InfoHub Logo

Orta júz Kereı ishindegi on eki ata Abaqtyń bir butaǵy — Jantekeı dep atalady. Jantekeıler ósip-óngen irgeli el. Ol jóninde el ishinde «Bir Jantekeı aýsa búkil Abaq-Kereıge syımaıdy, búkil Abaq-Kereı aýsa, bir Jantekeıge sińip ketedi» degen sóz bar. Munysy, Jantekeıler sanynyń kóptigin aıtqany.

Mine, osy Jantekeı eliniń ishinde eldiń qadirli bir adamyna áńdiger as berilipti deıdi. Aıaq jeter jerge saýyn aıtylyp, Qara Ertistiń batys qaptalynan quıatyn bir ózenniń shúıgin alqabynda as berý belgilenedi.

Mejeli kún de kelip jetedi. Kóshpeli eldiń qýanysh pen qaıǵyny bólip kóterisetin qashanǵy ádeti ǵoı, as beretin alqap aqtyly qoı, alaly jylqyǵa tolady. Ár úıden, ár aýyldan arnaıy ákelingen emizdikti qara sabalardyń sary qymyzy byjyldap, ózen jaǵasyndaǵy salqyn shymǵa qaz-qatar baýyr basady.

Árıne, as pen toıdyń ókpe-nazsyz ótpeıtin ádeti taǵy bar. Osy asta Abaqtyń noqta aǵasy — ıteli eliniń bir adamy «maǵan arnaıy úı tigilmedi» dep jatyp ashýlanady. Noqta aǵasy rýlarǵa ózgeden bólekteý qurmet kórsetilip, aldymen jol berilip, tóreligine toqtaıtyn dástúrdiń bary ras. Sol dástúr ıteliniń adamyna kóńildegideı bolyp jasalmaǵan ǵoı.

Sodan burq etken ashý ońaılyqpen basyla ma, ıteliniń adamy ashý ústinde ózen jaǵasynda qazdaı tizilgen qara sabalardy bir-bir tóńkerip, qymyzdyń bárin sýǵa aǵyzyp jiberse kerek. Asqa ákelingen qymyzdyń kóptigi sondaı — ózen arnasy kóterilip, aq tolqyn kóbik shashyp edi deıdi. Sodan beri Qara Ertistiń bul saǵasyn Aq Ertis dep ataıtyn bolypty.

Osy oqıǵany asqa qatysqan bir ónerpaz kúı tiline túsirip, ony «Aq Ertis» dep ataǵan eken.

Kúni búginge deıin ıteli rýy Monǵol Halyq respýblıkasynyń Baıan-ólgıı aımaǵyndaǵy Qobda alabyn, Aq Ertis boıyn mekendeıdi. Iteli óz ishinde Aqbaqty, Kúıik, Besshal bolyp úsh ataǵa bólinedi. Urandary — Buqarbaı, Kúıik pen Besshal urpaǵy osy ǵasyrdyń 30-50 jyldaryndaǵy alasapyran aýyrtpalyqta Eýropaǵa aýyp ketti. Biraq ata jurtynda qyzyq dáýrenniń belgisindeı bolyp kúı qaldy.

«Aq Ertis» kúıiniń el ishinde aıtylatyn ekinshi bir ańyzy bar. Bul ańyz boıynsha, tórt túlik maldy tirshilik tiregi etken el Aq Ertistiń qos qaptalyna kezek aýnap kóship, muńsyz-qamsyz ǵumyr keshedi eken deıdi. Iaǵnı ózenniń bir beti qystaý, bir beti jaılaý bolǵan ǵoı.

Bir jyl kóktem erte belgi berip, qar aıaq astynan kúrt erip, Aq Ertistiń sýy kóterilip ketedi de, qalyń el jaılaýǵa shyǵyp úlgere almaı qalady. Qys boıy aıaqty maldyń tebininde bolǵan qystaý mańynyń órisine qamalýǵa májbúr bolady. Sol jy- ly tórt túlik mal qoń jınaı almaı biraz shyǵyn bolyp, eldiń berekesi ketińkirese kerek.

El beıǵam bolmasyn, Aq Ertistiń de aq órkesh tolqyny bolatynyn umytpasyn degen nıetpen bir ónerpaz «Aq Ertis» kúıin shyǵarypty deıdi.

Bul kúıdi el ishinde «Ertis tolqyny» dep tartatyndar da bar.

---