InfoHub Logo

Jarqynaı munda bir-aq baılammen kelgen — osy joly Qanatty qaıtse de ózimen alyp ketpek. Osydan basqa, bul kórip turǵan amal da joq-ty. Iesiz úıde judyryqtaı qyzdy qalaı qaldyrmaq? Qalada shirep turǵan apasy bar deıdi emes pe muny? Jurt onsyz da muny san-saqqa júgirtip júrgen kórinedi ǵoı. Kózinshe: «I-baı-aý, Erkejan-aý, nesin aıtasyń, senderge syn bar ma? Bilemiz ǵoı jaılaryńdy. Jumystaryń bastan asady. Aıyna-jylyna bir barǵanymyzda qasymyzda shúıirkelesip otyryp, tórkini kelgen qyz qusap seniń de bir sher tarqatyp, asyqpaı shaı ishken kúnińdi kórgemiz joq. Tan atsa boldy, shapqylap júrgeniń. Saǵatpen ólshegen qalanyń tirligi belgili emes pe, qudaı-aý!» — dep qoıyp, bylaı shyǵa bere: «Áı, meıirimsiz ǵoı, kápir, meıirimsiz! Jastaıynan shette ońyp, ábden sýyp ketken be, álde kúıeýinen asa almaı ma, ıt bilsin be, sorly nemeni. Áıtpese, jalǵyz sheshesinen basqa kimi bar? Soǵan kózi tirisinde jóndep qaraılaspaǵan periden endi ne suraısyń?» — deıtin jeńgeıleriniń syry ózine málim. Ásirese, sheshesi tósek tartyp jatqanda óz qolynan kútip, sýsyn berip, aryzdasyp qala almaǵany — sypsyń-sypsyń ósekke taǵy jeleý bolǵan túri bar. Onyń shet jaǵasyn estip te júr. Estigenmen ne shara?! Bulaı bolaryn bilip pe? Óziniń de ókinishinde shek joq. Sol úshin de ózin-ózi ishteı mújip, qapalanýda.

...Qanattyń jazǵan hatyn alǵan. Túski úzilisten jumysqa shyǵyp bara jatyp, pochta jáshigine úńilgen — hat jatyr eken.

Sińilisiniń mórdeı tógilgen ádemi jazýy birden-aq kózine ystyq kóringen, biraq hatty ashýǵa asyqqan joq. Sýmkasyna salyp qoıdy. Aıaýly adamdarynyń buǵan degen ystyq yqylastaryn, kúıinish-kúıinish nazdaryn arqalaǵan bir japyraq hatty keshkilik jumystan bosap, jaılanyp baryp oqymaq. Qazir basy onsyz da ár nárseni bir oılap, lyqyldap keledi. Qarbalas sharýalary tipti kóbeıip tur. Baıqaý ótip jatqan mezgil. Ol halyq shyǵarmashylyǵy úıinde qyzmet isteıtin. Jylyna ótip turatyn osyndaı baıqaýlardyń kezinde burylýǵa murshalary joq. Kelgenderdi ornalastyrý, jumystaryn qaıta qaraý, iriktep-tańdaý, óńdeý, kostúmderiniń jetispeıtinin tolyqtyrý, qyl aıaǵy baıqaý ótkizetin qarjynyń shyp-shyrǵasyn shyǵarmaı, mezgilinde alyp berý — qashanda munyń moınynda. Qoıshy, áıteýir, tolyp ketken sharýalar. Bir oblystan keıin, bir oblystan kelip jatqany. Al, búgingi baıqaýǵa qatysatyn ansámbl konsertiniń qalaı ótetini bul úshin báribir emesti. Onyń ózindik jaıy bar. Tipti bul baıqaýǵa ol da ishteı daıyndalǵan sıaqty. Óziniń kópten tókken ter, sabylǵan eńbeginiń de jemisi kóriner bir tusy edi bul. Ótken jylǵy saparlarynda osy ansámbldi baıqap qalǵan-dy. Tabıǵı daryn ıeleri mol eken. Ári jastary da birkelki, on jeti men on toǵyz arasyndaǵy kileń birinen-biri ótetin ónerpazdar shetinen. Daýystary da, qımyldary da kórkem, tek sál tárbıelep, durys baǵyt berse ǵoı, ózinen-ózi dúrilden ketkeli turǵan órender eken dep túıgen. Ári myqty jetekshi kerektigi ańǵarylǵan. Osy oıyn Sattar Satovıchke aıtyp júrip, respýblıkalyq baıqaýǵa qatystyrýǵa ruqsat alyp bergen, jańa jetekshi jiberdirgen. Mine, búgin solar jańa eseptik konsert bermek. Ózi oılaǵandaı deńgeıde shyqsa, jalpy jaman bolmaýy kerekti. Ansámbl oıdaǵydaı bolsa, áriptesteri arasynda munyń da abyroıy kóterilip qalary haq. Sońǵy kezde «İzdenis joq, otyrǵan oryndaryńnan qozǵalýlaryń qıyn, taptaýryn bolǵan bir izge túsip alǵansyńdar» dep qyr sońynan qalmaǵan bólim jetekshisin kórer edi sonda.

Baıqaýda ansámbl ózin jaqsy kórsete bildi. Top az ýaqyt ishinde tez ósip ketken. Sahnadaǵy qımyl, yrǵaq — bári ushtalǵan, naqpa-naq, oınaqy, jatyq. Qazylaralqasynyń músheleri qatty rıza bolysty. Konsert sońynda etetin kórkemdik keńestiń jıynynda «aımaqtyń, odaqtyń kórsetýlerge uıalmaı jiberýge bolatyn ári jas, ári jańa tolqyn kórkemónerpazdar eken», — desti biraýyzdan. Ansámbl jetekshisi óziniń sózinde: «Bul Jarqynaı Rahymqyzynyń eńbegi. Osy kisiniń tikeleı qamqorlyǵynyń arqasynda shyqqan eńbek», — degen-di, qaıta-qaıta aǵynan jarylyp. Sattar Satovıch keńes jıynyp qorytyndylaǵanda: «Vot eto, da! Mine, halyq talanttarym osylaı tanyp, jumys isteý kerek. Bul — Jarqynaı Rahymqyzynyń «nahodkasy», — degen. Kóńildengendegi ádeti boıynsha, kózildirigin qolyna alyp, joǵary kóterip sermep-sermep qoıdy. Ol kisi isine rıza bolyp, kóńili tússe, jer-kókke syıǵyzbaı maqtaıtyn, sál kóńiline jaqpasa, jer-jebirińe jete, qolyńnan esh nárse kelmeıdi degenge deıin baryp, qatty ursatyn adam edi. Biraq máselege ádil keletin. Jarqynaıǵa kópten bulaı rıza bolmaǵan shyǵar. İstegen isine ádil baǵa berip jatsa, kim marqaımas? Jarqynaıdyń da kóńili ósip qaldy. Biraq bireýdiń tý syrtynan qadalǵan nazaryn sezdi. Bul kim boldy eken? Artyna burylyp qarap edi: bir bólimde isteıtin Shara eken, muny jańa kórgendeı tesireıe qalypty. Kózine kózi túsip edi, qybyjyqtap, qaımaqtaı juqa ernin jymqyra, ezý tartyp kúlgen boldy. Aǵynan jarylǵan jarqyn, mereıli kúlki emes, jymysqy kúlki. Ezýindegi kekesin tabyn anyq baıqap qaldy bul da. Osy kekesindi kúlkiden keıin-aq, kóńil kúıi de irkitteı irip júre berdi. «Ne oılap otyr eken, zálim? Sattar Satovıchtiń sózinen keıin ishińe shoń túsip ketkendeı bolǵan shyǵar? Qyzmetti bylaı qoıǵanda, garderobyńa deıin aralasyp otyratyn myqty, senetin aǵalarymyz joq, sen sıaqty. Jumysymyzdy sondyqtan ólip-talyp isteımiz. İstegen isimizge bastyqtyń ishtartqanyn da kópsinip otyrsyń ba?» — dep oılady da, qoıdy.

Kórkemdik keńestiń otyrysynan shyqqannan soń eshkimmen sóılesýge qulqy bolmady. Kún de keshkirip qalǵan edi. Úıge salqyn lepti betke alyp aıańdap, jaıaý qaıtty. Sharshaǵan sátte jaıaý júrý onyń ádeti edi: júrgen saıyn shıraqqan oıy jadyrap, boıy sergip, shırap qalatyn. Búgin úıge asyqpaı-aq qoısa da bolady. Bektiń kesh keletini belgili. Kúndiz telefon soǵyp, zerthanada bolatynyn eskertken. Kúıeýi ǵylymı mekemede jumys isteıtin, bir tájirıbe júrgizip jatqaly kóp bolǵan. Tezirek bitse eken. Ol da úı kórmeı ketti. Ol jolshybaı keshki kafelerdiń birine kirip, jeńildep tamaqtanyp alýdy jón kórdi. Kóńiline alǵan isi oryndalǵanda onyń osylaı kópshilik oryndaryna qydyryp, jaıshylyqta barmaıtyn jerlerine baryp, jaıshylyqta kórýge yntyqpaıtyn jıyn-toılarǵa áýestenip, ásheıinde ózin tejep ustaıtyn jaılarǵa biraz erik beretini bar. Samaladaı kúndizgi jaryq shamynyń sál kókshil saǵymynyń astynda kofe iship otyrǵanymen, ol búgin burynyraqta kelgenderindegideı jaıbaraqattana almady. Sharanyń kisiniń óńmeninen óter janary men kekesindi mysqyl úıirilgen jymıysy qaz-qalpynda kóz aldyna elestedi. Neni meńzep, nege kúlgenin bul áli taba almaı daǵdarýda.

Kafeden shyqqanda ýaqyt ta biraz bolǵan edi. Úıge kelisimen salqyn dýshqa túsip, sýsyma jeńil, qaýsyrma halatyn kıip, taqta ústine jaıǵasty. Búgingi kún de ótti-aý! Ábden sharshaǵanyn endi bilip jatyr. Bul kúıinde, uzaq qıynshylyqpen keletin mysqyldaı jeńistiń qýanyshynan góri qobaljytýy basym edi. Kóńiline bir alańdyq kirgeni anyq. Kóńilin alańdatqan taǵy — bul bilmeıtin bir nárselerdi sezip, «sony da bilmegen sorly» dep, kinálaı kúlip otyrǵandaı keskin. Sonda ǵana baǵana aýyldan kelgen hat esine tústi. Umytyp ketken eken—aý. Ózinen ózi qýystanyp, yńǵaısyzdanyp qaldy. Sharanyń kúlkisi týra osyǵan meńzeıtindeı kórindi. «Óz týystaryńa jaqsylyǵyń jetpeı júrgende, aıdaladaǵy bir ansámbldiń atyn shyǵaramyn degeniń qaı sasqanyń?» — deıtin sıaqty.

Ol hatty ashyp, oqı bastady. Sińlisi aýyl-aımaqtyń amandyǵyn táptishtep túgel jazypty. Sońǵy jaǵyna bólektep: Kóke, apamnyń aýrýy keıingi kezde meńdep ketken sıaqty. Aýrýhanadan úıge shyǵaryp aldyń. Kelip ketpeısiz be?» —depti.Bular bir áke-shesheden aǵaıyndy eki-aq qyz edi. Erkek balaǵa tapshy bolǵandyqtan sińlisine muny «kóke» degizip úıretken. Syp-sypaıy ǵana «Kóke, kelip ketpeısiz be?» degen bir aýyz sózdiń qandaı astary baryn bile almaı otyr. Aýyldaǵy aǵaıyndarynyń ózin jıi kelmeısiń dep, qashanda sógetinin biledi. Qanattyń «kelip ketpeısiz be?» degenin de kópten barmaǵanyna ókpelegeni dep bildi. Apasy buǵan deıin de aýrýhanaǵa jatyp, shyǵyp júretin. Kópten joldas bolǵan jáne derti de. Aýyrǵan adam jazylmaı ma? «Synyq arba — kópke shydaıdy» demeýshi me edi apasynyń ózi? Eshqandaı jamanatqa joryǵysy kelmedi.

Jarqynaı tabıǵatynan sabyrly jan edi, elpildep-jelpildegendi kóp unata bermeıtin. Ásirese, alaý-dalaý bolyp zamanaqyrdy taqap, «oıbaı, elde óıtip qapty, mynaýym mynadaı bop qapty» dep, eki kúnniń birinde qyzmetten suranyp, mashına izdep shapqylap júretin áriptesterin biletin. Osy-aq dúnıeni taqap, qyzyl maı-ala shapqyn bop júredi eken dep ishteı sógetin. Dáneńe joq, bir-eki kúnnen keıin, bári ornynda eken dep qaıtyp keletin. Ózi aýylǵa barý kerek bolsa, eshkimnen kólik izdemeı-aq, «stansadan mashına alyp shyǵyńdar» dep eldi ábigerlemeı-aq, senbi-jeksenbini betke alyp avtobýspen, ne túngi poıyzben eleýsiz júre beretin. Osyǵan ózi de tóselgen, týystaryn da úıretken. «Barsam ózim úshin baramyn, jurtty ábigerge salyp qaıtemin?» dep oılaıtyn. Keıingi kezde aýylǵa barǵanda bir nársege qaıran qalatyn bolyp júr. Jeńgeleriniń shaıyna jınalǵan onyń abysyn-ajyndary as úıde ońasha bas qosa qalǵan kezde:

Oıpyrmaı, qaınaǵamnyń kishi qyzy qasqyr ǵoı, sonsha jerden kúıeýiniń máshınesimen kelipti-aı! Dos bar, dushpan bar, kórsin dep otyr, myqty emes pe, bizdiń ol qyz, — dese ekinshi bireýi turyp, odan qalysqysy kelmeı:

Meniń álgi ortanshy qaıyn sińlim bar ǵoı, kileń bir sheteldik mashınamen keletin bolyp júr, kimdiki dep surasaq «pálen jerde isteıtin bir myqty joldasymyzdiki edi» dep, yzdıady áýeli. «Joldaryń jaman ǵoı, avtobýs soǵyp tastaıdy, qalaı júresińder?» deıdi shirep, osy eki araǵa ylǵı máshıne minip óskendeı-aq, — dep jorta urysqan bolyp, jan-jaqtaǵy turmystaǵy qyzdaryn retin taýyp maqtasatyn. Bulardyń uǵymynsha, tórkinderine barǵan saltanatyna, kóliktiń jaı-kúıine qaraı, olardyń barǵan jerlerindegi turmysynyń jaı-japsary, jaǵdaılarynyń jaman emestigi ańǵarylatyn bolsa kerek. Buryn pálendeı mán bermegen eken, keıingi kezderde osyndaı-osyndaı sózderdi estigen saıyn oılanyp qalady. Keıbir qurby-dos kelinshekterdiń aýyly jınala qalsa, ózderinde joq bolsa, kúıeýlerine sharq urǵyzyp kólik izdetetin ádetterin bilýshi edi, áıeldiń bir tentektigi ǵoı dep oılaıtyn, onyń syryn endi uqqandaı. Ár nárseni artynan ańǵaryp, tańdanatyn ádetimen «Oı, ǵajabyn-aı!» dep, kúletin de qoıatyn. Munyń ornynda basqa bireý bolsa, baıaǵyda-aq sheshesin qolyna alar ma edi, qolyna almasa da, ákelip dárigerge qaratar ma edi, kim bilsin? Ózgege de, ózine de qaıyry joq, shekten shyqqan qarapaıymdylyǵy ǵoı túbine jetip júrgen. Eldiń qyzdary sıaqty mashınamen barý munyń qolynan da keletin. Tipti suramaı-aq, emeýrin bildirse, qazir otyrǵyzyp alyp, júrip ketýge ázir dostary munyń da az emesti. Odan qalsa, ózi istep júrgen mekemesinen suraýǵa da bolar edi. Osyndaı-osyndaı múmkindikteri bola tura, paıdalanǵan emes. «Kúnimdik nárse — aılyq azyq, jyldyq únemi bolar deımisiń, ne bolsa da adalynan berip, baıandy bolǵaı» dep aqyryn tosatyn. Ári artyq ábigershilikti jany qalamaıtyn. Pysyqsynyp, bir nárselerdiń aldyn orap, isteı qoıaıyn dese, jaqpaı, keri shyǵyp jatatyn ádeti. Sodan bolar, joq jerde pysyqsynǵannan qashatyn.

Hatty olaı oqyp, bulaı oqyp, budan artyq sozýdyń jóni joǵyn sezdi. Baryp alyp kelip, biletin dárigerlerge qaratpasam bolmas dep túıdi. Endi birer kúnde baıqaý da aıaqtalyp, kelgenderdi tegis qaıtaryp, bir jeńildeıdi. Osy aralyqta az kúnge suranyp, baryp kelýge nege bolmasyn?! Kúnde suranyp, bastyqtaryn yǵyr etken jeri joq edi. Jiberetin shyǵar. Osy sheshimge kelgennen keıin ǵana boıy jeńildegendeı sezindi. Apasy qartaıyp turǵan joq, sál emdelse, túzelip ketetinine senimdi etin.

Amal qansha, taǵdyr oǵan jazbaǵan eken, eki kúnnen keıin sheshesiniń qaıǵyly qazasyn arqalaǵan jedelhat aldy.

Qanattyń sondaǵy hatyn ala salysymen sozbaı-aq, týra sol kúni aýylǵa júrip ketpegenine áli ókinedi. Sonda kelgende, apasymen tildesip qalǵandaı da eken...

..Qanatty, munyń erkine salsa, apasynyń jetisinen keıin-aq ózimen birge alyp ketkisi bar edi. «Kóke, bul týrasynda apamnyń qyrqynan keıin sóıleseıikshi!» — degen sińlisi toqtatyp. «Qyrqyna, áıteýir, kelesiz ǵoı?» — dep qadala suraǵan taǵy. Baıǵus bala bir ketse, kelmeıdi dep ábden zapys bolsa kerek. «Kelemin, kúnim, kelemin!» — dep, bul kózinen súıip, qaldyryp ketken. Endi qaldyra almaıdy.

Syrttan motosıkl úni estildi. Qanat bolar kósheniń ıtterim shýlatyp, taýyq-qazdaryn úrkitip kele jatqan. Báse, sol, dyryldaǵyn aýlaǵa kirgizip, saldyrlatyp qoıyp júr ǵoı, Kelgeli osy qyz-aq zyǵyrdanyn qaınatyp bitti. Kimge tartyp qana osylaı boldy eken?! Júıkege tıgenimen qoımaı taǵy: «Ózińe tartqanmyn, ápketaı, ózińe, basqa kimge tartýshy edim?» deıtinin qaıtersiń taǵy, túk bolmaǵandaı jaırańdap. Til degeniń — ýdaı. Bir jaǵy nemere aǵalarynan da kóredi osy qyzdyń, ne ul emes, ne qyz balaǵa laıyq minezi joq, erkekshora bolǵanyn: aǵekemizdiń kózi dep, betinen qaqpaı jibergen. Bárinen de motosıkl alyp bergenderin aıtsańshy?! Jazataıym bir nársege urynyp qalar dep qoryqpaıdy ǵoı ózderi. Jalǵyz aǵalarynan da demeıdi, kóbinshe apasy ǵoı, kenje qyzynyń qylyǵyn qyzyqtaımyn dep erkeletip ósirgen. Aǵalary bir nárse deýge apasynyń da kóńiline qaraǵan bolar. Túptiń túbinde kelip, bári Jarqynaıǵa batyp otyr. Munymen ilesip, birge ketýden úzildi-kesildi bas tartty. Jarqynaıdyń osy qyzdy segizinshini bitirisimen-aq tehnıkýmǵa, ne ýchılıshege túsirip jibergisi kelgen. Endigi bir mamandyq alyp shyǵar edi. «Oqý, oqý dep, úıden bir shyǵyp ketken soń, qaıtyp oralǵan qyzdy kórgenim joq. Qoı, ákem, bul eshqaıda barmaıdy, basymdy qatyrmańdar, qasymda bolady. Oqymasa, oqymasyn, qasymda bolsa, jetedi! Oqymaǵan adam da dalada qalyp jatqan joq, Ornyn tabar... Bireýiń syrtta júrsiń ǵoı, sol da jeter», dep apasy qasarysyp otyryp alǵan. Bireýiń ákeńniń tútinin tútetip otyrýlaryń kerek dep, aýyldan uzaýǵa qorqady. Óıtkeni, qalaǵa baspaıdy-aý, baspaıdy. Apasynyń kóńiline qarady ma, bul da sol kezde pálendeı qystaı qoımaǵan. On jyldyqty bitirip, aýylda jumys istegeli de eki jyl boldy. Endigi qasarysýyn bul túsinbedi ǵoı. Oılap otyrsa, Qanat kishkentaıynan buǵan úıirsek emes eken-aý. Úıge barǵanda «kókelep», aınalasynda biraz júrgenimen, bir rette buǵan bala bolyp erkelep, etene jýyspapty. Alda-jalda apasy ekeýi bulardyń úıine qonaqqa qydyra kelse de: «Myna kók tútinderińde biz tura almaımyz. Qujynaǵan halyq, aǵylǵan mashına, adamnyń tynysyn taryltady ǵoı, qalaı shydap kún kóresińder, júr, apa, aýylymyzǵa qaıtaıyń» dep asyqtyryp, kóp jatqyzbaýshy edi. Balalyqpen aıtady ǵoı dep,bul pálendeı mán bermeıtin ol kezde. Qoldy-aıaqqa turǵyzbaı asyqtyrǵan qyzynyń qylyǵyna, sózine anasy meıirlene kúlip qoıyp otyratyn. Bul kórip-bilip júrgen kelinshekterdiń, taýsylmaıtyn bir sińlileri, qaıyn sińlileri úılerin bosatpaıdy. Al, bul jalǵyz sińlisin shaqyryp keltire almaıdy. O... Toba-aı?!

«Senderdiń osy qalalaryńa kelgen soń kisiniń ishi pysady, bir úıge barmaısyń, bir úıge kirmeısiń, tórt qabyrǵaǵa qamalyp, sender qashan keledi eken dep telmirip, kóziń jaýtańdap otyrǵansha, ózimizdiń úırengen jerimiz jaqsy emes pe?» — dep, anasyn ılandyryp, alyp ketetin. «Aı-aı-aı, fılosof sińlim-aı osy ójettigińnen bir nárse tabar ma ekensiń, álde til men jaǵyńa súıengen qur myljyń bolyp qalar ma ekensiń?» — dep kúletin.

Endi muny kúlki emes, ashý qysa bastady. Sheshesiniń qyrqyn bergeli úsh kún ótti. Myna qyz bógep otyr. Aıtqanǵa kóner emes, kelgeli ekeýi aıtysýda. Qatty da aıtty, aldap ta kórdi. «Bireýdiń qolyna baryp, jaltaqtap júrgim kelmeıdi. Ne kórsem de aǵaıyndar arasynda, el ishinde, ákemniń úıinde otyrmyn», — deıdi. Al, bir nárse demeı, shydap kór?! Mundaı betpaqtyqty kim bilgen?! Kóshirip áketemin dep otyrǵan bul da joq. «Baryp, oqýǵa tapsyryp ne laıyqty jumysqa turyp kórgin. Birtindep túpkilikti taban tirep ketesiń, taǵy bir retteri bola jatar» degen oı ǵoı. «Bóten bireý» deıdi, týǵan apasy bóten bolǵanda, sonda jaqyny kim eken munyń? Jarqynaıǵa batyp otyrǵany osy ǵoı.

Olaı demeseńshi, men óziń bolǵanmen, jezdeńniń, qaraǵym, atasy basqa ǵoı, kóńiline keler. Sen bóten degenmen, ol seni bótensinip, syrtqa tepken jeri joq edi ǵoı. Ne jamanshylyǵyn kórdiń? Saǵan aǵa ornyndaǵy adam.

Joq, ápketaı, mańdaıǵa aǵa jazbaǵan soń, kisi aǵasy — aǵa bola almaıdy. Osy kúnge deıin sony da bilmeýshi me ediń?

Áı, men senen baqandaı on jas úlkenmin, saǵan qaraǵanda az da bolsa, biletinim bar shyǵar. Taıtalaspa, júr degen soń, júresiń!

Ápketaı, shynyńdy aıtshy, meni álde kúndelikti nan men sútińe jumsaıtyn, qolbalalyqqa ustaǵyń kele me? Álde kúıeýińniń ana tájirıbe jasaıtyn tyshqandaryna jem shashqyzýǵa kerekpin be?

Qyrshańqy sóılemeseń bolmaı ma? Ol ǵalym ǵoı, bilmeıtin nárseńdi nege aıtasyń, qalqam-aý?! Sóz degen jetpeı qoımaıdy, qulaǵy shalsa, uıat emes pe?

Nesi uıat, ózine de aıtamyn, tepse temir úzetin jigit tyshqan baqqansha, durysyraq, bylaı, erkektiń jumysyn istemeı me? Qaladan ketseńder óletindeı bolasyńdar. On jyl boldy ǵoı, túıtińdep júrsińder, bitirgen túkteriń joq.

Qoı, qaraǵym, men júrsem, ana aǵalaryńnyń balalarynyń erteńgi bolashaǵy úshin júrmin. Jatta da bir úıiń bolsyn degen emes pe? Omalyp aýylda otyrýlaryń jetpeı me? Oqýlaryń kerek qoı. Álde jurt ońyp jatqan tegin oqý senderge jaqpaı ma?

Oqý kerek bolsa, kerek kezinde ońyp alamyn. Tegin bolsa, tipti jaqsy, asyǵatyn nesi bar?! Qalaǵa aparǵanda ne iste demeksiń maǵan? Osynda da bos júrgenim joq, istep júrgen jumysym bar. Ózime unaıdy. Men qaladan góri osy jerge kóbirek kerekpin.

Sen bolmasań bul jaqtaǵy jurt qarań qalatyn shyǵar...

Endeshe qalanyń da meni kerek etip turǵany shamaly bolar. Óıtip-búıtip bir jerlerge kirip, ildebaılap júrgim kelmeıdi. Odan da alshań basyp, aýylymda júrgenim jaqsy.

Áı, qaraǵym-aý, oqýyń kerek emes pe? Óz qataryńnyń bóri ár jerde oqyp jatyr. Qazir bilinbegenmen, jyl ótken saıyn qataryńnan qalyp qoıǵandaı, qoryna beresiń. Bir qalyp qoıǵan soń, múlde qalyp qalasyń, osyny uqshy, tym bolmasa.

Meni qatarymnan qalyp bara jatyr dep, kim aıtty? Qatarynan qalady eken dep qoryqpa, ápketaı. Álde, aýylda júrgenderdiń bári qatarynan qalǵandar ma, sizdershe...

Aqyry shydamy taýsylǵan bul:

Bar, joǵalshy, kózime kórinbeı! — dep, baǵana úıden qýyp jibergen. Motosıkline minip, daryldatyp ketip edi, jańa keldi ǵoı.

Kóke, — Qanat dáneńe bolmaǵandaı arsalańdap, jarqyldaı kirdi.

Kóke, uryssańyz da, uryspasańyz da, men búgingi túngi poıyzǵa bılet alyp keldim. Qaıtyńyz, ápke. Qulaqqa tynyshtyq bolsyn! — Sońǵy sózderin zilsiz erkeleı, kúlip aıtty. Biraq daýsy dirildep, bosap tur. Jarqynaı qansha ashýdan jarylardaı bop tursa da, bosap, terezege burylyp, teris aınalyp ketti.

Kúnim-aı, seni jalǵyz tastap qalaı ketem?

Esh nárse etpeıdi, ápke! Men bul kúıge apam aýyrǵaly ishteı daıyndalǵanmyn. Siz uzatylyp ketken qyzsyz, sizdiń turaǵyńyz bul kúnde basqa. Al, men ákemniń úıinde qalamyn. Ákem maǵan ul esimin qoıǵanda, kóńilinde «nege ul bolmady eken?» degen ókinish turdy ma eken, álde meniń bolashaǵyma sendi me eken, kim bilsin? Áıteýir bir oıy bolǵan shyǵar. Ne kórsem de, óz mańdaıymnan kórdim. «Terek bir jerden kórkeıer — demeýshi me edi apam? «Bálen jerde baqyt bar» dep, kisi esigin saǵalamaımyn.

Taǵy da «kisi esigi».

Qanatjan, qoıshy...

Qoıdym, ápketaı. Jolǵa jınal, sońyra mashına keledi.

Ózi daryldatyp, taǵy bir jaqtarǵa ketti. Quddy erkek bala sıaqty úıge toqtamaı, kúni boıy syrtta júretin sińlisiniń býdaq-býdaq shań ilestirip bara jatqan izine qarap, otyryp qaldy. Kónbegen adamǵa ne shara, qaıtýǵa jınalmasa, bolmas. Ákesi — qısaıǵan jaǵynan turmaıtyn, birbetkeı betti kisi edi. Aınymaı tartqan da. Sińlisine qyz joly jińishke ekenin eskertip, oıyna alǵanynyń bárin isteı berse, abyroı bermeıtinin uǵynatyndaı zerde tilegennen basqa, ne qaldy endi buǵan?

Esiktiń aldynyń shańyn burq etkizip, mashına toqtaı qalǵanda, Jarqynaı da ol-pulyn ázirlep, daıyn otyrǵan. Qanat munyń kózine týra qaramaı, qashqalaqtap, sýmkalardy mashınaǵa salǵan bolyp júr. Onyń janyndaǵy eki jigitti bul tanymady. Aýyldan uzańqyrap shyqqannan keıin ǵana jón surasqan.

Kóke, myna mashına júrgizip kele jatqan Turysbek aǵanyń Janaty ǵoı, bir apasy sizben qatar oqyǵan, bilesiz ǵoı, tek umytyp qalǵan bolarsyz. Al myna jigitti de tanýyńyz kerek, osy aýyldiki, apam «abysyn» deıtin Bıǵaısha ájeıdiń balasy — Nurtaı.

Jarqynaı ekeýin de kishkentaı kezinde Qanattyń janynan san kórgen, biraq dál mynadaı kórkem jigit bolyp óser dep oılamaǵan. Sol kishkene qara domalaq balaqaılar men myna bozbalalardyń arasynan bir uqsastyq izdegendeı, betterine qaraǵyshtaı berdi.

Apasynyń jetisi, qyrqy kezinde de Qanattyń janynda shyrq úıirilgen kileń osyndaı jigitterdi baıqaǵan, sharýalaryna bolysyp, zyr júgirip júrgen. Bir retti jerindi jeńgesinen jaılap suraǵan da syr tartyp. «Erkejan-aý, bári ózimizdiń týysqandar ǵoı. Anaý ana qaınaǵanyń, mynaý myna qaınaǵanyń balasy» dep shubyrta jónelgen. Aıtsa aıtqandaı, bári óziniń jamaǵaıyndary eken. Myna eki jigit te bóten bolmady.

Stansıa basyna kelgen soń júkterin perronǵa qoıyp, poıyzdyń kelýin kútti. Qanat taǵy da oınaqylyǵyna salyp, ár nárseni bir áńgimelep turdy. Biraq sińlisiniń kókeıindegi buǵan aıtaıyn degen nárseniń basqa ekenin bul baıqady. Jigitterdiń bólinip, ekeýi aýlaǵyraq baryp turdy. Bul araǵa sham jaryǵy da jete qoımaıtyn alakóleńke.

Poıyz kelgenshe, sińlisine aıtatynyn aıtyp qalǵysy kelgenimen, neden bastaryn bilmedi. Jaqpaı qalsa, aıdalada aıtysyp turý uıat ta, biraq ýaqyt ótip barady:

Qanatjan, sen endi jas emessiń, aqyl toqtatatyn kezge keldiń, aınalańa erkek balalardy úıir ete bermeseńshi. Bir kezdegi bala dostaryń ekenin bilemin, biraq sen qyz bala ekenińdi de umytpaǵyn, men kelgeli seniń janyńnan jaqyn dos qyzdar kórmedim. Álde baıqamadym ba? Qyz joly jińishke ekenin esińnen shyǵarma. Saǵan bári syn.

Sińlisi bul joly betinen almady, únsiz tyńdady.

Iá, ápke, aıtqanyńnyń bári durys. Biraq men siz oılaǵandaı, on, men solymdy aıyrmaıtyn aýsar emespin. Maǵan senshi, ápketaı...

Ekeýi vokzal úıiniń syrtqy sharbaq qorshaýyna súıenip, únsiz turdy. Qanat kenet munyń tý syrtynan qushaqtap, jaýyrynyna betin basyp, uzaq turdy. Bul jylap tur eken dep oılap, burylyp baýyryna tartqysy kelgen, qapsyra qushaqtaǵan Qanat tyrp etkizbedi. Qoly qatty eken.

Kóke, meniń qyrshańqy tilim de tıdi ǵoı deımin, sizge. Oǵan bola ashýlana kórmeńizshi. —Jylaǵan dáneńesi joq, daýsy da baısaldy, bap-basylqy. Bul kelgeli Qanattyń shyn jaqyn tarta, aqtaryla aǵynan jarylyp sóılegeni osy shyǵar. — Sizden basqa kimim bar, sizge aıtpaǵanda kimge aıtamyn. Sońǵy ýaqytta sırek keletinińizge, ásirese apam qınalyp jatqanda qasynda bolmaǵanyńyzǵa renjigenim ras. Apam da tosyp jatty ǵoı. Biraq ol kisi sizge tıtteı de renjigen emes. Qaıta maǵan: «keıin bir nárse dep, kókeńdi jabyrqatyp, qapalandyrma», — dep tapsyrýmen boldy ǵoı. Jarqynaı shydaı almaı, jylap jiberdi.

Jylama, kóke! Apamnyń aldynda qaryzyń joq qoı. Apam osyny aıt degen. Qolyńnan kelgeninshe qaraılastyń. Al, endi maǵan qaraılama, alańdama! Apam kóziniń tirisinde meniń bir kisideı óz basymdy alyp júretinime senip, qatarymnan qalmaıtynyma kózi jetken. «Sen, qara tentegim, túbi bir jerden shyǵasyń ǵoı, Jarqynaıym áldekimge túrtki bolmasa» degendi, nege ekeniń qaıdam, kóp aıtatyn. «Týǵan jerden qol úzip ketti ǵoı» dep otyrýshy edi. «Ulan-baıtaq elimizdiń qaı jeri bolsa da, týǵan jer emes pe?» dep, men taıtalasa ketetinmin. «Joq, balam», — dep kúrsinetin. Jalpy úlken adam ýaıymshyl bolady-aý deımin. Múmkin ana júregi áldeneni sezdi me eken! Onyń ústine, osy apam sizdiń baqytty ekenińizge anyq kózi jetpedi-aý dep shamalaımyn, kóke, óz oıymsha. Sodan keıin de bolar, ýaıymdaı bergeni. Aıtshy, kóke, sen baqyttysyń ba? — Bul Jarqynaıdyń múlde oılamaǵan, kútpegen suraǵy.

Sen jaqsy bolsań, kúnim, meniń baǵymsyń! Baqyt degen shat-shadyman toı-dýman emes, amandyq pen tirshilik qoı, janym.

Munyńyz tipti qarabaıyr, turmys basty bolǵan adamnyń sózi ǵoı.

Turmys adamdy bıleıdi, meniń jasyma kelgende sen de osylaı dersiń múmkin.

Jo-joq, kóke!

Ekeýi de óz oıymen únsiz turdy.

Jarqynaıǵa qazir Qanat ıesiz úıde jetimsirep, jalǵyz qalyp bara jatqan qorǵansyz qyz emes, qaıta bir tiregindeı kórinedi. Ózine qaraǵanda Qanat áldeqaıda nyq senimdi sıaqty. Sodan ózi qýat alyp turǵandaı. Ákesi kóz jumǵan soń, Jarqynaı ishteı ábden qataıyp alǵan. Aldynda asqar taýdaı aǵa, shalqaısa súıener ini bolmaǵan soń ba, ol ózin qashanda jalǵyz sıaqty sezinetin. Eshqashan eshkimnen kómek kútpeıtin. Súıener tiregi bolmaǵan soń, óz eńbegine ǵana senetin. Eger osy ýaqytqa deıin áldenege qoly jetse, tek tynymsyz tyrbanýynyń ǵana jemisi dep biletin. Qala tirshiliginde ol turmystyń qyjylyn da, janashyr qoldyń demeýiniń joq tyǵyn da kóp tartty. Jolynda sátsizdikter de ushyrasty Ol keı-keıde tarylǵanda «aqylsyzdaý bolsa da, birge týǵan aǵataıym nege bolmady eken?» dep oılaıtyn. Sonda anasyna da alańdamas edi-aý. Joq nárseniń orny qashanda úńireıip kórinip turǵandaı bolatyn. Qanat ótkende jaqsy aıtty-aı «Kisi aǵasy — aǵa bolmaıdy» dep. Bul otyzǵa kelgende top shylaǵan jaıyn, sińlisi jıyrmaǵa jetpeı ańǵarypty. Ol sińlisiniń alǵyrlyǵyna qýandy. Qýana turyp, bordaı egilip, boda-boda jylaǵysy keldi. Tirshiliginde áli bir adamǵa muńyn shaǵyp, jaıyn aıtyp, shaǵynyp kórgen joqty. İshke jutyp kele jatyr ǵoı. Qanatqa aıtsa, bárin túsinetin sıaqty. Qyz da bolsa, súıenishi bar eken. Biraq jylamady. Olaı isteýge áste bolmaıdy. Qabyrǵasy qatyp, buǵanasy bekimegen jas balany jasytqysy kelmedi. Onsyz da dál qazir Qanat munyń jaıyp oılap turǵany anyq.

Kóke, anaý jarqyrap oqshaý turǵan qaı juldyz, bilesip be? — Jarqynaıdyń juldyzdar týraly biletini shamaly edi. Ony kóktegi juldyzdan góri jer betindegi tirshilik qamy kóbirek tolǵandyratyn.

Sholpan shyǵar...

Joq, kóke. Ol — temirqazyq. Adasqandar ertede sol juldyzǵa qarap baǵyttaryn túzeıdi eken...

Bolsa bolar... — Alystan poıyzdyń qyshqyrǵan daýysy estildi. Ýaqyt ta bolǵan eken. Olar perronǵa qaraı aıańdady...

Men aldaǵy aptadan bastap aýdandyq jastar bóliminiń jumysqa aýysatyn shyǵarmyn. — Muny Qanat qol sýmkasymen oınap turyp, nemquraıly aıtqandaı bolǵan. Jarqynaı sińlisiniń ómirinde úlken betburys bolaryn, ári óz ornyn dál tapqanyn sezdi. İshteı ózi soǵan taǵy qýandy.

Shaqyrǵaly kóp bolǵan, apamnyń qyrqyna qarap, aıaldap júrgenmin. Keshe baryp kelisip keldim, endi nesine qaraılaımyn...

. Kýpege jaıǵasqanda Jarqynaı boıynyń kenetten sergip, jeńildegenin anyq sezdi. Qanatty dármensiz jas sanap, ózin-ózi alyp júre almaıtyndaı kórip, salmaǵy ózine túser dep kóbirek ýaıym etip kelipti. Endi basqasha shyǵyp otyr. Iyǵynan úlken júk túskendeı, basy jastyqqa tıisimen qatyp uıyqtap qalypty. Onyń kópten bulaı qatty uıyqtaǵany osy shyǵar... Tús kóripti. Túsine apasy enipti. Apasy ekeýi aıly túnde fermadan qoıdyń sary qıyn ákele jatyr eken. Mine, qyzyq, dál sol bala kezindegideı báz-baıaǵy qalpy. Apasy bul es bilgeli shópshilerge, dala qosyndaǵylarǵa nan jabatyn. Otyndy kolhoz túsirip beretin. Keıde, otyn taýsylyp qalǵanda, aýyldyń shetindegi qoı fermadan osylaı, qappen sary qı tasıtyny bar. Kúndiz basqadaı sharýalary boldy ma, áıteýir bir kúni apasy ekeýi túnde barǵany esinde. Aı sútteı jaryq edi. Aspan sondaı zańǵar bıik kórinetin. Saýlaǵan juldyzdar jerge jamyraı tógilip kele jatqandaı, qolyńdy sozsań jeterdeı saýdyrap tur-aý, saýdyrap tur.

Alǵashynda anashyna bolysyp, qalanǵan qıdyń bir kesegin sýyryp ala bergen. Biraq apasy qolyńdy jylan, búıi shaǵyp alar dep, muny kiristirmedi. Ol samsaǵan juldyzdarǵa qaraǵan boıy tura berdi. Bes-alty kesek qıdy qapqa salyp, arqasyna dik etkizip kóterip alǵan apasy bir qolymen muny jetektep, kele úıge qaıtqan. Qazir de apasy muny qolynan jetektep kele jatyr eken deıdi. «Balam, anaý turǵan temirqazyqty kórdiń be? Temirqazyǵyńdy joǵaltpa, janym» dedi de, kózden ǵaıyp boldy. «Apa!» — dep qolyn erbeńdetip, sóıleı oıandy. Túsi ekenin bul sonda bildi...

Úıge barysymen jeti shelpek pisirip, apasynyń arýaǵyna baǵyshtap, bir samaýyr shaı berýdi oılady. Álginde kórgen túsin taǵy esine aldy. Jańa jumbaq tabyldy... Temirqazyq týraly Qanat vokzal basynda nege aıtty eken?..

---