InfoHub Logo

Aqmolla 1839 jyly týyp 1895 jyly ólgen. Bul kisiniń ákesi qazaq, sheshesi tatar. Aqmollanyń shyn aty — Muptaqıtden. Aqmolla dep Qazaqtar atap, laqap aty qylyp jibergen. Aqmollanyń ákesi Muqammedıar Syrdarıa ózeniniń boıyndaǵy Aqmeshit (qazirgi Qyzylorda) aımaǵynyń qazaǵy.

Muqammedıar jas kúninde Nyǵmetolla qaziret degen mollamen Bashqurtstannyń Sterlıbas degen qalasyna erip ketken. Sol Nyǵmetolla qazirettiń qolyndaǵy bir asyrandy qyzyn Muqammedıar alyp, sol tatar qyzynan Aqmolla aqyn týady. Aqmollanyń ákesi ólip, anasyn Qamaletden degen bir tatar alady. Ol kisi anasymen birge Aqmollany da (ıaǵnı — Muptaqıtdendi) ózine bala qylyp alady. Uzamaı anasy da óledi. Sóıtip aqyn ógeı ata, ógeı ananyń qolynda jasynan jetim qalady. Aqmolla jasynan jetimdik kórip, muqtajdyq-tarshylyqty basynan keshirip, týǵan jeri Sterlıbasty tastap, Jaıyq boıyna, Orynbor qalasynyń mańyna keledi. Orynbordan joǵarǵy jańa Qarǵaly (Ámen aýyly) degen aýylda turady. Bul aýyldy oryssha Nıkolskıı deıdi. Sol arada Muptaqıtden hat úırenedi. Sodan biraz ýaqyttan soń Troıskıı qalasyna keledi. Sol jerde shákirttermen aralasyp, oqýǵa beriledi.

Aqmolla jasynan ǵylym-bilimge qumar bolǵan. Ǵylym máselelerimen tanys adamdarmen sóılesýden jalyqpaǵan. Ylǵı kitap qaraýdan, másele zertteýden jalyqpaǵan. Ǵalymmyn dep, moldamyn dep basqa ónerden boı tartpaǵan. Balta ustap, aǵash isteý isin jaqsy bilgen, arba isteıtin bolǵan. Molla bolyp júrgende óz qolymen istegen arbasyna minip júrgen. Arbanyń kúımesin úsh bólimdi qyp jasap, bir bólimine balta, shalǵy, burǵy, balǵa sıaqty aspaptaryn salyp, ekinshi bólimine kitaptaryn salyp, úshinshi bólimine ózi otyryp júrgen. Troıskııden oqyp bolǵan soń, qazaq arasyna shyǵyp, mollalyq quryp turǵan. Biraq Troıskııge kelip-ketip júretin bolǵan.

Kóbinese bala oqytyp turǵan jeri Troıskııden júz shaqyrym jer qazaqtyń Qypshaq rýy, Qaraqyz elinde Qara balyq, Qarasor degen jer bolǵan. Elde júrgende Esengeldi degen bir baı óshigip, Aqmollany soldattan qashyp júrgen «noǵaı» dep patsha úkimetine kórsetedi. Esengeldiniń alǵash óshigýiniń sebebi mynadan bolady. Sol elde bir áıel óledi. Áıeldiń janazasynda, álgi Esengeldi jınalǵan jurttyń kózinshe Aqmollaǵa taıaǵyn nusqap turyp, mynadaı sóz aıtady:

— Áı, myna mollany qarańyzdar! Qazaqta bir maqal bar edi, «Óleńdi jerde ógiz semirer, ólikti jerde molla semirer» degen, sondaı-aq myna mollanyń semirgenin qarańyzdar! — deıdi.

Aqmolla julyp alǵandaı: «Ras aıtasyz baı, óleńdi jerde ógiz semiredi, ólikti jerde molla semiredi, mollasyz jerde sizdeı nadandardyń basyn ıt kemiredi!», — deıdi. Jurt Aqmollanyń tapqyrlyǵyna rıza bolyp kúlisedi. Sodan keıin Esengeldi Aqmollaǵa óshigip, qas bolady. Esengeldiniń kórsetýimen Aqmolla tutqynǵa alynyp, Troıskıı túrmesine túsip, qapasta birneshe ýaqyt jatyp shyǵady.

Aqyrynda Aqmollany Mıas qalasynyń mańynda jol boıynda Qapıatolla Baımuratuly jáne Dáýletshe degen bashqurttar óltiredi (1895 jyl). Aqynnyń óligin sol Mıas qalasyna qoıady. Sol Troıskııde bolatyn belgili Zeınolla ıshan aqyn tarıh opatyn jazdyryp, basyna ádemi tas qoıdyrady.

---