InfoHub Logo

Aqyn Aqannyń týǵan jyly 1843 jyl, ólgen jyly 1913 jyl. Týyp-ósken jeri — Kókshetaý. Aqan sol Kókshetaýdy meken qylǵan Orta júz arǵyn, qaraýyl Qoramsa degen kisiniń uly. Qoramsa baı bolǵan, saýdager bolǵan adam. Al Aqan bıler (feodal) tabynyń muńyn, zaryn zar qylǵan aqyn.

Aqan 13 jasqa kelgenshe Buharadan oqyp kelgen Kónteý degen moldadan oqyǵan. On úsh jasqa kelgende Aqan moldasynyń oqytý tártibine kónbeı, moldasymen ursysyp, oqýdy tastap ketedi. Sodan keıin Aqan saýyqqa, «jigittikke» berilip «seri» atanady. Sulý kıim, júırik sáıgúlik at, qumaı tazy, qyran búrkit Aqanda bolady. Qalyń Atyǵaı-Qaraýyldyń oıyn-toıynyń kórki Aqan sanalady. Aqan qasyna ylǵı ánshi, dombyrashy, oıynshy, palýan jigitterdi ertedi. Bárine kıimdi biryńǵaı ásem kıgizedi. Bir tústi at mingizedi. Bárin bastaıtyn árıne Aqannyń ózi bolady. Óziniń de basynda shoqpardaı úki, ústinde asyl kıim, astynda búgilgen, ásem basqan sáıgúlik. Aqannyń ánshiligi, úni, aqyndyǵy eshkimdi teń keltirmeıdi. Qaı jerde toı, qaı jerde saýyq bolsa, Aqan sol jerde bolyp, saýyq, oıyn-dýmannyń ortasynda bolady.

Sol zamandaǵy myrzalyqty, serilikti kótergen jurt Aqandy seri ataıdy.

Aqannyń eski ádet boıynsha atastyrýmen alǵan áıeli 10 jyldan soń óledi, odan bir ul, eki qyz qalady. Uly tilsiz bolady. Áıeli ólgennen keıin Aqan serilikti burynǵydan da basym údetedi. «Dúnıe panılyqty» kúsheıtedi... sulýlyqqa beriledi. Sulýlyqty jyrlaıdy. Sulýlyqqa arnap sulý ánder shyǵarady.

Kókshetaýdyń jaqsy jerlerin patsha úkimeti ala bastaıdy. Mal azaıa bastaıdy. Aqannan da jaqsy jerlerdi patsha úkimeti birtindep qymqyryp ala beredi. Aqan kedeılenedi, ylǵı oıyn-kúlki, saýyq-mereke, dýman ortasynda júrip shyǵarǵan Aqannyń sulý ánderi, jaltyldaǵan óleńderi Aqannyń názik, tereń qasiretti ekenin bildiredi. Aqannyń qasireti óz tabynyń qasireti edi. Aqannyń «dúnıe panılyǵy» da óz tabynyń ishki syrlarynan týǵan zat edi.

Sóıtip, Aqan óle-ólgenshe seri atanyp ketken aqyn. Jaqsy jerden, qalyń maldan aıyrylǵan soń, Aqan serilikti sopylyqpen baılanystyrǵan kópshilikten ózin aýlaq ustaýǵa tyrysqan, jazdy kúni kól basynda ońasha jalǵyz úı qalyp sarnaıtyn bolǵan. Sondyqtan buǵan túsinbegen jurt Aqandy periniń qyzymen turady dep shyǵarǵan. «Periniń qyzy adamzattyń sulý únine qumar bolady eken. Sondyqtan Aqannyń ádemi sulý ánine ońashada periniń sulý qyzy kelip Aqanǵa qosylǵan eken. Aqannyń kól basynda ońasha qalyp án shyrqaıtyny sol» degen sózderdi shyǵarǵan. Aqannyń óleńderiniń jumbaq bolatyny da sol — periniń qyzyna jumbaqtap arnaǵandyǵynan...» dep shyǵarǵan.

Aqannyń kóp óleńderi qolǵa túspedi. Ázirshe osy óleńderin terip, jınap jiberdik. Aqannyń óleńderinen bıler (feodal) tabynyń aqyny ekeni, bıler tabynyń sanasymen jyrlaǵan aqyn ekendigi onyń óleńderinen aıqyn kórinedi. Aqannyń iri darqan aqyn ekendigi de óleńderinen aıqyn kórinedi. Onsoń, Aqan aqyndyǵynyń ústine án shyǵarǵysh kompozıtor. Onyń «Syrymbet», «Aqkóılek», «Úsh toty qus», «Qulager» «Qara torǵaı» degen ánderi — qazaq ánderindegi sulý ánder.

Bul jınaqta Aqannyń shyǵarmalaryna tolyq syn jazbadyq. Bul óleńderi tek ádebıet tarıhymyzǵa derek bola bersin dep jiberip otyrmyz. Keıin Aqannyń shyǵarmalaryna tolyq syn jazylar.

28-sáýir, 1934 jyl.

Almaty

---