InfoHub Logo

(Maqataevtyń eki tomdyq shyǵarmalar jınaǵynyń jaryq kórýine oraı)

Alyp qashpa ýaqyttyń zymyran júıriktigine ne shara bar?! Bireýlerdiń júzinen árin urlap, bireýlerdiń janynan jalyn urlap kózge kórinbeı shapqylap bara jatqan dúnıe jalǵan arqaly aqyn Muqaǵalı Maqataevty ómir qushaǵynan julyp alyp, qaıta oralmas máńgilik saparǵa áketkenine de on jylǵa jýyqtap qalypty. Muqaǵalı dúnıe salǵan sol bir jyldarda ómir aspanynyń shyrqaý kóginde, máńgilikke ornaǵandaı, saıran salǵan qazirgi tirilerdiń birsypyrasy búginde kókjıekke quldılap, aldanympaz kóńil otaýynan birjola jyraqtapty. Bul jyldar ishinde ádebıet jaılaýynyń kókoraıly qonysyn betke alǵan attyly-jaıaý talaılar Poezıa otaýyn mańaılap, keıbireýleri tórge ozyp úlgeripti. Ýaqyt-myqtynyń jasaıtyny osy — ózin qalaı da moıyndatady. Osynyń bári — sol Ýaqyt qudireti, ómir tylsymynyń zańdylyǵy. Kezinde tulǵasymen kók tiregen keýdeli quzdy kez kelgen jalań aıaq júgirip shyǵar tóbeshikke aınaldyryp, qol jetpes arýdy kemıek kempir qalypqa túsirgen bezbúırek zańdylyqtyń ádilet tańbasyndaı ekinshi jaǵy bary ǵana talaıyna uly talanttyń taýqymeti jazylǵan sırekter kóńiline medeý Muqaǵalıdyń:

«Aýǵanyn, aýysqanyn kún besinge,
Sum júrek biledi ǵoı...
Bilmesin be...
Eı, meniń kúnshýaǵym, múmkindik ber,
Shyǵatyn kúnderimmen tildesýge», — dep

poezıa aspanynda «Baǵy janǵan Rasýlsha sharyqtaýǵa bir sát qusbeginiń toryndaǵy lashyndaı» lajsyz sezingenmen, ózgeni de ózinshe súıe alatyn abzal halqynyń óz aqynyn túbinde tabatynyna berik senýi de sondyqtan.

Tirisinde qybyrlaǵan kóp torynyń qamaýynan shyǵa almaı, basqalar saýyryn qyzdyryp, tolyp-tasqan tirshilik kúngeıinen jaıbaraqat jatyp raqat nárin jutý buıyrmaı, talanttyń tylsymdy álemi men ómirdiń kúıbeńdi kıkiljińinde bala-shaǵany asyrap, beınet keshýmen ǵumyry sarp bolǵan talant ıesiniń óneri ǵana qatygez ýaqyttyń tezine túsken saıyn, babyna kelgen jaraýdaı qulpyryp, qubyla túsedi. Ǵumyr joly máńgilikpen ólshener qudiretti óner ǵana osylaısha jurt armandar jastyǵyn jańǵyrtsa kerek. Ómirdiń máni men adamnyń qunyn ataqpen, tirshiliktegi ornymen ólsheýdiń dalbasalyǵyn aıqyn dáleldeıtin bultartpas qubylys — osy. Qoldan qudaı jasap, qanshama qampıtqanmen, Óner men Ómir betteskende — daqpyrt pen qolpashtaý, altyndaǵan asyl kıim qudireti bylaı qalady.

Muqaǵalı Maqataev tvorchestvosyna osyndaı baqyt keshpeı baqytqa ıe bolar ǵumyr buıyrǵan. Áýeli bireý jaqtyryp, bireý jaqtyrmaı, ár kitabyn shyǵarý úshin shashy aǵaryp, júıkesin jińishkertip, júreginen jas tamyzǵan aqynnyń irili-usaqty týyndylary jyl saıyn ár shýmaq, ár jolyna deıin, tereńde jatqan marjandaı, san qyrynan sáýleli ushqyn shashyp, qupıasyn birte-birte asha túskendeı, beıne «Áýlıeshoqynyń» birde kóz ushynda suńǵyla kókke naızadaı shanshylyp janyńdy arbar, birde kógildir aspan áleminiń jaıma-shýaqtyǵyna qaramastan, janaryńdy jas tolǵansha qadasań da, qupıa saǵymǵa oranyp ap, kórinbeı qoıar qasterli qudiretindeı dersiń!

Qazir Maqataevty jaqsy kórýshiler, «ol tirisinde maǵan pálen degen» deýshiler kóbeıip keledi. Bulardy eki topqa bólýge bolady. Birinshi toptaǵylar — aqyn shyǵarmalarynan ózi izdep júrgen jan nárin alyp, sol nárdi jutqan saıyn tula boıynyń sáýle túsip kórmegen túkpirlerine jan bitkendeı, osyny sezine bastaǵan soń aqynnyń kitaptaryn jastyǵynyń astyna salyp, kóz maıyn taýysqansha oı men sezim lázzatyna batatyndar. Al ekinshi topta — kókirek kózi ashyqtyń jas-kárisine qarsy shyǵýǵa óz abyroıynyń talaıynan qorqatyndar. Sonymen, Maqataev jyrlaryna degen jappaı mahabbattyń syry nede? Jyl ótken saıyn bas-aıaǵy tap-tuınaqtaı, eshkim eshqandaı kiná arta almaıtyn, biraq tunyp jatqan qanyńa bıt shaqqandaı áser etpeıtin bir saryndy aqyl úıretý men «óıtsem — uıat bolady», «búıtsem — jurt kúledi» degen jasandy izet pen jylmaǵaı ádeptilik qaǵıdasynan týǵan «ásem» jyrlar tasqynynyń arasynda bólekshe jarqyldaı túsýiniń qandaı qupıasy bar?

Bul qupıa — eń aldymen, tabıǵat bergen talant qudiretinde bolsa kerek. Qolyna qalam ustaǵannyń bárin, Mendeleev kestesindegi elementterdeı, bir otaýǵa syıǵyzyp, bir ólshemmen salmaqtaýǵa qanshama tyrysqanymyzben, arqyraǵan ózen qanshalyq sýly bolsa da, teńiz emestigi sekildi, tabıǵat-ana jaratqan bolmys báribir óz deńgeıin tanytary haq. Maqataev jyrlarynyń qudireti — osyndaı talanttan týǵanynda. Biz, saýatty zamannyń oqymysty aqyndary, jyrdy týmaımyz, áp-ádemi etip áshekeılep, órnektep, qashap qıýlastyryp jasaýǵa mashyqtanǵanbyz.

Al Maqataev ár óleńin — ómirge adam ákelgen anadaı — týǵan, bosanǵan. Ol jyrlardyń biriniń murny pushyqtaý, endi biriniń baltyry qaıyńdaı bolmaýy múmkin. Biraq olar tastan qashalǵan ádemi músin emes, tula boıynda týlap jatqan qan, lúpildegen júrek, sábıdiń tánindeı úlbiregen sezim, bir sózben aıtqanda — olardyń árqaısysynda ómir bar. Al ómir bar jerde jalǵasý, jańǵyryǵý, máńgilik bar. Súıiný men kúıiný, raqat pen ókinish, kúlý men kúrsiný bar. Bular barda — jek kórý men jaqsy kórý bar. Áıteýir, nemquraıdylyq joq. Óıtkeni ómir degenniń ózi, saıyp kelgende, osy ekeýinen turady ǵoı. Bul — bir.

Ekinshi erekshelik — Maqataev jyrlaryndaǵy lırıkalyq keıipkerlerdiń adam balasynyń boıy men bolmysynda úńilmeıtin qaltarysy, kórmeıtin, sezinbeıtin pálesi joq. Adam balasynyń jan-dúnıesi — tabıǵattyń ózindeı qupıa álem bolsa, sol álemde Muqaǵalı keıipkeriniń baspaǵan núktesi kemde-kem. Adamzattyń ózi-ózine aıtpaıtyn sezim men jan kúıiniń shyndyǵyn aıtady. Aıtqanda qalaı aıtady?! Shynaıy poezıa tilimen, poezıa janymen aıtady. Onda seni aldarqatatyn, jubaýratatyn jyly sóz joq — bar shyndyqty ashshy zárimen, tátti balymen qosa aqtaryp aıtady. Ómirdiń kóleńkeli saılaryn aınalyp ótip, kúngeıli betkeıine ǵana quraq ushpaıdy.

«Tuıyqqa kelip,
Tirelip turmyn bir túrli.
Kózimniń nury kóńilimde qaldy irkýli.
Jylaı da almaımyn, kúle de almaımyn,
O dosym!
Taýyp ákelshi umyt qaldyrǵan kúlkimdi», —

nemese

«Ne kúıde júrgenimdi sezesiń be?
Men sónip baratyrmyn, senesiń be?
Qan maıdannan oralǵan jaýyngermin,
Jaradan saý-tamtyq joq denesinde...»

Adam balasy — jaratylysynan ózimshil. Óıtkeni ol óz «menin» moıyndatý úshin ómirge keledi. Sondyqtan onyń tabıǵaty ózin de, ózgelerdi de moıyndamaýǵa umtylady. Al Muqaǵalı bolsa osynyń bárine qarama-qarsy: ózgeni bylaı qoıǵanda, óz boıyndaǵy adamdyq kemshiligi men osal jerine ata jaýynyń kózimen qarap, ózin-ózi áshkereleıdi:

«Arshaly saı!
Neǵylǵan kórkem ediń!
Sol túni nege meni órtemediń?
Sol túnniń qıametin esime alsam,
Senen de, ózimnen de jerkenemin».

Óz boıyndaǵy olqylyq pen kemshilikti moıyndaý — úlken erlik. Kóbimizdiń qolymyzdan kelmeıtin erlik. Biz maqtanýǵa beıim turamyz. Demek, maqtanýǵa beıim bolmys basqalardy maqtaýǵa da úıirsek — árıne, shyn júrekten shyqqan rızashylyq sezim emes, ánsheıin qolpashtaý, ishinen jıirkenip, syrt aınalyp túkirip, aldyna kelgende kóńiliniń keńdigin aldarqatyp «sen jaqsy da men jaqsymen» kún ótkerýge daǵdylanǵan. Ómirdegi osy kólgirliktiń óner álemine enýi — halyqtyń sory. Sebebi óner — halyq muraty. Al halyq muratyna kólgirlik kórsetý de, kerisinshe, sol muraǵa tatıtynyna kezinde qatygezdikpenen qaraýlyq kórsetý de — qylmys. Tirisinde, talanty býyrqanǵan der shaǵynda elemegensip qansha tuqyrtqanymyzben, nemese arqasynan sıpasań, aldyńa qısaıa ketip, sonan soń asyr salyp óz quıryǵyn ózi qyzyqtaıtyn bala mysyqtaı erkeletkenimizben, halyq dananyń jigit kókiregi, jyldar ótse de, ózi tanyp alady. Biraq bizdiń naǵyz óner men oǵan elikteýshilerdi der shaǵynda tanýǵa tyryspaıtynymyz ókinishti. Tiri kezinde Maqataevtyń asqar tulǵasyn tóbe qurly kóre bilmegen, jyly sózimen tvorchestvosyna qamqorlyq kórsete almaǵan biz ólgennen keıin jylap, eńiregen bolyp maqala jazamyz, sóıtip, halyq kókireginen abyroıly meken tabýǵa tyrysamyz. Osynyń bárin basynan keshirip, janymen sezingen aqyn josalanǵan júreginen jyr sorǵalatqan; adamzat bolmysyn ábden bilip, sonyń bir ókili — óz bolmysyn áshkereleı otyryp, bárimizdiń tabıǵatymyzdy aldymyzǵa jaıyp salýdan jaltarmaǵan. Ómir tek oısyzdar úshin ǵana tórt jaǵy qubyla, kókjıekten kún sáýlesi kóringen dańǵyl jol; anaý, tulǵasy zańǵar kókpen tildesken, máńgi muzdy alyp taýdyń baýraıynda ne tirshilik bolyp jatyr, bolmasa joldyń ekinshi jaǵyndaǵy syńsyǵan orman arasynda qandaı ómir bar, onan ári aspannan basqa bıiktik joqtaı sezindirer ushy-qıyrsyz jazyq dalanyń únsiz tirliginde qandaı qupıa bar — aıdaý joldyń boıyndaǵylar úshin osynyń bári bir, olar poezıa qudiretin seziný buıyrmaǵandardaı baqytty. Olar qashan da kóp bolǵandyqtan dúnıeniń bári ózderindeılerden turady degen qaǵıdany tutynady. Demek, jalpaq jalǵandaǵy jaqsy-jamandy, qarańǵy men jaryqty túgel sholyp, aspan astyndaǵylardyń bárin sezinetinder tabıǵaty olarǵa jat, ala qarǵadaı sırek — endeshe aıdaý joldyń eki ezýindegi taptandy kókten qanaǵat almaı, tuıaq baspaǵan shalǵyndy ǵana izdeıtinderge qıynyraq. Muqaǵalı Maqataev jyrlarynda lırıkalyq keıipkerdiń:

«Tilegim qaıda meniń kókke órlegen?
Júregim qaıda meniń kek kernegen?
Júremin nege bulaı bókterde men?
Bilmeımin...
tek terlegem, tek terlegem.
Apyrym-aı, bári bitip qalǵany ma?
Jetkizbeı armanyma, aldaǵyma.
Aıaı kór, armanym-aý — ardaǵym-aý,
Úzilgen úmitimdi jalǵa myna», —

dep, qyrqylmas qursaýda bulqynǵan arystandaı jan ushyra arpalysýy da sondyqtan. Óıtkeni onyń jaratylys bergen bolmysy ózine deıingi, ózimen tustas basqalardaı tirshiliktiń baıyrǵy qubylysynyń bárinen qanaǵat ala almaıdy; taýǵa, tasqa shapqylaǵanymen, qorshaýda qalǵan úıirine báribir ózi oralatyn asaýdaı bas úırengisi de joq; shildedegi kóleńkede de sábı tánindeı diril qaǵar janymen aqpanǵa da, ańyzaqqa da jalań tósin aıqara ashyp qarsy júredi. Ózine buıyrmaǵan buıyǵy tirlikke de qyzyǵady. Qajyǵannan qyzyǵady. Biraq óz tabıǵatynan shyǵý múmkin emes.

«Ómir ótip barady erteńmenen,
Qaıtem ony?
Janbaǵan, órtenbegen.
Ózimnen ózim búgin jıirkenemin,
Ómirde esh nárseden jıirkenbep em».

Sıvılızasıa dáýiri tabıǵat tylsymdaryn qanshama talan-tarajǵa salyp, qupıalaryna qol júgirtem degenimen, jaratylystyń shym-shytyryq álemi báribir óziniń qaltarys-bultarysty túkpirlerinen eshqashanda ada qylmaı, qaıta barǵan saıyn qupıa qudirettiń sharbysyna orana túsedi. Maqataev poezıasy da, alǵash bir sydyryp qaraǵanda, túıe jún shekpen jamylǵan ańǵal-sańǵal qyr qazaǵynyń jan dúnıesindeı qarapaıym, keıde tipti tym qarabaıyr bop kóringenmen, qaıtalap oqyǵan saıyn, áldebir beımaǵulym oılarǵa batyryp, adam janynyń san torapty qupıalaryna bastaıdy. Álgi qarapaıym degen joldar, entikpeı erkin shyǵatyn ıek astyndagy tóbe qurly kórinip, jaqyndaǵan saıyn bıikteı beretin qudiretti quzdaı dersiń. Bir taýdyń silemderi qanshalyq shubatylǵanmen, bir tasy ekinshisin qaıtalamaıtynyndaı, aqynnyń mol tvorchestvosyndaǵy órkesh-órkesh jyrlar da jeke-jeke turatyndaı erekshe, birinen-biri bólek. Aqynnyń (jalpy tvorchestvo adamynyń) ósýi degen úlken prosestiń bir tarmaǵy osy bolsa kerek. Bizdiń kóbimizdiń túbimizge jetip júrgen — bir jaılaýdyń shuraıyn kóktem, jaz, tipti kúz boıy tuıaqqa tildirip, sonda da sony kógal izdep, at tuıaǵyn taldyra jer qaraýǵa betimizden basatynymyz, sóıtip, tamyry qyrqylǵan jerdiń aq shańdaǵyn qonystanyp máz bolatynymyz. Maqataev:

«Armandaımyz, ańsaımyz, qıaldaımyz,
Myna dýman ómirge syıa almaımyz.
Bos qıalmen ótpesek jarar edi,
Kóktemegen egindi jıa almaı biz.
Ózimizdi sebebi jıi aldaımyz,
Ózimizden-ózimiz uıalmaımyz», —

dep, ár kitaptan kelesi kitapqa kelgenshe, san túrli soqpaqtardy ótkerip, mazmunnyń da, taqyryptyń da sony qonysyn alasuryp izdeýmen ketkeni — kezinde eshqaısymyz úndemegenimizben, sol úndemeýimizben «osynaý sáýle shashqan keń ólkede, sirá, men qalamyn-aý kóleńkede» dep aqyndy ózine-ózi kúmándanýyna májbúr etip, «ózindeı ógeısigen muńdylarǵa aqtarylǵysy keletin» sátterin kóbeıtkenimizdi búgin ókine-ókine oılaǵanymyzben — tvorchestvolyq ósý aqıqaty. Al ósý degenniń ózi, saıyp kelgende, qanaǵatsyzdyqtan týady. Ádette, bizdiń halyqtyń uǵymynda bul sóz «arany ashylǵan», «toıymsyz» degen uǵymdardyń balamasy retinde, qulaqqa da, kóńilge de jaǵymsyz estileri bar. Biraq bizdiń áńgimemizde aqyn janynyń ylǵı umtylýy, jetken jerin qanaǵat tutpaı, jańa bıikterdi armandaýy. Qanaǵattaný — turalaý, álgide aıtqan sartap jaılaýdyń shańdaǵynda shyr aınalý. Al Maqataev bolsa:

«Bári de bar...
Basymda bári de bar.
Jan emespin jarymjan dárige zar.
Jetpeıtini júrektiń áni bolar,
Jetpeıtini — dosym az, syrlasýǵa,
Ómirim az, jetpeıdi bir ǵasyrǵa», —

dep, óleń-ózenniń daýyl qushqan tasqyndy keýdesinde arpalysyp júrip, ot shashyp, shoq búrikken kókiregin bir jeńildetýdi armandap dos úıiniń qońyraýyn qaqqanda esigin ashyp, keri jaba salatyn «janashyrlardan» órt kóńili quzdan qulaı júrip, áıteýir, alǵa — anaý jan bitken jete bermes tylsymdy aıdynnyń tórine umtylady. Ańqyldaǵan aq kóńil aqynnyń sábı janyn «jyldar boıy birge júrip, bir kúlgen, jaqynyńnyń jat bolaryn kim bilgen» degizgen orta men ómir — ózderi-aq ósirip, ózderi-aq eseıtken. Aqyn jylaı júrip, taǵdyryna nala aıta júrip, óleń órdiń bıigine jaraqaty men jan azabyna qaramaı órmeleı bergen.

«Jaqsylyqtyń qımaısyń qaldyǵyn da,
Qarǵysyń ba, qaldyrǵan jarlyǵyń ba?
Men degende jylandaı jıyrylyp
Kerisinshe isteısiń barlyǵyn da», —

dep taǵdyryn tildeýi de osyndaı ózek jyrtar ógeısitýdiń saldary ekeni anyq. Osylaısha, «daýyl ulyp, tolqyn urǵan ómirdiń kemesinde shaıqala júrip» tirshilikten maza kórmeı kilem toqyp, gúl órgen, birese asqar taýlardyń shyńyna aqsha bult bop qonaqtap, birese qara jerge aspandaı tónip, túnere júrip aqyndyq degenniń jazylmas dert ekenin uqqan, sol derttiń jan shydatpas qyzýyna kúıip júrip te:

«Mazalaı ber, mazala, tynym berme,
Ábigerge sala ber uryn kel de.
Jelpip jiber shattyqtyń sháıisimen,
Búkil myna ǵalamnyń muńyn ber de!» —

dep, áli de bári azdaı, istegen is ónbeı, túk bitirmeı sendelme kúı keshkendeı qanaǵatsyz sezim ıirimine tereńdeı bergen, shýly jaǵalaýdan jalǵyz jyraqtaı bergen. Jalǵyzdyqtyń, onyń ústine tylsym keshken qaterli sapar ústindegi jalǵyzdyqtyń qasiretin qaı sózben aıtyp jetkizersiń?! Kórseqyzar, jyltyraq pen jymysqy pysh-pyshqa úıirsek kóńilderdiń jetesine jete qoımas sóz qudiretinen jyraq aralda jatqan joq pa?!

«Saǵym bop aqqan san jyldar,
Sarsańǵa meni saldyńdar.
Taǵdyrlas maǵan taǵdyrlar,
Qaı jaqqa ketip qaldyńdar?
Saırandap kúnde keletin,
Saıaly baqqa barabar.
San etin oıyp beretin
Qaı jaqta júrsiń, aǵalar?!»

Jaryq dúnıeden jan tappaı, óleń jalynyn basar jer tappaı, osylaı jalǵyz sendelgen aqyndy senim ǵana alǵa jeteleıdi, aýmaly-tókpeli ómirdiń almaǵaıyp ótkelderindegi serigi de — senim.

«Shynymenen dos joq-aý,
Dos joq mende.
Sonda qalaı, ómirim bosqa ótken be?
Osylaı bir baılamǵa keldim búgin,
Qaradym da súıisken qos kepterge.
Sál sabyr et, eı, dostym, jasymaǵyn!
Dossyzbyn dep men nege ashynamyn?
Dos kóp mende qashannan, dosym — halqym,
Qaraımyn da men soǵan basylamyn».

Aqynnyń alyp júregi aldanbaǵan. «Kishkene asýdan da kedergi-keselsiz ótý buıyrmaı, tirligindegi bar baqyty armany men senimi» ǵana bolǵan Maqataev tvorchestvosynyń jan dúnıesin tutastyryp, kúrt ketirer kúırektikten, jel-quzǵa tótep bermes jelbýaz jelpilden qorǵalap turǵan altyn dińgek — aqynnyń jyrlaryndaǵy týǵan halqyna, ol qanshama kórseqyzar, qanshama qulap túskish kóńilshek bolǵanmen, degen senim. «Maqataev jyrlarynda kúırektik mol» degendi toıǵan eshkideı tyrsıyp turǵan shattyq pen «qarnyń ashsa — tamaq ish» degen pálsapaǵa toıynyp alǵan biraz jurt kúńkildesedi. Ózderine senimi joqtar ózgeniń bárine de kúdikshil, kúńkilshil keledi. Menińshe, Maqataevtan asqan optımıs aqyn joq.

Al Maqataev jyrlaryndaǵy tragedıalyq saryn neden, qaıdan týǵan?

Ómirdiń ózi árbir esi bar maqulyq úshin kúrdeli kubylys ekenin bizge deıin bastarynan keshirgen estiler aıtyp ketken. Áńgimemizdiń basynda biz de qur qalýdy ar kórip, sholyp óttik. Al jer betinde, arystannyń arystan bolǵany úshin kózin tyrnaǵysy kelip, onyń alyp basyna shapshyǵan mysyqtaı mıaýlaǵyshtar tuqymy barda sany sırek arystan qudirettilerge tipti qıyn. Kúsh aıbaryn synasar ózi teńdes alyptar da az emes, bajyldaǵan uıalas mysyqtar jan-jaǵynan qujynap, biri — tirsegine, ekinshisi — omyraýyna jarmasyp ábden yǵyr qylary bar. Ádebıet pen óner maıdanynda da dál osy kórinis baǵzy zamannan óshpes qubylystaı jalǵasyp keledi. Ondaılar ózderi danyshpansý úshin shyn dananyń bárin qurtýǵa bar.

«Synaýǵa tipten qumar kim kóringen,
Áıteýir, kiná taýyp bir jerimnen.
Syrlasyp otyramyn ondaıda men,
Mazasyz kunderimmen, túnderimmen.
Ótse ótsin,
Basyma baq buıyrmaı,
Til kesilmeı tursyn tek, jaq qıylmaı».

Muqaǵalı Maqataev aqyndy da osylaı kúızeldirip, oǵan aılaker, aramzalardyń, alaıaqtardyń aıaǵyn kókten keltirip mataıtyn Aqıqat atty eldi, oǵan aparar joldy izdetip sandaltqan, alaýyzdyq sepken aramdarǵa Aqıqattyń aq súńgisin qadaıtyn sátti ańsatqan osy ózimiz perishtesip júrgen ortanyń kórinisi emes pe edi?!

«Birin-biri tolqyndaı atqylap júrgen tirlikte ornyna qorqyp jatyp, ornynan qorqyp turǵan» aqynnyń tvorchestvosy úshin soǵar qaıran júregin sát saıyn solqyldatyp tepkilegen, nemese tepkiletken, qala berdi osylaı sezinýge májbúr etken bizdiń búgingi jylamsyraǵanymyz ne úshin, kimge qajet? Óziniń júregi jalyndap, aqyndyq shabyttyń der shaǵynda júrgen kezinde týǵan kúninde dýyldasyp, aǵalar tór basynda otyryp, ini-qaryndastary saıyp qyrandaı alyp-ushyp júgirýge jaramaǵanymyz:

«Toılanbasa,
Toılanbasyn,
Ne eteıin,
Toı kórmeı-aq, syı kórmeı-aq óteıin.
Qalamymdy bershi maǵan, báıbishe,
Bolashaqqa aryz jazyp keteıin», —
deýge májbúr etti emes pe?!

Muqaǵalı Maqataev jyrlarynda jalpy halyq, partıa, Lenın, Otan taqyryby erekshe oryn alady. Bul taqyryptaǵy týyndylary aqyn ıdealynyń móldir shyńy, onyń bolashaqqa degen seniminiń qýatyn ańǵartady. Onyń «Mavr», «Ilıch», «Bólshevıkter» jáne de basqa týyndylary azamattyq taqyrypqa jazyp júrgen kópshiligimizdiń jyrlarymyzdan anaǵurlym eńseli de astarly, sebebi, onyń árqaısysynda jeroshaq aınalasynda júrip bos qyzyqtamaı, shyndyqtyń qaınap jatqan qazanyna batyp, saıası-qoǵamdyq kúrestiń bıik parasatyn ynty-shyntymen uǵynýdan týǵan oıly joldar, túıdek-túıdek qýatty shýmaqtar jatyr. Qazaq ádebıetinde Lenın, Marks týraly munsha ázirlikpen, túsinikpen ishki tebirenisten týǵan kúrdeli shyǵarmalar bolǵan emes.

Maqataev tvorchestvosy — keń de kúrdeli dúnıe. Ondaǵy mahabbat, áıel, tabıǵat, týǵan jer, urpaq sekildi tvorchestvo taqyryptarynyń árqaısysy óz aldyna zerttep, úńilýdi qajet etetin, túren salynbaı jatqan daladaı tyń.

Meniń bul jazyp otyrǵanym ǵylymı-zertteý eńbek emes, ózimniń Maqataevtyń «Jazýshy» baspasynan jaryq kórgen eki tomdyq shyǵarmalar jınaǵyn oqyp shyqqannan keıingi oı-pikirlerim men aqynǵa degen, onyń arýaqty jyrlaryna degen sezimimdi bildirer maqala ǵana.

Men bıyl jumys babymen Shymkent oblysynyń Maqtaaral, Jetisaı aýdandarynda bolǵanym bar. Ózbekstannyń Gagarın qalasyna da az mezgilge soqtym. Júrgen jerimniń bárinde de kitap dúkenderin araladym. Jurttyń aýzyndaǵy «Muqaǵalıdyń eki tomdyǵy shyǵypty, ala almaı qaldyq», «Úlken tanystyqtyń kúshimen áıteýir aldym-aý», «Shymkenttegi kitap bazasynda bir tanysym bar edi, soǵan baryp qaıtpasam» degen úzik-úzik sóılemderden aqyn jyrlarynyń sý men aýadaı qajettigin ańǵarasyń.

«Jazýshy» baspasy jaqsylyq jasaǵan. Jaqsy jyrǵa sýsaǵan halyq Maqataevtyń eki tomdyq shyǵarmalar jınaǵyn alyp, qumardan shyqqandaı, baspadaǵylarǵa shyn alǵysyn aıtýda. Osy tomdardy oqyp shyǵyp, óz tolǵanysymdy jazý ústinde maǵan biraz oılar keldi.

Kitaptardaǵy irili-usaqty shyǵarmalardyń jazylý jyldaryn kórsetýge bolatyn edi. Bul — urpaqtar úshin qajet. Júırik jyldar ekpinine ilestirip keshegi men búginginiń bárin tarıhqa aınaldyrýda. Qoljazbalary men kóz kórgenderdiń bar kezinde óleń, poemalardyń jazylý datalaryn anyqtaý múmkindigi molyraq kezde, az-muz qıyndyqtan qashpaý kerek edi.

Maqataev shyǵarmalarynyń arasyndaǵy «Jan azasy» sekildi shoqtyǵy bıik, kólemdi de kórkem týyndy — aqyn dúnıe salǵannan keıin ǵana jaryq kórgen «Raıymbek, Raıymbek!» poemasy. Osy poema eki tomdyq shyǵarmalar jınaǵynan oryn alýǵa tıis edi.

Úshinshiden, Maqataev týraly estelikter jınaǵy men tvorchestvosyndaǵy erekshelikterdi, aqyn tabıǵatyn ǵylymı tujyrymdaıtyn ádebı eńbekterden kitap shyǵarý da erte emes. Biz kóbinese toı ótkesin dańǵyra soǵyp júretin halyqpyz. Maqataev qana emes, orny bar, óz bıigi bar degen qazaq óner ıeleri týraly estelikter kitaptaryn shyǵarýdyń urpaqtar úshin tárbıelik máni zor bolar edi.

Tórtinshi bir oı — halqymyzdyń ádebıeti men óneri tarıhyndaǵy úlken-úlken tulǵalarǵa — Súıinbaı, Súgir, Qurmanǵazy, Dına, Sara, Aqan, Birjan, Ahmet, Kenen, Beıimbet, Qasym, Taıyr, Muqaǵalı, taǵy basqa — eskertkish salýdy oılastyrǵan artyq bolmasa kerek.

Qazaq topyraǵy qashan da talantty tulǵalar týǵyza bilgen. Tek olardyń árqaısysyn tym bolmasa ómirinen keıin qasterleý, álem jurtynyń murasyna aınalar tvorchestvolaryn óz dárejesine kóterý — tiri urpaq paryzy. Olar óz jasaıtyndaryn halqy úshin, týǵan topyraǵy úshin jasap ketken, eskertkishterin de ózderi qoldan quıyp ketken. Al olardy jarqyratyp kórsete bilý — bizge syn.

Muqaǵalı Maqataev — osyndaı, urpaqtar iltıpatyna laıyq tulǵa. Ol «alaburtqan tańdar men qaraýytqan taýlardan, qasy men dosynan, tipti joǵalyp ketken zamandardan da, arman men saǵynyshtan da» poezıa pyraǵyn izdeýmen ǵumyryn jastaı sarp etip, aqyndyq baqytqa talpynyp qol sermeýmen ótse de, óz halqyna, týǵan jurtynyń urpaǵyna degen sáýle-sezimdi júreginen óshirmeı ketti.

«Jyldardyń uzarýda tizbekteri,
Jyl ótti,
Bara jatyr kúz de ótkeli.
Qys ta óter,
Qyspen birge men de ótermin...
Baqytym júrse boldy izdep meni», —

talant tylsymy men tirshilik taýqymetin qaljyraı júrip seń keshken, seń keshe júrip jarq etken sáýle bitkenge baqytym dep jan ushyra umtylǵan aqynnyń aǵystar men tolqyndar ıirimderinen turatyn jan dúnıesi barlyq dostary bezingende de, óksikten órtenip ezilgende de jyr joldarynan ǵana janashyr taýyp, salqyn aqyl men sarabdal sana da toqtata almaı, aqyry órtti sezimin kimge tógerin bilmeı órtenip ketken, sol jan órti, júrek alaýy barǵan saıyn kókjıekti tutas sharpyp, jylýyn aımaqqa taratýda.

Muqaǵalı umtylǵan baqyt sol alaýdy birjola mejege alyp kele jatyr.

---