InfoHub Logo

Almatyda esepke júırik adam kóp bolǵanymen, baqaı esepke kelgende sonyń barlyǵy da «Kilemshi» arteliniń aǵasy Pekarǵa jete almaıdy. Jetkenińiz ne, jaqyn da kelmeıdi. Onyń óz aıtýyna qaraǵanda stýdent ataýlyny aýzyna qaratqan joǵary matematıkanyń Almatydaǵy, Almatydaǵy emes-aý, Qazaqstandaǵy dóıleri Orazbaev, Persıdskıı, Jáýtikovter de onyń janynda jip ese almaıtyn bolsa kerek.

Biraq sońǵy kezderi ótkir qyrǵyshymen qazannyń túbin tesip aldy ma, álde jas keleıin degen soń esebinen jańyldy ma, Pekardiń qyzyl ıti qyńyrttap, isi bir ońǵa baspaı-aq qoıdy. Bir kezdegi tyqyr kilem, túkti kilem, jibek kilem, qaly kilem degenderińdi artel toqyp, odan is ońalmaı keri ketken soń ár túrli buıymdardy isteýge áýestenip edi. Alǵashqy kezdi qoısańshy, shirkin. Paıda shash etekten boldy. Jartysy boıalyp, jartysy boıalmaǵan bir tartar qıyq oramaldar da, bir-bir japyraq bókebaılar da Almaty magazınderine túsip, qazdaı qalqyp jurt qolynda kete baryp edi. Magazınderge ala teńbildenip, áleýkesh shubarlap tek ne aparmap edi, bári de áp-sátte satylyp ketip jatty. Bireýdiń basynan, bireýdiń qolynan, bireýdiń moınynan bir-aq kórinip qaldy. Dándegen jaman eken, azdan keıin eki buryshyna boıaýdy eki súıkep, ortasyna bir súıkep, oramaldardy alabajaqtandyryp jónelte berdi. Jenil eńbek,. arzan qoldan shyqqan bul oramaldardan túsken oljany aıtqanyń. Basy Pekardiń ózi bolyp «progresıvkanyń» astynda qaldy.

Bul olja apta bitip, aı ótken saıyn kóbeıip, shamadan tys sharyqtap ketti. Munyn da ózinshe syry bar-dy. Syry bolǵanda ol baıaǵy baqaı esepten kelip shyqty. Mysaly, artıkýldiń sıfryn bir sanǵa qysqartsa boldy, onyń baǵasy úsh somǵa, ne bes somǵa, keıde kelisip ketse, odan da kóp artyp ketedi. Muny sonan soń myńdaǵan buıymǵa shaǵyp kórińiz. Aqsha degenińiz aıaq astynda týyp, shytyr-shytyr etken kókala qaǵazdar óz-ózinen aldyńyzǵa kóldenen tarta beredi. Biraq úsh-tórt jyldan bergi osy bir arzan olja sońǵy kezde ashyǵan sútteı irip, boıaýy buzylyp júrip berdi.

Ia, aldymen boıaý buzyldy. Óıtkeni shyǵarǵan ónimdi satyp alyp ketkender eki-úsh kúnnen keıin qarasa, túri ózgerip, kónetoz tarta beredi. Qyzyl oramal sarǵaıyp, sarysy bozaryp, bozy aǵaryp, taldyń kúzgi japyraǵyndaı túrinen aıyrylyp qalady. Ásirese mundaı oramalmen bet-aýzynyzdyń terin súrtýshi bolmańyz. Terdi súrttińiz — bitti. Sırkterdegi masqarapazdardaı qyzyl muryn, kókala bet bolyp, totysha qubylyp shyǵa kelesiz.

— Keshe mynany jasyl dep alyp edim, búgip kógerip ketti.

— Keshe qyzyl dep alyp edim, búgin aǵaryp ketti,— deýshiler magazınge kelip daý shyǵara bastady. «Kazgalantereıtorgtyń» Almaty bazasy munda ne pále bar dep memlekettik saýda ııspeksıasynan adam shaqyryp, tekserip kep qaldy. Bazardaǵy jalpy somasy mıllıon somnyń birinshi sortpen shyǵarylǵan on jeti myń buıymy túp-túgel brak bolyp shyqty. Memlekettik standart buzylyp, onyń esesine baǵasy artyq qoıylyp otyrypty. 707 artıkýldi jibek bókebaıǵa 706 artıkýl qoıylyp, árqaısysynyń baǵasy 3 som 30 tıynnan 4 som 20 tıynǵa deıin artyp ketken. Osy jolmen qıyq oramaldardyń baǵasy da qısaıa kóbeıgen.

Avgýst aıynda bul tekserý Almaty ýnıvermagynda da júrgizildi. Úsh júz myń somnyń alty myń buıymy badyraıǵan bragymen magazınge jóneltilgen. Laboratorıaǵa salyp, boıaýdyń analızin alyp jibergende, «batık» degen ádispen boıalǵan buıymdardyń bári jaramsyzdyǵy ashylyp qaldy. Bul kemshilik kilem men kilemshelerden de tabyldy. Muny shyǵarǵan da baıaǵy «Kilemshi» arteli. Baıqasaq, munyń bári baǵanaǵy Pekar men tóńiregindegi boıaýshylardyń isi eken. Zertteı kelgende munyn, ózi boıaýshylyq emes, kózboıaýshylyq eken.

Memlekettik saýda ınspeksıasy bul braktardy satýǵa tyıym saldy. Osy jerde kózboıaýshylarǵa da bir advokat tabyldy. Ol qalalyq kásipshilik soveti basqarmasynyń predsedateli Pahomov bolatyn. Pahomov Pekar sıaqty kózboıaýshyǵa tyıym salýdyń ornyna, onyń sózin sóılep, soıylyn soǵyp, memlekettik ınspeksıaǵa hat jazdy: olar boıaýdyń basytqysyn basa-basa salatyn boldy, endi shyǵarǵan buıymdarynyń boıaýy bir jyl túgil, bir ǵasyr tursa da ketpeıtin boldy deıdi. Tipti aıaǵyn ushynan basyp talaı mekemeniń esigin de ashty. Beker obaly ne, bul kezde baqaı eseptiń ózi de tynysh qarap jatqan joq. Inspeksıaǵa, basqaǵa kirip, ol da mazasyn ala berdi. Kóz jasy kóldeı aǵyp, ózi bordaı ezildi. Múláıimsidi. Aqyry ıanvardyń ortasynda tekserý qaıta keldi. Sapany saraptaý qalys mekemege júkteldi. Uzyn sózdiń qysqasy boıaý da, basqasy da baıaǵy qaz qalpynda. Zertteı kelse kógi jasyl, jasyly sary, sarysy satpaq-satpaq birdeme... 645 sharshy metr kilem, kilemshe, alashany alyp qaraǵanda, onyń boıaýy sýmen jýǵandy bylaı qoıǵanda, qurǵaq súrtkendi de kótere almaıdy.

Bárin aıtyp jetkizý qıyn, áıteýir bul arteldiń ónimi byqyǵan bylyq, boıaýy buzylǵan, basy Pekar kózboıaýshy. Aınaldyryp kelgende osynyń bári de baıaǵy baqaı esepten týǵan.

Iapyr-aı, baqaı eseptiń pálesi-aı! Qazaqstan kásipshilik kooperasıasynyń basqarmasy bul kemshilikterdi óziniń qaýlysynda Pekarǵa da, Pahomovqa da talaı kórsetken. Biraq aqpa qulaqtarǵa aıtqan sóz on qulaǵynan kirip, sol qulaǵynan shyqqan. Endi ol kózboıaýshy baqaı eseptin aqpa qulaǵyna bir-aq em bar. Ol em —aqpa qulaqty julyp tastaý!

1960

---