InfoHub Logo

Qyzy Gúljandy eki balasymen poıyzǵa otyrǵyzyp jiberip, vokzaldan shyqqandaǵy onyń júzi qanshama ýaqyttan bergi kóńil terbegen qym-qıǵash sezimderdiń tolqynysynan qatty abyrjýly edi. Tel qozydaı qos shaldýar jıen nemerelerine baýyr basyp-aq qalǵan eken. Qaırattanyp, myqtysynyp turǵanymen poıyz ornynan jyljyp júre bergende qolqa-júregi eljirep, jarty jany solarmen birge ketip bara jatqandaı, dińkesi quryp býyn-býynynan ál ketkendeı, qulap qalýǵa shaq qaldy.

«Júke, sabyr, sabyr. Qyzyńa kúıeýińniń qasyna bar dese, bar dep, qulaq etin jep júrip, ony qýǵandaı etip jiberip otyrǵan óziń emessiń be? Endi nege bosaısyń?» — degendeı, ózine-ózi kúsh berip, kóńilin toqtatyp, boıyn tiktep aldy da, mashınasyna qaraı ilbı basyp júrip ketti. İshi qońyltaqsyp, jany qulazyp, qur súlderi kele jatqandaı. Alaıda, ol bar qajyr-qaıratyn jınap, qataıyp, aıaǵyn shıraǵyraq basty.

İshki áıeldik sezim túısigimen qyzyna qatysty osy bir sheshiminiń durystyǵyna ábden kóz jetkizgendeı. Sony oılaǵanda kópten bergi júregin qobaljytqan alaqynan arylǵandaı kóńili ornyǵyp, ıyǵynan bir júk túskendeı, boıy jeńildep sala bergendeı. Kúıeýi qyzmet istep júrgen «ıt arqasy qıanda» deıtindeı shalǵaı túkpirge barǵysy kelmegen qyzyn aqyrynda kóndirgenine ózi ishteı táýbe deıdi. Solaı bola tura, bóten el, bóten jerde eki balamen qalaı kúnin kórer eken dep te ýaıymdaıdy. Áıteýir, kúıeýiniń janynda ǵoı. Bir jónin tabar. Tek, Allam ekeýiniń yntymaǵyn jarastyrǵaı. Jumaqyz qazir Táńirinen «solardyń aralaryna ázázil shaıtan kirýden saqtaı gór» dep tileıdi.

Óziniń jarty ǵasyrlyq ǵumyrynda ol az qatelesti me? Sony oılaǵanda kókiregin ókinishtiń ótkir ýyty aıaýsyz tilgilep ótkendeı beımaza kúı keshedi. Qaısybirin aıtyp taýysady? Baǵy basqaǵa táýeldi áıel jolynyń qıyny-aı! Ony bir bilse, Jumańyz bilsin? Osy jasyna deıin ǵazız basy ne kórmedi?..

...Qyzmet babymen Astanaǵa aýysqan ulymen birge kóship kelgeli Jumaqyzdyń boıy sergek, kóńili kóterińki edi. Ózin shıraq sezinip júrgen. Jańa jer, tańsyq orta, mundaǵy tirshilik aǵysy ony óz erkinen tys qarbalasy kóp basqa arnaǵa túsirip jibergendeı. Qudaı bergen qýattyń arqasynda bir úıdiń tirligin shyr-kóbelek aınaldyrady. Odan artylsa, ermek etetin óziniń úırenshikti kásibi bar.

Uly áli úılenbeı júr. «Úılenseńshi, kúsh-qýatymnyń barynda nemerelerimdi baǵyp-qaǵyp, ósirip alaıyn», — dep aıta-aıta Jumaqyz sharshady. «Buıryq bolǵan kúni bir shúıkebasty óziń-aq jetektep kelersiń» dep qoıǵan. Sol kúndi ishteı aqsaýmen, jaqsylyqtan úmit etip júrgen jaıy bar-dy.

Turmysqa shyqqan qyzy da osy qalada edi. Kúıeý balasy aıaq astynan soltústik oblysqa qyzmetke aýysyp ketip, qyzy qys ishinde eki balasymen dańǵaradaı úıde bir ózi qaldy. Jumaqyz oılaı-oılaı, jas neme balalarymen qınalyp qalmasynshy dep qyzyn qastaryna alyp, birge turýǵa ulyn kóndirgen. Aqyry, qazir qolda kelin joq, ápkesi men baýyry bir shańyraq astynda tursa, nesi aıyp eken?! Quldyrańdaǵan jıen nemereleri qolyna kelip, Jumańyz qaryń boldy da qaldy. Qudaıdyń, bul da bolsa, bergen baǵy emes pe?! Jumańyz nemerelerine ózi qarap, qyzynyń alańsyz qyzmet isteýine jaǵdaı týǵyza alǵanyna qýanyshty edi. Bunysy — qaıtsem, qyzymnyń júgin jeńildetem degen qamqor ana kókireginiń qam-qareketi de. Qyzynyń ózi eki sábıge ana bolsa da buǵan áli jas sekildi. Árkim óz balasynyń qamyn jegen marhabaty mol ana kóńili-aı! Qalaı dese de, nemere ystyq eken. Buryn qyzy alysta turyp, bilmeı kelipti ǵoı jazǵan basy, endi emirenip, aınalyp-tolǵanýynda shek joq. «Apalap» ishi baýyryna kirip ketkende janyn úzip berýge bar. «Qyzdan týǵannyń qıyǵy joq» — dep qalaı dál taýyp aıtqan.

Tańerteń erte turysymen, jasynan úırengen daǵdysy boıynsha qyzyl mashınasyna ot aldyrady. Mashına ishi jylyǵan soń nemerelerin otyrǵyzyp alyp, yzǵyta jóneledi. Bıyl birinshige barǵan Abylaıdy — oqýyna, Shyńǵysyn — balabaqshaǵa aparyp tastaıdy. Bul aınalyp kelgenshe kıinip, taranyp-sylanyp, ázir turǵan qyzyn jumysyna jetkizip tastap, qaıtar jolynda asyqpaı bazaryna soǵyp, kerek-jaraǵyn, azyq-túligin ala oralady. Kelisimen túski asyn qamdap qoıyp, sabaǵy bitken soń Abylaıdy alyp keledi. Al, sonan soń ekeýi dabyr-dubyr bolyp otyrǵandary. Abylaı kirip kelgende úı-ishi kóńildenip, dýmanǵa tolyp júre beretindeı. Ý da shý-bazar. Kádimgideı es, apasyna mektebindegi qyzyqtaryn aıtyp taýysa almaıdy. Ózi sózsheń-aq. Tús qaıta sabaǵyn qaratady. Bir ýaqyt dalaǵa ertip shyǵyp boı jazdyryp oınatady. Aptasyna úsh kún ortalyqtaǵy júzý baseınine aparady. Ol jattyǵýdan shyqqansha mashınada otyryp, keıde kóz shyrymyn alatyny bar. Keıde yzǵytyp, qajet jerine baryp keledi. Abylaı shyqqan soń ekeýi baqshaǵa soǵyp, Shyńǵysty alyp qaıtady. Kelgen soń nemerelerin aýlada oınaýǵa qaldyryp, ózi úı tirligine kirisedi. Bir kúnniń osylaısha qalaı óte shyqqanyn da ańǵarmaı qalady. Gúljandy jumystan qaıtarda inisi ala keledi. Jastaıynan biriniń kóńiline biri qarap óskendikten bolar apasy ekeýi erekshe tatý. Uly men qyzy qyzmetterinen oralǵanda bir úıli jan túgel jınalyp, arqa-jarqa bolyp qalysady. Tórt kózderi túgel bir dastarqan basynda máre-sáre bolyp otyrýdyń ózi qandaı ǵanıbet ekenin Jumaqyz endi uqqandaı. Bul onyń eń bir mereıi ósip, kóńili marqaıar sáti edi. Bálkim, ana baqyty osy bolar — balalary qasynda, nemereleri kóz aldynda. Abylaıdyń ejiktep kitap oqyp bergeni, Shyńǵystyń otyra qalyp, aıdaqtatyp sýretin salǵany kóńiline qýanysh quıady. Jas ýaqytynda «jumys, jumys» dep, kúni-túni sabylyp júrip, óz balalarynyń qalaı óskenin de bilmegen mundar eken ǵoı. Qazir, myna quldyrańdaǵan nemereleriniń árbir qylyǵyn qyzyqtap, kózinen tasa etkisi kelmeıdi. Osy jaman nemereleri qasyna kelgeli qýatyna qýat qosylyp, ózi de jasańqyrap ketkendeı...

Osylaısha, qarbalas tirshilikpen synaptaı syrǵyp, kúnder ótip jatty. Nemereleriniń qylyqtaryn qyzyqtap júrip, Jumaqyz alty aı qystyń qalaı tez ótkenin ańǵarmaı da qalǵan sekildi.

Neden ekeni belgisiz, keıingi ýaqytta onyń kóńiline bir kirbiń túskeni anyq. Qyzymnyń bir jaǵyna shyǵysyp, qyzmet isteýine qolǵabys tıgizip otyrmyn dep ózi ishteı toń sanap, marqaıyp júrgen nársesi aldamshy birdeńedeı kórinip ketti. Ózin-ózi aldap júrmese neǵylsyn? Buǵan deıingi berik senimi kúnnen-kúnge setinep bara jatqandaı. Sóıtip, Jumaqyz óziniń búgingi tirshiliginiń durystyǵyna da kúmándana bastady. Sol-aq eken, tún balasy ony nebir beımaza oılar qaýmalap, nemereleriniń tátti qylyqtaryna jubanǵan kóńiliniń shyrqyn buzyp, boıyn mazasyzdyq bıleı bastaıdy. Osy bir mazasyz úreı qashan, neden paıda bolyp júr? Túk túsinse, buıyrmasyn!

Eriksiz jarsyz ótkizgen jarty ǵumyry eles berip, jalǵyzdyqtyń taýqymetin tartqan jyldary esine oraldy. Balalaryn jalǵyz ózi ósirip, jetkizip, qazir bári umyt boldy-aý dep eńsesin kótergen bir kezi edi. Biraq umytylmapty. Endi oılasa, jany qorlanǵan, kúıingen sátteri kókeıinde saırap jatyr eken. Kóńil túkpirinen demde bas kóterip, qaz-qalpynda kóz aldyna tura qalǵandaı. Jalǵyzilikti áıeldiń kórgen kúni qurysyn...

...Jomart ekeýi otasyp, jap-jaqsy shańyraq quryp edi. Joldasy basalqy, elpeń-jelpeńi joq, toqtalǵan jigit. Úı turmysyna da jaıly bolyp shyqty. Ekeýi bir qyz, bir ul súıdi. Sútteı uıyp otyrǵan kezderinde aıaq astynan otbasynyń shyrqy buzyldy. Shaıtan túrtse, daýa joq eken ǵoı. Bári munyń mekteptegi muǵalimdiginen aýdandyq bir mekemege kádimgideı dyrdaı bastyq bolyp, atústi qyzmetke aýysýynan bastalǵan sekildi, endi oılap otyrsa. Jumys aýanymen anda-munda shapqylaý, túrli jarystarǵa, saıystarǵa jastardy ázirleý, olardy alyp barý, alyp kelý osyǵan júkteletin. Jańadan barǵan soń, bas tartýǵa uıalatyn. Aýdan kóleminde túrli saıystar, kezdesýler ótkizý — bári osynyń moınynda edi. Bul jańa qyzmetin qulshynyspen, berile atqaryp júrdi. Osy jumys ári ózine unaıtyn. Joldasy da erte ketip, kesh keletinine, jumysbasty tirligine túsinýshilikpen qarap, qarsy bola qoıǵan joq. Qaıta sózben demep otyratyn.

...«Taý men tasty sý buzar, aǵaıyndy sóz buzar» degenniń keri aýmaı keldi. Bul bir-eki kún jumys babymen jol júrip kelse, kúıeýi salqyn tartyp qalatyndy shyǵardy. Baıqasa, bul joqta abysyn-ajyndary qamqorsyǵansyp, jandary ashyǵansyp, ár nárseni syltaýratyp, úıge kelgishteı beredi eken. Ár kelgen saıyn:

Myrzajigit, kelin kórinbeıdi ǵoı, taǵy oblysqa ketken be? As-sýlaryńdy ishtińder me? Oı-bý-ý, myna shıetteı balalarmen saǵan qıyn boldy-aý. Abyrjyp qaldyńdar-aý, — dep, ádeıi qulaǵyn burap, músirkep, ózi de balalardyń ý-shýynan sirkesi sý kótermeı otyrǵanda ádeıi jandy jerine tıgize sóılep, jaraǵa tuz sepkendeı ýshyqtyryp ketedi eken. Bul uzaǵyraq bógelip qalǵanynyń mán-jaıyn aıtyp, onyń ashýyn basyp, renishin jýyp-shaıyp, otbasy tirligi qaıta mamyrajaı qalypqa túsip, qyzmetine alańsyz kirise me, arada biraz ýaqyt óter-ótpeste kúıeýi taǵy buzylyp qalady. Úıge taǵy da abysyndary kelgen bolyp shyǵady. Munyń qyzmetiniń óskeni, áıteýir aǵaıyndarǵa tynshý bermedi. Otbasynyń kıkiljińi jıileı tústi. Aýzy súıreńdegen úlken abysyny kez-kelgen jerde, qısyndy-qısynsyz ortada endi munyń jumysyn tilge tıek etip, qaınysyn syrtynan jurt kózinshe: «Áıelin basyna shyǵaryp aldy, ynjyq neme», — dep muqatyp otyratyn kórinedi. Ony Jumańyzben tatý bir abysyny juqalap jetkizdi. Jumaqyz jastyq ańǵaldyqpen oǵan sonda da esh mán bermedi ǵoı. Óz taǵdyryna sonshama enjar bolar ma? «E, kóre almaǵan abysyn ne demeıdi? Ózim súıip qosylǵan jarymnyń kóńilinen shyqsam bolmaı ma? Meniń oǵan kóńilim aq, peıilim adal, al onyń maǵan qaltqysyz senetini anyq» dep oılady ǵoı. Ózi osy oıyna qatty sendi. Alaıda, dúnıe tek ol oılaǵandaı taza ádilettilikten, shynaıy súıispenshilikten ǵana turmaıtynyn, abysyndarynyń janashyrlyqtary aıarlyqpen astasyp jatqanyn, sonyń astarynda keıbir zymıan, jymysqy mysyq tileý áreketterdiń baryn ol kezde qaıdan bilsin? Keıin ókingennen barmaǵyn tistedi ǵoı...

...Jumaqyzǵa kópten kóńilin loblyqtyryp, alańdatqan jaıdyń syry birtindep aıqyndala bastaǵandaı. Sóıtse, ol qyzy men kúıeý balasynyń eki jaqta júrgenine alańdap, sodan týǵan mazasyzdyq eken ǵoı. Osyny kóńilmen boljap, túsingen sátinde ol qyzymen ashyq sóılesýge oqtaldy.

Áı, Gúljan-aý, osy seniń ne bilgen oıyń bar? — dep bastady áńgimesin, ekeýi keshki astan keıin bir ońasha qalǵan sátte.

Óziń myna jaqta, kúıeýiń ana jaqta. Bul qandaı tirshilik, túsindirshi?

Apataı, ne bolyp qaldy? Óziń qobaljýlysyń ǵoı. Tentek nemereleriń renjitip qoıǵannan saý ma?

Joq, olarǵa renjip nem bar? Men renjisem, týǵan qyzym saǵan renjımin... Óziń tikeńnen tik turmaı, otyrshy myna jerge.

Al, otyrdym. Anyqtap aıtshy, ne bolyp qaldy?

Aıtamyn, aıtamyn... Saǵan men aıtpaǵanda kim aıtady? Keshe keshke kúıeýińmen telefonmen sóılesip jatqanyńda qulaǵym shalyp qaldy. Qyzmetin ázirge sol jaqta jalǵastyra beremin deı me, qalaı? Basynda bes-alty aıǵa ǵana ketti degen ediń. Sol jaqta áli isteı turatyn sıaqty ma? Ne deıdi ózi? Uǵyndyryp aıtshy.

Aıtatyn nesi bar, apa? Bárin óziń durys jobalap otyrsyń. Ázirge sonda isteı turaıyn deıdi. Bir jaǵy, oblysta istep, ysylǵan degen aty jaqsy, ári áskerı shenin bir satyǵa bolsa da ósirip alaıyn dep júr ǵoı. Maǵan sonda kel deıdi.

Al, sen ne dediń?

Men ne deýshi edim? Bara almaımyn dedim.

Áı, aqymaq qyzym-aı! Seniń óstip bir nárseni búldirerińdi sezip edim-aý. Qap-aı! Oniki durys qoı. Er jigittiń qyzmet jaǵdaıyn, bolashaǵyn oılaǵany — ábden oryndy.

Endeshe meni nege qajap otyrsyń? Onyń syrtta istep kelgenine men qarsymyn ba? Qaıta alańdamaı, qyzmetińdi iste, balalardy baǵýǵa apam kómektesip jatyr dep aıttym.

Sony da sóz dep aıttyń ba? Aıtqan ýájiniń túrin qara...

Apa, nemerelerime ózim qaraımyn, birge turaıyn degen soń qolyńa kóship keldim emes pe? Aıtqan sózińnen shyqqan kezim bar ma?

E-e-e, qyzym-aı! Men saǵan qolyma kelip tur degende, qys ishinde eki balamen qınalmasyn dep oıladym ǵoı, ári jas kelinshegim bir ózi qalyp barady dep kúıeýińniń kóńiline kúdik kirmesin degenim emes pe?

Muny estigen Gúljan syqylyqtap, kúlip ala jóneldi.

Áı, apa-aı, sen de qaıdaǵyny aıtasyń-aý! Ne kórinipti oǵan qaradan qarap júrip kúdiktenip. Senbeıtin bolsa, qaıtyp kelip, qasymda otyrsyn...

Joq, qyzym, olaı deme. Syrtta júrgen adam ne oılamaıdy deısiń?

Jaqsy, apa. Ózińniń qasyńda alańsyz turyp jatyrmyn. Eń bastysy, eshqandaı kúdikke endi oryn joq qoı, — dep, taǵy birshama kúlip aldy. Qamsyz adamnyń ashyq ta taza kúlkisi. Qaıran jastyq-aı!

«Qap-aı, myna túısiksizge qalaı túsindirsem eken?» dep oılady Jumaqyz. Erli-zaıyptynyń arasyna qylaýdaı syzat túspeýi kerek. Al, syzat tússe boldy, ol kúnnen-kúnge jip ajyrap ulǵaımasa, qaıta birikpesi anyq. Ony Jumańyz óz basynan biledi. Bilgennen soń, qaýip qylady. Ony Gúljan qaıdan bilsin?! Biraq qyzy zerek kóńilmen bárin qapysyz túsingen. Anasyna erkeleı kúlip otyrǵany ǵoı.

Kúlme, qyzym. Sen meniń janymdaǵy jan tynyshtyǵyńdy oılamaı, kúıeýińniń qasyna barǵanyń jón shyǵar.

Qyzy mundaı sózdi kútpese kerek, bireý oqys biz suǵyp alǵandaı yrshyp tústi:

Ne, ne deısiń? Men ol jaqqa qalaı baramyn? Apataı-aý, óziń oılasańshy! Kúıeý balań áli páter ala almaı júr. Qashan alary taǵy belgisiz. Ózi jataqhanada turady. Men eki balamen onyń qasyna baryp, qysylysyp, qalaı turmaqpyn?

Endeshe, Almatyǵa, ata-eneńniń qolyna baryp tur. Kúıeýiń qashan úı alǵansha sol shańyraqta otyr. Sen menen ketkensiń, sol úıdiń adamysyń...

Tú-ý, sen de aıta beredi ekensiń, apa. Ol kisilerdiń úıleriniń tar ekenin bilesiń ǵoı. Ári turmysqa shyqpaǵan qyzy qoldarynda otyr. Ol úıge men syımaımyn. Shynymdy aıtsam, qaıyn ápkemmen syıysa almaımyn. Minezi shaıpaý, kisini kemitip, mysqyldap, shaǵyp sóılegenin kótere almaımyn. Men ol úıge barsam, qaıta kúıeýimmen aramyzǵa sóz júgirtip, shı shyǵyp ketýi ábden múmkin. Ala, sen qoryqsań, osydan qoryq.

Týysqandy adam tańdap almaıdy. Qandaı bolǵanda da ádepten ozbaı, til tabysyp turýǵa úırengeniń jón.

Joq, apa. Meniń osy arada turǵym keledi. Seniń qasyńda bolsam, eki balaǵa da alańdamaıdy ekenmin. Ózderi saǵan ábden baýyr basyp qaldy. Onyń ústine qazirgi jumysym da jaqsy. Sodan qol úzgim kelmeıdi. Keıin mundaı tabysy mol qyzmet taba alamyn ba, joq pa?..

Jumaqyz osy arada kúıip ketti:

Báse, báse... Qyzmetim jaqsy de. Sodan shyqqym kelmeıdi de... Al, seniń torǵaıdyń mıyndaı mıyń bolsa, «kúıeýim Nartaı kelisti jigit, sodan qol úzip qalmaıyn» dep nege oılamaısyń? Maǵan «jumysym, jumysym» deıdi ǵoı ózeýrep. Jumys qashan da tabylady, jaqsy kúıeý tabylmaıdy, shunaq qar.

Oı, apa-aı! Sen bizdiń aramyzǵa kirispeseńshi. Biz ózimiz kelisip, osylaı sheshtik qoı: bir-eki jyl bólek tura turamyz. Onyń nesi bar eken? Qazirgi jastardyń bári osylaı, erkin júredi. Bir esepten, seniń qasyńa kóship alǵanym durys boldy.

Esepshilin qara óziniń... Qýarǵan ǵana qý qyz! Sen kúıeýińnen bólek turmaısyń, men seni bólek turǵyzbaımyn. Sen myna túrińmen jap-jaqsy azamatyńnan aıyrylyp qalaıyn dep, shoshańdap júr ekensiń ǵoı. Áıeldiń orny — erkeginiń qasynda. Sol sý ishse, sý iship, sol ý ishse, ý iship, eki eli ajyramaı, birge júrýi kerek. Ári-beriden soń áıeldiń mindeti — kúrep aqsha tabý emes. Kúıeýiń asyrasyn...

Al, onyń tabysy az bolsa, qaıtemiz, — dedi qyzy mysqyldaı.

Adamnyń baǵy — tabysynyń az, kóptigimen ólshenbeıdi, bardy qanaǵat tuta bilýinde.

Apa, sen eskishe oılaısyń. Qazirgi zaman basqa, onyń óz qaǵıdasy bar. Bári qarajatqa kelip tireledi...

Seni osy pıǵylyń túbi jarǵa jyqpasa, ne qylsyn?..

Jumaqyzǵa Gúljan da týra jas kezindegi ózi sıaqty oılaıtyndaı kórinip ketti. Ásirese, osynysy janyn odan saıyn kúıdirdi. Óziniń kezinde «Jumystan qol úzbeıin, jumysta jekkórinishti bolmaıyn, qyzmetime sóz kelmesin» dep, kúni-túni shapqylap júrip, otbasyna jete kóńil bóle almaǵany ras. Onyń ústine, abysyn-ajynnyń kúıeýi ekeýiniń arasyna ot tastaǵan sózderin órshitpeı, dál ýaqytynda basyp otyrýdy da bilmepti. Aýzy-basy súıreńdegen sol bir sýmaqaı, suǵanaq qatyndardyń betin qatty qaıtarýdy qaperine de almady. «Aýyz óziniki, aıtady-aıtady, sosyn jalyǵyp, qoıady» dep oılaǵan. Aram nıet ózdiginen tyıylsyn ba? Olardyń betin qaıtaryp, endigári bosaǵadan qaramaıtyndaı toıtarys berý — tabıǵaty jýas Jomarttyń da qolynan kelmedi. Qaıta solardyń yńǵaıyna jyǵyldy emes pe?

«Adam tili — tas jarar, tas jarmasa — bas jarardyń» rastyǵyn ol kezde bul sezip-bilipti me? Jomartty kópe-kórineý aǵaıynnyń sózi buzdy. Áıeliniń qyzmeti ósip, ózi sonyń kóleńkesinde qalǵandaı ishqusalyqqa túsip, bótelkege úıir bola bastady. Abysyndary keıde bul joqta oǵan ádeıi ishkizip, kóńilge qaıaý salar ártúrli qańqý áńgimeler aıtyp, ábden babyna keltirip qoıatyn. Bul jumystan oralǵanda Jomart eleýrep, kıkiljiń bastaıtyn. Ánsheıinde «lám» demeıtin kúıeýi, iship alsa, kóterilip shyǵa keletin boldy. Joqtan ózgeni syltaýratyp, aıqaı-shýdyń dál ústinen túsken úlken abysyndary ózderinshe tórelik aıtqansyp, muny shaıpaý tilderimen aıaýsyz piskilep-piskilep ketetin. Al, bunyń sol kezde kıkiljińdi órshitpeı, qyzmetin tastaı salyp, jalǵan namysty qoıyp, úıde otyrýy kerek-aq eken. Sonda bári óz ornyna keler me edi, kim bilsin? Oǵan áıeldik ózimshildigi jibermedi. Jumaqyz qazir «jeke basynyń baqytyn jutqan sol qyzmeti qurǵyrdy ótkizip berip, aradaı talaǵan týystarynyń arasynan kúıeýi men eki balasyn alyp, kóz kórmes,qulaq estimes jaqqa nege ǵana ketip qalmadym eken?» dep te oılaıdy. «Jumys, jumys» dep, sol aradan ketse, ashtan óletindeı jabysty da qaldy. Onyń ústine qyzmette jaqsy aty shyǵyp, aýyzǵa iligip kele jatty. Ony keıbireýler odan da joǵary orynǵa barady desip júrdi. Sonyń býy men jastyq qamsyzdyq qosylǵan soń orǵa jyqpaı qoısyn ba? «Ózim de bir azamattan kem emespin» degen shalt sezim boıyn ala bastady. Osy bir sezimniń astarynda ózim de bir erkekten kem tabys tappaımyn, tyshqandaı eki balany ózimniń-aq baǵyp-qaǵyp, ósirýge shamam jetedi degen astamshylyq jatatyn. Sol aldamshy, ázázil pıǵyldan arylýǵa qudireti jetpegeni ǵoı kezinde. Áıelmisiń degen. Bir kúngi qyzmettiń ýaqytsha býyna mastanǵan ne degen sorly edi deseńshi...

Osynyń bárin qyzyna qalaı aıtyp uǵyndyrar.

Men qalaı oılasam da seniń qamyńdy jep, júdep júrmin... Meniń myna qý samaıym tekten-tekke aǵardy deısiń be? Kúıeýsiz qatynnyń kúıiniń qandaı bolatynyn bilgennen keıin, saǵan qaqsap aıtyp otyrǵanym. Ana eki balany ákesinen sýytpa... Erkek balalarǵa áke meıirimi asa kerek, — dedi bastyrmalata.

Jumaqyz ulynyń mineziniń tomyryqtaý, dúńk etpe, adamǵa úıirsektigi joq, saıaq, sýyqtaý minezin ákesiz óskendiginen be dep oılaıdy. Bálkim, júre kele ashylar. Bul Jomartpen ajyrasqanda esin-biler bilmes edi ǵoı, sodan buıyǵylaý ósti. Áńgime bala jaıyna aýysqanda Gúljan sóz qaıtarmaı, tosylyńqyrap qaldy. Múmkin, onyń esine bala kezinde óziniń de: «Báriniń papasy bar, nege bizdiń papamyz joq?» — dep, mektepten jylap keletini tústi me eken? «Adasqannyń aldy — jón, arty — soqpaq» dep beker aıtylmaǵan-aý. Jumaqyz ne bir soqpaqtarmen júrip ótýge týra kelerin jastyqpen ol kezde qaıdan bilsin? Áıteýir, balalarynyń betine shirkeý bolarlyqtaı jamanat jabyspaǵany anyq. Sony ǵana kóńiline medeý tutady.

...Bul taǵdyrdyń alǵa tartqan tosqaýylynan jastyq ańǵaldyqpen utyp shyqtym dep oılaǵan. Biraq, jeńdim degeni — jeńilgeni, uttym degeni — utylǵany eken, endi oılap qarasa... Qaısysy kóńil arbaǵan ásire qyzyl eles te, qaısysy shyn baǵy ekenin ajyrata almapty ǵoı sorly basy. Átteń... Taǵdyrdy aldaı almaıdy ekensiń. Sony kesh uǵynyp, opynyp otyr da...

Qyzyna kópten beri aıtýǵa oqtalyp júrgen syr ushyǵyn biraz tarqatyp alǵan soń ózi de bosap, bordaı egilip, aǵyl-tegil jylasyn kelip. Pálen jylǵy kóńil túkpirindegi shemen bolyp qatyp jatqan sheri aǵytylyp ketkendeı, toqtaı alsashy. Kópten bulaı jylamap edi. Qaıta, balasynyń úıde joǵy jaqsy boldy. Jumaqyz balalarynyń kózinshe kózine jas almaıtyn. Qyzy men ulynyń jas kezinen osylaı, olardy jasytpaý úshin kóz jasyn kórsetken emes. Jylaǵysy kelip bara jatsa, ońashada jylap-jylap alatyn. Al búgingi jylasy tipti bólek edi. Bul kóz jasynda osy ýaqytqa deıin moıyndaýǵa dármeni jetpeı júrgen ókinishi de, ákelerinen ajyratqanyna balalarynyń aldynda aqtalýy da jatqandaı.

Qyzyna osyǵan deıingi jalǵyz ótkizgen jarsyz ómirdiń qıyndyǵyn, áldekimderden kórgen qıanatyn, nazy men muńyn shaqqandaı bir kúı.

Boda-boda bolyp otyrǵan sheshesin qalaı jubataryn bilmegen Gúljan ózi de qosyla jylap jiberdi.

Apa, apataı saǵan ne boldy? Sen myqty ediń ǵoı. Bizdiń ekeýmiz de, sheshemiz de bir óziń emes pe ediń?..

Ákelerińniń ornyn qaıdan toltyraıyn, áıteýir, bir dalbasamen ótken ómir de...

Joq, olaı deme. Búkil ómirińdi bizge arnadyń. Bizdi esh nárseden taryqtyrmaı ósirdiń. Jurttyń birazynyń qoly jetpeı júretin zattar bizdiń ústimizde boldy. Eń tamasha mektepterde oqyttyń, eń ataqty bilim ordasyn bitirtkizdiń. Qos-qostan dıplom áperdiń. Men kishkentaı kezimnen bilemin, sen birneshe jerde jumys isteıtinsiń. Erte ketip, kesh keletinsiń... Eki alaqanyń qol jumysynan qap-qatty súıel bolyp júrýshi edi. Sonda men: «Óskende apama jumys istetpeı, úıde otyrǵyzyp qoıyp, ózim baǵamyn» dep oılaýshy edim. Keshir, apa, men sol bala kezdegi armanymdy umytyp, saǵan óz balalarymdy baqtyryp qoıǵan ekem-aý.

Gúljan betin alaqanymen jaýyp, eki ıyǵy selkildep kep jylasyn.

Jumaqyz ony baýyryna basyp, tap kishkene kezindegideı basyn kókiregine qoıyp, shashynan sıpap otyr. Kishkene kúninde aýladaǵy balalarmen shekisip qalyp, jylap kelgende dál osylaı jubatýshy edi. Gúljan ójet qyz edi. Ózi úshin de, inisi úshin de eshkimge esesin jibermeıtin.

E-e-e! Erte ketip, kesh kelgende ne tyndyryp tastady deısiń? Úıdegi jalǵyzdyqtan qashyp, syrt jumysymen aınalysyp júrdim emes pe?.. Sharshaǵannan ábden qaljyrap, jastyqqa basym tıe salyp, uıyqtap ketýdi ǵana oılap keletinmin de. Sen ne bilýshi ediń?!!

Eki alaqany qap-qatty súıel bolsa, kúrek ustady deısiń be, qý temirden de. Eshkimge kiriptar bolmaı, óz tirligimdi ózim bitireıin dep mashına aldy emes pe? Demde júrgizýdi úırenip, zyr qaǵyp júretindi shyǵardy. Kúni-túni qólikpen shapqylap júrgen adamnyń qolyn rúl qajamaǵanda qaıtsin?

Birte-birte jylaýyn toqtatyp, ózine-ózi kelgen qyzy:

Apa, osy sender nege ajyrastyńdar? — dedi batylsyzdaý.

Bul — Jumaqyzdyń «aldymnan shyqpasa eken» dep, ǵumyr boıy qashqalaqtaıtyn suraǵy jáne erte me, kesh pe, áıteýir bir qoıylaryn biletin. Ne desin...

Ákelerińnen ajyrasqanym jastyqtyń bir qatesi boldy ma dep oılaımyn. Sony seni qaıtalamasa eken dep, qý janymdy shúberekke túıip otyrǵanym joq pa? — dedi bar bolǵany, biraz únsizdikten keıin.

Apa-aý, jalǵyzdyqtan janyńdy qınaǵansha bizdiń jas kezimizde nege qaıtadan turmysqa shyǵyp ketpediń? Sóz salýshylar joq emes, boldy ǵoı, — dedi qyzy álgidegiden de álsiz únmen.

E-e-e! Otqa qanaty kúıgen kóbelektiń qaıta usha alamasyn sen bilmeýshi me ediń?.. — Jumaqyz Gúljanǵa osylaı degenimen óziniń esine anasy aıtyp otyratyn bir sóz túsken edi.

...Anasynyń Zylıha atty jamaǵaıyn sińlisi bolýshy edi. Aýyl-aımaq tegis ony bet bitkenniń sulýy deıtin. Kóriktisi — kórikti-aq edi. Aıań astynan kúıeýi qaıtys bolyp, sol kelinshek eki balasymen erden jastaı qaldy. Arada ýaqyt óte kele oǵan qyzyǵyp, sóz salýshylar kóbeıedi. Jumaqyz onda ınstıtýtta oqıtyn. Bir barǵanynda anasy oǵan Zylıhanyń basqa aýylǵa áıeli qaıtqan aýqatty bireýge turmysqa shyǵyp ketkenin aıtqan. Jón bolǵan eken dep oılaǵan.

Keıingi bir jyldary Zylıhanyń aty atalsa, anasynyń: «Baǵy ashylmaǵan sorly boldy ǵoı, barǵan jerinde basy syıǵanymen, baltyry syımaı júr eken», — dep otyrǵanyn san márte estigen edi. Basy syıǵanymen baltyry nege syımaıtynyn bul basynda túsine almaǵan. Sóıtse, keıingi kúıeýi eki balasyna kún kórsetpeıtin jaısyz, qytymyr adam bolypty ǵoı. Ógeı ákeniń yzbarynan balalary toz-toz bolyp ketken kórinedi. «Basy syıǵan jerge — baltyry syımaǵannyń» ne ekenin sosyn uqqandaı. Osy sózdiń kókiregine jattalyp qalǵany sondaı, qaıtyp turmys qurýdy táýekeli túgili, oıyna da almady. Biraq qazir qyzyna onyń bárin aıtyp jatpady...

Jumaqyz kúıeýden ajyraǵan soń qyzmetimdi alańsyz istermin dep oılaǵan. Ras, biraz ýaqyt qulaǵynyń tynysh bolǵany ras. Biraq basy bos adamǵa sóz úıir keledi eken. Ásirese, kúıeýleri keshkisin jumystan keshikse, osynyń qasynda otyrmasa, neǵylsyn degendeı, bir nárseni syltaýratyp, bunyń úıine bir kelip ketetin kelinshekterdiń qylyǵyna áli kúnge deıin qorlanady. Alaqandaı aýylda jasyryn syr jatpaıdy. Sóz salýshylar kóbeıdi. Bórik kıgen atymyz bar, erkekpiz dep qońyraıǵandardyń da esek dámemen bunyń úıin torıtyndary az bolmady. Bul betterin qaıtarǵan soń jónderine tek ketpeı, byqsyǵan nebir qıturqy sóz taratýǵa tyrysqandaryn qaıtersiń? «E,e, ony bilemiz ǵoı»... «Etegine namaz oqyp júr deısiń be?»... «Bári belgili nárse ǵoı» degen sıaqty jypsyma, ekiushty sózdi ádeıi aıtatyndar boldy. Óziniń mineziniń bir-betkeıliginiń arqasynda kóldeneń sózge ilikpeı, sol aradan abyroımen kóship ketkenine qýandy...

Bular turatyn aýdanǵa kadrlardyń bilimin jetildirýge bir adamdy oqýǵa jiberý jóninde joǵarydan suraý kelgen eken, bul sony estı sala, basshylardyń keńse tabaldyryǵyn tozdyra júrip, aqyry oqýǵa jiberýge kelisimderin aldy-aý. Jiberetin basqa adamnyń reti de bolmady ma, qudaıyń jarylqaǵany ma, áıteýir, tańdaý Jumaqyzǵa túskeni. Sodan eki balasyn ertip, jaqsylyqty aldan kútin, Almatydan bir-aq shyqqany...

Qudaıǵa táýbe, Almatyǵa kelgeli jaman bolǵan joq, eki balasyn aman-esen ósirin, oqytyp jetkizdi.

... Ekeýara áńgimeden keıin biraz kún ótken soń Gúljan:

Maqul, apa. Sen solaı durys bolady deseń, men Nartaıdyń qasyna-aq baraıyn. Tek sen jylamashy, apa, — dedi, muny moınynan qushaqtap.

Sóıte ǵoı, aqyldym. Seniń otbasyńnyń tútini túzý shyqsa, meniń de abyroıym. Meniń jaqsylyǵymdy asyryp, jamanshylyǵymdy jasyratyn sendersińder. Kórgensizdiń balasy degizbeseńder bolǵany. Betterińnen jarylqasyn, qarashyǵym, — dedi kózine taǵy jas alyp.

Qyzyna kóp nárse aıtqysy kelgen, biraq alqymyna óksik tyǵylǵandaı, sóıleı almady. Jurt: «Sheshesi baıdan shyqqan, qyzy qaı bir jetisken deısiń?» demese bolǵany. Jumaqyzdyń endigi bar armany — balalarynyń baqytyn kórý ǵana.

Nemene, apa, óziń jylaýyq bolyp barasyń ǵoı. Qartaıyp qalǵansyń ba? — dedi Gúljan sóziniń aıaǵyn qaljyńǵa súıep.

Qartaısań, qartaıǵan shyǵarmyz... — dedi Jumaqyz jeńil kúrsinip. Ol qyzynyń sheshimine sheksiz qýanyshty edi...

...Vokzaldan shyǵyp, mashınasyna kelip jaıǵasqanymen de, júrýge asyqpady. Eki bilegin rúlge artqan boıy basyn shalqaıtyp, arqalyqqa súıenip, az-kem otyryp qaldy. Qaıda asyǵady? Oıyn jınaqtap, ózimen-ózi birqaýym otyrdy. Balasynyń qyzmetten áli kele qoımasy anyq. Úıge barǵanda ne istemek? Tórt qabyrǵaǵa qalaı syıady? Odan da kóńilim bólinsin, qalany bir aınalyp shyǵaıyn dep oılady. Balanyń aılyǵyna telmirip qarap otyrǵansha dep, sháı-sýandyq pulyn ózi ajyratatyn Jumaqyzdyń ermek kásibi bolýshy edi. Nemereleri qolyna kelgeli ol ádetinen bas tartqan. Bir jaǵy qyzy kómektesip turǵandyqtan qarajattan pálendeı qysylys ta bolmady. Biraq búgin úıge qaıtýǵa asyqpady. Burynǵy ádetine basyp, qaz-qatar turǵan taksılerdiń janyna qaptaldasa kelip, tura qaldy. Bir-eki adam ala ketkisi keldi... Jol-jónekeı áńgimelesip barsa da kóńili bóliner edi ǵoı. Buryn-sońdy onyń dál qazirgideı, áıteýir bireýmen sonshalyqty áńgimeleskisi kelmegen shyǵar-aý!..

---