InfoHub Logo

Móltek áńgimeler

Kórshiler jasasyn nemese dáleldi sebep

Ol búgin jumys ornynda kejegesi keıin tartyp, jortaqtap, anany bir, mynany bir syltaýratyp, uzaq otyra almady. Qudaı atqandaı, kesh oıandy, keshigip turdy. Urymtal sátti ótkizip alǵanǵa uqsaıdy. Endi sıpalańdap júrgen júrisi mynaý. Nelikten jigerin janyp, oıyn jınaqtap, shıryǵa almaı turǵany ózine de túsiniksiz. Kúnde osy ýaqytta, esh nárse tyndyryp tastamasa da qaqshıyp, tisteı qatyp, stol basynda otyrýshy edi. Búgin qandaı saıtannyń ıektep alǵanyn kim bilsin? Jumysqa zaýqy soqpaı-aq qoıǵany. Moınyna alǵan tapsyrmany ótkizetin merzim taqaý. Ýaqyt — qysyl-taıań. Osyny oılaǵan ol ózin-ózi zorlaǵandaı kúshpen kelip, oryndyq shetine tize búkken. Keshegi atqarylǵan isterdi bir sholyp shyǵyp, basty jumysyna endi kirispek edi. Sátin salsa, birazyn eńserip tastamaq.

Dál osy kezde bunyń stol basyna otyrýyn kútip turǵandaı-aq ústińgi qabattaǵy kórshiler bir nárseni tarsyldatyp, sartyldatyp ala jónelgeni. Kórshiniń úıin jóndep jatqanyna kóp bolǵan. Áli sozylyp keledi. Bul neǵylǵan bitpeıtin jóndeý? Búgingi dyryldatýy tipti bólekshe — qulaqty jaryp barady. Gúrildep, myń san tank órip kele jatqandaı. Búkil úı dirildeıtindeı. Otyz alty qabat úıdi dirildetken neniń kúshi boldy eken? Alyrym-aı, basqa teńeý tabylmaǵandaı, tanktiń eske túskeni nesi?! Quryp ketsinshi bári! Bul ózi sol maqulyqty jaqynnan kórdi me eken? Árıne, joq! «Jalǵan aıtasyń. Kórgensiń», — deıdi bir oıy. «Qaıdan? E-e-e! Kınodan kórgen eken ǵoı. Basqa qaıdan kórýshi edi? Biraq tanktiń esine túsken sebebi ol da emes sekildi. Adam kınodan ne kórmeıdi? Sonyń bári este turady deısiz be? »

Stol ústinde jatqan qyzyl tysty kitapqa kózi túskende: "Taptym, taptym!» — dedi ózine-ózi. Ol osy kitaptan tárjime jasap jatqan. Soǵys ýaqytyndaǵy oqıǵalar sýretteledi. Iá, ıa, ol teńeý osy kitaptan oqyǵanyna oraı oıyna oralǵan bolar.

Hosh, — delik. — Bul jumbaqtyń da sheshýi tabyldy».

Endi isine alańsyz kirisse etti. Tank daýysy báseńdegendeı. Bári bir qoly júrmedi. Gúril sál tynshyp baryp, qaıta kúsheıdi. Bir sóılemniń basyn quraı almady. Bir ońtaıly tirkes esine túspedi. Biletin sózderiniń bári tank úninen qashyp, zym-zıa joǵalǵanǵa uqsaıdy. Alysqa, tym alysqa tyǵylyp qalǵan sekildi. Eshbir jóndem sóz tappady. Qulaqty tundyra gúrildegen ún órshı berdi, órshı berdi. Bul gúrildeý, dúrildeý, úlken kisi túgil, balany da mezi etse kerek. Ortanshy nemeresi Altynaı kúısandyqtyń pernelerin sabalap, jattyǵýlaryn kúndegisinen áldeqaıda qatty oınaı bastady. Bul, sirá, kórshilerge kórsetken qarsylyǵy bolar. Shýdy shýmen qaıtarmaq. Qaıratyńa bolaıyn-aı! Ol lajsyz ornynan turyp ketti. Biraq, ornynan turyp bara jatyp, kóńiline keremetteı bir qýanysh ushqyny júgirgenin ańǵardy. Endi jumys istemeýge dáleldi sebebi bar eken ǵoı. Qýanbaǵanda qaıtsin?! Dáleldi sebep taýyp bergen kórshiler jasasyn! Jasasyn kórshiler!

Jaratqan darytqan túısik

Ol teledıdardan jan-janýarlar jaıly dúnıelerdi qaraǵandy unatatyn. Birde tasbaqalar týraly kórsetip jatyr eken. Otyra qaldy. Pende shirkinniń bilmeıtini kóp-aý! Álemniń bir shetin mekendeıtin álgi essiz maqulyq pálenbaı júz, bálkim, myń shaqyrym sýdy — teńiz be, bálkim, muhıt pa júzip ótip, qurlyqqa jetip, jumyrtqalap, ári jumyrtqasyn qumǵa kómip ketetin kórinedi. Ol jer Afrıkanyń ba, Úndistannyń ba muhıtqa jaqyn jaǵalaý qumdarynyń biri sekildi. Bunyń tańǵalǵany ol emes, basqa edi. Kúnge qyzǵan ystyq qumda kómýli jatqan álgi jumyrtqalardan aıy-kúni tolǵanda tasbaqanyń balapany jaryp shyǵady eken.

Jaryq dúnıege kózin jańa ashqan boljyraǵan shajaý neme jan-jaǵyna qaltań-qultań etip bir qarap alyp, ystyq qumnyń betinde qara qurttaı qybyrlap, uly muhıtqa qaraı adaspastan týra jol tartqany ǵoı. Áýpirimdep, sýǵa bir jetse, ary qaraı qaýip az. «Enesin ózi izdep tabady», — deıdi. Bul, bálkim, jýrnalıserdiń ásirelegeni me eken? Onyń tańǵalǵany — jumyrtqadan jańa shyqqan qurtaqandaı jándik sýǵa jetse, tiri qalaryn qaıdan biledi deseńizshi? Áıtpegende ystyq kúnde, ystyq qumda qaqtalyp óleri sózsiz. İshten oqyp týǵan deıtin osyndaı-aq shyǵar!

Joq! Bul — basqa eshteme emes, tek uly Jasaǵan darytqan túısik bolar! Jaratqan darytqan túısik! Bul olardyń qanynda bar-aý shamasy.

Osyǵan qarap otyryp, onyń esine bala kezinde kórgen, anasynyń keıbir áreketteri eriksiz túsip edi. Anasy úı qustaryn kóp asyraıtyn. Úıir-úıir shubyrǵan úırek-qazdary bolýshy edi. Úırek degen qus óte kóp jumyrtqalaıdy eken.

Anasy: «Aldyńǵy tapqan jumyrtqalary shirip ketedi», — dep, shetinen alyp, taýyqqa bastyra beretin. Taýyń, shirkin, beınettenip, kúni-túni ony baýyryna basyp, shaıqap otyrady emes pe? Jumyrtqany jaryp shyqqanda álgi «opasyz» balapandar ne isteıdi deısiz ǵoı? Tegine tartqan báleketter toǵandaǵy sýǵa qaraı tura júgiretin. «Áı, toqtańdar! Toqtasańdarshy! Qaıda barasyńdar? Sýǵa aǵyp ólesińder» degendeı, sonda qyt-qyttap, shyr-pyr bolǵan taýyq paqyr sońdarynan qustaı ushyp bara jatatyn. Ana kóńili — balada, bala kóńili — toǵanda!.. Kereǵar dúnıe...

.. .Jaratqannyń sheberliginde shek joq-aý!

Qap, áttegen-aı!

Almatyda ál-Farabı dańǵyly boıymen kele jatqanda shyńyltyr kók muzdaı eńseli shyny úı kókke shanshyla, aınalasyna astamsı qaraıtyndaı kórinedi oǵan. Astamsıtyn jóni bar. Bıik. Bárinen bıik. Osydan biraz jyl buryn osy dańǵyl boıynda álgi ǵımaratqa qarama-qarsy bette ádemi bir úı boı kóterip kele jatty. Umytpasa, on alty qabat bolatyn. Kenet, qurylysy toqtatylyp, joǵary jaǵy buzylyp, alty qabatqa túsirildi. Bul dańǵyldan joǵary bes-alty qabattan bıik úı salýǵa bolmaıdy degen ókiletti orynnyń sheshimi shyqqan kórinedi. Bárekeldi! Taýdan soǵatyn salqyn samaldy bógemes úshin bul bir ońdy áreket bolǵan eken desti áleýmet.

Arada kóp ýaqyt ótpeı-aq, arasy elý qadamnan asar-aspas jerden qarsy bette qaıqaıyp, qyryq qabat ǵımarat ósip shyǵar degen kimniń oıynda bar? Sóıtse, ol sheshimniń kúshi dańǵyldyń taý jaq betine bıik jaı turǵyzbaýǵa ǵana jetedi eken. Al, qala jaq betine — erkińiz bilsin! Apyr-aı, sonda bir kósheniń eki jaǵyn nege bóle jardy eken? Qısyn qaıda?

Sheshim alǵanda, jer bederiniń ereksheligine oraı, dańǵyldyń eki jaq boıyna bıik úı salýǵa bolmaıdy deýdiń ornyna, ál-Farabı dańǵylynan joǵary bıik úı salynbasyn dep jazylyp ketken syńaıly. Bul — álde kezdeısoqtyq, álde erensizdik, álde nemquraıly qulyqsyzdyq, bálkim, qıturqy qýlyq... Ol arasyn kim ajyratyp jatyr?! Anyǵyn Alla biledi.. Áttegen- aı!

Túrik aǵaıyndar jer jetpegendeı, tipti jaıaýlar júretin jalǵyz aıaq jol qaldyrmastan dańǵyldyń dál shetinen bastap salǵan aýzy-murny joq biteý de mylqaý alyp ǵımarat: «Senderdiń qısyndaryńa túkirgenim bar. Al, qaıtesińder?! Myqty bolsańdar, ornymnan jyljytyp kórińdershi... Tapjylta almaısyńdar», — degendeı tákapparlana kókke umsynyp, jan balasyn janyna jýytpaı, asqaqtap turǵandaı. Áttegen-aı, demeske laj joq.

Toqty-torymnyń janyndaǵy kerikteı moıny soraıyp, kózge oǵash kórinedi eken. Basqasyn qoıyńyzshy, kereǵar dúnıe ǵoı bári de...

Sálem saıasaty

Ásemgúl kirgende úlken zal toly adam eken. Jaǵalaı otyrǵan qaýymnyń ústine basa-kókteı barýǵa qolaısyzdanǵan ol esik aýzynan kóz tastap edi, bos oryn kórinbedi. Turyp oryn bere qoıatyndaı jan balasy taǵy baıqalmady. Kúıeýiniń qazasynan keıin, kópten úıden shyqqany osy edi. Kópshilikten ımenip, artqa qaraı yǵysty. Tómenirekte otyrǵandardyń arasynan kúni keshe ǵana kúıeýimen qyzmettes bolǵan, «aǵalap» júretin jas jigitterdi tanyp qaldy. Al, olar muny kórmegendeı...

Jurt oryndarynan turyp, japyr-jupyr shyǵa bastady. Bul jolda turmaıynshy dep, dálizdiń túkpirine qaraı shegindi. Qasynan júz tanystary bas ızesip, qaısy biri ernin kúbirletip, endi bireýleri tanymaǵandaı túr tanytyp, ótip ketip jatty.

Sol ýaqytta dastarqannan shyqqan ákim qaınysy bunyń turǵanyn baıqap qalyp, burylyp kelip:

Iá, jeńge, qalyń qalaı? Amansyń ba? Nemereleriń shapqylap júr me? Óz densaýlyǵyń jaqsy ma? — dep, egjeı-tegjeıli esen-saýlyq surasqany.

Rahmet. Shúkirshilik qoı, — dedi bul. Adamnyń ishindegisin aıtqyzbaı tanıtyn suńǵyla qaınysy bunyń kóńiliniń pás bolyp turǵanyn uǵyp:

Ana balaǵa aıtsańshy, habarlasyp tursyn da. Ózi kisikıik pe, nemene, adamǵa jýymaıdy ǵoı. Ákesi ondaı emes edi, kimge tartyp ketken, jeńge, — dep ashyq peıilmen aqtaryla kúlip, qaljyńdady.

Baýyr ózińdiki. Onyń syrtta ne istep, ne qoıyp júrgenin qaıdan bileıin? Sabap alsań da, qolyńdy qaǵatyn adam joq, — dep jatyr bul da kókiregine shýaq quıylǵandaı, óńi jadyraı ashylyp.

Balany aǵaıynnan ajyratpa. Tórkinińe qaraı tartpa, — dep, qaınysy jorta ses kórsetip, qolyn alyp, ıyǵynan qaǵyp qoıdy. Ásemgúldiń osy bir aýyz jyly sózge-aq kóńili ósip júre berdi. Adamǵa bir aýyz jyly sózden basqa ne kerek?

Sol, sol-aq eken, baǵanadan beri buny «tanymaı» turǵandaı, oqtaý jutqandaı yzdıyp, erinderiniń ushymen áreń amandasqandar, qaıyrylyp kelip, jaǵdaıyn surasyp, yjdaǵatty, kishipeıil bola qaldy. Ásemgúl «ıapyr-aı, myna jurt ákim amandaspasa, tegi amandaspaýshy ma edi?» dep qaıran qaldy.

«Sarańdyqtyń ishindegi eń jamany — sálemge sarańdyq» deýshi edi úlkender. Sálem de satýly bolǵany ma? Álde, sálemge de saıasat aralasqan dúnıe me? dep oılaǵan ol — ań-tań.

Orynsyz marapat

Bul teledıdar degeniń adamnyń abyroıyn tógeıin dese, op-ońaı eken.

Ol ózge habarlardy qadalyp qaramasa da jańalyqtardy qalt jibermeýge tyrysatyn. Ótken jyly kómirli aımaqta shahtada tutqıyldan jarylys bolyp, adamdar úıindi astynda qalyp, alapat japa shekkeni belgili. El bolyp aza tutyp, áleýmet olardyń otbasylaryna kómek qolyn sozyp, qaıǵylaryna ortaqtasyp jatty. Taǵdyrdyń jazýyna ne shara?!

Arada birer aı ótkende teledıdardan sol shahtadaǵy jarylystyń zardaptaryn joıýda belsendilik tanytyp, kórsetken erekshe erlikteri úshin dep tótenshe jaǵdaılar qyzmetiniń bir top adamyn mınıstriniń maqtap-madaqtap, marapattap jatqanyn qaıta-qaıta kórsetpesi bar ma? Apyrym-aı, olar qandaı erlik jasady eken? Sol alapat apatty boldyrmaı, aldyn alsa, bir sári. Al, bireýler jalǵyz asyraýshysy, jalqy súıenishi bolǵan azamattarynan, kári ana — balasynan, jas bala — ákesinen, jas kelinshekter — jarlarynan aıyrylyp, kókirekteri qars aıyrylyp otyrǵanda, endi bireýler sol bozdaqtardy arshyp alǵany úshin de marapattalatyn jónderi bar ma edi? Bul — olardyń kásibı qyzmeti emes pe? Bálkim, ol jumystyń da qaterli tustary bar shyǵar, oǵan daýymyz joq. Tipti, marapattasyn-aq! Al, sony daqpyrt týǵyzyp, sońǵy jańalyqtardan qaıta-qaıta kórsetip, kópke jarıalaýdyń keregi qansha edi? Ol kimge kerek bolypty? Orynsyz marapat, orynsyz maqtan oǵash kórinedi eken.

Oıdy — oı qozǵaıdy. Qazir sál bir jaǵymdy áreketterin teledıdardan kórsetýge qumarlyq keń jaıylǵan sekildi. Áldebireýge kórsetken qaıyrymyn, jasaǵan jaqsylyǵyn paryz is dep atqaratyn, ne Allanyń rızashylyǵy úshin deıtin rıasyz kóńilge ne jetsin?! Ásirese, balalar úıine, ne qarttarǵa bolmashy járdem kórsetse, sonyń ózin teledıdardan, gazetterden arnaıy jýrnalıs shaqyrtyp, ne ertip baryp, kópirtip, dabyralatyp kórsetýge qulshynatyndardy kórip, qaıran bolamyz. «Aıdaǵany bes eshki, ysqyryǵy jer jarar» degen keptiń dál ózi bolyp shyǵady. Bul ne? Jaqsy kórinip qalý ma? Upaı jınaý ma? Álde kóz boıaýshylyq pa? Ataqqumarlyq pa?

Alaıda, teledıdar pıǵylyńdy da aınytpaı kórsetip qoıatynyn bir oılasaq etti. Qasyqtap jıǵan abyroıyń, ekranda shómishtep tógilýi ǵajap emes eken. Kórip júrmiz ǵoı...

---