.

Kózderi qıyq, boılary uzyn emes Raýshannyń baýyrlary betteri tompıyp, bir-birinen aýmaıdy. Al suńǵaq kelgen meniń qurbym olardan erekshelenip tur.

— Raýshan-aý, sen kimge tartqansyń, eshkimge uqsamaısyń ǵoı, — dep aıtyp qaldym oıymdy jasyrmaı. Kúldi de qoıdy.

— Orys tiline sýdaısyń. Aǵylshyn tilin bir kisideı biletinińdi baıqadym, — dedim.

— Meniń til úırenýim ońaı. Áıtpese, mektepte de, ýnıversıtette jarytyp oqyǵanym shamaly.

— Qaıda oqydyń?

— Shymkentte.

— Ol jaqqa qalaı baryp júrsiń?

— Naǵashylarymdy jaǵaladym. Raýshan týraly bar bilgen aqparatym osy boldy.

Sol kúni Raýshanmen dostasyp, moınyma 6 «D» synyby degen úlken júkteme alyp, aılyq jalaqymnyń kóbeıetinine kóńilim toǵaıyp qaıttym. Túnimen synybymnyń bolashaǵyna jospar túzep, tańerteń keshirek oıanǵanmyn. Terezeniń aldyna baryp sileıip qatyp qaldym. Alǵashynda túsim eken dep túsinbeı qaldym. Shynynda bul túsim emes, óńim edi. Kóshedegi mashınalar appaq jamylǵy jamylypty. Tipti, bıiktep ketkendeı. Shamamen bir jarym metr qar jaýyp, qalany bir túnde basyp qalǵan. Kólikter toqtap, aınalany aqqa oranǵan tynyshtyq basqan. Qybyr etken jan kórinbeıdi. Tabıǵattyń tosyn minezine túsine almaı, mektepke qalaı jeterimdi bilmeı dal bolyp otyrǵanda telefon shyryldady. Ákem eken. Tabıǵattyń tosyn qubylysy budan alpys jyl buryn oryn alǵanyn aıtyp, úıden shyqpaýymdy buıyrdy. Osy ákem qyzyq, kóshege shyqsań adamdar basyp ketedi, adasyp ketesiń, joǵalyp qalasyń dep ósirdi. Endi mine, eseıgende ezý tartqyzatyn aqylyn aıar emes. Onymen sóılesip, tutqany qoıa bergenimde telefon taǵy shyryldady. Hatshy Ásel eken:

— Dırektor mektepke muǵalimderdiń bárin jına dep aıtty. Qar tazalaımyz. Erterek jet!

— Sen qalaı jettiń? — degenmin Áseldiń jumysta otyrǵanyna tań qalyp.

— Úıim mektepke jaqyn, jalǵyz aıaq jolmen jettik qoı, áıteýir. Aıtpaqshy, Raýshan seniń úı jaǵyńda turady ǵoı, ekeýiń birge kelersiń, — dedi.

Belden keletin qardy ombylap kelemiz. Raýshan alda. Onyń boıy menen áldeqaıda uzyn, ári deneli edi. Quddy meni qamqorlyǵyna alǵan týǵanymdaı jolymda jatqan qardy taptap, álsin-álsin toqtap kútip alady.

— Men únemi osy jolmen mektepke baryp-qaıtamyn. Eń qysqasy osy. Bir jarym saǵat ketedi.

— Sonda tańerteń neshede shyǵasyń? Maǵan Raýshannyń aıtqany ótirik sıaqty kórindi.

— Segizdegi sabaqqa alty jarymda shyǵamyn. Men onyń jolaqyǵa aqshasy bolmaı jeti shaqyrym jerdi jaıaý júretinin endi uqtym. Ózimniń senbegenime uıalyp kettim. Baıqap kelemin, ol bir aıaǵyn syltyp basady. Biri, ekinshisinen qysqaraq kórindi.

— Túý, aıaǵym aýyryp ketti, bir demalyp alaıyqshy, — dep ol otyrýǵa yńǵaılandy.

— Otyrsaq otyraıyq, — dedim, qýanyp, zorǵa shydap kele jatqanmyn. Aıaǵymdaǵy qysqy etik, tobyqqa jetetin ton, toqylǵan bas kıim terletip jibergen bolatyn. Raýshannyń maǵan qaraǵanda jaǵdaıy jaqsy sıaqty. Jeńil kýrtka, jaıtaban etik, qara shalbar kıip alypty. Qar qalyń bolǵanymen kún jyly. Ekeýmiz sómkemizdi tósep, toqtaǵan jerimizge otyra kettik. Jerge jaıǵasqan soń kók aspannan basqa dúnıe kórinbeı qaldy aq qardan.

— Aıaǵym syrqyrap ketti, — dep Raýshan tizesin ýqalaı bastady. Maǵan bir tizesi ekinshisinen úlkendeý, ári jasandy sıaqty kórindi.

Qatelespeppin:

— Otaǵa túsken aıaq edi. Tizemniń urshyǵy plasmassa, — dedi.

Onyń aıtqanyn mıym qorytyp úlgermedi:

— Altynshy oqyp júrgende qozy baqqanym esimde. Bir kúnde tizem isip, jatyp qaldym. Anam synyqshyǵa alyp barypty. Synyqshy jiligimdi shyǵaryp, qaıta salypty. Sodan aıaǵym sharadaı bolyp isip ketti. Jatyp qaldym. Tipti, es-túsimnen aıryldym. Ákem qalaǵa dárigerge alyp kelgen eken, bilesiń be ne estigenin?

— Durys salmaǵan ǵoı, — dedim men jaýap kútken Raýshanǵa qarap. Ol basyn shaıqap, jymıǵan boldy. Jymıysynan áldebireýge degen yzany baıqadym.

— Aıaǵym shyqpapty.

— Sonda ne bolǵan?

— Tizemniń býynyna biteý syzdaýyq shyǵypty. Synyqshy jilikti shyǵaryp qaıta salǵanda álgi bále jarylyp ketken.

— Mássaǵan, — júregim syzdap ketti.

— Sosyn ne boldy?

— Sosyn jatyp qaldym. İriń urshyǵyn jep qoıypty tizemniń. Raýshannyń kóziniń tostaǵany tolyp qaldy.

— Ah, qatelik-aı! Endi qarashy sen... — tilimdi tisteı qoıdym.

Aıtylmaı qalǵan sóz Raýshannyń tostaǵanyndaǵy tolyp turǵan monshaqtardy tizbektetip syrtqa atyp jiberdi. Men áldene deýdiń retin tappadym. Bir jaǵynan jylap alsyn, jeńildenip qalar dep turmyn. Raýshan esin tez jıdy.

Jylap turyp kúle salatyny qyzyq eken:

— Arsha apań qylǵynyp jatqan shyǵar!

Men myrs ete qaldym. Ótkenniń ózekti órter sátterin búgingi kúnniń kúıbeń tirshiligi tez basyp ketti. Biraq Raýshannyń janaryndaǵy jarqyl men oıly nurdan qatar baıqaǵanym eshteńe umytylmaıtyny edi. Appaq qardy ombylap mektepke jettik. Esiktiń aldynda dırektor joq, ádettegideı áıeli Arsha qarsy aldy bizdi. Raýshannyń sózi esime túsip jymıdym.

— Qane qoldaryńa bir-bir kúrek alyp, myna qardy tazalaýǵa kirisińder. Bul jalǵyz bizge berilgen buıryq emes. Sýretshi Qaırosh, sportshy Álı bastaǵan qyzdarǵa tapsyrma.

— Men kúrek ustamaımyn, — dedim aǵash fanerden jasalǵan jeńil kúrekke qar tolǵanda qanshalyqty aýyr bolatynyn salmaqtap.

— Nege ustamaısyń? Qoǵamdyq jumysqa aralaspaıtyn bolsań seniń kók tıynǵa qajetiń joq, — dedi Arsha ashýlanyp.

— Meniń reaktıvti artrıt degen aýrýym bar. Aýyr kóterýge bolmaıdy.

— Aýrý bolsań «múgedektik» alyp jat úıińde, jumys seniń ne teńiń?

Men tistenip turyp qaldym. Qolymdaǵy aǵash kúrekti Raýshan kelip julyp aldy da:

— Ápkeı tazalap tastaımyz ǵoı, siz bara berińizshi, — dedi de, — Qane, jigitter, kettik, — dep qardy kúreýge kiristi.

Bizdiń aramyzdaǵy otty ary qaraı órshitkisi kelmedi me, álde meniń júzimdegi yzǵardan bir bálege qalar dep qoryqty ma, áriptesterim jumysqa kirisip, jaǵymsyz sátti seńdeı buzdy. Raýshannyń sózi áser etip, bir jaǵynan syrt kiımiz jeńil shyqqan Arsha mektepke kirip ketti. Eshkimmen sóılesýge zaýqym soqpaı ashanaǵa keldim. Meıli kim ne oılasa ony oılasyn, biraq Arshanyń sózi qanjardan ótkir edi. Bir staqan shaı alyp iship otyrǵanmyn, syrttan Raýshan kirdi.

— Saǵan da bolmaıdy ǵoı kúrek ustaýǵa, — dedim zildenip. Arshaǵa degen yzam ytqyp shyqty.

— Ózi mazasyz eken. Ákimdikten tazalaıtyn traktor kelipti. Keshirshi, seni oınap aıtty dep aıta almaımyn. Ras pa? — dedi. Quddy bir meniń aýrýymnyń dıagnozyn túsinetin dárigershe, erteń osy derttiń kesirinen menen aırylyp qalatyndaı qaýiptenip.

— Aýrýdyń eń jamany, — dedim.

— Aýrýdyń jaqsysy bar deımisiń?

— Oqý bitirgen jyly belimdi kótere almaı jatyp qalǵanmyn. Aýylymnyń dárigerleri «saryp» dep dıagnoz qoısa, qalanyń sáýegeıleri «revmatızm» dep bósti. Jasaǵan emi qonbady. Dári-dármekten qulaǵym kereń bolyp qaldy. Sonymen qyrǵyzdarǵa baryp reaktıvti artrıt ekenin bilip keldik qoı.

— Qol-aıaǵyń balǵadaı, aýrý adamǵa uqsamaısyń, — degen Raýshan kúmánin jasyrmady.

— Kútinip júremin.

— Iá, men de kútinip júremin.

Raýshan shaı alýǵa ketti.

— Jaza salyńyzshy, aılyqtan beremin, — degenin estip qaldym.

— Mamam qatty aýyryp jatyr, soǵan aqsha kerek.

Raýshan menen aqsha surap otyrǵan joq. İldebaılap kún kórip júretinimdi biledi. Onyń sonshalyqty qarajattan qysylyp, jaıaýlatyp júrgeniniń syryn endi uqqandaı boldym.

— Sen Arshaǵa renjime, ol sóıleı beredi, beıaýyz ǵoı. Bizdiń aýylda turady, — dedi.

— A, sender kórshi ma edińder?

— Mamam sút satady aýylda. Arshalar bizdiń sıyrdyń sútin ishedi. Raýshan rahattanyp turyp kúldi. Áldebir jymysqy oıdy oılaǵandaı kilt toqtap qaldy:

— Bulaı jynyma tıe berse, sútke qyljıtatyn dári salyp jiberemin. Meni ózimsinip qorǵaǵysy kelgeni júregimdi terbep ótti. Áıtse de:

— Qoı qaıdaǵyny aıtpaı, — dep samarqaý qaǵyp tastadym. Sol kúngi oqıǵa Raýshan ekeýmizdi tym jaqyndatyp jibergen edi.

* * *

 Jańa jylǵa daıyndyq qyzý júrip jatqan. Mekteptiń uzyna boıy dálizindegi úlken terezelerge sýretshiler sýret salýdamyz. Sýretshi dep júrgenim sýret páninen beretin Qaırosh jáne shyǵarmashylyqqa ıkemi bar-aý degen úsh qyz barmyz. Qaırosh tolyqsha kelgen jigit. Qasy-kózi qap-qara. Únemi kostúm-shalbar kıip júrgenimen ol kıimi ózine jaraspaıdy. Maqtaly shalbar kıgen qoıshylar sıaqty kórinedi. Soǵan qaramaı óte talantty. Sýretshiligimen qosa aǵash sheberi-tuǵyn. Ár kabınetten muǵalimderdiń shańqyldaǵan daýsy shyqqany bolmasa, óli tynyshtyq ornaǵan. Osy beımaraldyqty «saq» etip aıqara ashylǵan dálizdiń syrtqy esigi buzdy. İshke qushaq býmen qosa bir áıel kirdi. Tolyqtyǵy sonsha qaıtyp aınalyp esikti japqansha dálizdiń ishi ańyrap ketti. Elgezektik tanytqan Qaırosh júgirip baryp esikti japty.

— Dırektorlaryń qaıda? Biz qabyldaý bólmesin kórsettik. Túri álemtapyryq áıeldiń ashýly ekeni kórinip tur.

— Balasyn bireý uryp jibergen shyǵar, — dedi matematık Sáýle.

— Mamasy mynadaı balany uryp júrgen adam aqymaq eken, — dep ezý tartty Qaırosh.

— Qaırosh, sen onymen shyǵasyń ba? Bul meniń sózim. Qaıroshpen ázildeskim kelip ketti. Ol jymıyp qoıdy. Qudaıym-aý, qalaı ishi pyspaıdy eken dep oıladym. Men osylaı úndemeı júrsem jarylyp óletin edim.

— Qaıda ol, ózin taýyp berińder! — degen ashshy daýysqa bárimiz jalt qaradyq. Dırektordyń kabınetin izdep júrgen áıel. Arǵy jaqtan shynashaqtaı bolyp Ásel kórindi:

— Men qaıdan bilemin? Muǵalimderden surasańyzshy... Ol bizge qaraı júrdi. Ne aıtatynyn boljaı almaı turmyz.

— Raýshan degen muǵalimdi qaıdan tabamyn?

— Tarıhshy ma? Myna qyz biledi, qurbysy ǵoı, — dep Sáýle meni nusqady.

— Eı, qyz, tyńda meni, — dep áıel maǵan jaqyndaǵanda júregim dúrsildep ketti. Endi baıqadym, moınynda jýandyǵy bilekteı altyn alqa. Aýzyn ashsa altyn tisteri jarqyraıdy. Qulaǵyndaǵy samaýryndaı syrǵasy jalt-jult etedi.

— Seniń qurbyń menen paıyzǵa aqsha aldy. Endi ne ósimi joq, ne aqshanyń ózi joq. Qashqanyn qoımasa, ekinshi aıaǵyn syndyramyn, — dedi de burylyp alyp júre berdi. Sol kúni Raýshan jumysqa kelmegen edi. Sabaqtan shyqqan soń birden úıine tarttym. Raýshan sary shıfonerdi ashyp qoıyp, úlken ala dorbaǵa qolyna ilingen zattardy tyǵyp jatyr eken. Myna kórinis bir jaısyz jaǵdaıdyń bolǵanynan habardar etetini anyq. Tynyshtyq emes.

— Jezdemniń ápkesi úıden qýyp jatyr. Kúıeýinen ajyrasyp kelipti.

— Bul jezdeńniń úıi emes pa?

Raýshannan ápkesi men jezdesiniń bul úıge biraz aqsha jumsap, jóndegeninen habarym bar, men tań qaldym.

— Iá, jóndetip alyp, «ketińder!» depti.

— Endi qaıda barmaqsyńdar?

— Jezdem bir páter taýypty jalǵa. Biraq, ishin jýyp-tazalaý qajet. Sen maǵan kómektesesiń ǵoı, ıá, — dep betime jaltaqtap qarady. Ózi burtıyp alǵan, ózi úshin emes ápkesi úshin ishi ýdaı ashyp turǵany baıqalady.

— Ápkeń ne isteıdi balamen? — dedim.

— Ol bir-eki kún aýylǵa bara turady. Jezdem jumysta ǵoı bilesiń, — dep muńaıdy.

Raýshan ekeýmiz asaı-múseıimizdi alyp álgi páterge keldik. Bylǵarymen qaptalyp, ár jeri julynyp ishinen maqtasy kórinip turǵan esikti ashyp qalǵanymyzda kógergen ıis múńk ete qaldy. Qabyrǵadaǵy túsqaǵazdardyń keıbir jeri jyrtylyp, jartysy edende jatyr. Joǵarydan aqqan sýdyń izi sary jaǵal bolyp qatyp qalypty. As úıge óttik. Aıaǵym jerde jatqan áldebir shúberekke tıip ketip edi, úımelep turǵan taraqandar tarydaı shashyldy.

— Qudaıym-aı, mynaý adam turatyn úı emes qoı. Jaldaý aqysy aıǵa aqyryp tur, — dep Raýshan otyra ketti.

Onyń óte eńbekqor ekenine osy kúni kózim jetti. Úıdi tazalap, qoqystyń bárin syrtqa shyǵardyq. Jyrtylǵan túsqaǵazdardy jabystyryp, esik-terezeni syrlap shyqtyq. Ájethananyń ishine hlor men kir jýǵysh untaq seýip, tumshalap tastadyq.

— Sen tún ortasynda aýylyńa qalaı qaıtasyń? — dep suradym tirliktiń bárin bitirgen soń.

— Bilmeı turmyn, erteń jumys qoı, — dep Raýshan basyn shaıqady.

— Eshkim joq, júr meniń páterime, — dedim.

 Ol birden kelisti. Ekeýmiz túngi on birde yqsham aýdannan ortalyqqa jaıaý shyqtyq. Taksıge aqsha joq. Jolda ishime syımaı kele jatqan suraqty qoıdym.

— Raýshan sen paıyzǵa aqsha alyp pa ediń?

— Iá, — dedi de ary qaraı úndemedi. Biraz jer júrgenshe sóılespedik. İshindegi jarany tyrnaǵym kelmeı, til qatpadym. Raýshan pysyldap keledi. Jylaǵany sózsiz.

— Bári meni jumys istep, kúrep aqsha taýyp júr dep oılaıdy ǵoı.

Qarańǵyda onyń qımylynan kózin súrtkenin sezip kelemin. Úndemedim. Ne deımin. Ekeýmizdiń de saǵatymyz az. Bolar bolmas aılyǵymyz mekteptegi jınaıtyn aqsha men jol-pulǵa zorǵa jetedi. Ámıanymyz únemi bos júredi.

— Jumysqa turǵanda mamam eki júz dollar beripti dırektorǵa. Sol moınymda óteýsiz qaryzdaı ilinip turady. Tanys tirlik qoı, ne deıin.

— Álgi áıel mektepke keldi, — dedim. Kim ekenin ol birden túsindi.

— Muǵalimderdiń kózinshe maǵan aıǵaılady. Dırektor ornynda joq bolatyn, — dedim asyǵys baıandap.

— Bilem. Bandıtterge óltirtip ketýge taıynbaıdy olar. Tek... tek senderge kesirim tımese eken. Sender degeni kim ekenin túsinbedim.

— Sonshalyqty qansha alyp ediń?

— Mamam aýyryp operasıaǵa aqsha jınadyq. Baýyrlarym taýyp ákeldi, maǵan tapsyrylǵan somany qansha jerden izdesem de tappadym. Sosyn uryndym ǵoı. Biraz únsiz qaldy.

— Jıyrma myń alǵanmyn. Jetpis myń boldy.

— Neeeee? İshimdi tartyp, talyp qala jazdadym. Bizdiń aıyna alatyn aılyǵymyz tórt myń teńge edi. Aýylda bir kisi bolar-bolmas aqsha alyp, paıyzshylar bir kúnde kelip úıindegi tońazytqyshyn, kir jýǵysh mashınasyn, teledıdaryn alyp ketkenin estigenmin. Raýshanda ondaı alyp ketetin eshteńe joq, tipti turatyn úıi de joq edi. Kómektesetin mende qaıran joq. Bıyl ákemniń ekken bıdaıy shyqpaı qalyp, qaryzǵa batqan bolatyn. Aýyldan teri jınap, qalaǵa kelip ótkizip, bes balasyn asyrap júr. Áıteýir erterekte ortalyqtan bir bólmeli páter alyp qoıǵan eken. Sol bolyp janym qalyp júr, áıtpese men de páter jaldap, tozyp keter edim. Onyń ózinde ákemniń inisi men kelini eki jyl turyp, komýnaldyq aqysyn júz myńǵa qaryz etip ketipti. Bir kúni jaryqty qıyp ketse, bir kúni gazdy óshirip ketedi. Tereń kúrsindim.

— Mamań jaqsy boldy ma?

— Iá, jaqsy boldy. Ótin aldyryp tastady. Týǵan anam bolmasa da kishkentaıymnan baýyryna salǵan soń, ákem ekeýi úshin janymdy beremin. Raýshan maǵan tańsyq áńgimeniń shetin shyǵardy.

— Týǵan anam emesi qalaı? Esime álbomdaǵy sýretter tústi. Asyrandy ekeni anyq boldy ǵoı. Men ata-anamnyń týǵan qyzymyn ba degen kúmán júgirip ótti. Qoı, olaı bolýy múmkin emes, ózimdi ózim jubatyp kelemin. Bir-birimizden aýmaıtyn tórt baýyrym keldi kóz aldyma. Kózimiz qıyq, shashymyz seldir, boıymyz kishkentaı edi bárimizdiń. «Nege uzyn etip týmadyń?» dep anamyzǵa renjisek, «apańa tartqansyń», «atańa tartqansyń» dep kóz, qas-kirpigimizben, júris-turysymyzdan mysal keltirip dáleldep shyǵatyn. Tipti, árqaısymyzdyń jelkemizden oryn alǵan úlken qal sonaý jetinshi atadan kele jatqanyn aıtatyn. Biz oǵan senbeı atamnyń jelkesin tekseretinbiz. Tup-týra bizdińkindeı qalyn kórsetip atam marqum maqtanatyn. Demek, mende Raýshandikindeı ýaıym joq.

— Saǵan ómirimdi aıtyp bereıin. Biraq, eshkimge tis jarmaımyn dep ýáde bershi.

— Raýshan aıtqyń kelmese qınalma, — dedim. İshki áýestigim bilgisi kelip tur. Ol oılanyp qaldy ma, álde oıyn jınaqtaǵysy keldi ma, biraz úndemeı qaldy. Ekeýmiz bul ýaqytta úıge jetkenbiz. Qurqyltaıdyń uıasyndaı bir bólmeli úıimniń esigin ashtym. İshinde eki jasyl palas, ony «bishkekskıı» dep qoıamyz. Eń arzany osy edi. Jýsań kiri tez ketedi, ózi jep-jeńil ári juqa. Ot tıse lapyldap jana jóneledi. Qyrǵyzdardyń qandaı tehnologıamen jasaǵanyn kim bilsin, biraq taza qoıdyń júninen bastyrylǵan tekemette ósken bizge tańsyq dúnıe. Osy eki palastan ózge kishkentaı qytaıdyń teledıdary bar. Jáne ákem soǵyp bergen jer ústel. Bar jıhazym osy.

— O, úıiń jınaqy ári jyly eken, — dedi Raýshan. Múmkin óziniń úıi bolmaǵan soń, meniń jupyny páterim oǵan jumaq sıaqty bolyp kóringen bolar. Shaı qoıdym. Jarty bólke nan men shekerdi ortaǵa qoıyp keshki asymyzdy ishken bodyq.

— Úıde jumyrtqa, kartop bar ma?

— Kartop bar, jumyrtqa joq.

— Un bar ma? Basqa-basqa ákem undy qappen ákelip qoıatyn. Áıteýir berekesi bar dúnıe osy ǵana.

— Men saǵan bálish pisirip bereıin. İshegim shuryldap turǵan, bálishti estigen soń ulyp qoıa berdi.

— Jaraıdy, tek qoıdyń maıy ǵana bar.

— Bolady, qaıta toq júremiz. Raýshan bes-alty kartopty sýǵa salyp gazǵa qoıdy. Ózi qamyr ıleýge kiristi.

— Sen eshteńe istemeı-aq qoı, bárin ózim jasaımyn. Raýshannyń búkil úıdi tazalap, syrlap qara jumys jasap kelip, tamaq isteýge kiriskenine tań qaldym. Sharshamaǵan sekildi. Biraz jaıaý júrip men qaljyrap qalyppyn.

— Sen baqyttysyń ǵoı. Ony baǵala! Raýshannyń neni meńzep turǵanyn túsine almadym. Týǵan ata-anam ósirgenin aıtty ma, álde qýyqtaı bolsa da qýys úıimniń bar bolǵanyn meńzedi me eken.

— Men ákemniń kim ekenin bilmeımin, — dedi Raýshan ılegen qamyryn tostaǵannyń astyna tóńkerip jatyp.

— Ol stúardessa bolypty, — dep qoıdy.

«Anam» dep aıtqysy kelmegeni belgili. Men Raýshanǵa qarap, týǵan anasyn kóz aldyma elestetkim keldi. Qurbymnyń eki betiniń súıekteri sál shyǵyńqy bolǵanymen qyr muryny ádemi ornalasypty. Erinderi boıamaı-aq qyp-qyzyl, úlbirep tur. Kirpikteri sırek, ári uzyn-uzyn. Kóziniń ústindegi qyry, qop-qońyr janardy úlkeıtip kórsetedi.

— Ekeýi ushaqta tanysypty. Bir-birin unatyp, dostasyp ketedi. Ekinshi jyly aıaǵy aýyrlaıdy. Árıne maǵan. Ákeme aıtaıyn dep oqtalǵan eken, dál sol kúni onyń úılenip jatqanyn estıdi.

— Qalaı? Sonda ákeń seniń shesheńe emes, basqa qyzǵa úılenedi me? Shesheń degen sóz qulaǵyna túrpideı tıgen Raýshan:

— Iá, onyń tańdaýyn buzǵysy kelmepti-mys. Nege meni dúnıege ákelýge sheshim qabyldaǵanyn túsinbedim, sheshe bolmaı ketkir aqyry ózi asyramaıtyn bolǵan soń. Raýshan bul oqıǵa óziniń basynan ótpegendeı sabyrly bola qaldy.

— Kınodaǵydaı eken! Áke-sheshesi laǵnet aıtyp, tas atypty qarabet qyzdaryna. Bosanǵan soń, jylap naǵashylaryna keledi. Bálkim, jylamaǵan da shyǵar. Balalar úıine ótkizýge qazirgi ákem ruqsat bermepti. Jórgektegi meni tórtinshi balasy etip baýyrlaryna salady.

— Ol qaıda? — dedim men «anań» dep aıtýǵa dátim barmaı.

— Ol ózinen birshama úlken kisige turmysqa shyqqan. İnim bar eken.

— İnimniń ákesi qaıtys bolyp ketipti, — dep qosyp qoıdy. Raýshan qamyrdy jaıyp, ishine kartopty salyp túıip otyr.

— Sen osylardyń bárin qaıdan bilesiń? Álde aralasyp turasyń ba?

— Sál shyda, bárin aıtyp beremin, — dedi Raýshan qyzǵan maıǵa «baj» etkizip bálishterdi salyp jatyp. Tún jarymynda ekeýmiz bálishpen shaı ishtik. Jastyqqa basym tıse de, uıyqtaı alar emespin. Aýyldaǵy keń jaılaýda ata-ájeniń baýyrynda, ata-ananyń jyly-jumsaǵyn jep ósken maǵan Raýshannyń ómiri tańsyq edi.

— Uıyqtaı almaı jatyrsyń ba?

— Iá, — dedim men áńgimesin jalǵastyrsa eken dep. Raýshan osy sátte tereń kúrsindi. Kóziniń uıashyǵyndaǵy móldir tas qozǵalyp tústi. Onyń alań kóńili beımálim men ańǵaldyqpen:

— Ony ómirińde kórdiń ba? Kimdi surap otyrǵanymdy jaqsy túsindi.

— Men mektep bitirgen jyly jazda úıge eki áıel keldi. Ádemi kıinip alǵan, jaǵdaılary jaqsy ekeni kórinip tur. Altyn tisti, boıshańdaý kelgeni meni kózimen iship-jep barady. Áke-sheshem quraq ushyp júr. Shaı daıyndap bergen soń ákem maǵan:

— Sen baryp sý alyp kel! — dedi. Men tań qaldym. Úıde sý bar, tańerteń ǵana tasyǵanbyz.

— Sý bar ǵoı, — dep edim, ol ashýlanyp, — Qyzdaryńa bar, aınalyssańshy birdeńemen, — dep jekip qaldy.

— Ómiri daýys kóterip sóılemegen ákemniń orynsyz ashýy sezikti edi. Synyptas qurbyma baraıyn dep syrtqa shyqtym. Biraq, áldebir áýestik eshqaıda jibermeı, esiktiń aldynda otyryp-otyryp qaıta kirdim. İshke kirmeı tasada turmyn.

— Osynsha jyl bir izdemegen soń, nege keldiń? Ákemniń daýsy.

— Oqýǵa túsirip, ary qaraı qamqorlyǵyma alǵym keledi. Ókinishimdi osylaı bassam...

Áıel syńsyp jylaǵandaı boldy. Anyq tanydym boıshańy bolýy kerek.

— Oqýǵa ózim túsiremin. Kolejge shamam jetedi. Eseıip qalǵanda meniń týǵan qyzym emes ekenin estise ne bolady? Áńgime kim týraly ekenin jete túsinbesem de bir sumdyqtyń sheti shyqqanyn sezdim.

— Raýshan joǵary bilim alsyn, ony men óz qolyma alaıyn, — dedi ekinshi áıeldiń jińishke daýsy. Júregim tok soqqandaı dyń ete qaldy.

— Osy ýaqytqa deıin seni bir mazalaǵanym joq, Raıhan. Turmysqa shyqtyń, balań bar. Endi kórge jaqyndaǵan tusymda bizdi mazalamasań etti.

— Anasyn bilgeni durys qoı, Raıhandiki durys, — sózge anam aralasty.

— Sen jaıyńa tynysh otyrshy. Ákem zekip berdi.

— Eki bóten áıeldiń sýyt kelisiniń mánisin endi túsindim. Dúnıe shyr aınalyp ketkendeı boldy. Osy ýaqytqa deıin áke-sheshem dep júrgen adamdar maǵan múlde bóten ekenin estý tym aýyr soqty. Al, taı-qulyndaı birge ósken baýyrlarym she? Eshkim eshteńe aıtpaı, aqymaq bolyp ómir súrip kelgenime renjidim. Maǵan aıtpaı betime kúle qarap, erkeletken ata-anamdy satqyndardaı jek kórdim. Ary qaraı tyńdaǵym kelmeı, dalaǵa umtyldym. Júgirip qoraǵa kirip, dybysymdy shyǵarmaı jyladym. Qarasam buzaýdyń jibi jatyr eken. Bul shyndyqty kótere almasymdy sezip, jipti qolyma aldym. Moınyma baılap, joǵaryǵa qaradym. Tóbem shatyrdyń qańyltyryn bekitken taqtaıshalarǵa tıip tur. Ólýdiń túrli tásilin mıym saqyldap izdeı jóneldi. Op-ońaı jan bere almaıtynymdy taǵy túsindim. Endigi áreketim qaısy. Basym aýǵan jaqqa ketip qalsam ba eken? Jertóleniń esik jaǵy bıikteý, joǵary jaǵyna jipti kúrmep baıladym. Oıym, aıaǵym jerge tımeı, jertóle aýzyna salbyrap túsedi, ońaı janymdy qıa salamyn. Osylaı jandalbasalap júrgenimde syrtymnan áleýetti qol shap berdi. «Aqymaq!» dep basymnan perip jiberdi. Qozǵalaıyn desem, qapsyra qushaqtap qımyldatpaıdy. Qarasam ákem eken. Otyra qalyp eńirep berdim. Ol da otyrdy. Birge jyladyq. «Kim ne dese o desin, sen meniń qyzymsyń. Meniń qyzym boıkúırek bolmaýy kerek. Seni osylaı tárbıelep pa edim!»— dep jekip qaldy. Ákemniń myna sózi meni qaıta oraltty. Qushaqtaı aldym. Kishkentaı ǵana qara shaldyń sonshama áleýetti ekenin bilsemshi. Úıge kirdik. Áıelderge tosyrqaı qaraımyn. Meniń bylaýdaı isken betim bárin aıtyp tur edi. Sút pisirim ýaqyt tynyshtyqtan soń:

— Men seniń anańmyn! — dedi álgi jýan daýysty áıel. Kózine tik qaradym. Taıdyryp áketti. Ne isterin bilmeı, qıpaqtap ary-beri otyrdy. Álden ýaqyttan soń sómkesin qoly dirildeı aqtaryp, ishinen jyltyraq qorapsha aldy.

— Mektep bitiripsiń, syılyǵym. Daýsy dirildep altyn alqany usyndy. Men qolymdy sozbadym. Ata jaýymdy kórgendeı bezerip qaldym. Birer mınýt únsizdik ornady. Áıel ne isterin bilmeı, sol kúıi qatyp qaldy. Yńǵaısyzdyqty buzǵysy kelip, jeńgem alqany alyp meniń moınyma taqpaq bolyp jatyr.

Qolynan alyp, julqynyp laqtyryp jiberdim:

— Meni altynyńmen aldamaqsyń ba? Eshqaıda ketpeımin, áýre bolma!

— Báribir bir kúni estıtin ediń ǵoı. Biz qashanǵy júremiz? Qartaıdyq, — dep anam kemseńdep ala jóneldi.

— Áke, mynalarǵa aıtshy úıden ketsin! Kórgim kelmeıdi, — dedim dál qazir jetektep alyp ketetindeı qorqyp. Ákem basyn ızedi.

— Sodan keıin ne boldy?-deımin men kıno kórgendeı eseńgirep.

— Olar ketti. Ashýym basylǵan soń, aqylǵa keldim. Kári áke-sheshemniń túri anaý. Ápkelerim óz kúnderin zorǵa kórip júr. Aǵam bolsa jumys istemeıdi. Sonymen týǵan sheshemdi qabyldaýyma týra keldi. Shyndyǵynda meni týǵan sheshem ózi alýǵa kelmepti, sińilisine kúń etýge izdepti.

— Kúńi nesi? — dedim men onyń sózderine túsinbeı qalyp.

— Janyndaǵy áıel týǵan naǵashy ápkem eken. Shymkenttegi bir oqý ornynda prorektor. Meni sol úıine áketetin boldy.

— Ol meni óziniń ýnıversıtetine syrttaı túsirdi. Eki qabatty záýlim úıi bar eken. Erteden keshke deıin úı tazalaımyn, tamaq pisiremin. «Kúlbıke» degen ertegini kórip pe ediń? Men ózimdi jetim qyz Kúlbıkedeı panasyz sorly sezindim. Synaq kitapshamdy bir ret qana kórgenim bolmasa dıplom alǵansha qolyma ustamadym. Sol úıdegi bolǵan bir ǵana oqıǵany ǵana aıtyp bersem, olardyń qandaı ekenin uǵatyn shyǵarsyń. Ádettegideı jezdemniń kıimin jýamyn dep, qaltalaryn qaǵyp, syrtyna aýdaryp shyqtym. Kishkentaı jıenimniń:

— Raýshan táte, kıimderdi aqtaryp aqsha izdep júr, — degenin estip qaldym. Myna sózdi estigen naǵashy ápkem jetip keldi de «Qaıyrshy» dep betimnen shapalaqpen tartyp jiberdi. Bul sóz keıin «Aınalaıyn» degenmen teń boldy. Bes jyl bodandyqta júrgen bosqyndaı zorǵa shydap, dıplomymdy alǵan kúni osynda qashyp keldim.

— Kúıeýge shyǵyp ketpediń be? — dedim men, — Osy azaptardy kórgenshe.

— Jigitim boldy. Biraq buıyrmaı ketti ǵoı.

— Basqa bireýge úılendi me? Birinshi oıyma kelgeni osy boldy. Raýshan ol sózime mán bermedi. Alystaǵy ádemi sýretti kóz aldyna qaıta oraltqysy kelgendeı bir núktege uzaq qarap qalypty.

— Ápkemniń úıine únemi azyq-túlik ákeletin jigit bar edi. Úıden shyqpaıtyn men sorlynyń bes jylda jaqyn tanysqan adamym sol ǵana. Jymıyp ákelgen zattaryn túsiredi, men qabyldap alamyn. Óte bıazy jigit bolatyn. Ekeýmizdiń muńymyz bir. Ol jetim edi.

— Dál sol kúni...

Raýshan únsiz qaldy. Sol bir sátti esine alǵysy kelmegendeı.

— Sol kúni ol zattardy ákelmedi. Ápkem qonaq kúteıin dep jatqan. Ashýlanyp bulqan-talqan boldy. «Qý jetim, dál búgin jol apatyna túskenin qarashy» dep jer jebirine jetti. Dıdardyń aýrýhanaǵa túskenin estigende júregim julynyp túskendeı eseńgirep qaldym. Sol kúni bara almadym. Bir apta ýaqyt ótkende úıden urlanyp shyǵyp aýrýhanaǵa jettim. Jetkenim bar bolsyn, onyń julyny úzilip, sal bolyp qalǵanyn estidim.

— Sen jazylasyń. Áli-aq baqytty bolamyz, — dedim. Ol únsiz. Kózin bir núktege qadap alyp, qımyldamaıdy. Quddy belden emes, qulaqtan qalǵan adamdaı. Sodan keıin aýrýhanaǵa kúnara baryp turdym. Keıin beri qarady. Ázildesetin boldy. Kóp áńgimelesetinbiz. Tipti, jaqyn bolyp kettik. Birge armandadyq. Men ony qabyldadym. Múgedek kúıinde qabyldadym. Tipti, «ózim jumys istep asyraımyn, tek sen aman bolshy», — deýshi edim. Ol aýrýhanada uzaq jatty. Sol joly bir aptadaı úıden shyǵa almadym. Qaıteıin...

Raýshan eńkildep jylady. Men únsiz otyrmyn. Ne deımin?

— Túrme sıaqty úıden ruqsatsyz shyǵý múmkin emes edi. Hımıalyq tazalaýǵa bergen kıimderdi alyp kelemin degen jeleýmen shyǵyp, aýrýhanaǵa qaraı ushtym. Aldymnan shyqqan medbıke:

— Siz estimep pa edińiz? — dedi.

— Neni? Túsinbeı qaldym.

— Dıdar osydan úsh kún buryn ózine qol jumsap, qaıtys bolǵan. Basqa aqparat bere almaımyn. Al kep jyla. Sońǵy úmitimnen aırylǵan edim. Onyń qaıda jerlengenin de bilmedim. Raýshan kózin súrtti. Sol kúni Raýshan ekeýmiz uıyqtaǵan joqpyz. Únemi kúlip júretin, aınalaǵa meıirimin shashyp, eshkim týraly jaman sóz aıtpaıtyn Raýshannyń myqtylyǵyna qaıran qaldym. Erteńine ekeýmiz mektepke keldik. Úziliste Raýshan meniń kabınetime kirdi.

— Men segiz saǵatpen ǵana jumys istep júrmin. Myna dırektordyń áıeli muǵalimderdiń bárin jınap ne isteıdi, á? Taǵy bir tarıhshy alypty, — dedi. Raýshan sharasyz kúıde sóılep otyr. Shynynda, mektepte myń eki júz oqýshy, úsh júz muǵalim bar edi. Bárimiz az ǵana júktememen júrmiz. Meniń saǵatym on bir. Eń kóbi meniki bolýy kerek, úndemedim.

* * *

Mektepke kostúm-shalbar kıgen boılary uzyn symbatty eki jigit keldi. Dálizdegi úlken terezeniń aldynda turyp-turyp, kirgen-shyqqan muǵalimdi sanap turǵany bolmasa synap turǵany belgisiz kózben uzatyp salady. Álden ýaqytta syrttan kirgen dırektordyń sońynan erdi. Bir kezde dırektordyń áıeliniń kabınetine ekeýiniń kirip bara jatqanyn kórdik. Negizi dırektordyń áıeli bul mektepte jumys istemeıtin. Uzynqulaqtan mekteptegi synyptan tys sabaqtardyń barlyǵynyń saǵaty osy kók kóz kelinshekte dep estıtinbiz. Ol ózine ekinshi qabatqa kóteriletin baspaldaqtyń janyndaǵy kishkentaı bólmege ústel, oryndyq qoıyp kabınet jasap alypty. Alǵashqy kezde bul jer eden jýǵyshtardyń zattaryn qoıýǵa arnalsa kerek. Qazir búkil mektepti tirep turǵan «bazaǵa» aınaldy. Eki jigit ol jerden rıza bolyp shyqty. Baǵanaǵydaı emes, alshań basyp muǵalimderdiń bólmesine emin-erkin kirip, áldeqandaı plakattardy ile bastady. Muǵalimderdi ıirip otyrǵyzyp qoıyp, jınalys ótkizdi. Maqsattary belgili ǵoı, nesıe alýǵa, depozıt ashýǵa úgittedi. Bul jigitterdiń kelýi tyǵyryqtan shyǵa almaı júrgen Raýshanǵa ájepteýir jol ashyp berdi. Aqyry úsh jylǵa qomaqty qarjy alyp tyndy. Nesıe alǵan kúni meni kabınetime izdep keldi. Qýanyshtan bal-bul janyp tur. — Tústen keıin sabaǵyń joq bolsa ekeýmiz bazarǵa baraıyq.

— Jaraıdy, — dedim, — Tek paıyzǵa alǵan aqshańdy tezirek qaıtar.

— Ony jańa ǵana aparyp berip keldim. Seni qorqytqysh áıel asty-ústime túsip, keshirim surap, aqshasyn alyp qaldy, — dedi. Rıza bolyp tur. Ekeýmiz tústen keıin bazarǵa bardyq. Ol birsypyra kıim aldy.

— Saǵan birnárse ápereıin, qarap júrshi, — deıdi. Qurbymnyń qoly ashyq ekenin burynnan bilemin, biraq ózi qysylyp júrgen adamǵa salmaq salǵym joq. Keshe ǵana qınalyp, kózinen monshaqtar tógilip júrgen qurbym búgin márt. Dúnıeniń kiltin qolyna ustaǵandaı shalqıdy. Unaǵan zatyn saýdalaspaı alady. Ekeýmiz tańdap júrip maǵan appaq aıaq kıim aldyq. Jipterdi órip tikken jazdyq aıaq kıim áli eshkimde joq edi. Ókshesi jelingen kúzdik eski týflıimdi tastap, sý jańa aıaq kıimimmen shyqtym. Sol kúni ekeýmiz kafege bardyq. Káýap jep, shampan ishtik. Sýretke de túsippiz. Sodan beri on jyl ótse de sol kúngi sýretti qolyma alsam, alǵashqy eńbek jolymyz, onyń meıirban júregi esime túsedi. Men ony saǵynyp júrgenimdi ishteı moıyndaımyn. «Kózden ketse, kóńilden ketedi»,— degen ótirik eken. Ol muhıt asyp ketken, alysta. Iá, Raýshan menen myń, mıllıon shaqyrym alysta...

* * *

Kún senbi bolatyn. Dálizde Raýshan meni kútip tur eken.

— Búgin bizdiń aýylǵa baryp keleıik. Qalaı qaraısyń? «Qalaı qaraısyńdy» «aqshań bar ma, jolǵa?» dep uqtym.

— Oqýshylardyń ystyq tamaqqa jınap júrgen aqshasy bar. Aılyqtan qoıa salarmyn, kettik, — dedim.

Raýshannyń aýyly qalanyń shetinde bolatyn. Jarty saǵatta sary avtobýsqa minip jetip bardyq. Aıaldamadan túsken soń biraz júrdik. Kishkentaı ǵana qamystan soǵylǵan úsh bólmeli tam eken. Qısaıyp ketken qorshaýdan bul úıde erkek joq pa dep oılap qalasyń. Aǵashtan jasalǵan esikti kún jep qoıǵan. Tabaldyryǵyndaǵy topyraqqa enip, ájepteýir jermen-jeksen kirigip ketken. Syrǵytyp ashyp ishke endik. Alasa boıly qarıa eńkeıip, kishkentaı shalǵysymen shóp shabady. Bizdi baıqar emes.

— Qalyńyz qalaı, áke. Mynaý menimen birge jumys isteıtin qurbym.

— Kelińder, kelińder, — dep ákesi qalbalaqtap jatyr. İshke engende jalańash edennen ózge eshteńe kórinbedi. Tórgi bólmeden halatynyń túımesin júre salyp kelinshek shyqty.

— Raýshan kelgeniń jaqsy boldy ǵoı. Aýyryp mazam bolmaı, — dep jatyr. Bul jeńgesi eken.

— Anam qaıda?

— Sút taratýǵa ketti. Qazir kep qalar.

— Túý, ózi aýyrsa da tynbaıdy eken, — dep Raýshan narazy keıippen. Syrttan ákesi kirdi. Bir shelek qyzanaq terip ákelipti. Ákesi tynbaı baqsha egip, piskenin ýaqytynda el-jurtqa taratyp júretinin Raýshan aıtqan bolatyn. Shelektegi qyp-qyzyl qyzanaqtarda ákesiniń mańdaı teri tógilip turǵandaı kórindi maǵan. Raýshan demde úıdi jınap, sypyryp shyqty. Syrttaǵy tapshaǵa kıiz tósep, aınalasyna sý septi. Tórteýmiz otyryp shaı ishtik.

Úıdiń aldynda kishkentaı ǵana aýla. Oń qasbeti sharbaq. Uzyna boıy qora-qopsy salynypty. Peshtiń janynda otynhana kórinedi. Typ-tıanaqty qyzdyń júgindeı bolyp tezekter tizilipti. Bergi jaǵynda jertóleniń esigi ashyq jatyr. Esime qurbymnyń áńgimesi túsip ketti. Aýzy ashyq jertóle Raýshandy jutqysy kelgen ajaldaı úńireıip, ishki jaǵy qap-qara túnek bolyp tur. Denem dir etip, kózimdi taıdyryp ákettim. Asymyzdy iship bola bergende eki temir sút quıatyn ydysyn kóterip Raýshannyń anasy keldi. Meniń mańdaıymnan ıiskep, «Aınalaıyn» dep emirendi. Raýshandy aınalyp-tolǵanyp otyrǵan anasyn bilmeıtin adam asyrandy dep aıta almas. Bar meıirimin tógip erkeletedi. Qarapaıym otbasynyń tárbıesin alǵan Raýshannyń jaqsy bolmaýǵa qaqysy joq edi.

***

Oqý jyly aıaqtaldy. Synybymda eki úzdik, on úsh ekpindi shyqty. Ár muǵalimge júgirip júrip, baǵalaryn kótermeletip qoıdyrdym. Sońǵy qońyraýda keri ketken synypty alǵa shyǵarǵanym úshin marapat tapsyrdy. Bir aı mekteptiń aınalasynda shóp julyp, jumys istep demalysqa shyqtyq. Demalysymda aýylǵa kettim. Alǵashqy qońyraýǵa birer kún qalǵanda jumysqa shyqtym. Kele sala Raýshandy izdedim. «Jumystan shyǵyp ketti»,— dedi Ásel. Mektepten shyǵa sala ekeýmiz tazalap, jóndegen ápkesiniń úıine keldim. Esikti Raýshannyń ózi ashty.

— Túý, joǵalyp kettiń ǵoı, — dep meni qushaqtap biraz ǵa deıin jibermeı turdy. Úıge kirdim. Ápkesiniń úıelmeli-súıelmeli balalary oınap júr.

— Otyrmyn bala baǵyp, — dep shaı qoıdy.

— Nege jumystan shyqtyń? — dep suradym ishime syımaı kelgen saýalymdy irikpeı.

— Men ketti deımisiń? Solaı dedi me? Myrs etip kúlgen Raýshan:

— Demalysqa senen bir aı erte shyqtym ǵoı. Eki aı aýylda anama kómektestim. Úı aqtap, baqsha saldyq. Ýaqytynda jumysqa kelsem dırektordyń áıeli Arsha «seniń kelisim-shartyń bitti, jumystan ket!», — dep tur.

— Shynymen ba? Týra solaı aıtty ma? — deımin men senbeı.

— Iá, solaı bárin jumystan bosatyp jatyr. Bir kúni tamaqtaryna tas tyǵylar solardyń. Óz erkimmen ótinishimdi jazyp berip, ketip qaldym. Kórmegenim sol mektep bolsyn.

— Endi qaıtesiń, — dedim men tańdanyp.

— Ana kisige habarlastym. Aqtaýda ǵoı ol. Kel dep jatyr, jumys taýyp berem deıdi. Ana kisisi týǵan anasy.

— Qaıbir saǵynyp tur deısiń? İnim bar edi ǵoı, on birinshi synypta oqıdy. Soǵan qaraısyń deıdi. Ózi Astanaǵa jumys aýystyrypty. Ornalasyp alǵan soń ekeýińdi alyp ketem dedi.

Men Raýshan úshin shyn qýandym. Ómiri óksikten quralǵan qurbymnyń Aqtaýǵa ketse baǵy janatyndaı úmitim oıandy. Ol da sol úmitpen ketip bara jatyr. Sol kúni ekeýmiz vokzalǵa baryp bılet aldyq. Aqtaýǵa.

Erteńine mektepke kelsem meni de úlken jańalyq kútip tur eken. Dırektordyń áıeli ózine shaqyrdy. Bul kezde saǵat bólý jumystary júrip jatqan bolatyn. Byltyrǵy oqý jylyn jaqsy aıaqtadym, bıyl tolyq júkteme alatyn shyǵarmyn dep kirgenmin kabınetine.

— Byltyr kelisim-shartqa bir jylǵa turdyq. Bıyl bossyń,— dedi miz baqpaı. Úndemedim. Jaz degen aryzyn jazyp berip shyǵyp kettim. Úıge kóńilsiz keldim. Ákeme aıtqan joqpyn jumystan shyqqanymdy. Shynymdy aıtsam, Raýshan ketken soń ol mektepte qalǵym kelmedi. Ómiri qıynshylyqqa toly qurbymdy esime túsiretindeı kórindi, Raýshansyz júrýden qoryqtym. Onyń ústine mektepte dırektordyń áıeli jasaǵan aýany tym aýyr edi. Ýaqytymdy bos ótkizgim kelmeı, magıstratýraǵa  daıyndaldym. Ýnıversıtetten jarty júktememen saǵat aldym. Ómirim múlde basqa arnaǵa aýysqan, kóp ýaqyt ótpeı ajdahadaı bolǵan dırektordyń áıelin umytyp kettim. Biraq men umytpaıtyn bir adam bar edi, ol Raýshan. Sol ketkennen hat ta, habar da joq. Jaz shyqty. Keshqurym úıdiń telefony shyryldady. Alsam Raýshan. Qýanyp kettim. Solqyldap jylap tur.

— Ne boldy, janym-aý?

— Amanmyn, — dedi ol. Nege jylap turǵanyn suraǵym kelip edi, sózimdi kútpeı:

— Ótinemin myna nómirdi jazyp al, qaıta qońyraý shalshy, — dedi.

— Men sol nómirge qaıta qońyraý shalǵanda Raýshannyń entigi basylyp qalypty. Onyń qońyraý shalýǵa aqshasy bolmaǵanyn birden túsindim.

— Seni bosqa mazalamaıyn dep edim. Kelgen soń Raıhan Astanaǵa ketti. Tórt bólmeli páterinde balasy ekeýmiz qaldyq. Taýyp qoıǵan jumysy joq. Úıde balasynyń kútýshisi bolyp júrdim. Ótken aptada balasyn alyp, seni ózim shaqyrtamyn dep ketip qaldy. Iá, ózim shyǵaryp saldym. Páterdi satyp ketken eken. Dalada qaldym! Iá, óziniń balasyn alyp, meni taǵy tastap ketti. «Nekesiz týǵan meni» deýge aýzy barmady. Raýshannyń solqyly telefonymnyń tutqasyn dirildetti.

— Nege jylaısyń? Úlken adamsyń ǵoı. Dıplomyń bar. Jumysqa turyp, ózińdi asyraýǵa shamań jetedi, — degennen basqa aıtarǵa sóz tappadym.

— Ólemin dep jylap turǵanym joq, ekinshi ret tastap ketkeni meni óltirdi ǵoı.

— Qoı jylama, sen qaıtyp kel. Bir mánisin jasarmyz.

— Joq, barmaımyn. Ol jaqty da jek kóremin. Eshkimdi kórgim kelmeıdi, eshkimge sorlylyǵymdy kórsetkim joq.

— Endi qaıdasyń, aqshań bar ma?

— Jumys izdep jatyrmyn. Ózim habarlasyp turamyn. Bul nómirge endi qońyraý shalma! Raýshannyń aıtqany osy boldy. Kúndelikti qarbalaspen ýaqyt ótip jatty. Raýshandy oılap qoıamyn. Ol sońǵy ret habarlasqanda fırmaǵa jumysqa turǵanyn aıtyp, kóktemde bir kelip ketetinin jetkizgen edi.

Kóktem shyǵyp, kún jylyndy. Vokzaldan Raýshandy kútip aldym. Ájepteýir júdep ketken. Aıaǵyn burynǵydan da qatty syltyp basatyndaı kórindi maǵan. Kele meni qushaqtap únsiz solqyldady. Meniń kózimnen jas shyqpady. Taksıde tis jaryp sóılemedik. Árkim óz oıymen alysyp otyr.

— Men káris jigitpen tanystym, — dedi. Men tańdanyp qaldym. Ol jigitiniń jasy qyryqta ekenin aıtty.

— Abaılashy, ıttiń etin jep júrme! — dep kúldim. Kúlkim jasandy shyqty.

— Men onymen sóz baılastym, elden ketem!

— Erteń ókinip, elge jete almaı otyrma, — dep oıymdy aıtyp saldym. Raýshan biraz únsiz qalǵan. Birazdan soń:

— Oılamaıdy deımisiń? Tek... Men tereń kúrsindim, buryn úlkenderden estıtin «jatqa qımaý» degen tirkestiń maǵynasyn endi túsindim. «Óz týǵandaryńnan opa tappaǵan, shet eldik ushpaqqa shyǵarar deımisiń?»— dep aıtqym kelgen. Aıta almadym.

— Sen menimen birge júrshi, aýylǵa baryp qaıtaıyq, dedi. Ekeýmiz aýylyna keldik. Sol baıaǵy bákene tam, tanys aýla. Qarıa qyzyn saǵynyp qalypty áńgimesin surap báıek:

— Shesheń ne istep jatyr?

— Astanaǵa ketti, balasy ekeýi.

— Sen de barmadyń ba?

— Jumysymdy qımadym. Ornyǵyp qalyp edim, — ótirik aıtty Raýshan.

Sol kúni túnimen Raýshan ekeýmiz uıyqtamadyq. Men ony ketpeýge azǵyrýmen boldym. Onyń adamdarǵa ókpelep, elin tastap ketip bara jatqany janyma qatty batty.

— Osy jaqtan bir jigit tabylady ǵoı. Mańdaıyń áli-aq jarqyrap shyǵa keledi, — deımin.

— Qoıshy, múgedek meni kim ala qoıar deısiń. Al, ol meniń janymdy túsindi. Aqtaýda ıtalıandyq munaı kompanıasy bar. Osy kompanıaǵa Aleksandr menejer-koordınator bolyp qyzmetke kelipti. Men sol kompanıanyń qara jumysshylaryna tamaq tasıtynmyn.Bilesiń be, qınalyp júrgenimde páter jaldap berdi. Jumysqa turǵanymsha qaraılasyp turdy. Men oǵan baılaýlymyn.

Aı, qý joqshylyq-aı. Adamdardyń bir-birinsiz kúni joq. Jaqyn týysyń, baýyryń, jaqsy dostaryń qınalǵanda demeý berý úshin qajet sıaqty kórindi maǵan. Týǵan anasynyń teris aınalǵanyna Raýshannyń jazyǵy joq edi. Biraq, Raýshannyń eshkimnen medeý tappaı sheteldiktiń eteginen ustaımyn degeni aqylyma esh syımady. Meni tyńdaıtyn Raýshan ba, aıtqanyn istedi. Ońtústik Koreıaǵa ketti. Tek skaıppen  sóılesip turdyq. Bir joly ol úılengen kúnderiniń sýretterin jiberipti. Aq emes, gúldi kóılek kıgen. Ózimnen ózim otyryp egildim. Qaıran qurbym-aı. Ne istep jatqanyn búge-shigesine deıin bilgim keledi.

— Dıplomym bul jaqqa jaramady. Úı sharýasymen aınalysamyn, ázirge Raýshan syr berer emes. Jaratylysynan eńbekqor qurbymnyń mańdaıyna úı sharýasy jazylyp qoıǵandaı. Qaıda barsa, aıtatyny osy. «Sondaǵy shekeńniń qyzǵany qaısy?» Bul meniń oǵan aıtqym kelgen sóz. Biraq, bul joly da aıta almadym. «Ómirim keremet! Baqyttymyn!» Únemi osylaı jazady. Men senbedim. Ózim kózimmen kórmegen soń senbedim. Keremet ómirine sensin degendeı taǵy biraz sýretter jiberipti. Túrkıada, jaǵalaýda túsken. Janynda kúıeýi...

***

Raýshan shet elge ketken jyly ákesi ómirden qaıtty. Bir ýys topyraq sala almaı muhıttyń ar jaǵynda kúńirendi qurbym. Ushaqqa bılet alsa da, keshigip jetti. Ákesin bul ýaqytta jer qoınyna tapsyryp qoıǵan edi.

Men ony vokzaldan kútip aldym. Raýshan kishkene tolysqandaı bolyp kórindi. Túse salyp kúıeýin izdedim. Biraq, Raýshanym toptan bólingen aqqýdaı jalǵyz edi.

— Birinshi ret ólikke kele almady. Qýanyshqa barýym kerek edi dep qalyp qoıdy.

— Qap-aı, — dedim áldekimge, áldenege ókingenim belgisiz. Raýshannyń ómiri tym qıyn, kúrdeli bolǵanyna ishim ashyǵan shyǵar. Biraq, qurbymdy eshteńege kinalaǵym kelmedi. Bir apta ǵana bolyp Raýshan qaıyn jurtyna qaıtyp ketti. Raýshan taǵy bir jyldan keıin keldi. Bishkek arqyly ushaqpen keletinin aıtty. Bishkekten Tarazǵa deıin poıyzǵa bılet alypty. Kópten kútken kún kelip jetti. Bishkek-Máskeý poıyzynan jaırańdap Raýshan túsip kele jatty: — Qazy-qarta, qymyzdy saǵyndym. Káýáp jeıikshi, — boldy alǵashqy sózi. Ekeýmizdiń beımaral otyrysymyzdan soń, onyń jaǵdaıyn suradym.

— Aleksandrǵa qalaı kúıeýge shyqtyń? Ruqsatty qalaı aldyń?

— Meniń qujattarymdy daıyndaýǵa ápkem kómektesti. Azdap qýlyq jasaýǵa týra keldi. Biraq, ol jóninde bilmeı-aq qoıǵanyń durys, shet elge kúıeýge shyǵatyn bolsań ǵana aıtamyn, — dep kúldi.

— E, joǵa, shet eldigińe raqmet, men ózim qazaqtyń ishinde júz tańdaıtyn adammyn, — dedim qazir alyp ketetindeı at-tonymdy ala qashyp. Degenmen, qurbym bir kúnde sheshim qabyldap, zattaryn jınap, Seýlge ushyp ketkenine ókiner emes. Bir ókinishi toıyna eshkimniń qatysa almaǵany edi. Alyp Qazaqstannyń keń dalasynda ósken Raýshan shókimdeı ǵana elge qalaı syıyp júr eken dep synaı qaraǵanmyn. Eldi saǵynǵany, maýqy basylmaǵany kózinen, sózinen kórinip tur. Bálkim, sol saǵynysh túrtki boldy ma, Raýshan Koreıadaǵy qazaqtardy izdegenin sóz etti.

— Men onda qatty jalǵyzsyraımyn. Janymda enem, qaıyn ápkelerim, káris tilin úıretetin muǵalimim bar. Keıde erkelikpen Aleksandrǵa ashýlanbaq bolamyn. Biraq, syrymdy bólisetin tym bolmasa qurbym joq, — dedi ol.

— Ondaı kezde, ınternet bar ǵoı, meni tabasyń, — deımin jubatyp.

— Báribir, bári jat, janym jalǵyzsyraıdy, bári bar, biraq, eshteńe joq! — qatty kúrsindi ol. Men ne deımin, osyndaı bolatynyn bilmedi deımisiń, óziń tańdaǵan ómir deımin ishimnen. Aıtsam renjip qalar, onsyz da kóńili qaıaý. Adamı áýestikpen, anany bir, mynany bir suraımyn. Burynǵy birge júrgen kezderdi eske alamyz. Raýshan ketetin ýaqytyn sanaıdy. Az ýaqytqa kelgenine qapalanady. Kún sanaǵan saıyn, meniń júregim syzdap ketedi. Óz elimizdiń jerin basyp júrse bulaı qımastyq ornamas edi-aý. Iá, shyǵaryp salatyn ýaqyt jetti. Perronda turmyz.

— Sender túsime kóp kiresińder, — dedi daýsy dirildep. Eki ápkesi Raýshannyń kóńilin bosatpaıyq dep zorǵa shydap turǵany móltildegen kózderinen baıqalady. Vagonǵa mingen soń, terezeden qarap turyp, ol qatty jylady. Tipti, toqtar emes. Bizdiń ony jubatpaq bolyp, tartqan ezýimiz tym mánsiz kórindi. Ony alyp ketip bara jatqan poıyzdy jek kórip kettim. Raýshandy muhıt asyryp, únsiz melshıgen dalany kinálaǵym kelmedi. Bárine kináli ózimiz, adamdar...

Ol kelip-ketkeli biraz ýaqyt boldy. Únemi habarlasyp turamyz.

— Biz soǵym jep jatyrmyz, seniń alyp ketken segiz júz gram qazyń áldeqashan taýsylǵan shyǵar, — dep ázildep jazamyn agentpen sóıleskende. — Túý, aıtpashy, saǵynyshymdy qozdyryp, — deıdi qurbym.

— Bilesiń be, meniń alǵan zattarymnyń salmaǵy asyp ketip, birazyn aeroportqa tastadym. «Qazaqstan» konágin ǵana etigimniń ishine tyǵyp, alyp keldim. Qaıyn atam máz boldy, — deıdi.

— Qaıyn atań máz emes, mas bolǵan shyǵar, — dep raqattanyp kúlemin. Onyń zefır, balyq, qazy, qoıyltylǵan tátti sútterdi qap-qabymen shabadanǵa nyǵyzdaǵany esime túsip ketedi. Raýshannan Aleksandr ekeýiniń áli kúnge nege balalary bolmaı júrgenin suraımyn. «Qudaı berse, bas tartady deımisiń», — deıdi dúdámal.

— Raýshan, Lıendi ala kelseńshi, — deımin ázildep.

— Ony ata-eneme tastaımyn. Alyp júrýge ruqsat kerek, — dep jaýap berdi. Ony estip otyrǵan anam:

— Lıen-qyzy ma? Emizýli bolsa obal ǵoı, — dep sózge aralasty. Anamnyń sózinen keıin jylaǵym kelip ketti. Qaıran qurbym-aı. Seni ózgertken, osyndaı kúıge túsirgen kim? Besik terbetip otyratyn arý ediń-aý. Meniń bul oıymnan habarsyz Raýshan óziniń turatyn úıin, Lıendi kórsetip jatyr. Bazarlyqqa kimge ne alǵanyn kameraǵa tosyp álek. Ápkesine keýdeshe, anasyna etik, Astanadaǵy anasyna oramal alypty. Eshkimge ókpesi joqtaı. Máz-maıram.

— Kútip alasyń ǵoı, ıá?

Árıne, kútip alamyn. Onyń shet elge ketip qalǵanyna renjisem de, dosym ǵoı. Qıyn kúnderde bir nandy bólip jegenimiz esimnen qalaı ketedi?

— Osy joly kelgende, Qazaqstanda qalshy. Tastashy bárin, Lıendi de,— dep aıtqym keledi. Biraq oǵan kónetin Raýshan qaıda. Búgin mine, taǵy da ınternetke kóz tastaımyn. Keletin kúnin sanap Raýshan otyr. Onyń blogynda únemi ózgermeıtin bir sóz turady. «Saǵyndym seni, KZ!». Kórgen saıyn júregim eljireıdi. Biraq, ol bundaǵy ómirden qashty ǵoı, jyraqtaǵy ómirdi ózi tańdady ǵoı dep ózime basý aıtamyn.

---