InfoHub Logo

Aqadyrdaǵy osy bir úıdiń aldynan adam da, mal da arylyp kórgen emes. Pysyldaǵan sıyr, qorsyldaǵan shoshqa, qıqyldaǵan taýyq, qońyraýly serke, qozyly qoı bári de kóz aldyńyzdan óte beredi. Azdan soń olar baýyzdalyp, biriniń sanynan, biriniń qolynan bazarkomnyń kókala móri basylyp, jiliktenip, múshelenip, jónin taýyp ketip jatady. Al dárigerdi eshkim joqtaı qoımaıdy. Talaı mal osylaı jaıǵastyrylyp, jutqynshaqtan ótip, túpki búıenge baryp jetedi. Azdan soń osy úıden bireý shyǵady. Aryǵyńdy, semizińdi, aýrýyńdy, saýyńdy aıyryp berip jatady. Myqtynyń ózi osy desedi turǵandar.

Bul — aýzynan shyqqan sózi dýaly Maqulbekov desedi.

Maqulbekovtiń eki aty bar, biri týǵanda qulaǵynan tartyp ákesi aıǵaılap, azan aıtyp qoıǵan aty — Atabek, ekinshisi Aqadyrdaǵylar qoıǵan aty — Aıbolıt. Onyń atyn da, famılıasyn da Aqadyrda eshkim bilmeıdi. Aıbolıt ekenin aıtsanyz boldy, jurt shetinen shýlap, úıine deıin kórsetin beredi. Árıne, doktor Aıbolıt degen ataq alý oǵan ońaıǵa túsken joq.

Eń alǵash «Eginbulaq» kolhozynan kelgende ol osy tóńirekke jeti jylǵy kóteremdi turǵyzatyn, sıyrdyń «qara sanyn», buzaýdyń tazyn qudaısyz jazatyn «ataqty»dáriger keldi, haıýanattardy emdegende onyń ózi Aıbolıtten bir bylaı emes ekem degen laqap taratty. Osy áńgime el qulaǵyna erkin jetken soń, kóp keshikpeı oǵan bir adam ilmıgen taıynshasyn jetelep keldi. Taıynsha shegirtkege qarsy qoldanylatyn ýmen ýlanǵan eken. Onyń buıryǵy boıynsha taıynshanyń quıryǵyn qaıyryp baılandy. Sonan soń jerge tars jyǵylyp, typyrlap jatqan taıynshanyń tórt aıaǵy búristirilip býyldy. Taıynshanyń jaǵy aǵashpen kerilip tastaldy. «Al endi em qoldanylady» dep jurt úmittenip turdy. Biraq naq osy bir shaqta jeti atadan beri kele jatqan sútti shelek osy jerge de jetti. Kerilgen aýyzǵa shelektegen sút saryldatyp quıyldy-aı kelip.

— Oıbaı-aý, mundaı emdi ózimiz de bilýshi edik,— deıdi mal ıesi. Sonymen taıynshanyń aýzyna úsh-tórt shelek sút quıyldy. Taıynshanyń ishi keýip, qampaıǵan qarnyn kótere almaı, kózi alaryp jatty. «Dertke dert qosyp berer jaman baksy» degen osy eken, ýlaǵannyn ústine sadyra degen aýrýdy jamap alyp, taıynsha bir apta jatyp, sary ala jambastanyp ázer táýir boldy. Maqulbekov osy taıynshaǵa tanytqan emi úshin jurttan Aıbolıt atyn aldy.

— Oı, shirkin Aıbolıt!— desti jurt.

Birneshe kún ótip, taıynsha jónindegi Aıbolıt eminiń aıtý kyzyǵy basylǵan kezde Aıbolıttin qyzmeti ózgerip shyǵa keldi. Aıbolıt ataq betine shirkeý bolyp, Aıbolıttiń esik aldyndaǵy mal bazary tarqap bara jatqanda ol Aqadyr poselkesiniń bazarkomy degen ataq aldy. Keshegi kóz aldynda tarqap bara jatqan mal ıeleri qaıtadan Aıbolıttiń tóńiregine toptanyp, ony salmaqtaı bastady.

Bazarkom! Ákelingen nárselerdiń bári onyń kóz aldynan ótip jatady. Qyzyǵady. Nápsi qıyn ǵoı shirkin, qyzyǵyp kózi tunady. Julyp ketedi, alyp ketedi. Qaǵa beriste, qaltarysta mal ıesiniń kózin aldaı berip, ishek-qaryndardy, búırek-sıraqtardy jytyryp ketedi. Kórip qoısa oıladym deıdi. San etter, qol etter, jumyrshaq, jarty jilikter, bútin borbaılar dorbaǵa túsip, bazarkomnyń úıine jóneltiledi. Aıbolıt qazany maıly qazan, sorpa-sýsyz bolmaıdy. Dúnıe bir puldan degendeı, soǵym soımaı-aq óstip júrip onyń urty men murty maı bolady. Keshke Aıbolıt úıge kelip, jyltyldaǵan qazan astyndaǵy otty, búlkildep qaınaǵan etti kórip kóńili qosh bolyp qarıyn sıpap jatady. Aýzyna osy bir sátte myna bir óleń orala beredi. «Bıdaıdyń barar jeri shanaq eken, adamnyń en jaqyny tamaq eken...»

Aıbolıt osyndaı bazarlyqtarǵa kenelip, ishkeni aldynda, ishpegeni artynda júrgende ózine taǵy bir laýazym jamap aldy. Ol bazardyń aqsha jınaýshysy delindi. Aıbolıt qyrýar aqshany qolymen ustap, on qalta, solq tyǵyndaı túsedi. Ózinen artylǵan azǵantaıy ǵana bankke ótedi. Osylaı syǵymdap júrgende «Myń bir túndegi» Shahmarannyń bal qudyǵyndaı aqsha tabýdyń mol qorynyń kózi ashyla ketti. Qaıtadan mal dárigeri bolyp ózgerip, Aıbolıtteı ataǵy jer jaryp berdi. Tek aqadyrlyqtar emes, Aqadyr jol bólimshesiniń turǵyndaryń aıdap ta, aldap soryp jatty. Árıne, tespeı sordy.

Áýelgide ol Aqadyr poselkelik soveti predsedateli Aqaıdyń aýzyn aldy. Aǵaı ekensiz, ala bolmaıyq dedi. Aǵaıyn tatý bolsa at kep, abysyn tatý bolsa as kóp degendeı, menimen tatý bolsańyz, sorpa-sýsyz, maıly quıqasyz, araq-sharapsyz bola qoımassyz dedi. Aǵasynyń da kómeıi bostaý ma qalaı, tez kóne ketti. Tilimsiz jazyqty, kúni búginge deıin ol Aıbolıttiń kóńilin qaldyryp kórgen emes-ti. Aıbolıt dese-aq ańqyldap, laqyldap, sabadaǵy qymyzdaı tasyp tógiledi. Mórin de, baryn da soǵyp beredi. Ara-tura aǵasy da aqylyn aıtyp qoıady. Áıteýir arandap qalmaıyq deıdi. Aǵalyq aqyly ǵoı, shirkin, jón-aq qoı. Aǵasyna senimdi bolyp alǵan soń Aıbolıttiń juldyzy ońynan týdy. Burynǵy burynǵy ma táıiri, Aıbolıt kónek bolyp ketti.

Aıbolıt Aqadyr ýchastoktik mal dárigeri bolyp ózgergende eldiń malyn satýǵa, soıýǵa uzyn-uzyn aktiler jasap, anyqtamalar bere bastady. Qıǵash-qıǵash qaǵazdarǵa ırek-ırek qoldar qoıylyp, kókala mórler sart-surt basylyp, ońdy-soldy jiberildi. Aýyl aǵasy saqal sıpap muny rastaı beredi. Bul anyqtama árbir adamǵa onsha arzanǵa túspeıdi. Aıbolıt árqaısysynan bes somnan qarjy qaǵyp otyrdy. Anyqtama kerek bolǵan soń mal ıesi qınalsa da bes somyn bere salady. Kúnine mundaı talaı kók sholaq onyń qaltasyna súńgip ketedi. Tamtumdap ony ol joldastarymen bólisip te otyrady. Ol bergen anyqtama bylaı bolyp, bir sortty keledi: «Eti jeýge jaramdy. Ruqsat etemin. Mal dárigeri Maqulbekov». Aıaǵyna alty ırek qolyn qoıady.

Onyń eń jaqyndary qulaǵy qyzarǵansha, tamaǵy jyrtylǵansha kórisetin saýdagerler. Adal, aramy belgisiz etti satyp kásip isteıtin alypsatarlardan anyqtamany aıamaıdy. Sonan sońǵy tatý adamy ıýrıst Uıyqbaev. Ol ekeýiniń tatýlyǵy eki kılogramm etke talastan bastalady. Ádetinshe, anyqtama bergendigi úshin jeke adamdardyń soıyp satqan malynan eń az degende qolúzdik alyp otyratyn Aıbolıt bireýdiń satqan taıynshasynyń basyn kishirkenip almady da, eki kılogramm san etin shapqyzyp qoıdy. Dál osy kezde oıda-joqta osynda ıýrıst Uıyqbaev kelip, álgini almaqshy bolyp, talasyp, tartysyp qaldy. Aıbolıt te berispeımin-aq degen edi, anaý ıýrıstin aldyńa tarta qalǵan soń ózi saý emes adam, seskenińkirep qalyp, jibere saldy. Keıin ekeýi aýyz jalasyp ketti. Qazir Uıyqbaev Aıbolıttiń ústinen túsken shaǵymdarǵa senimdi arashashy bolyp aldy.

Aıbolıtke birneshe mekemedegi ashyq aýyzdar bes-alty jyldan beri alpys somnan aqsha tóleıdi. Bul ne deseńiz, ashyq aýyzdar «shartymyz» bar desedi. Sonymen Aıbolıt jata beredi. Aqsha kele beredi. Muny kórgen jurt «Aıbolıtti qudaı jaratqan, kelip jatyr, alyp jatyr» desedi. Al Aıbolıt tóriniń aldynda shalqasynan túsip, qarnyn sıpap óleńdetip jatyr: «Adamnyń eń jaqyny tamaq eken!..»

— Iapyr-aı, aldamshy-aı!

1953

---