InfoHub Logo

Kóktem jańbyry tolassyz sirkiregen sol bir tún máńgilikke este qalǵandaı edi!

Qaıdan kelgen baq ekenin kim bilgen, kúndiz aýa almastyrý úshin ashylǵan tereze sol kúıi umyt qalypty da, túnde soqqan ókpek jelmen tynymsyz terbelgen ol meniń jeti qarańǵyda tosyn oıanyp, tabıǵattyń tańǵajaıyp qubylysyn tamsana tamashalaýyma sebep bolypty. Kózimdi ashyp alǵanym sol, kenet ishke lap qoıǵan kúshti jaryq abajadaı keń bólmeniń burysh-buryshyn tinitkilep ótti. Osy bir qasqaǵym aralyqta men úlbiregen juqa perdeniń syrttan úrlegen salqyn leppen tolqyndana jelbirep, ózime qaraı ushyp turǵanyn kórdim. Az bolmasa, maıda etegi sozylyp kelip meniń júzimdi sıpaǵandaı edi.

İle syrttan bir kelki sylbyraǵan jumsaq syryl es- tildi. Tolassyz tópegen jańbyr úni! Onyń aldynda ne bolǵanyn qaıdam, tosyn nazar aýdaryp, qulaq túrgenimde, kókten úzilgen móldir tamshylardyń áldeqashan aılapat aq jaýynǵa aınalǵanyn bildim. Jýsap qalǵan jýas dúnıeni bir yrǵaǵpen sabaǵan sel nóserdiń dybysy, endi, ǵajap edi!.. Tyńdap jatyp keremet áserge bólendim. Buryn bolmaǵan bir yntamen eńserilip, nazar tiktim. Qaıdan kelgen qumarlyq ekenin, qulshyna qulap, qunyǵa den qoıdym. Ornymnan qozǵalsam-aq boldy, sumdyq tátti kúı ushty-kúıdi joǵalardaı edi...

Janymdy bir raqat sezim bıledi. Syrly sımfonıaǵa uqsaıtyn osy bir jaratylys kúıin buryn bir estigendeımin. Biraq, qashan, qaı jerden ekenin, qansha oılansam da esime túsire almadym... bálkim, sonyń aldynda bir jan tebirentkendeı jaǵymdy tús kórip jattym... sirá, sonyń áli tarqamaǵan áseri, keshikpeı men sumdyq saǵynyshtan eljirep, erı bastadym... emetaıym ezilip, balqyp bara jattym...

Arada sát ótti-ótpedi, men ózimdi álginde oıanǵan ornymda emes, basqa bir jerde jatqandaı sezindim. O jaqta da sylbyrap jaýyn jaýyp turǵan sekildi. Aınala kózge túrtse kórgisiz qarańǵylyq... İrgege qarap jantaıǵan ekem deımin, sálden soń tyrs-tyrs tamǵan tamshy úni qaperime kelip uryla bastady. Bir jaqsysy, taıaý jerge qulap, byt-shyt bolǵan sý ushqyndary meniń betime shashyraǵan joq. Sirá, túsken boıda topyraqqa sińip, joǵalyp ketip jatqan bolar, tyrsyldaǵan dybysy ǵana tirliginen habar berip, taqaý turdy. Bir esepten, sonysy da durys boldy ma dedim. Áıtpegende, sýyq syzdan boıym titirkenip, mazam qashar edi ǵoı. Sony oılap, ishteı shúkirshilik etip úlgirmedim, oqys «gúrs» etken joıqyn dybystan selk etip, basymdy kóterdim.

Artynan ańdadym, aspan astyn basyna kótergen álgindegi gúrsil kúnniń kúrkiri eken. Sońǵy jańǵyryǵy qulaq túbimde tunshyǵyp, jer jutqandaı úzilip bara jatty. Óz-ózime kelgenim sol, ózimniń azdyń aldyndaǵy jaıly ornymda jatqanymdy bildim. Tystaǵy aq jaýyn áli tolastamapty. Taıaý aradan bir kelki yrǵaǵymen taǵy da sylbyrap qoıa berdi. Ony buryn qaıdan estigenim endi maǵan málim edi.

Kóz aldyma alystaǵy jaılaý, ondaǵy tumandy Ashyly súzile kelip eles berdi. Ózimniń týyp-ósken mekenimniń eski sýreti! Meniń jadymda bala kezimnen qalǵan odan ystyq jer joq. Kerek bola qalsa, osy bir talaıǵy kórinis sol qalpy kelip kirpigimniń ushynan kólbeń etedi. Jer betine jaqyndaı túsken bulyńǵyr aspany, búrisken boz úıdi odan saıyn búrmendeı túsken aq jaýynymen.

Mine, men endi sol ushpaqtyń tórindeı kórinetin Ashylynyń tórinde, alty qanat aqboz úıdiń irgesinde jatyrmyn. Sirá, oń jaq búıir bolar, álginde jamylǵan jaǵasy jaılaý aýyr ton zil salmaǵymen ústimnen basa túsýde. Malmandaı sý bolǵan kıimderim aıaq jaqta qalǵan. Boıyma jańa jylý júgire bastaǵan men keshikpeı bylaıǵynyń bárin umytyp, keregeniń balaǵynan, toqyma shıdiń arjaǵyndaǵy týyrlyq eteginen sorǵalaǵan móldir tamshylardy sanaı bastadym. Artynsha odan zerigip, arydaǵy, bizdiń úıdiń irgesinen bastalyp, dalıyp kete beretin tumandy dúnıege kóz tiktim. Kireýke tutqandaı buldyraǵan en jazyqtyń kelesi sheti tuńǵıyqqa baryp jutylyp jatyr. Sálden soń sol bulyńǵyr munar arasynan salt at mingen áldekim shyǵa kelip, sebezgilegen jaýyn astynda sólk-sólk jelip, bizdiń úıge qaraı taıap kele jatty. Uzamaı irgege taqala túsken ol, burylmaq bolǵan atynyń tizginin qaǵyp, mamaaǵashtyń syrtyn janaı ótip, mańdaıyn áldeqaıda túzep, alystaı berdi. Beısaýat kisiniń sońynan suraýly kózben qarap jatyp men ishimnen, «ol qaıda ketip barady eken?» dep oıladym. Bárin keıin uqtyq qoı, sóıtsek, tiri adamnyń tirliginde tepeńdep barmaıtyn jeri, baspaıtyn taýy bolmaıdy eken. Jaýyndy kúni bizdiń úıge soqpaı ótken sýyt júrginshi de sonyń biri bolsa kerek.

Atynyń sýǵa shylanǵan sympys quıryǵy eki taqymyn kezek soǵyp álgi adam uzaı berdi. Kórinbeı ketken soń, kóz aldym bosap qaldy da, men jaýyp turǵan jaýyn týraly oılaı bastadym. «Aspannan qalaı sý tógiledi?» dep suradym áýeli ózimnen. Sol eken, kenet esime qıan shette qanaty talyp ushyp kele jatqan alyp qara qus tústi. «Durys, — dedim ishimnen. — Durys! Seldegen jańbyr — jalǵyz balapanyna jer túbinen jem alyp kele jatqan Alypqaraqustyń sorǵalaǵan kóz jasy». İle kóz aldyma qıan shette dalbaq qaqqan alapat maqulyqtyń nobaıy elestedi. Qanatynyń sýyly, tipti, erkin estilgendeı.. İshteı sezem: ol jylda alysqa ketkende jańa qaýyz jarǵan balapanyn aıdahar jutyp, zar qylatyn sorly ana! Mine, búgin de artta qalǵan perzentiniń óli ne tiri ekenin bile almaı, qaıǵy jutyp keledi...

Ertede estigen erekshe erteginiń uzyna júlgesi ja- dymda osylaı jańǵyryp, bolǵan jaılar ret-retimen tizbektelip júre berdi. Tóbesi kók tiregen alyp Báı- terekti kósh jerden kórgendeımin. Ushar basynda uıa, onda jalǵyz balapan bary aıan. Eshteńeden habary joq ańqaý nemege janyn sala ıreńdep jalmaýyz jylan órlep keledi. Uzamaı daýyl turyp, nóser bastalady. Uzyn aǵashtyń ushy jerge neshe tıip, neshe ońshalady. Áli jetip úlgirmegen alyp qustyń taý teńseltken ekpini, sorǵalaǵan sorasy ǵoı ol. Sony biletin belgisiz batyr jany ashyp, daraq túbine kelip, qoramsaǵyna qol salady. Qol salǵanda, mol salyp, móńiretip jebe tartady. Aıdahar yńyrana móńkip, omaqasa qulaıdy. Balapan qus aman!.. Sanasyna jazylǵan tańǵajaıyp oqıǵa qazaq balasynyń tanazarynda jańbyr jaýǵan saıyn osylaı jańǵyrady. Árıne, meniń de. Mine, mynaý — sol. Biraq, ár joly arjaǵymda bir túıinshek qalady. «Jańbyr ǵoı belgili. Al, álgi Báıterek qaıda?» Jaýaby joq suraq. Osy joly da jaýap taba almaı, betim qaıtyp, abajadaı keń bólmeme qaıtyp oraldym. Mine, endi, manaǵy jyly ornymda búk túsip jatyrmyn. Eshqashan eskirmeıtin bala ásermen. Ǵajaby, oǵan zaman jyldan soń da qaıta oralyp, taǵy sondaǵydaı bastan keshýge bolady eken.

Bir jaǵyma qaraı aýnap tústim. Sylbyraǵan bir sydyrǵy ún áli tolas tappapty. Meni ótkenmen jalǵap turǵan jalǵyz hıqmet sol emes pe, áldeneden dámelenip, oǵan taǵy da qulaq túrdim. Jańbyr sybyrynan qýat alyp, kenet shalqyp ketken qıalym týǵan jerimniń oı-qyryn qydyryp jáne biraz júrdi de, bir kezde kelip oqshaý bir oqıǵanyń sorabyna tústi.

Joq, bul tym aryda emes, bertinde, eseıip qalǵan estıar shaqta bolǵan eleýli jaı edi. Sodan bolar, kóp nárse kómeski tartyp turatyn sanamda birden badyraıyp, sulbalanyp júre berdi.

Jaılaý ústi bolatyn. Bir kúni úıde jatyp zerikken soń, áldeqalaı ańsarym aýyp, aýyldyń jelke tusyndaǵy Bessala dep atalatyn shuraıly óriske búldirgen terýge shyqtym. El shetinen alys, ońasha bolǵandyqtan, onda eshkim otyrmaıtyn. Tek uzaı órgen iriqara mal ǵana aıaq basyp, erkin júzetin. Sol sebepti taıap barǵanda qyrtysynyń aılanyp, tunyp turǵanyn kórdim. Syny ketpegen sulý sýretke qatty qýandym. Óristiń túgin qyrqyp, tuıaqkesti qylatyn negizi usaq mal ǵoı. Olar baspaǵan jer qashanda osyndaı... shúıgin, shuraıly. Bessala degen aty, sirá, sondaǵy kóldeneń túsip jatqan bes úlken jyraǵa baılanysty bolar, búıirlese sulaǵan uzyn ózekter áli sol byltyrǵy ornynda eken. Kólbeý qulaǵan teris betkeılerde búldirgen degenińiz josa bolyp tógilip jatypty. Etegine iline, úıden shyqqanda minip alǵan ógizimdi jaıyna jiberdim de, qunyǵa bas qoıdym.

Dala jemisi babynda eken. Az bolmasa, mezgili ótip, solyp qalardaı. Sabaǵyna salmaq sala salbyraǵan barmaq basyndaı qyzyl badana úzip alyp aýyzǵa salǵanda, tańdaıǵa tıer-tımeı erip ketedi. Shaınap úlgirmeı, taýsap qana jutasyń. Kóptiginde shek joq. Qalaı burylsań, kóretiniń móldiregen qan qyzyl monshaq. Kózdiń jaýyn alady. Shetine jetkenimdi bilem, ary qaraı bar dúnıeni umytyp, enip ketippin. Basynda áýes qylyp qulaq salǵan shegirtke shyryly da esten shyǵypty...

Bir kezde aınalam bytyra tıgendeı bytyrlap qoıa berdi. Basymdy julyp aldym... Búldirgenniń qyzyǵyna kirip, baıqamaǵan ekem, baǵana úıden shyqqanda batys jaqtaǵy Sarytaýdyń basyna bir shókim bult ilingenin kórip edim. Sol lezde jetip kelip, entelep tógile bastapty. Qapelimde qaıda tyǵylarymdy bilmeı, sasyp qaldym. Jaqyn mańda tasalana qoıar dalda joq edi. Alaqtap turǵanda, esime ózim qaptalyna jarmasqan kóldeneń jaldyń tómengi tumsyǵynda bir top qaraǵaı bary túsip, solaı qaraı júgirdim. Belsheden keletin qalyń shalǵyndy omyraýlaı keship, eńis quldadym. Sýǵa malshynyp, aýyrlaǵan taý shóbi sonyń arasynda taban toqtamas taıǵanaqqa aınalypty. Tik qaptalmen soıdaqtata júrip jettim-aý bir kezde, mejeli jerge de taban tiredim. Kelsem, qaraǵaıdyń túbinde qur at baılaýly tur eken. Birden tanydym, qyz minýge arnalyp ádeıi jabdalǵan sándi kólik. Qulama betkeıge qolmen otyrǵyzǵandaı sap túzep, qatar ósken qaraǵaılardyń shetkisine tumsyq tirep, sol betten urǵan jańbyrǵa syrtyn berip, búrisip tur. Erdiń ústindegi qyzyl kesteli atkórpe áldeqashan malmandaı bolypty. Qaısy aýyldyń qyzdary eken degendi oılaǵanym sol, tý syrtymnan syńǵyrlaǵan kúlki úni estildi. Jalt burylǵanda, kishkene dóńnen beri asyp, júgirip kele jatqan eki qyzdy kórdim. Bireýi kishileý de, al, ekinshisi kádimgideı boı jetip qalǵan órmeshash. Qoldarynda kótergen sháýgimderi bar. Taǵy bir qoldarynyń syrtymen bastaryn qorǵap, kólegeılep alypty... taıǵanaqtaı basyp júgirip keledi. Meni kórmegen kúılerinde daldaǵa kep kirdi. Birshama uzap ketken bolar, ústi-bastary shylqa sý. Soǵan máz bolǵandaı, bir-birine qarap syqylyqtap kúlip qoıady. Qalqaǵa enip, azkem demderin alǵan soń, sháýgimderin jerge qoıyp, baltyrlaryna jabysyp qalǵan etekterin jıyp, syǵa bastady. Meni sol arlyqta baıqady. Áýeli kishisi kórdi. Jańqaltasynan betoramalyn alyp, betin súrtip, maıysqaq saýsaǵymen samaı shashyn qulaǵynyń artyna qaraı qaıyryp, syra bergende, beri qarap turǵan ol birdeńe dep qalyp edi, maǵan jalt qaraǵan úlkeni ile júzin ary buryp áketti. Erkin qalyptary demde joǵalyp, bir-birene jaqyndap, tympıa qaldy. Odan ary qadalýdyń retin tappaı, men de teris aınaldym izinshe.

Beıtanys qyz sondaı ádemi edi. Bir kórgende shoqtaı basylǵan jarqyn jamaly jadymda qaldy jarqyrap. Buryn eshqaıdan kórmegen jan. Sirá, bizdiń aýylǵa týysshylap kelgen boıjetken bolar, degenmen, jaılaýǵa jat kisi bolmasa kerek. Áıtpese, atqa minip, búldirgenge shyǵar ma edi? Qezdespegeni bolmasa, ilkide munda talaı márte bolǵandaı.

Onyń kim ekenin bilýge kenet ańsarym aýdy. Alaıda, qalaı bilmekpin? Álde jaqyndap baryp tanysyp, ózderinen surasam ba eken? Biraq, yńǵaısyz ǵoı...

Uzaqyraq oılanyp ketsem kerek, álden ýaqtan keıin ózime kelgende, shelektep turǵan jańbyrdyń sál tolastap, saıabyr tartqanyn ańdadym. Artyma moıyn burǵanda, qasymdaǵy qyzdardyń ketýge yńǵaılanyp, sháýgimderin qoldaryna alyp, jınalyp alǵanyn kórdim. Az-kemnen keıin ústi-bastaryn túzep, anandaı jerde turǵan attaryna qaraı aıańdady. Jaqyndaı bere kilt bógeldi. Áldene áýespen kólikke qaraǵanymda, tosyn daǵdarystyń sebebin de shamalap úlgerdim: atkórpe shylqa sý eken. Ekeýi birdeńelerdi aıtyp, kúbirlese qaldy da, artynsha kishkenesi qolyndaǵy sháýgimin qoıa salyp, maǵan qaraı júgirip kele jatty. Bar áreketterin baǵyp, qyryndap turǵam, mynany kórgen de, kókten tilegenim jerden tabylǵandaı qýanyp kettim. Bul til qatysyp qalýdyń sońǵy oraıy edi.

— Aǵa, Gúljan ápkem sizge atkórpeni aýdaryp salyp bersin deıdi, — dedi ójet qyz daýysynan bala ańqaýlyǵy anyq bilinip. Ózi sondaı súıkimdi eken. Sony aıty da, menen jaýap kútpesten, qaıta burylyp ketip qaldy. Ana qyzdyń esiminiń Gúljan ekenin bilip, ishteı bir qaıtalap qoıdym da, shaqyra kelgen kisiniń artynan ilbidim. Atkórpeni jóndep bolǵansha tý syrtymnan áldekim tesilip turǵandaı bolyp, qaradaı ebim qashyp, tula boıym terge malshyndy. Qoldarym dirildep, júregim qaqty. Súıtip júrip bir kezde jumysty da támamdadym-aý, áıteýir. Astaryna sý ótpegen eken, aýdaryp salyp berdim.

Buryla bergende:

— Raqmet! — degen jaǵymdy ún estildi art jaǵymnan. Jazbaı tanydym — Gúljannyń úni. Burylyp qaraýǵa dátim barmaı, tómenshiktegen qalpymda shegine berdim. Qyz balany demep, attandyryp qoıý degen joralǵy esime kelmepti. Álden ýaqtan keıin bir qaraǵanymda olar atqa minip alyp, alystap barady eken. Qaraı-qaraı uzatyp saldym. Kóp ótpeı mingesken ekeý dóńnen asyp, kórinbeı ketti. Tizgin ustaǵan Gúljan artyna bir burylmaı ketti. Nege ekenin, olar kete sala taý arasy maǵan beıtanys bilinip, maǵynasyz sezile bastady. Taǵy bir túsiniksiz sezim tezden ketýge asyqtyrdy. Oılanyp turmaı-aq, eńis qulap, quldaı jóneldim.

Júgirgen kúıi qarsy betke shyqsam, eshkim kórinbedi. İle tómen qudıyp, ózen jaǵasyna keldim. Álgindegi ótkinshi jańbar molaıtqan sıaqty, taý sýy tasyp ketipti. Arqyraı aqqan qara botana jaıaý-jalpyǵa jol beretin emes. Eńistep kelip, bir tumsyqtan aınalsam, eki qyz arǵy jaǵada tur eken. Meniń kóliksiz ekenimdi eskerip, kútip tursa kerek, kóre sala túsýge yńǵaılanyp, kólikterin betkeıge tartty. Aldymen Gúljan túsip, er ústindegi kishkene qyzǵa birdeńelerdi sybyrlap edi, ol at basyn beri buryp, maǵan qaraı aıańdady.

— Aǵa, Gúljan ápkem sizge myna atpen ótip alsyn deı- di, — dedi ótip kelgen soń taqyldap.

Men ántek irkilsem de, basqa sharanyń joǵyn eskerip, at jalyna jarmastym. Erge emes, artqa mindim. Kishkentaı qyz batyr eken, omyraýlaı soqqan aryndy tolqyndardan qaımyqqan joq. Taısalmaǵan qalpy aıaqtaryn kóterip alyp, ótip shyqty.

— Aǵa, siz Omar atamnyń balasysyz ba? — dedi jaǵaǵa jetkende.

— Iá, — dedim men basymdy ızep.

Nege suraǵanyn kim bilgen, ary qaraı úndemedi.

Gúljan sál uzap baryp turǵan eken, serigi janyna jetken soń, qatarlasyp jaıaý ketti. Til qatpaǵan qalpymda men qaldym sońdarynda sopaıyp. Jaq ashýǵa júregim daýalamady. Tipti, raqmet aıtýǵa da jaramappyn. Ábes qylyǵym artynan esime kelgende, júzim ot bolyp kúıdi.

Sálden soń aldydaǵy bir jotaǵa shyǵyp qarasam, ekeýi áldenelerdi aıtyp, syńǵyrlaı kúlip barady eken. Áńgimeleriniń ózegi, sirá, men bolarmyn, kishkene qyz qaıta-qaıta burylyp, artyna qaraı beredi. Keshikpeı men de eńistedim yldı qýyp. Álden ýaqyttan keıin taǵy bir moıyn burǵanda, olardyń bir jataǵan beldiń ústine ilingenin kórdim. Az bolmasa, ary asyp, ǵaıyp bolǵandaı eken. Toqtaı qaldym. Gúljan sonda baryp keri buryldy. Aralyq asa qashyq emes. Bárin ap-anyq kórip turmyn. Azkem tigilip turǵan ol qolyn kóterip, bulǵap qoıdy. Júregim shymyr ete tústi. Sirá, sońǵy «Qosh» degeni bolar, ile kózden tasalynyp, kórinbeı ketti. Jaqyndyq tanytqan ısharasyn ishteı sezip, basqa bir kúıge endim... Sileıip turyp qalyppyn. Sodan qaıtyp kóre almasymdy bildim be ekem, jandúnıemde bir qımastyq oıanyp, ash ózegimdi belgisiz ókinish órtedi.

Aıdalada qalǵandaı qulazyp turǵanymdy álden ýaqtan soń ańdap, jolyma tústim.

Sol kúni úıge tús aýa biraq qaıttym. Aspan ashylǵan joq, erte bastalǵan sebezgi jańbyr kesh batqansha úzilmeı jaýyp turdy. Sý bop kelgen kúıimde syrt kıimderimdi sheship, atamnyń úlken qara ishigin jamyldym da, úıdiń bir buryshyna baryp, búk tústim. Sonda jatyp týyrlyqtyń eteginen syrtta sylbyrǵan aq jaýyn astyndaǵy en dalanyń jabyrqaý kórinisine uzaq kóz sattym. Qashanǵy ádetim boıynsha, neshe túrli oılarǵa battym. Qaperimde kúndiz bolǵan kórinister san márte qaıtalanyp ótti... Gúljannyń ózime jalt qaraǵan kezdegi nurly jamaly... kóziniń astymen qymsyna kóz salǵandaǵy qylyqty beınesi... sońǵy ret artyna burylyp, qol bulǵaǵany... odan bilekteı qos burymy arqasynda bulǵaq qaǵyp ketip bara jatqany... bári-bári sol kúıi elestedi. Qapıada tap bolǵan, endi qaıta esten ketpeıtin sulý sýretter... Telmirip jatyp, ómiri bolmaǵan tátti sezimderge keneldim. Áldekimdi kórgim keletindeı, áldebireýdi saǵynatyndaı bir taǵatsyz hal keshtim. Sonyń áseri bolar, syrttaǵy jańbyr úni qulaǵyma muńdy kúı bolyp estilip, tereńimdegi názik pernelerdi basty... kóńilime kóleńke qaptap, júregimdi eljiretti... Sóıtip jatyp, qaı ýaq ekenin bilmeımin, bir kezde talyqsyp uıyqtap ketippin. Tús kórdim. Túsime kózge túrtkisiz qarańǵyda Gúljandy izdep júrgen jadaý jaǵdaıym kiripti... Oıana kele ańsarymnyń taǵy da taýǵa qaraı aýyp turǵanyn sezdim. Asyq adamda taǵat-tynym degen bolmaıdy eken, tań atqan soń tartyp otyrdym alystaǵy arman mańǵa qaraı.

Kezdespedi. Sonda da qoımaı, qatarynan úsh kún shyqtym. Úmitim aqtalmady. Odan keıin de barar edim, bolmady...

Bul meniń jazǵy demalystan oıǵa, oqýǵa qaıtatyn shaǵymnyń taıap qalǵan kezi-tuǵyn. Eske alýdy onsha unata bermeıtin unamsyz mezgildiń jetip kelgenin men tórtinshi kúni taýǵa bet túzerdiń aldynda bilip, ántek tiksindim.

Tańerteń syrtqa shyqqanda apamnyń esik aldyndaǵy oshaq basynda kúıbeńdep júrgenin kórip, burylyp edim, baýyrsaq pisirip jatyr eken. Bir sát qasynda otyryp, otyn jaǵyp berdim. Álden ýaqta apamnyń áldeqaıda ańyryp qalǵanyn baıqap, qarasam, úıdiń tómen ja- ǵyndaǵy at jolmen, áýdem aralyq tastap bir top kisi ótip barady eken. Qyzyl-jasyl kıingen qyz-qyrqyny aralas jolaýshylardy suraýly kózben uzatyp salǵan apam bir kezde:

— Kim eken desem, joǵarǵy Oshaqbaıdyń kempiri eken ǵoı. Aýdanda oqıtyn kenje qyzyn alyp júrgen sıaqty. Bir-eki kúnnen keıin sen de ket, qulynym. Oqýyńnan qalma. Tıyn-teben tabylsa, artyńnan jiberip berermiz, — dedi óz jónine burylyp. Sóıtti de, aldyndaǵy tegeshti qolyna alyp, ekinshi qolyndaǵy kepsermen qazandaǵy qyzara pisken baýyrsaqtardy salyp ala bastady. Men eleń etip, betimdi burǵam, álgiler sonyń arasynda birshama uzap ketipti. Kóz ushynan bireýiniń meni kór degendeı, ádeıi artta qalyp, arqan boıy aralyq tastap bara jatqanyn baıqadym. Gúljan bolar dep oılaǵanym sol, sirá, qımastyq, álde basqa bir pále, tamaǵyma kelip qap-qatty birdeńenniń keptele qalǵany. Aldy-artyma qaramaı zymyraı jóneldim. Taıaý jerdegi qyr basyna shyqqanda, kıiminen tanydym, shynymen-aq Gúljan eken. Bıik tepseń ústinen tóbelerinen telmirgen kúıi uzatyp saldym.

Eki kúnnen keıin men de kettim qalaǵa. O jyly kúzde kezdesýdiń sáti túspedi. Úmit kelesi jazǵa qalyp edi, qyrsyq shalǵanda, o jyly bizdiń úı jaılaýǵa shyqpaı qaldy — jolyǵýǵa múmkindik bolmady. Orta mektepti taýysqannan keıin men ortalyqtaǵy joǵary oqý ornyna tústim de, uzaq-sonar izdenis joly bastaldy. Gúljan da sóıtken shyǵar, neshe jyl ádeıilep jaılaýǵa shyqqanymmen, júzdesýdiń oraıy týmady. Aralyq alystaı berdi. Ýaqyttan ótken jemir bar ma jer betinde, mezgil óte kele bir kezdegi jylt etken jyly sezim birjola sónip qalmaǵanmen, janatyn jaǵdaıy bolmaǵan soń, álsirep, óleýsireı berdi. Anda-sanda eske túskende qynjyltqany bolmasa, burynǵydaı kúıip-jandyrýdy qoıdy. Birte-birte sáldep, tómendeı berdi.

Bes jyldan keıin men oqýymdy taýysyp, qoǵamǵa shyqtym. Taǵdyr jazbaǵan iske ne shara, jolymyz toǵyspady. Ushyrasa almadyq. Jylystaǵan osynshama jyldar ótinde ol meni umytqan shyǵar dep oılap edim, jańylǵan ekem... ońbaı qatelesippin! Endi bolmasa ózim de óńgege bet burýǵa bekigen byltyrǵy jyly odan hat aldym. Ol kezde men qalada emes, ońtústiktiń qumdy shólinde, jańa tabylǵan qırandy qalanyń ornyn qazyp, jer shuqyp júr edim. Qazba jumystaryna kerekti jabdyq ákelýge qalaǵa ketken qyzmettesim ala kelipti. Jetken boıda betime qarap, jymyń-jymyń kúlip aldy da, qolyma ustatty.

— Keńsede jatyr eken... biz bilmeıtin qalyńdyǵyńnan kelgen bolar dep ala keldim, — dedi ázilqoı joldasym.

— Shynymen-aq, solaı bolsa, shúıinshi berýdi umytpa, — dedi sońynan.

Syrtyna sálem joldaýshynyń aty-jóni anyq etip jazylǵan hatqapty ashyp, ishindegi aq paraqqa úńilgen- de, mynandaı sóılemderdi oqydym.

«Aıaýly arman jigit! Barmysyz? Bar bolsańyz, qaıda júrsiz?

Bir kún bolmasa bir kún keler degen úmitpen joly- ńyzǵa qaraı-qaraı kún ozdy... kúderimniń kúmis baýy úzilýge taıaý. Alǵash Bessaladan kórgende, ertekterde aıtylatyn bekzadaǵa kezdeskendeı esim ketip, taǵy bir kórýge qumar bolyp, yntyǵyp edim... adastyryp kettińiz. Joly jińishke qyz balaǵa bireýge ańsary aýǵan qıyn eken. Aldyny kesetin ádep, jol bógeıtin ıba bar degendeı... sony bile tura, ne ózińiz izdemedińiz. Qaıter eken dep, ádeıi synaǵandaı qıyn jaǵdaıda qaldyrdyńyz. Sirá, boıyńyzǵa toǵytpaıtyn shyǵar- syz... Onda aýyldas retinde dos bolyp qalar edik qoı... nege sonsha qashqalaqtadyńyz... Álde jabysyp alar dep jasqandyńyz ba? Kózge asa baısaldy, árneniń baǵasyn biler baıypty jandaı kórinip edińiz, tym saq ekensiz... álde men jaza basyp, jańyldym ba ekem... tyrs etpedińiz...

Qyz balaǵa jaraspas qylyǵymdy, bálkim, sógersiz... sonda da táýekelge minip, syr ashýǵa bekidim. Alystaǵy aýylyńyzda sizdi dep qaıta oralyp, sodan beri sizdiń kóńil kiltin ashar sátińizdi kútip, jol qarap júrgen bir kisi bar dep bilińiz... til qatyńyz, arman jigit!

Gúljan».

Esh ýaqytta bolady dep oılamaǵan tosyn jaǵdaıǵa tap bolǵan men sileıip turyp qalyppyn. «Ne boldy saǵan?» degen daýystan es jıyp, ózime kelgende, hat ákelgen kisiniń áli qasymda ańyryp turǵanyn kórdim. Jabyq sálemniń ne jaıly ekenin bilmek bolyp uzamaı júrse kerek, «Ne boldy?» dedi taǵy da taqaýyrlap. Óń-álpetimniń qanshalyq qorqynyshty keıipke engenin men sodan bilip, «eshteńe... eshteńe bolǵan joq» deı berippin jaǵdaısyz sıpaqtap. Alańdap júrmesin dep artynan zorlana ezý tartqan boldym.

Ne aıtýǵa bolady?! Ne deýge bolady buǵan?! Ózimniń ońbaı aqymaq bolǵanymdy jańa bilip, ashyna san soqtym. Aqylym qandaı az edi meniń? Osy ýaqqa deıin tek kezdeısoq kezdesýge ǵana úmit artyp, saǵym qýyp kelippin ǵoı men! İzdeý degen esime kelmepti. Qandaı asyl jan edi, alshaqtap ketken arany jaqyndatpaq alǵashqy qadamdy da baıaǵysyndaı áýeli ózi jasap otyr!

Ornymnan atyp turyp, aýylǵa qaraı tartyp otyrǵym keldi. Biraq... biraq, bolmas edi. Moıynǵa ilingen mindet bar ǵoı... ketsem — jumys aqsaıdy. Oraty jarty aıdyń aldynda áreń kelgen osy bir ońdy isti qansha jyl kúttim men! Endi sáti týǵanda orta jolda tastap ketsem, kim bolǵanym... ne dep oılaıdy serikterim! Jaýapkershilik qaıda qalmaq... bara almas edim. Qyryn qaraǵan dúnıeniń qyrsyqqanda qıýy osylaı qashady eken... ne istedim endi?

Asyl týǵan Gúljanǵa ishteı tánti edim. Sheksiz rıza edim. Umytyp ketpegenine ǵana emes, erjúrek batyl- dyǵyna da. Qandaı ójet... netken aqyldy edi! Sonshama ýaqyttan beri meni esinen shyǵarmapty. Qara jerdiń betinde ózińdi shyn súıetin bir adam baryn bilgennen asqan qýanysh joq eken dúnıede! Men baqytty edim. Tosyn kelip basqa qonǵan baq degen, sirá, osy bolar, óz-ózimnen kóńilim bosap, jylaǵym keldi... Báse, Bessalada oıda joq ushyrasqanda shoq bop janǵan kózinen bólek bir ushqyn kórip edim, ol osy batyldyq eken ǵoı. Únsiz ketsem de, áli kúnge kúder úzbepti. Muqalmapty... úmitpen kún keshipti. Aınalmaısyń ba ondaı qyzdan! Sadaǵasy keteıin! «Boıyńyzǵa toǵytpaıtyn shyǵarsyz» deıdi... Bálkim, men seniń teńiń emes shyǵarmyn... jasyq adam janyp turǵan otqa qalaı astar bolsyn, órtenip óleıin jalynyńa!

Men, bári bir, bara almadym. Iyqqa artylǵan júk bar... zaman jylda áreń kelgen kezegim... qansha bulqynsam da bosana almadym. Onyń syrtynda, erteńgi el qamy... qandaı shuǵyl sharýa bolsa da, mundaǵy ýázıpany tastap ketýge bolmas edi.

Men, qyrsyqqanda, hat ta jaza almadym. Joq, júrek syrlarymdy aryla aqtaryp, aq qaǵazǵa asyq armanymdy móldiretip tóktim... biraq, ony ıesine jetkize almadym. Qulan jorytpas qý daladaǵy qaıdaǵy poshta... juptaǵan jaýabym sol kúıi tunshyǵyp shabadanymnyń túbinde qaldy. Basqalardan berýge, alańdadym... Sodan... araǵa segiz aıdy salyp, poshtasy bar qalaǵa kelip túskenim — keshe... shapaǵy sónbegen tańǵy shaq bolatyn.

Kerekti jerge jedelhat joldaýǵa áreń úlgerip, osy qonaqúıdiń bir bólmesine kirip qulaǵam. Sespeı qatyppyn. Sodan saǵynyp qalǵan shýly mekenniń on neshe saǵattan keıin oqys oıatyp alyp, «saltanatpen» qarsy alaǵany — jańa... jadydan shyǵpas ǵajap jańbyrymen. Jáne sonysymen qaı-qaıdaǵyny oıǵa salyp, eskiliki dúnıeniń erneýinen engizip jibergeni... es taba almar emespin... tek endi-endi ǵana arnama túsip kelemin.

Bala kezimdegi jazbas daǵdyma salyp men, mine, jyp-jyly tósegimde, tystaǵy tańsyq tysyrǵa qulaq túrip typ-tynysh jatyrmyn. Erte kóktemniń eńireı sirkiregen tókpe jaýyny, shynymen-aq, máńgilikke este qalǵandaı edi!

Azdan soń men ornymnan turyp, kıimderimdi kıe bastadym. Artynsha aıańdap syrtqa bettedim. Esikten shyǵyp, tótelete tartyp dálizdiń tuıyqtalǵan jerine jettim de, sol aradaǵy tar baspaldaqpen tyrmysyp joǵary órledim.

Mine, záýlim ǵımarattyń ústi. Tóbesi jabylǵan jap-jaryq alyp samaldyq. Alystaý bir buryshyna baryp turyp, keń tynystap erkin dem aldym. Bul aradan qalanyń kóz jeter jeri tutas kórinedi eken. Kókten tógilgen móldir tamshylarǵa armansyz shomylǵan bıik úıler muntazdaı bolyp jýynypty. Iek astynda shyttaı bolyp jarqyrap tur. Sham jaryǵynda kósheden ary-beri ótken jeńil kólikter de anyq kózge urady. Zaýyttan jańa shyqandaı yńsyz sýsyp áldeqaıda zymyrap bara jatady. Áınekteri jarq-jurq etip, saǵymdaı aǵady.

Sálden keıin shyǵys kókjıekten sibirlep tań atyp kele jatty. Dál osy tusta art jaǵymnan áldekimniń aıaq dybysy estildi. Jeńil basqan áıel ókshesiniń tyqyry. Bir basyp, eki basyp taıap keledi. Júrisinde eptegen batylsyzdyq bar. Biraq, jaqyndaı bere qataıdy.

Kimniń kelgenin ishteı shamalap, qýanyp turmyn.

1989 jyly. Qulja qalasy.

---