Aqbota
Tar shatqaldy qýalaı aqqan tolqyndy ózen arnasymen shaǵyn katerge mingen bir top jolaýshy kelemiz. Syldyr qaqqan móldir sýly erke Ertis tolqyndary birin-biri qýalaı, asyǵa aǵady. Bıik qyrdan ıek arta kóterilgen qyzyl tabań kúnniń sáýlesimen san qubylyp, kók buıra, aq jal tolqyndar keme tabanynan tóńkerile aýnap túsip jatyr. Shatqal arasynan qustardyń saıraǵan názik úni talyp-talyp jetedi. Kók tósinde aq ulpa bult baıaý qalyqtaıdy. Ana bir alaqandaı shókim bultty jel bólip áketip, eriksiz shettetip, aıdap barady. Beıne ol da janymda otyrǵan Aqbota taǵdyryna uqsas pa dep qaldym...
Aqbotanyń aýylǵa dáriger bolyp kelgenine kep bolǵan joq. Qysta kelip edi, mine — qaıtyp barady. Shalǵaıdaǵy aýyl turmysyna úırene almaǵan ǵoı dep aıta qoıý da retsiz. Dóńgelek júzin kún qaǵyp, qońyr salqyn dala samaly terbep ósirgen qyr qyzynyń naǵyz ózi. Bul qaıtýynyń sebebi árirekte sekildi.
Jolymyz bir bolǵanymen, ekeýmizdiń oıymyz ár tarapta sekildi. Jazdaı kórispegen dostarymmen qaýyshatynymdy esime alsam, oı túkpirinen bir qýanysh bas kóteredi. Jazǵy demalysty aýylda ótkizip, aýdan ortalyǵyndaǵy ınternatyma qaıtyp bara jatqan betim bolatyn.
Aqbotaǵa burylyp qaraımyn. Onyń únsiz keskininen neni oılap otyrǵanyn aıyra qoıý qıyn. Qabaǵyndaǵy kirbiń janaryna áıteýir bir muńnyń qonaqtaǵanyn ańǵartady. Kóterilgen kóńilim sý sepkendeı basylyp, men de osy adamnyń taǵdyryna oı jiberdim...
Qansha oılasam da syr ushyǵy ustatpaı qoıdy.
Bota, — dedim aqyry oǵan týra qarap. Men odan kóp kishimin, sonda da tanysa kele, erkin sóılesetin bolyp ketkenbiz.
Iá, jaı ma?..
Aýyldan nege kettiń? Seni bireý... — Meniń kókeıime osy suraqtyń oralǵanyna kóp ýaqyt bolǵan, sońǵy kezde tas-túıin bolǵan túrin kórip, batylym barmaıtyn. Jańada jalt qaraǵan janaryn kórip, ar jaǵyn aıtpaı toqtap qaldym.
Ne aıtpaǵyńdy bilemin, — dep, jeńil kúrsinip aldy da - Bilgiń kelse, óz aýzymnan esti, múmkin, sen de kinálarsyń meni, — dedi. Úninen ókinish pen renish qatar baıqaldy.
«...Jazǵyturymǵy kez bolatyn. Túndeletip taýdaǵy otardan bir jaraly jigitti jetkizdi. Bizde aýrýhana deıtin belgili aýrýhananyń joq ekeni ózińe belgili ǵoı, jigitti naýqastar qabyldaıtyn eki bólmeniń birine túsirdik. Denege qatqan qan teńbilderin spırtti dákemen súrte bastadym. Kenet óńine úńilip edim: jazyq mańdaı, oń jaq shekesinde biliner-bilinbes tyrtyq izi bar jigit keskini kózime ottaı basyldy. Júregim áldekim ystyq ıne júgirtip alǵandaı oqys shanshyp ketti. Qolymdaǵy dákeniń tósek qyryna soǵylyp baryp jerge sylq ete túskenin bilemin.
— Janbolat, — degim keledi, biraq daýsym shyqpaıdy. Synǵan qol súıekterin barynsha muqıat tańdym da, kómekshimdi úıge qaıtaryp, ózim qasynda qaldym. Jaraqatyn aýyrsynǵan ol áli esin jıar emes. Shekesindegi tyrtyq izin aqyryn sıpap qoıamyn. Kómeski tartyp qalǵan kórinister jańǵyryp, oı bulaǵynyń kózi ashylyp, bir-birine jalǵasa berdi...».
* * *
«...Syńǵyrlaǵan ásem qyz kúlkisi men zilsiz ázildi, albyrt jastyń dýmandy jarastyryp, shalqytyp turǵan bul kesh — mektep bitirgen jastardyń sońǵy bas qosqan keshi edi. Janbolat kelip, bıge shaqyrdy. Áldeneni aıtýǵa jasqanǵan túrin anyq kóremin. Onyń uıańdyǵy birtúrli qyzyq kórinip, ishteı kúlip qoıamyn. Ol da sál ǵana sypaıy jymıady. Aýyq-aýyq janarymyz túıisip qalady. Án yrǵaǵymen terbele bılep júrgen maǵan jigit júreginiń tynymsyz lúpili anyq sezilip turǵandaı. Boıymyzda bolmashy diril bar. Bı aıaqtalmasa eken dep tileıtindeımiz. Biraq mýzyka úzildi. Kelesi bıge Asan ekeýmiz shyqtyq. Ol árkez ózin erkin ustaıtyn ádetinshe sóılep ketti. Bir nárselerdi sapyrylystyra aıtyp, meni kúldirýge tyrysady. Biraq meniń kúlkige zaýqym joq.
Aqyrǵy kún ǵoı, biraz qydyryp qaıtaıyńshy, — dedi. Men artyma qaradym. Bári ózimen-ózi, tek bizge qarap tunjyrap turǵan Janbolatty kórdim. Qydyrǵym kelmeı-aq tur. Ol:
Nemene, qorqasyń ba? — dep namysyma tıip, jynymdy keltirdi. Sosyn oǵan ilesip, qalaı syrtqa shyǵyp ketkenimdi bilmeımin.
Torǵyn kók shymyldyǵyn túsirgen maqpal tún óte ádemi eken. Altyn teńgedeı qalyqtap aı júzedi. Biz aýyl shetindegi kólge bettedik. Asan áli sóılep keledi. Men mundaı túndi birinshi kórgendeı, jan-jaǵyma qyzyqtaı qaraımyn. Kól jıegindegi qalyń kókke kelip, aı sáýlesinen jarqyraǵan aıdynǵa qarap turmyz. Baıaý esken lepten ózen betinde bederlenip, sheńber oınaıdy. Asan maǵan buryldy. Qaıratty qoldarymen ózine qaraı tartyp, baýrap barady. Qansha bulqynǵanmen, temir qursaýdaı syǵymdaı tústi. Qalaıda meni jerge alyp jyqpaqshy... Ekeýmiz kádimgideı alyspaq oınaǵandaımyz. Qalaı yshqyna aıqaılaǵanymdy ózim bilmeımin. Demim úzilip, kózim qaraýytyp ketti. Tún tynyshtyǵyn ótkir tilip ótken «Jiber!» degen ashshy ún dál qulaǵymnyń túbinen shyqqandaı boldy. Janbolattyń daýysy ekenin birden bildim. Syǵymdaǵan qoldar kenet bosaı berdi. Dýyldaǵan betimdi basyp, júgire jóneldim. Artymnan eki jigittiń kerisken yzǵarly únderi, sart-surt judyryqtasqandary estiledi. Janbolattyń shekesindegi kishkene tyrtyq sol kúnnen qalǵan belgi bolatyn. Ony umytýym múmkin emes edi...»
Qyz júzin baǵyp otyrmyn. Qyzylshyraıly óńi qýqyl tartyp ketti. Tolqyǵan kóńilin basyp, biraz únsiz otyryp qaldy. Arqan boıy kóterilgen kún shýaǵyn aıaýsyz tógip tur. Tóńirek qyzǵylt sary túske malynǵandaı. Aqbota da kúlimsirep, býyldyr saǵym oınaǵan kókjıekke qarady. Azdan soń ǵana:
Jigittiń bozara kógildirlengen júzine qarap, árneni oılaımyn, — dep, áńgimege qaıta bet burdy.
Esime Janbolatpen sońǵy kezdeskenim tústi. Oqýǵa attanǵaly jatqanymda Janbolat kelgen edi.
Nege aıtpaı ketip barasyń? — deıdi, úninen kinálaýdyń da, ókpeniń de lebin tanytyp. Anadaǵy oqıǵadan keıingi kezdesýimiz osy edi.
Raqmet, Janbolat — dedim, endi bir sóz aıtsam jylap jiberetindeı daýsym qaltyrap.
Bota, bir sóz aıtsam renjimeısiń be? — Men odan kózimdi jyldam taıdyryp ákettim. Avtobýs ornynan jyljı berdi. Biraz qatarlasyp kelgen ol artta qalyp qoıdy. Sheti-shegi joqtaı bolyp kóringen tas jol, bul — meniń uzaq saparymnyń jol basy edi. Sodan dárigerlik ınstıtýttan biraq shyqtym, — dep ol azyraq oılana únsiz otyryp qaldy.
Men jaǵadaǵy qalyp bara jatqan aq baltyrly qaıyńdarǵa qarap, áńgimeniń jalǵasyn kúttim.
Sol kúzde Janbolat áskerge ketipti, — dep jalǵastyra berdi ol. — Ákeı basqa jaqqa qyzmetke aýysqan soń, bul aýylǵa men de kele almadym. Oqý bitirgen soń, osynda suranyp keldim. Janbolatpen osylaı ushyrastym.
İshten «Óziń úshin qutqardyń» — degendeı bir oı bas kóterdi. «Tabysar sát jaqyn».
Esin jıyp, kózin ashqanda ol maǵan tańdana qarap jatty da:
Sen Botasyń ba? — dedi. Men nesine tańdanasyń degendeı úndemedim.
Seni kóremin dep oılappyn ba, ne habarsyz kettiń?
Tynyshtal, saǵan demalý kerek, — dep, ózimsinip uıpalanǵan shashyn tarap qoıdym.
Bul jaqqa qashan keldiń? Endi seni tappaıtyn shyǵarmyn degen edim. — Úninen ókinish lebin anyq ańǵardym.
Úılendiń be? — Ol basyn ızedi. Tóbemnen bireý sýyq sý quıyp jibergendeı, búkil tula boıym dúr silkingendeı. «Kesh qaldyń... Kesh qaldyń...»
...Tańerteńgilik kelsem, jigit tóseginiń bas jaǵynda otyrǵan jas kelinshek meni kórip, ornynan turyp, raqmet aıtyp jatyr. Janbolat qolyndaǵy ózine tartqan súıkimdi sábıdi alyp mańdaıynan ıiskedim de:
Atyń kim, qalqam, — dedim, daýsym sál buzylyp shyqty.
Ák-bó-tá, — deıdi byldyrlaǵan tilimen. Meni endi bir jalyn sharpyp ótkendeı boldy. Tamaǵyma kóldeneń kesek turyp qalǵandaı, únim shyqpaıdy. Kózime irkilgen tamshyny bildirgim kelmeı, teris aınalyp kettim. Janbolat taýdaǵy qoı fermada shopan eken. Jaýynda yǵyp ketken otardy izdep júrip, jartastan qulap, jaralanǵan kórinedi. Attasymnyń anasy — Gúljanǵa úılengeli de birqydyrý ýaqyt bolypty.
Osy jas otbasynyń mamyrajaı baqytyn qyzǵanatynymdy ózim de sezip júrdim. Keıinnen «Janbolat kelinshegin tastap, dáriger qyzǵa úılengeli jatyr eken» degen ósek te tarap ketti. Oǵan jeleý bolǵany — ortalyqqa kelgen saıyn Janbolattyń maǵan sálem bere soǵyp-ketip júrgeni-aý deımin. Ol da ári-sári kúıge tússe kerek...
Bir kúni Gúljan kelip:
Bul qalaı qurbym? — dedi. Men esh nárse aıta da, aqtala da almadym, — dep, kúrsinip baryp toqtady. Men onyń tunyq qara kózinen úlken bir tazalyqty ańǵardym.
Mine, sińlim, — dedi ol az-kem únsizdikten keıin. Osy názik jandy adamnyń baqyty shytynamasyn dep alysqa ketip baramyn. Oblysqa baryp, shet aýdandardyń birine suranamyn. «Qosh, meniń súıgen jandarym. Qosh, qosh, izdep kelgen mahabbatym!» dep oılanyp otyrǵandaı kórindi. Men de bir sát tolqyp kettim. Janymda otyrǵan jaraly jandy qalaı jubatarymdy, ne aıtarymdy bilmedim. Baıqaımyn: men túsetin jerge de taıap qalyppyz. Aqbotamen qoshtasyp, esikke bettegen adamdardyń sońyn ala men de jyljydym.
Jaǵada shashyraǵan oıymdy jıa almaı áli turmyn. Bir aýyz jyly sóz taýyp aıta almaǵanyma qatty ókindim...
Baqytty bol, Aqbota. Qosh, jany sulý dala qyzy, — dedim ishteı taza júrek únimen.
Artyna buıra tolqyn qaldyryp, kater burylystan aınalyp ketti. Kún nuryna oınaǵan maıda tolqyndarǵa qaraǵan men onyń áli óz baqytyn tabaryna sengendeı sezimde edim...
You Might Also Like
