InfoHub Logo

Qazir oılap otyrsam, odan beri de birtalaı jyldar ótipti. Bizdiń úı aýdan ortalyǵynan qashyqtaǵy aýylda edi. Ol kezde jańa ǵana es bilip, etek japqan oıyn balasy ekenbiz-aý?!. Shirkin, aq áje-aı, deımin keıde eske alyp, barsyń ba, álde...

Tomashadaı ǵana qara kempirdi aýyldyń kári-jasyna deıin ardaq tutatyn. Áli mektepke barmaǵan búldirshinderinen bastap, ata saqaly aýzyna túsken egdelerine deıin ony aq áje dep ataıtyn-dy. Onyń shyn atynyń kim ekenin de jurttyń kóbi bile bermeıtin. Toı-sadaqalarda aýyl aqsaqaldarynyń: "Aq ájeń shaqyrýsyz qalmasyn, shyraq, aq ájeniń úıine kire qaıtarsyń", — dep jatqanyn talaı estidik. Óńi qaratory bolǵanmen, aq peıiline, meıirban janyna qarap aq áje atanǵan bolar, bálkim.

Aýyl irgesinde qozykósh jerdegi qara kózge shalynatyn úlken tóbe bar bolatyn. Ony aýyl adamdary "Jeńis tóbe" dep ataıdy.

Qyryq besinshi jylǵy uly jeńis kúni jaqyn jerdegi aýyldardyń adamdary taıly-taıaǵy qalmaı jınalyp, osy tóbeniń basynda ulan-asyr toı jasaǵan kórinedi. Bizder oınap júrip, osy tóbeniń basynda ájeıdiń japadan-jalǵyz otyrǵanyn jıi kóretinbiz. Eshteńeniń mánisin bilip, baıybyna baryp jatqan biz joq. Júgirip, asyr salyp qasyna da baratynbyz. Ol aýyldan shyǵyp, quba jonǵa qaraı kósilip jatqan aq shańdaq jolǵa qarap, tóbe basynda sarylyp uzaq otyratyn. Alystan bir qaraıǵan kórinse, kózin qolymen kúnnen kólegeılep úńile qaraıtyn-dy. Keıde óz-ózinen kúbirlep sóıleıtin, kókiregi qars aıyrylyp kúrsinetin, muńdy daýyspen syzyltyp án de salatyn.

— Beıshara, jalǵyz ulyn áli kútip júr, — deıtin aýyl adamdary ol týraly.

El arasynda aq áje jóninde árkim árqıly áńgime aıtatyn. Birde ájeımen birge ósip, qashannan kórshiles otyrǵan Esnazar qarıa bizdiń úıdiń janynda otyryp, meniń ákeme ol týraly bylaısha syr shertkeni bar:

— Sonaý Jańaorpa qudyǵynda otyratyn ańshy ári dombyrashylyǵymen aty shyqqan Tórebek degendi estigen shyǵarsyń? Sonyń uly da, qyzy da osy boldy. Esimi — Ulbala. Jastaıynan-aq meniń qalyńdyǵym bolsyn deıtindeı sulý ári aqyldy edi. Aýyldyń talaı jigitteri ǵashyq bolyp, atyn ánge qosyp aıtatyn. Jasyratyny joq sonyń biri men edim, — dedi Esnazar qarıa, — biraq ol bizdiń bárimizge de pysqyrmady. Qaladan kelgen muǵalim jigit Baltabaıǵa turmysqa shyqty. Alǵashynda qyzǵanyp júrsek te, Baltabaıdyń oǵan jar bolarlyq márt jigittigin kórip, basylǵanbyz. Ne kerek alaıda qatigez taǵdyr Ulbalany erte bastan-aq erkeletpedi. Otaý tikkenine jyl tolar-tolmastan kenetten Baltabaı qaıtys boldy. Ajal degendi qarashy bir kún aýyryp jatyp, kenetten dúnıe saldy. Qoldan keler dármen joq, qatty qınaldyq. Oı, sondaǵy Ulbalanyń jylaǵany-aı saı súıekti syrqyratty. Imandy bolǵyr Baltekeńdi shyn súıedi eken, paqyr, — dep, qarıa sol bir sát kóz aldyna oralǵandaı batar kúnniń qyzǵylt araıyna malynǵan kókjıekten kóz almaı uzaq otyrdy da, áńgimesin qaıta jalǵady. — Eri qaıtys bolǵanda Ulbala júkti qalǵan eken. Kóp uzamaı bosandy da, dúnıege Qanat esimdi ul keldi. Ulbalanyń endigi bar qýanyshy, aldanyshy sol boldy. Jas ta sulý kelinshekke qyryndaýshylar da, sóz salýshylar da kóp edi. Biraq, Ulbala erge shyqpady. Qanatsyz tirshilik joqtaı kórinetin oǵan. "Qanatjanym, botaqanym meniń, qońyr qozym" dep otyratyn ylǵı. "Jassyń, ári ajaryń bar, bireýdiń eteginen ustasań qaıtedi" dep, aqyl aıtýshylardy toıtaryp tastaıtyn: "Qanatym, qarashyǵym tiri bolsyn, basqa eshteńeniń keregi joq".

Óse kele Qanat ta ákesinen aınymaı qaldy. Suńǵaq boıy, qaqpaqtaı jaýyryny, júris-turysy quddy Baltabaı dersiń. Sabaqqa da alǵyr boldy. Umytpasam, Qanat mektebin bitirip, qyzmetke aralasa bastaǵan jylǵy jazdyń ystyq kúnderiniń biri edi. Tirliktiń jumysy taýsyla ma, mal qorada ony-muny istep júrgenmin. Bir kezde qulaǵyma shapqan at tuıaǵynyń dúrsili estildi. Syrtqa shyqsam, tortóbel atty terge kómip kelgen kolhoz esepshisi Qulahmet eken. Lezde kórshi-qolań jınalyp qaldy.

— Aǵa, ortalyqtan sýyq habar keldi, — dedi ol attan túsip jatyp. — German degen el bizge qarsy soǵys bastapty. El dúrligýli. Er-azamat túgel maıdanǵa alynatyn bolypty. Seıitqazynyń muǵalim balasyn kórdim, ózi suranyp ketem dep júr.

Tóbeden túskendeı soǵys degen sýyq sóz bárimizdiń júregimizge ınedeı qadaldy. Men esi ketken jansha ne derimdi bilmeı, máńgirip turyp qalyppyn. Soǵystyń adam balasyna jaqsylyq ákelmeıtinin árkim-aq sezetin sıaqty. Jınalǵan jurt siltideı tynǵan. Tylsym tynyshtyqty Ulbala buzdy:

— Soǵys deımisiń, myna sóziń sumdyq qoı, — dedi ol. Men Ulbalaǵa kóz tastadym. Daýyl soǵyp, kún kózin qara bult basqandaı, onyń nurly janaryn da muń torlap úlgeripti.

Sodan aýyldyń baqytty ómiri kúrt ózgerip sala berdi. Azamattar maıdanǵa attanyp jatyr. Bir kúni Qanat ta ketetin bolyp keldi. Ony búkil aýyl bolyp shyǵaryp saldyq.

— Apa-aý, el basyna aýyr kún týdy ǵoı. Qamyqpaı, belińdi bekem bý, biz áli-aq jeńispen oralamyz, — deıdi Qanat soǵys tez bitetindeı, bular barsa, jaýdy jeńetindeı kórip.

— Qulynym-aı, bul sum soǵys shamalyda biter deımisiń. Qaıteıin endi betińnen jarylqasyn, jalǵyzym, jaýdy jeńip qaıtyńdar, — dedi Ulbala botadaı bozdap. Aýyldan taspadaı sozylyp jatqan aq shańdaq jol ústinde turyp qaıran ana óziniń sońǵy qýanyshyn qaıtpas saparǵa shyǵaryp salǵan eken-aý sonda.

Qaıǵy-qasiretke toly qıyn-qystaý jyldar jyljyp óte berdi. Talaı bozdaqtar týǵan jerden jyraqta, urys dalasynda kóz jumdy. Halyq jeńisti asyǵa kútti. Ol kún de kelip jetti. Aq túıeniń qarny jarylyp, aman qalǵan jaýyngerler elge orala bastady. Árbir kelgen adamdy izdep baryp, Ulbala ulyn suraıtyn. Ol úıdegi eski sandyqtyń túbinde jatqan "Ulyńyz erlikpen qaza tapty" degen qara qaǵazǵa da senbeıdi. "Qara qaǵaz kelip, qaza tapty dep júrgende oralyp jatqandar az ba? Bálkim, Qanat-janym da bir kúni kelip qalar", — deıdi baıǵus. Munysy ózin-ózi aldarqatýy shyǵar qaıdam, áıteýir soǵys bitkeli de birtalaı jyl ótti. Alaıda Ulbala álige deıin úmitin úzbeı, joldan kóz almaı keledi. Oǵan ne dersiń. Talaı ret jubatý, kóńil birleıtin sózder aıtyldy da. Biraq, ol kútýin, suraý salýyn qoımaıdy, — dep áńgimesin aıaqtaǵan edi Esnazar qarıa.

...Boıyna tabandylyqty, kirshiksiz adaldyqpen ana mahabbatyn darytqan Ulbala ájeıdiń abzal beınesi kókiregimde qalyp qoıypty. Ol beıne bir dara ósken, kári emen sekildenedi. Tipti kúni búginge deıin ómirde qaısarlyqty, bolattaı beriktik pen páktikti kórsem, sol tomashadaı qara kempir, Aq áje oıyma oralady. Ólige deıin tóbege shyǵyp, ulyn kútip júrgendeı bop elesteıdi maǵan...

---