InfoHub Logo

Túnde týǵan aq sarbas saýlyqtyń qozysyn enesine telip, eńkeıe bergeni sol edi, Shárkúldiń oń qabaǵy búlk-búlk tartqany. Keıde adam degen ózi qyzyq qoı, oń qabaǵynyń tartýyn jaqsylyqqa joryp, áldenege ishteı elegizip, úmittenetini bar. Kózin oń qolynyń suq saýsaǵymen jaılap sıpap, «uzaǵynan, uzaǵynan» dep kúbirledi. Aıaǵy jerge, tumsyǵy enesine jetpeı, eki ortada salbyrap qalǵan aq qozy typyrlady. Shárkúl sonda baryp tize búgip:

I-ı, jaryqtyq-aı, — dep, qozyny enesiniń baýyryna saldy. Qozyny aýyzdandyryp otyryp, qıaly sharq uryp, alysty kezip ketti. Pende emes pe, árkimge óz týysy jaqyn. Esine Sapardyń bıyl ýnıversıtet bitirgeli otyrǵan inisinen buryn áskerdegi óziniń kenje baýyry tústi. Kóziniń tartýyn sonyń aman-esen oralýyna joryp otyr qazir.

Bular elden shalǵaı. Qandaı habar bolmasyn birinshi aýyldaǵy aǵaıyn-týǵandarǵa jetip, bularǵa ara qonyp, asyqpaı keledi. Shárkúl ózderin úlken álemmen jalǵastyrýshy — qonaǵy da, ulyǵy da keletin jalǵyz kúre jolǵa qarap, eleńdeı berdi. Bir táýiri, osy joly kóp kúttirgen joq. Tús aýa ortalyqtan kelgen kitaphanashy qyz bir top gazet-jýrnaldarmen birge munyń qolyna ádettegiden qalyńdaý hat ustatty. Birden tanydy. Qaınysynyń mórdeı jazýy kózge ystyq tartyp barady. Qaınysy Almatyda, úlken oqý da. Shárkúldiń shamalaýynsha, bıyl támamdaıtyn bolýy kerek. Ózi Sapardan múshel jas kishi. Sodan da shal-kempir Saparǵa medet, sharshap-shaldyqqanda demeý berer qýat bolsyn dep atyn Qanat qoıypty. Shárkúl ony «Tórejigit» deıdi. «Tóre dese, degendeı-aý», — dep, qaınysynyń aýyl dástúri boıynsha úlkeıtilip, qabyrǵaǵa ilingen sýretine qarap, keıde aıtyp qoıady. Shashyn bir jaǵyna jyǵa taraıtyn. Iegin sál kótere qyryn qarap otyrǵan kelbeti — kórkem. Qabaqtan tik túsken qyr murny jarasty óń beredi. Bul — byltyr jibergen sýreti edi. Eseıip ketkeni kórinip tur.

Aldynda asqar taýdaı áke, sózin jyqpas aǵa bolǵannan ba, ol Saparǵa qaraǵanda qamsyz, sharýaǵa qyrsyz bolyp ósti. Biraq minezi saldyrlaq, tógip-shashpa jomarttyǵy taǵy bar. Ári jıyn-toıǵa úıir. Osy ádeti ózine úılesimdi de edi. Mektep bitirgen soń aýdandyq gazette eki jyl jumys istep, oqýǵa attandy. Oqýy — jazýshynyń deı me, tilshiniń deı me oqýy kórinedi. Áıteýir, jaman oqý emes ekenin Shárkúl biledi.

Konvertti qysyp ustaǵan kúıde qalbalaqtap úıge júgirdi. Qysyp ustamasa, jaqsy habary konvertten shyǵyp, tura qashatyndaı-aq kóredi.

Dýlattyń kókesi, a Dýlattyń kókesi, Tórejigitten hat keldi ǵoı. Basyńdy kótershi. — Úıdi basyna kótere sambyrlaı kirdi.

A-aý? — Sapar ornynan sozyla turyp, keýdesin kóterip otyrdy. Onyń túski shaıǵa kelgeni edi. Shárkúldiń shaıy qaınaǵansha kóz shyrymyn ala turaıyn dep qısaıǵan. Kózi ilingeni sol edi. Kelinsheginiń «kókesi dese, kókesi» degen, túbi túsken shelekteı dańǵyraǵan daýsy oıanbasyna qoımady. Ánsheıinde «Áı, sonsha nege jeliktiń?» — dep, zekip tastar edi. Qanattan hat keldi degen soń kóńildenip, jadyraı tústi. İnisiniń atyn estigende, kókiregi saǵynyshtan syrqyraǵandaı boldy da, bir názik nur quıylǵandaı jaıdarylanyp sala berdi. Ony bıyl jıi oılaıtyn bolyp júr. Oqý bitiretini — kóńiline kóp demeý. Kelip, «aýdanǵa jaqsy qyzmetke ornalassa, bir jaǵyma shyqsa» dep kókseıdi. Qoıdan qajyǵan, talǵan shaqta osy oı qýat beredi. Álginde ǵana at soǵyp, aýyr tartqan boıy jeńildenip ketkendeı, ózin typ-tyń sezinip qaldy. Dem alalmaı oıanǵanyna ókingen joq.

Shárkúl o bastan kúıeýiniń aldyna shyǵyp kórgen jan emes. Hattyń da sol úıde bolǵan kezde kelgenine qýandy. «Sharshap júr edi, kóńili kóterilip, sergip qalatyn boldy» dep qýandy ǵoı Shárkúl. Hatty kúıeýine ustatyp, ózi janyna júrelep otyrdy. Sapar qara sýyqtan jarylyp ketken, byrtıǵan saýsaqtarymen konvertti ebedeısiz ashyp, ishinen tórt bet hatty alyp, aýdarystyryp qarap shyqty. Asyqpaı, bappen oqýǵa kiristi. Keı tusynda «ne deıdi» dep qoıyp, qaıta oqıdy. «Óı, kúshik, bul da qatyn alýǵa jarap qalǵan eken ǵoı» dep, keńkildep, kúlip aldy. Shárkúl esh nárse uqpady, sonda da bólmedi. Sapar hatty oqyp bola berip:

Oı-boı, báıbishe, toıǵa daıyndal. Qaınyń úılenetin kórinedi, — dep, kóńildengendegi ádetimen kelinsheginiń ıyǵyna ap-aýyr qolyn arta saldy. Bul onyń shyn qýanǵany edi.

Ras pa?

Mine, jazypty ǵoı, senbeseń óziń oqyshy. — Shárkúl hatty qolyna alyp, Sapar qusap abdyramaı, daýystap, birkelki yrǵaqpen túsinikti etip oqyp shyqty.

Hatynda Qanat barlyq jaǵdaıdy túsinikti etip-aq jazypty. «Oqý aıaqtalyp qaldy, jasym bolsa jıyrma besten ketip barady, endi úılenýge ruqsat berersizder», — depti. Kelin sol jaqtyń qyzy kórinedi. Ózimen birge bitiretinge uqsaıdy. Almatydaǵy jora-joldastaryna bir úlken toı ótkizgisi keledi eken. «Sabaq aıaqtalǵan soń kelinderińizdi alyp, aýylǵa baramyn. Ondaǵy el-jurtqa toı ózimiz barǵan soń jasalar. Aldymen Almatydaǵy joldastar tarap ketpeı turǵanda, osy kóktemnen qaldyrmaı ótkizsek», — deıdi. Aǵasy men jeńgesi ne: «Ózderińiz kelip, toıdyń basy-qasynda bolmasańyzdar bolmaıdy ǵoı», — dep aıaqtapty. Shaqyrý bıletin qosa salyp jibergen eken. Buǵan Saparmen Shárkúl qýanbaǵanda qaıtsin?!

Bilip edim-aý, — dep, maqtanyp qoıdy Shárkúl. — Kózimniń tartýy bólek edi búgin. Sezgenmin ǵoı bir nárseni.

Sáýegeıligińdi qoıa tur. Shaıyńdy jasa. — Mort ketetin tomyryq ádetine basyp, qabaǵyn túıe aıtty.

«O, baıǵus-aý, jalǵyz iniń úıleneıin dep jatqanda qýanyshyńnyń jetken jeri osy ma?» Shárkúl kúıeýiniń sózin jaqtyrmaı, ishteı álgini oılasa da shıraq júrip dastarqan jaıdy. Joq, onyń qýanyshynyń jetken jeri bul emes eken. Shaıdy kóńildenip otyryp, uzaq soraptap ishti. Ystyq shaıdy urttaı otyryp, aldaǵy toı qamy týraly ekeýi kezek-kezek sóılep, taýsylmas áńgimege kóshti. Mundaı áńgime de sırek. Qonaq kelgende, áıtpese Sapar ne Shárkúl ortalyqqa týystarǵa baryp-qaıtqannan keıin osylaı bir erkin kósile ekeýi de yqylastanyp áńgimelesýshi edi. Búgin de erekshe ystyq áńgimege berildi. Ot basynyń kúńkil áńgimesinen bólek, kópten kútip júrgen jaqsy nıet — kelin túsirý, aldaǵy toı qamy — arqaý bolyp otyr. Shárkúl ábdire túbindegi Tórejigitke dep saqtap júrgen jentten opyryp, ortaǵa qoıǵan. Sapar jentten maı qasyqpen tastap qoıyp, shaıdan asyqpaı urttaıdy. Olardyń kóp qınalyp, basyn ashyp, sheshe almaı otyrǵany — otar. Tól ýaqyty. Qystaıǵy eńbektiń nátıjesin kórsetetin de osy shaq. Álde toıdy bir-eki aı keıindete tur dep aıtsań pa eken dep te oqtaldy. Biraq bul raılarynan tez qaıtty.

Qoı, Dýlattyń kókesi, qudalar jaǵy toıǵa aqsha tappaı jatyr dep oılap qalar.

Iá-aý, tanymaıtyn jekjat bizdiń mundaǵy qoıdan shyǵa almaı qalǵanymyzdy qaıdan bilsin, oılasa — oılar.

Tórejigittiń saǵyn syndyrmaıyq. Bir amalyn qarastyr.

Ertesine ertemen qoıdy óriske shyǵaryp berip, Shárkúlge tastady da, Sapar ortalyqqa ketti. Jol boıy basqarmaǵa aıtar oıyn sabaqtaýmen boldy.

Bul barǵanda keńse jańa ashylǵan eken. Bastyq ornynda. Sapardy kórgende birinshi suraǵany «Otar qalaı? Amanshylyq pa?» boldy. Sapar otardyń amandyǵyn, tóldiń bet alysynyń jaman emestigin, jalǵyz inisiniń úılenetinin, soǵan barmaǵyn shorqaq tilimen ústemeleı baıandap shyqty. Ornyna on kúnge adam berýin surady. Bastyq kóp oılandy.

Qanat bárimizdiń de jaqsy kóretin inimiz. Onyń oqý bitiretindigine, bir basynyń ekeý bolǵanyna qýanamyz. Biraq, otaǵasy, sizdiń otardy ózińizdeı baǵatyn adam joq. Toıdy keıin ótkizińder, ne basqa amalyn tabyńyzdar. Onyń ústine, — bastyq kúlimdep Saparǵa baǵdarlaı qarady, — orden, medal degen nárseler bar, tóldi jaqsy alsańyz, sizdi sonyń bireýine usynamyz ba degen oıdamyz. — Bastyq osy sózim unaǵan shyǵar degendeı, lekitip kúlip aldy. — Osylaı, Sáke. Tólden anaý Nurkeldi shaldan kem túspessiz. Áı, ol-daǵy qasqyr ǵoı. — Bastyq basyn shaıqady. — Keshe baryp qaıtyp edim. osy onkúndikte týǵandary kileń egiz eken. Bıyl da aldyna jan salmas. — Sapardy qaıraı túskisi kelip, jorta aıtqanyn sezdirmedi.

Sapardyń kóńili shym ete qaldy.

Búgin saqpanǵa joǵary synyp oqýshylary barady. Olarǵa ózińiz basshylyq jasap, úıretpeseńiz, balalarǵa senýge bola ma? Sóıtińiz, Sáke...

Sapardyń ortalyqtan jabyrqaý, qapaly oralǵanyn Shárkúl birden sezdi. Tez shaı daıyndap, kıimin sheshisip, báıek bola qaldy. Ondaıda Sapardyń tez jadyraıtynyn biledi. Tórge sylq otyra ketken soń baryp tilge keldi:

Bolshy, tamaǵyń bar ma edi? — Tilge kelgeni — túnergeni bolmasa, jaýarǵa joq, jel kótergen aqsha bulttaı ashýynyń seldireı bastaǵany. Qoı sútin qatqan kúreń shaıdan eki-úsh shyny ishken soń, qabaǵy ashylǵandaı boldy. Sonda baryp, Shárkúl de sýyrtpaqtap, sózge tartty.

Bastyq ne dedi?

Ne deýshi edi, ornyńa adam joq, — deıdi de.

Shárkúl endi kúıeýiniń kóńilin ornyqtyra sóıledi:

Ornyna adam tastaǵanmen, ataq-abyroıy ózine kelmegen soń, ózińdeı kaıdan qarasyn.

Men de sony oılap otyrmyn. — Ol kenet kóńildenip, kúrt jadyrady. Shuǵyl sheshimge kelgen jaıy bar. — Bul toıǵa sen bar, báıbishe. Neshaýa, men aýyldaǵy toıdyń, ákesin tanytyp, bel ortasynda bolamyn emes pe? Sóıt, qaınyńnyń toıyn óz qolyńmen ótkizip kel. Oǵan senen jańyn adam joq. Men ótken jyly otpýskemde Almatyny kórdim ǵoı. Qaınyńnyń arqasynda sen de kórip kel. Myna qara domalaqtar, — ol ózinen tómen shúpir-shúpir otyrǵan balaqaılardy nusqady, — adam bolyp, Almatyda toı jasaǵansha qashan?!

Qoı, olaı deme, kókesi. Erteń-aq áli-i. Dýlatyńnyń ózi altynshy synypqa kelip qalǵan joq pa?

Shárkúldiń kún qaqqan júzine qyzǵylt reń júrip, qýanyshtan jaınap shyǵa keldi. Shaı ishilip bolǵan. Sapar mańdaıynyń terin súrtip, irgege qaraı sheginip otyrdy. Ornynan turyp ketse, áńgimeniń shyrqy buzylatyndaı.

Áı, osy sen bildiń be? Qalada ótetin toıǵa qansha qarjy kerek eken, ózi? — Sapar osyny aıtyp, qaltasynan sirińke shyǵardy. Qorabynan jińishke tal syndyryp, tisin shuqı otyryp, ózi de oılandy. «Qansha kerek eken?»

Ótken jınalysta Sálimqojanyń Qanıpasyn kórgenmin. Olardyń tuńǵyshtary da byltyr oqýǵa túse salyp, úılengen eken. Toıdy sonda Almatyda ótkizgen kórinedi. Bir myńdaı ketti dep turdy ǵoı.

E-e...

Kim biledi? Qanıpa ózi esip sóılegendi unatýshy edi. Qosyńqyrap ta jibergen shyǵar.

Ol qossa, men de qostym. Sen bir jarym myńmen bar. Balalar qysylmaı, erkin jumsasyn. Kelin balaǵa, taza buldy ıs deýshi edi, sodan kóılek áper. Ol jaǵyn óziń menen jaqsy bilesiń ǵoı.

Shárkúl qalaǵa júrer aldynda úsh kún jınaldy. Shaıyńdy qaınatyp berse de dep Sapardyń janyna jeti jasar qyzyn ǵana qaldyrdy da, eki kishkentaıyn jaqyn jerde turǵan sheshesine aparyp tastady. Qaıtarynda jolaı, ortalyqqa soǵyp, ııternatta oqyp jatqan úsh balasyna bara keldi. Almatyǵa toıǵa júretinin aıtyp, balalardyń muqtaj bolyp júrgen kitap-qaǵazdaryn bir paraqqa jazyp aldy. Sol jaqtan ala iselmek.

Osy úsh kún Sapar kelinshegin oqytýmen boldy. Qaltańa muqıat boldan bastap, qaı jerde qalaı jumsaý kerektigine deıin topshylap, úıretti.

Áıeldik jasap, aqshaǵa tarlyq etpe. Qaınyńnyń óz erkine bergin. Búgingi balalardyń qaı qajetin sen bile beresiń? Almatyda dúnıe kóp. Qyzyqpaǵyn. Bir sabaq ıne-jip alma. Jetpeıdi dese, balalarǵa telgiram salǵyz. Taýyp jiberem.

Mundaı da seniki durys demese, bolmaıtynyn biledi. «Jaqsy», «maqul», «uqtym» dep, qostap qoıady.

Osy aýyldyń Almatyda oqyp jatqan balalaryn tutas shaqyrt. Qalyp qoımasyn. Oqýǵa álgi tapal sary, aty kim edi, sol buǵaltyr da ketti degen. Ony da taýyp shaqyrǵyn. Sapar dúnıedeı bolyp, inisine toı jasaǵanda, aıtýǵa da jaramady dep júrmesin. Eń myqty degen «Almaty» restorany bar. Qaıdan shyqsa sonan shyqsyn, toıdy sonda ótkizińder.

Kúıeýiniń aıtqandaryn kókeıine quıyp alǵan Shárkúl Almatyǵa kóńildi attandy.

Dúrs-dúrs solqyldaǵan poıyz dóńgeleginiń daýysy men Shárkúl júreginiń dúrsili úndes shyǵady. Kóńili alyp-ushyp, órekpip keledi. Tátti qıalǵa beriledi, «Tórejigittiń toıyn dúrildetip ótkizsem» deıdi. «Toıǵa kelgen jurt dán rıza bolsa, bárin ózim syılasam» deıdi. «Oqyǵan balalar da, qudalar jaǵy da jap-jas bolyp, myna qudaǵı jóndi bilip tur ǵoı dese... Aýylǵa ózimnen buryn Sapardyń Shárkúli keremet toı ótkizipti degen ataǵym jetse...». Kóńili osylaı dep, san-saqqa alyp qashady.

Kóz aldyna Sapar kel edi. Toıǵa sol barmaı, ózi kele jatqanǵa bir qıanat jasap alǵandaı qysylady. «Joq, qysylýyń beker. Jol seniki», — dep bir oı basý aıtady. Iá, Sapar kim, bul kim?! Qalaı dese de, jol seniki. Saparǵa joldas bolǵaly on bes jyl bopty. Qudalyqqa baratyn ýaqyty qalaı bolǵanda da jetti emes pe? Qanat óz qolynda ósti. «Menen jańyn kimi bar?» dep, Shárkúl kóńilindegi bar túıtkildi keıin ysyrdy.

Sapardyń ózi ketkennen keıingi kúnin oılady. Tórkinine barsa, úsh kúnnen artyq jata almaýshy edi. «Endi qaıter eken. Tórejandar «qal» dep, jatqyzyn qoısa, qaıtem-aý», — dep te qınaldy. «Almatyda áıelderdiń tyrnaǵyn, betin boıap beretin jer bar, — dedi-aý Sapar keterinde qaljyńdap. — Soǵan kirip aq shabaqtaı kelinshek bolyp kel» degeni esine túsip, jymıyp, kúlip qoıdy. Kúlgen kezde oń jaq urtynyń tusynda bolar-bolmas shuńqyr paıda boldy.

Sapar kelinshegine qatal-tyn. Anda-sanda kóńili túsip ketkende bolmasa, atyn atamaýshy edi. «Áı» dep, bolmasa balalarǵa qaratyp «álgi shesheleriń» dep ataıdy. Erkeletip, kóńil kótere sóıleýi tipti sırek. Buǵan Shárkúl úırengen. Keıde osylaı qaljyńdaıtyny bar. Onyń da yǵyn jatqyza almaı keńkildep, yrjıyp kúledi. Shárkúl kúıeýin sol qalpynda biledi. «Qandaı úıdiń erkegi áıeliniń asty-ústine túsip, syılap turady eken», dep te oılaıdy. Sapar sóıtse, jaraspaıtyn sıaqty. Sapardyń mol denesimen ebedeısiz qımyldap, qazan-aıaq janynda aıýsha qorbańdap júrgenin elestetip, sál jymıdy. «Men barǵansha júdep ketetin shyǵar».

Kóńili alyp-ushyp, taǵy aldaǵy toıǵa jeteleıdi. Shárkúl tipti qıalǵa berilgen boıda jastyqqa qısaıdy. «Tú-ý, jyldar qalaı tez ótedi. Tórejigittiń «tátelep», qaımaq surap júrgeni kúni keshe ǵana sıaqty edi. Báıbishe bolyp, kelin jumsap, egde tartqan degen osy-aý». Osy oımen kózi iline bastady. Kýpedegi jolaýshylar da baǵana uıyqtap qalǵan. Tek teplovoz ǵana jerdi solqyldata ózine tirkelgen jasyl vagondar tizbegin aryndap tartyp keledi. Sirá, Shárkúldi toıǵa tezirek jetkizýge asyq. Shárkúl tońazyǵan ıyǵyn búrkep, buıyǵyp, qymtana tústi. Júzinde alańsyz, ańǵal kúlimsireý bar. Túsine aq bórtpe sháli jamylyp, kelinshek bolyp jańa túsken shaǵy kirgen edi...

Aldyn ala habarlanǵan qaınysy Shárkúldi vokzaldan tosyp aldy. Ymyrt shaq. Qapyryq vagonnan syrtqa shyqqanda taýdan soqqan kóktemniń qońyr jeli Shárkúldiń tynysyn keńitip, basqa jerde turǵanyn birden sezdirdi. Olar turǵan Aıyrtaý baýraıynda qar ketip, kún jylyǵanymen, jelinde yzǵar bar edi. Myna samal betke jyp-jyly, maıda tıedi.

Álginde jańbyr jaýyp ótipti. Jańbyrdan keıingi taza aýa Shárkúldiń bir sátke jol soǵyp sharshaǵanyn umyttyrdy. Ekeýi jeńil taksımen Qanattyń jańadan shyqqan páterine tartty. Kóshe shamdary qýana qubylyp, alystan kóz tartady. Jaýynnan keıingi asfált sham jaryǵymen jarqyraı sozylyp jatyr. Jer de, kók te sarǵysh, qyzǵylt shamdarǵa tolyp ketkendeı — aldan da, arttan da jarqyraıdy. Shárkúl suqtanyp, eki kózin syrttan ala almaı, qaınysyna da qysqa ǵana til qatady. Osynsha ottardan basy aınalǵandaı.

Qanattyń jaldap alǵan páteri shaǵyn ǵana eki bólmeli úı eken. Dálizden ene bergen Shárkúl ishinen ǵana kúbir etti. Qudaı-aý, Almatynyń úıi de osyndaı bolady eken. Osyny da úı dep». Ortalyqta sańǵyrlap turǵan alty bólmeli aǵash úıin esine aldy. «Tekke tur-aý, shirkin».

Kelininiń aty Naztaı eken. Bas-aıaǵy táp-táýir, eliktiń laǵyndaı ǵana bala kórinedi. Bular kelisimen dálizge qoıylǵan gazdy shuqylap, zyr júgirip ketti. Kirip-shyǵyp:

Táte, sharshaǵan joqsyz ba? Táte, jaısyz otyrsyz-aý oryndyǵymyzdyń da kisi otyratyn túri joq, — dep asty-ústine túsip júr.

Joq, aınalaıyn. Menen qysylmaı-aq qoıyńdar. Senderge ne syn bar. Ózderiń oqýshysyńdar. — Kelininiń iltıpatyna Shárkúldiń kóńili ósip qaldy. «Kisi kútip úırengen bala eken. Qalanyń qyzdary qyltyń-syltyń keledi degeni qaıda? Tfa tfa, til-aýzym — tasqa» dep, ishteı shúkirshilik etip qoıdy.

Kórmegen quda-qudaǵılar aman-esen be, qaraǵym?

Jaqsy, — «Áke-sheshesi de jaman adam bolmas», dep túıdi ishteı Shárkúl.

Qaınysy men kelini dastarqanǵa otyrǵan kezde eldiń amandyǵynan bastap, olardyń sálemderin jeke-jeke atap aıtyp, bergen sálemdemelerin buljytpaı jetkizdi. Qansha qarjymen kelgenin, toıdy el-jurtqa uıalmaı qaraıtyndaı etip ótkizbek nıetin, Sapardyń tólden kele almaı qalǵanyn júıelep, tarqatyp, aıta bastady. Qanat ekeýi toıǵa shaqyrar adamnyń uzyn-yrǵasyn eseptedi.

Sóz arasynda kelini de qosylyp otyr:

Qanat-shy, — deıdi, bir nárse aıtýǵa júreksingen adamdaı kózin Qanatqa bir, Shárkúlge bir aýdaryp, kúlimsirep, qolyn daǵy shanyshqymen oınap, — toıǵa sonsha adam shaqyryp, nesi ne kóp shyǵyndanamyz? Eń jaqyn-jaqyn degen týystardy, dostardy ǵana shaqyryp, shaǵyn topqa ótkizsek she? Tátem ákelgen qarjynyń qalǵany dıplom qorǵaǵan soń Qara teńiz, ne Baltyq teńizi jaǵalaýyna «svadebnoe pýteshestvıe» jasap qaıtýǵa jeter edi. Sen qalaı qaraısyń, óziń oılashy, Qanat?

Shárkúl kelininiń myna sózinen tiksinip qaldy. Jap-jas bolyp, «qalǵan aqshaǵa óıtsek, búıtsek» degeni unamady. «Iapyr-aý, onysy nesi?» Naztaıdyń bul sózi tipti oıyna syımady. Zý etip, basyna «Suǵanaq emes pe eken, osy kelin?» degen oı da keldi. Áıtse de, jamandyqqa qımady. Óziniń jańa túsken kezin eske alyp, salystyryp qana otyr. Kúni keshegilerge deıin óz erkimen aqsha ustap kórip pe? Kózi tiri kezinde atasy keńseden ózi eseptetip alyp júrdi. Bularǵa shaı-sýlyq dep, mólsherlep berip jiberetin. Aqsha ustamadym-aý dep, Shárkúl oıyna da almaıtyn. Úlken kisiler teginde arydan oılaıdy emes pe? Ortalyqta sańǵyrlap turǵan úıdi alyp berip ketken do solar. Qashan kóship baramyn dese de daıyn tur. Ázir qoıdan shyqqaly otyrǵan joq qoı. Oqý bitirip barsa, qaınysy turady emes pe. Bul da Sapar men Shárkúldiń kóksegen armany edi. Balalardy ınternattan shyǵaryp alar edi. Qaınysynyń qolynda turady ǵoı. Ortalyqta dúrildetip qaınysy tursa, balalar eki úıdiń arasynda erkin oınap-kúlip júrse... «Kelinniń qabaǵy ashyq, minezi jaıdary eken, balaǵa jaıly bolar» dep otyrǵan Shárkúl. «Jańaǵysy tegi, balalyǵy ǵoı. Óz qyzyǵynda ne kórindi deısiń?» dep túıip, kelinin túzete:

Qoı, shyraǵym, — dedi. — Qaınaǵańnyń, jaman-jaqsy bolsyn, elde ataq-abyroıy bar. Bulaı etsek, min emes pe? Mundaǵy oqyp jatqan balalar bóteniń emes. Myna Tórejigit biledi, ara-jigimiz ajyramaǵan aǵaıyn-týystyń balalary. Olardy shaqyrmaǵanda, kimdi shaqyrasyń?

Óziniń aǵat ketkenin kóńili júırik, sezimtal kelin jyldam sezdi.

Táte-aý, men kimniń jańyn, kimniń alys ekenin áli de ajyrata almaı jatyrmyn ǵoı. Sizderdi kóp shyǵyndandyrmasaq degen oı ǵoı, — dep, Shárkúlge eń jaǵatyn sózdi aıtyp, ekinshi jaǵyna shyǵa keldi. Júgeri dánderindeı tizilgen, birkelki tisterin tegis kórsete kúldi.

Oı, aınalaıyn, ony oılaǵanyńa raqmet. — Naztaıdyń myna sózine qaıta ishi jylyp, aqtarylyp sala berdi. — Qaınaǵańnyń dáýleti bir Tórejigitke qalaı shashsa da jetedi. «Qysylsańdar telegram salyńdar» dep qaldy ǵoı.

Shárkúldiń Naztaıǵa kóńiliniń qulaı ketkeni sondaı — kelin deýge qımady. Atyn atasa aldyna «shyraǵym, qaraǵym» degen ózi biletin jyly sózderin qosa aıtady. Jańa túsken kelininiń qulaǵyna «kelin, kelinshek» degen sózderdiń shanshýdaı tıetinin basynan ótkizdi ǵoı. Shárkúl onda nebári on jetide bolatyn. Túsken kúnniń erteńine-aq enesi ala tańnan oıatyp, «Al, kelin, sharýańa ıe bol» dep, úı tirligine qosyp edi. «Kelin» degen sózdi alǵash estigen. Sheshe úıindegi tirlikten bul tirliktiń basqasha ekenin osy sóz uqtyrǵan. Biraq Shárkúl qabaq shytyp kórgen joq. Naq solaı bolýǵa tıis nársedeı qabyldaǵan.

Shárkúl toıdy keshiktirmeı ótkizýge asyqty. Úıden kóp uzap shyqpaǵan soń ba, kúıeýi men balalaryn ýaıym ete berdi. Qalanyń dástúri jaqsy eken. Aýyldaǵydaı mal soıyp, baýyrsaq pisirip, úı daıyndap, áýre bolmaıdy. Barady da, bir túnge restorandy satyp alady.

Toı Sapar aıtqandaı, «Almaty» restoranynyń banket zalynda ótti. Halyq mol jınalypty. Aýyl balalary túgel shaqyrylǵan edi, qonaq kóp bolǵannan ba, olar azǵana top bolyp, kózge qorash kórinedi. Toıdy óńsheń lypyl qaqqan, pysyq jigitter basqaryp júr.

Eń ortada qaınysy men kelini otyr. Olardyń oń jaqtaryn ala — Naztaıdyń qurbylary, qudalar. Oǵan jalǵas Almatynyń Qanatty tanıtyn kóńildes qyzmetkerleri ornalasqan. Sol jaqta — Qanattyń birge oqıtyn dostary, odan ári — aýyl balalary. Shárkúldi qaınysy men kelininiń qarsy aldyna otyrǵyzǵan.

Toıdy Qanattyń muǵalimi dep tanystyrǵan mol deneli, shashyna aq kirgen egde adam ashty. «Tegi, oqyǵan adam sózsheń keledi degen ras eken ǵoı» dep tańdandy Shárkúl. Álgi muǵalim maıda qońyr daýyspen ár sózin baptap, salmaqtap, eki jasqa birtalaı tilek aıtyp, nıet bildirdi. Sóziniń arasynda jurt álsin-álsin qol shapalaqtap, dúr-dúr ete túsedi. Ustazdyń sózine qaınysy men kelininen buryn Shárkúl tolqyp otyr. Jańaǵy aıtylǵan aq tileýdiń bári munyń da kókeıinde saırap tur ǵoı, maıyn tamyza, ádemilep, áserlep jetkize almaq emes. Dúnıedegi bar jaqsyny tiler edi, til jetpeıdi... Bar bolǵany, appaq jelek astynda ala quıyn sezimniń qushaǵynda alaburtyp, eki beti sál qyzara deminde azǵana diril bilinip, tolqyp otyrǵan kelinine et-júregi eljirep:

I-ı, aınalaıyn-aı, — dep ishteı aınalyp-tolǵanyp qoıady.

Osylaı bastalǵan aq tileý birinen-biri asyp túsip, birinen-biri ádemi aıtylyp, jalǵasa berdi.

«Shirkin, qalanyń tártibin-aı, bireý sóılemeı, sóz aıtpaı araq ishpeıdi eken. İshse de, án salsa da, kúlse de — bir kisideı. Basqaryp júrgen de tilin bezegen sheshen jigit. Árkimge sóz bererdiń aldynda óleńdetip tanystyryp, jurttyń nazaryn soǵan aýdaryp, jelpintip alady. Qaı jerinen shyǵyp jatyr deseńshi!» — dep, Shárkúl tańdana, qyzyǵa qaraıdy.

Toıdyń bas jaǵyn ala alystan kelgen jeńgesi dep Shárkúlge sóz berdi. Shetinen sheshen, mundaı sharshy topta sóılep kórmegen ol qysylyp, sasqalaqtap edi, Qanat demep qoıdy.

Bir nárse deńiz.

Men, myna Tórejigittiń jeńgesi bolamyn. Toıǵa jalǵyz kelgenge aldy-artynda eshkimi joq eken demeńizder. Ol jaqta da bir qaýym elmiz. Tórejan úılenem degen soń, aǵaıyndardy jınaqtaýǵa mursha kelgen joq. Jáne qazir tól aıy. Jazǵa qaraı, buıyrsa, qudanyń aldyna kelip, arnaıy túsemiz. Ázirge qolymyzda barymyzben kelip qaldyq. Azdy-kópti osy toıymyzǵa rıza bolyńyzdar. Bizdiń úıdegi kisige basqarma ruqsat bermedi. Qoıdy baqqan soń, onyń bar azabyn kórgen soń, tól kezinde ketip qala almady. Kolhozǵa bir medal kelgen eken, sodan da úmitimiz bar...

Táte-aý, onyń bárin sizden kim surap jatyr.

Tanymaıtyn quda-qudaǵılarǵa aıtyp jatqanym ǵoı. Tórejigittiń kókesiniń aýyl-aımaqqa bedeli de joq emes. Eńbegimiz abyroıly. Naztaı kelin buryn sizderdiń bala bolsa, endi bizdiń bala. Bir adamnan kem bolmas.

Qysqaraq, táte.

Osylardyń baqytty, úbirli-shúbirli bolýy úshin.

Mine, tabylǵan sóz! — Jurt gýildep jatyr. Shárkúl terlep, qaınysy qyzaryp ketipti.

Táte, tamaq alyńyz. — Shárkúl terin súrtip, aınalasyna qaranyp otyr. Munyń sózin eshkim jat kórmegen sıaqty.

Qap, Tórejigittiń bóle bergeni-aı». Shárkúldiń quda-qudaǵılaryna qarata taǵy biraz aıtpaǵy bar edi. Osyndaı uly dúrmek, úlken jıyn ústinde aıtpaǵanda, qashan aıtpaq. «Nege qudalarǵa jaqyn otyrmadym?» degen oı keldi. Qanattyń ózine qarsy otyrǵyzǵany esine tústi. «Tórejan bir nárseni bilip otyrǵyzǵan shyǵar. Qudalarǵa jaqyn otyrǵyzsa, kórmedi deısiń be» dep taǵy bir oılady.

Shárkúldiń tańdanysy, shalqýy uzaqqa barmady. Kóńilinde basqadaı bir sezimniń týǵanyn sezindi. Áldeqandaı jaryqshaq túskendeı. Ol jaǵalaı, baǵdarlaı qonaqtarǵa kóz salyp otyrǵan. Bári ana bir murtty jigittiń sózinen shyqty ǵoı. Toı bastaýshy ózin aqyn dep tanystyrǵan. Shárkúl eleń ete qaldy. Kitaptaryn ońyp júrgeni bolmasa tiri aqyn, jazýshy degendi buryn kórmegen edi. Bar denesimen burylyp qarady. Aqyn dese, aqyn eken. Sózi de sorǵalap turǵan óleń boldy. Óleńi estigende

Qulaqqa quıylyp, áýezdi kelgenimen Shárkúl tutastaı esinde saqtaı almady. Sóziniń sońynda:

Úlken de, kishi, de, ǵalym da, uly da baladan ósedi. Men Qanattyń ózi shyqpaǵan bıikterge shyǵatyn on shaqty uldary bolsa der edim. Al, jamaǵat, osy tilekke áýeli qudaı, sonsoń bular bizdi jetkizsin dep tileıik, — degen edi. Jurt dý ete tústi.

Stoldyń Shárkúlge qarsy betinde otyrǵan jińishke sary jıek kózildirikti kelinshek titirkenip, Naztaı tap sol jerde óńkeı qyzylshaqany týa salǵandaı-aq basyn shaıqap:

On shaqty! Ý-ý-jas. Slıshkom mnogo, — degeni. Muny estigende Shárkúldiń óne boıy dir ete tústi. «Astapyralla! Bala kórmegendeı onysy nesi? Apyr-aý, jańa ǵana osynyn, ózi de sóılemep pe edi? Ne dep edi sonda? Á, eki jastyń baqytty bolýy úshin ishemin degen eken ǵoı. Jańaǵysy ne sóz? Álde qaǵys estidim be? Baqytty baladan bólip qaraǵany ma? Solaı bolǵany ǵoı, shamasy». Shárkúldiń oıy astan-kesteń.

Álginde ǵana ózi qyzyqtap otyrǵan saltanatty tártip barsha qaýymnyń kóńiliniń de, oıynyń da bir jerden shyǵyp otyrǵan birlestigindeı emes, basqasha bir sıpatta kórine bastady. Kiltpen burap sóıletip, kiltpen burap kúldiretin oıynshyq qýyrshaqqa jaqyn uqsastyq bardaı. Ol endi bir tektes sózden, toı basqarýshynyń bir saryndy tanystyrý óleńinen de jalyqqan. Sóılesip otyraıyn dese, aınalasynda óńkeı jas qyzdar men jigitter. Birin-biri jańa kórgendeı aqyryp sybyrlasyp, buıyǵyp otyr. Ystyqta kóleńkeni panalap, uılyqqan qoılar bolýshy edi. Shárkúl myna jas qyzdar men jigitterdiń otyrysyn osyǵan teńedi. Bir-eki aýyz til qatysyp edi, mazdap áńgime týa qoımady. Qudalardyń stolyna taman otyrmaǵanyna shyndap ókindi. «Tap osy jerde Tórejigitti tyńdamaǵanda esh nárse bolmaıtyn edi ǵoı...».

Qudalardan da Shárkúlge peıil bildirip otyrǵan eshkim joq-ty. Keıipterinde qyz bergen jaqtyń ejelgi pańdyǵy, asqaqtyǵy bar. Qudaǵıy týmysynda kerbez bolmaǵanmen jorta, tákappar shalqaıady. Babymyzdy tap degendeı. Shárkúl moıyn sozyp, ún-túnsiz tomsarǵan Qudaǵıyna til qatyp, sózge tartpaqqa oqtalyp edi, Qanat:

Táte, qaıtesiz, — dep, basyp tastady.

Shárkúl degenmen osy toıdyń ıesi ózi bolǵan soń qonaqtaryn óz qolymen syılamaqqa:

Qudaǵı-aý, siz almaı otyrsyz ǵoı, — dep daýystady. Qudasha, bizdi qaıtesiz, ózińizdiń qamyńyzdy oılańyz.

Shárkúlge qudaǵıynyń syzdanǵan jaýaby, oǵan qatarlas otyrǵan eki kelinshektiń bir-birine kóz qıyǵyn tastap, myrs-myrs kúlgeni jaısyz tıdi. Ózin synap otyrǵanyn ańǵardy. Qudalarymen jáne mynaý barsha jurtpen óziniń eki arasynda kózge kórinbeıtin qorǵan turǵandaı. Áńgimelesip, kóńil jubatarǵa búkil toıdan bir adam tappaı jalǵyzsyrady. Aınala tógilgen án-kúı, shattyq pen kúlki bolsa da munyń kóńiline aýyr muń uıalady. Tipti myna jurtqa onyń bar-joǵy báribir bolar-aý. Shárkúlge ózinen basqanyń bári baqytty, bári qýanyshty sıaqty kórindi. Kóńili pás bolyp, jurttan shet qalǵanyna ózin kinálideı sezinip, tómenshikteı berdi.

Táte, tamaq alyńyz. Táte, ishpedińiz ǵoı, — dep kelini ǵana aýyq-aýyq til qatady. «Oǵan da shúkir».

Bara-bara bastapqydaı bir kisideı kúlý, bir kisideı án aıtý tártibinen aýytqyp toı gý-gý qyzdy. Shárkúlge kózderiniń astymen qarap otyrǵan eshkim baıqalmaıdy. Árkim — ózinshe. Shárkúl sonda ǵana ózin erkin sezinip, baǵanadan kóńilin qajaǵan aýyr oılardan serpileıin dedi. Endi ol jurtty synaı qarady.

Kózin qansha aýdaryp áketeıin degenmen kózildirik taqqan jańaǵy ádemi kelinshekke toqtala berdi. Jalǵyz Shárkúl emes, kópshiliktiń peıili de soǵan aýyp jatqandaı. «Naztaıdyń jaqyn jeńgeleriniń biri me eken?» Ásirese, jigitter jaǵy jıi ázil tastap, sózge tarta beredi.

Shárkúldiń janynda otyrǵan kelisti, kórkem jigit te aralarynyń alshaqtyǵyna qaramaı qolyn sozyp, rúmkasyn soǵystyrýǵa umtyldy.

Siz, qaryndas, zıaly qaýymnan shyqqanyńyzdy bildirip, bizben soǵystyrmaısyz, ári ishpeısiz, bul qalaı? Álde sizben sharap ishýge biz turmaımyz ba? Bir ret alyp qoıyńyzshy, — dep, qıylyp jatyr.

Iapyrym-aı, sizdeı adamnyń janynda otyrýdyń ózi jarty baqyt eken ǵoı.

Tutasyn ıemdenip júrgenderdiń ne armany bar eken.

Qudaı-aý, deseńshi. Án ǵoı, án. — Kelinshektiń aınalasyndaǵy jigitter qolpashtap ketti. Kelinshekke ózimen qatarlas adamnyń ony jasarta qaryndas degeni unasa kerek, basyn oń jaǵyna qısaıtyp, kózin tóńkerip, jymıa kúlip aldy. Kózildirigin shetinen ustap, sál túzep qoıyp, bıshilerdiń qolyndaı salaly saýsaqtaryn ásem sozyp, rúmkasyn aldy. Rúmkasyn túıistirmekke kótere berip, taǵy sylq-sylq kúldi. Kózin jigitke erkeleı erkin tastap, qolqalaı tús degendeı. Jigittiń qolyndaǵy rúmkasy qısaıyp, Shárkúldiń etegine sharap tamshylady. «Osy kelinshektiń jas shamasy menen kishi emes shyǵar, — dep oılady Shárkúl ishteı. — Úlbirep, qyzdaı syzylady. Qalanyń adamdary-aı. Qyzy qaısy, kelinshegi qaısy, aıyryp bolmaıdy ǵoı, shirkinderińdi». Shárkúl óz oıymen otyrǵan edi.

Joldastar, — dep baǵanaǵy jigit ornynan turdy. Daýsy barlyq shýdan kóterińki estildi. Aqynnyń daýsy basty ma, álde mysy basty ma, zal tyna qaldy. — Joldastar! Baǵanadan Qanat pen Naztaı týraly ǵoı keremet jaqsy pikir aıtyp jatyrsyzdar. Árıne, oǵan olar turady. Osyndaı jaqsy azamat ósirgen jigittiń aǵaıyn-týysy bar emes pe? Sol qaýymnyń atynan aramyzda Qanattyń jeńgesi otyr. Jeńgelerdiń qýanyshy erekshe bolýy kerek. Alystan qarbalas ýaqytta alyp kelgen de sol qýanysh ekeni belgili. Osy jeńgeıdiń aq nıeti úshin, densaýlyǵy úshin, Qanattaı azamattardy ósire berýi úshin dep, bir ret alyp qoıýǵa bolatyn shyǵar deımin.

Shárkúl dir etip, boıyn qýalaı bir tolqyn júgirip ótip, eki betiniń ushynan shyqqandaı alaýlap ketti. Ózi týraly aqyn aıtady degen oıynda joq qoı.

Bravo, bravo! — Jastar jaǵy dý ete tústi. Oryndyqtar sartyldap, túregelip turyp, iship jatyr. Shárkúl ózi de rúmkadaǵy shúpildep turǵan konákti iship saldy. Baǵanadan jalǵyzsyrap otyrǵan kóńili álgi sózden keıin tolqyp, egile bastaǵany. Toıda da jalǵyzdyq jaraspaıdy eken. Onyń esine toı dese, qaradaı mas bolyp: «Kelshi, bir án salaıyq», — dep, eki-úshten birigip alyp shyrqaıtyn seriktes kelinshekteri tústi. Sabazdaryń-aı, «kúnde aýylda osyndaı toı bolsashy-aı» dep, ańyratýshy edi. «Nege solardyń bireýin erte kelmedim eken» — dep ókindi.

Shárkúldiń keremet án aıtqysy keldi. Ol óziniń jaqsy kóretin «Kelinshek» ánin bastady.

Kópten án aıtpaǵan soń daýysy bastapqyda jaryqshaqtanyp estilgenmen, áýeletip alyp ketti.

Ol ánin úzip qoıa bergende jurt shý etip, shapalaq uryp otyryp aldy. Ániniń osynsha áser etkendigin Shárkúl bilmegen. Tipti, Shárkúl bireý úshin án salyp kórgen emes. Keıde kóńili tasyp shalqyǵanda, muńaıǵanda ándetetin ádeti bar. Munyń jańaǵy áni baz bireýlerdiń kózine túsý úshin, qaýymnyń nazaryn ózine aýdarý úshin nemese basqadan asyra aıtýǵa tyrysqan ózimshil nıetten taza edi. Tek óz kóńiliniń bir sáttik sezimin ǵana syıdyryp turǵan. Sol tabıǵılyǵymen baýrap alsa kerek. Barlyǵy qoshemet kórsetip:

Paı-paı, qalaı-qalaı aıtady-aı! — dep tamsandy.

Shárkúldiń kóńili odan kóterilmedi, qaıta qulazyp qalǵandaı. Ony ózi de túsine almaı otyr. Tańdaıyndaǵy nebir tátti dáminen aırylyp qalǵandaı, jylymshy tatı ma, qalaı? Alystan baqyt dep sezinip, soǵan saǵym qýǵandaı jetem dep alqyna, shaqqa jetkende, úmitker nársesiniń aldamshy bolyp shyqqanyna ókingendeı me, áıteýir, túsiniksiz bir kúı.

Ol syzyltyp taǵy án bastady:

Taldan taıaq jas bala taıanbaıdy-a-a-aı,

Bala búrkit túlkiden aıanbaıdy-a-a-aı.

Ý-gaı-a, án salshy-aı, bir bala-aı.

Qos etek, burań bel,

Qýalaı soǵar qońyr jel...

Kóterip aıtqan saıyn boıyndaǵy toptanǵan túınek sheshile bastaǵandaı. Berile aıtqandaǵy ádetine salyp, sál teńselip otyr.

...Jat bolmaǵy adamnyń osyndaıdan...

Ý-gaı-aı, án salshy-aı, bir bala-aı...

Táte-aý, qoısańyzshy, ne bolǵan sizge?

Shárkúl óziniń jylap otyrǵanyn endi ańǵardy. Kókireginde tyǵylyp syzdatqan nárse ánmen, jaspen shyǵyp jatqandaı. Odan saıyn sozyltyp, eriksiz tyńdatady. Áninde sorǵalaǵan muń, ókinish, naz bilinedi. Nelikten? Ony Shárkúl túsindire almaq emes.

Án salshy-aı, bir bala-aı...

Bul — onyń súıetin áni. Ár yrǵaǵyna ábden berile ańyratyp otyr. Bordaı egilip jylap ta otyr. Jetkizbeıtin alys armandarymen birge kóńil túkpirinde saqtalǵan, únemi taramys talshyq etip, eske alatyn qımas jalqy sátter bolady ǵoı. Baqyt degendi sezinip, kóńili jáı, oıy ornynda bolsa da, sol kóńil túkpirindegi jumbaq shaqty eske ala beretini nesi eken, ańsaıtyny nesi eken? Shárkúl baqytty ma? Ony da aıta almaıdy.

Saparǵa turmysqa shyqqan jyly bolar, ekeýi toıǵa barǵan edi. Oıyn kezinde bir beıtanys jigit Shárkúlge óleńmen tıise berdi. Ashyq úni qulaqqa jumsaq tıedi. Ánshi eken, Shárkúldi óleńmen kóp qajydy. Biraq jaýap qatyp, aıtysýǵa Shárkúl uıalyp, bar bolǵany oramalynyń shetin tistelep, «Qyzyq bala eken ózi» deı bergen. Sapar burqan-talqan ashýlanyp, júr júrlep muny toıdan alyp ketken.

Án salshy-aı, bir bala-aı...

Shárkúl jylasa, áldeqashan umyt bolǵan beıtanys bozbalany esine túsirip emes, jigitterge án bolǵan, alystap ketken jastyǵyn ańsaǵany shyǵar. Qazir aıtsa, myna otyrǵan jurt sener me eken? Senbeıdi. Qyzǵaldaq ǵumyryndaı qysqa, ýaıymsyz, alańsyz, sondyǵyna qaraı baıansyz shaǵyn saǵynǵany bolar. Ótip bara jatqan ýaqyt-aı!

«Bálkim, myna otyrǵan kózildirikti kelinshek ondaǵan jyldar osylaı sylqyldap óter, — dep oılady Shárkúl. — Ondaǵan jyldar jigitter ánin arnap óter». Shárkúl óziniń qartaıa bastaǵanyn búgin sezine tústi. Kóńili de jer bolyp otyr.

Qudaǵılaryńyzdan uıat boldy ǵoı, táte, qoımaısyz ba? — Qaınysy qansha jumsaq aıtqanmen, lyp etip qyzarǵan júzi, bileýlengen sheke tamyry ashýdan tyrsıa qalǵanyn jasyra almaı-aq tur. Ony Shárkúl jazbaı tanydy. Qaınysynyń munysy kóńilin odan saıyn qapalandyrdy. «Toıda óleń aıtsa, nesi aıyp?» dep nalydy. Bóteniń emes, óz qaınysynyń toıy ǵoı.

Qanat toı basqaryp júrgen jigitti qasyna shaqyryp, áldene dep jatty. Úzilis jarıalanyp, jurt bıge oıysa bastaǵan. Shárkúl ornynda otyra berdi.

— Jeńeshemniń áni-aı, — dep, eki jigit Shárkúldi qoltyqtap, ornynan turǵyzdy. Onyń syrtqa, taza aýaǵa shyqqysy kelip edi. «Balalar osyny túsingen ǵoı», — dep túıdi Shárkúl. Ár jerden sybyr-kúbir estiledi. «Qudasha mas bop qapty. Qaınysynyń toıynda bir isheıin degeni ǵoı». «Baıǵus-aý, sonsha ishpese etti». Shárkúl mas emes-ti. İlik-shalys sózdiń bárin estidi. Boıyn bılep, kóńilin syzdatqan bir sózimdi ózi de uqpaı keledi. Basqa bireý qaıdan bilsin? «Shamasy, ózderi mas bolýy kerek...» — dep qana qoıdy ishteı. Eki jigit esik aldyna shyqty. Qastaryna Qanat keldi.

Táte, qalyńyz qalaı, sharshaǵan joqsyz ba?

Osy Tórejigit qyzyq. Búgin meniń sharshadym dep aıtatyn kúnim be? Qudalar jaǵyna baraıyn ba?

Olardy kútetin jigitter bar. Siz úıge baryp, demalsańyz qaıtedi, táte? Sóıtińiz. — Toıǵa kelgenderge qyzmet kórsetýge bir taksı esik aldynda qańtarýly tur edi. Qanat jeńgesin qoltyqtap, mashınaǵa qaraı alyp júrdi. Soǵan otyrǵyzyp, eki jigit Shárkúldi páterge alyp keldi.

Úıge kelgen soń Shárkúl al kep jylasyn. Osy áýletke kelin bolyp túskennen beri janyna bata renjigeni osy shyǵar. Eneden estip kelgen sózderinen de, Sapardyń kóńil qaldyryp, saǵyn syndyrǵan kezderinen de qaınysynyń myna qylyǵy erekshe batty.

Qym-qıǵash oıǵa ketti. «Keshegi óz qolymda ósken Tórejigit emes pe edi? Nege búıtti? Osy toıda meni bir biletin adam bolsa, ol — ózimniń Tórejanym emes pe? Sonshama jer túbinen bar maldy, bala-shaǵany tastap kelip otyrǵam joq pa?» — dep qamyqty. «Shynymen-aq Tórejigittiń ózgergeni me? Álde osy Tórejandiki durys pa eken? Óńkeı jastyń arasynda meniń otyrýym óreskel bolǵany ǵoı». Olaı deıin dese qudalary eske túsedi. «Qap, qudalar kútýsiz qaldy-aý? Jas balalar babyn taba alar deısiń be?» Qudalardyń toı ústindegi qylyqtary esine oraldy. «Tórejigit jańa men sóılegende nege sonsha qysyldy. Kún-tún qatyp, bir solar dep qoı sońynda júrgendegi kórmegimiz osy ma? Toıynda erkin kósiltip sóıletpedi de ǵoı, shirkin! Álde aǵa-jeńgesiniń qoıshy ekenine qysyla ma?»degen bir oı kókiregin tyrnap ótti.

«Almatyda shalqytyp toı jasap otyrǵany da bizdiń qoıdan tapqan adal tabysymyzdan emes pe? Oǵan nesine qorynady eken?»

Áýelep alyp ushqan kóńili — jermen-jeksen. Eki kózge erik berip jatyr. Qudaı-aı, Saparǵa ne betimdi aıttym? Oǵan da óz týysy jaqyn ǵoı. Osylaı boldy desem, sener me eken? Senbeıdi. «Sen búldirdiń dep, ózinen kórmese ne qylsyn». Shárkúl kúıeýin bir jaǵy aıady, bir jaǵy odan qoryqty. «Oı, jeńiltek basym-aı, sonyń ózin jibermeı, nesine jelpildep kele qalyp edim...» Bir renishi bir renishin esine túsirip, kep jylady...

Tańerteń bet-aýzy isińki, qabaǵy synyq oıandy. Qaınym men kelini tańǵa jýyq toı tarqatyp, bir-aq kelgen. Sonda da Shárkúlden buryn turyp, as daıyndap qoıypty.

Táte, basyńyz aýyryp otyr ma?

Qabaǵyńyz kelmeı otyr ǵoı. — Ekeýi eki jaqtan báıik bolyp aldy-artyn oraıdy. Shárkúlge bastapqydaı áser etpedi. Janymen aqtaryla almady. Kóńilinde dyq qalypty. Qalaı bildirmeıin dese de, sezilip qalady. Munda endi kóp jata almasyn sezdi.

Toıdan qalǵan qarjyny qaınysynyń kózinshe eseptedi de, jartysyn bólip qolyna ustatty. Qalǵanyn:

Ol jaqta da bala-shaǵa bar ǵoı, — dep ózine qaldyrdy. Astan keıin kelinin ertip alyp, qalanyń biraz dúkenderin sharlap, balalaryna, Saparǵa, ózine tutastaı kıim-keshek, kerek-jaraq satyp aldy. Qudalaryna kirip, qoshtasyp shyqty.

Sol kúni poıyzben Shárkúl aýylǵa júrip ketti.

* * *

Basyn shyrmaǵan kesheli-bergi kúnniń oqıǵalaryn umyt etip, bir tynyǵaıyn degenmen, dúrs-dúrs solqyldaǵan poıyz júrisinen onyń uıqysy kelmedi. Kýpeniń qapyryq aýasy tunshyqtyryp, ıyqtan basyp turǵandaı. Kelerde munyń birin baıqamaǵan edi.

Shárkúldiń kóńili júdeý. Almatyda toı ótkizip kelipti degen attan esh qýanysh tappaı syzdaıdy. Kózin jumdy. Shashyn toqpaqtaı etip jelkesine túıgen, qasyn kerip, tákappar shalqaıǵan qudaǵıy, «Qanat-shy, bylaı istesek qaıtedi» dep, kúlim qaǵyp, birese olaı shyǵyp, birese bylaı shyǵyp, bóriniń de kóńilin taýyp, lypyp otyrǵan júziktiń kózinen ótkendeı pysyq kelini, «Oh, slıshkom mnogo» dep, tiksingen altyn jıekti kózildirik kıgen kelinshek, «Táte, siz sharshaǵan shyǵarsyz» — dep, kúlip aıtyp, qabaǵymen «siz artyqsyz» degendi uqtyryp turǵan qaınysy — Shárkúldiń júregin bir-bir shanshyp ótti.

Saparǵa munyń qaısysyn aıtpaq? Aıtyp min tappassyń, qaıta usaq-túıekti jipke tizgen kinámshil atanarsyń. Tek sezinetin nárse ǵoı. Bári ótkinshi aǵystaı aǵyp ótip, alystap, kóz aldyna tuńǵyshy — Dýlattyń momaqan júzi keldi. Bárine sál tańdanyspen, taza ańǵaldyqpen qaraıtyn oıly, tuńǵıyq janary jaýdyrap, buǵan «Táte-aý, nesine sonsha nalydyń?» deıtindeı.

Basqa balalary — bir tóbe, tuńǵyshy Dýlat — bir tóbe. Munyń sál qapalanǵanyn áýeli elden buryn sol sezedi. Shárkúl balasynyń sonshalyq názik sezimtaldyǵyna qýanatyn, marqaıatyn. Qazir de «táte, nalymashy» degendi kózben uqtyryp turǵandaı.

Shárkúldiń kóz aldyna jastary irkes-tirkes, qazdyń balapanyndaı bópeleri elestedi. Kókiregin shymyrlatyp, saǵynysh bıledi. Ashý-yza tarqap, saǵynysh, aıaýshylyq sezimi burynǵy ıi jumsaq Shárkúldi qaıta tapqandaı. Óziniń toıda jylaǵanynyń aǵat bolǵanyn sezip:

Túý, uıat-aı, qara basqyr basym-aý, — dedi. — Tórejandar ókpelep qaldy-aý!

Ol toıdy ótkize salyp, qaınysy men kelininen qashqandaı bolyp ketkenin oılap, taǵy ókindi. Kókiregi bolmashy syrqyrady. «Soǵymǵa dep jibergen tanany satqyzyp, aqsha saldyrtaıynshy. Kelesi qysqa deıin erte ǵoı. Kelinniń baram degen jaǵyna baryp kelsin. Saparǵa aıtpasam ba?» Osy oıdan keıin boıy jeńildep, kóńili tynshyǵandaı boldy.

Júrdek poıyz anda-sanda qyshqyryp qoıyp, jerdi solqyldata tarta berdi. Daýysy qatty, júrisi aıbarly. Sirá, adal jandy kelinshekti kóńili jarasa almaǵan, qym-qıǵash ıirimi kóp, birine túsinse, birin túsine almaǵan kúrdeli, kúle otyryp — renjiter, maqtaı otyryp — shetteter ortadan alysqa áketkisi keletin sıaqty.

Shárkúl tereze jaqtaýyna súıenip, alysqa kóz tikti. Kók jıekti kóktemniń kók munar saǵymy býyp tur. Myna qarqynmen poıyz áp sátte-aq kókjıekke jetkizetindeı kórindi. Kóńil shirkin kóterilip, alysqa, jańa armandarǵa jeteledi. Tátti qıalǵa berildi. Biraq kókjıek jetkizer emes. Alystap bara jatqandaı...

---