InfoHub Logo

Adam balasy kózi tirisinde bir-birin qadirleı almaýdan ómir boıy opyq jese de, qorytyndy shyǵarmaıdy. Bir-birine degen enjarlyqtyń zardaby janashyrlyq pen meıirimniń nárin soryp azaıtýǵa qaldy. Biraq jan dúnıesi tar, kóńil keńdigi joq dep eshkim jazǵyrylmaıdy.

Muqaǵalı aqynnyń aıdalada júrip jaqyn tutqan, baýyryna tartqan sezimi men senimin seze turyp, telefon soǵyp, ne jaı-kúıin bilýge izdep barǵan emespin. Ylǵı kezdeısoq kezdesip qalýdan turatyn tanystyǵymyz, baýyrlastyǵymyz máńgilik úzilmesteı kórgenime ókinem.

«Qazaqstan pıoneri» gazetiniń redaksıasy burynǵy Komýnıstik prospekti men Gogol kóshesiniń buryshyndaǵy úıden M. Gorkıı men Proletar kóshesiniń buryshyndaǵy 9 qabatty jańa salynǵan úıge kóshti. Saǵat 14-00-de Ortalyq komsomol komıtetiniń sekretarıatyna barýym kerek bolyp, túski úziliske erterek shyqtym. Kóktem edi. Kún ashyq, jyly.

Esik aldynda turǵan redaksıa mashınasyna otyra berip em, qaı jaǵymnan kelip qalǵanyn bilmeımin — Muqaǵalı jetip keldi. Muqaǵalıdy kórip keri tústim de, mashınanyń artqy esigin ashyp:

— Otyryńyz! — dedim. Taǵy da ishkenge uqsaıdy. Sońynan eki-úsh adam júgirip kele jatty. Men mashına esikterin jaýyp, syrtynan ashylmasyn dep, ishki jaǵyndaǵy tetikterdi basyp qoıdym. Oıym — ana kisilerden bólip alyp, úıine aparyp salý. Álgi janyndaǵylar meni kórip, mashınaǵa jarmasýǵa batyldary jetpeı, ańtarylyp qala bardy.

— Aǵa, úıińiz qaı jerde? — dedim mashına qozǵala bergende. — Aparyp salaıyn...

— Úıge aparatyn bolsań, áýeli bir shyny qyzyl araq al, — dedi. Janymda bir tıyn joq: ertemen keshegiden basqa beshpetimdi kıip shyǵyp em, tıyn-tebenniń bári úıde qalypty. Mashınany júrgizýshi Valentın adamnyń kóńilin aıtpaı uǵatyn asa sezimtal adam edi. Jalǵyz-aq aıyby — ishkendi jaqsy kóretin. Biraq keremet jaqsy adam.

Sybyrladym. Bir jerge toqta da, mashınadan shyq — aıtatyn sózim bar dedim. Túsine qoıdy.

— Qazir men úıge baryp, aqsha alyp shyǵýym kerek, sen bir dúkenge kirip, eki shyny qyzyl araq al, sosyn myna kisini úıine aparyp salamyn, qazaqtyń uly aqyny, — dedim. — Biraq bizdiń úıdiń janyna barǵanda, bizdiń úı ekenin aıtpa — úıge kirip shyqpaı júrýi múmkin, al men saǵat 14-00-de jınalysqa barýym kerek.

Sonymen eki shyny qyzyl araqty eki qolyma alyp, Muqań aıtqan adreske kelip toqtadyq. Esiktiń qońyraýyn qaqty. Arǵy jaǵynan esik ashyldy da:

— Taǵy iship keldiń be? — degen áıel adamnyń renishti úni estildi. Men eki qolymda eki shyny araq ustaǵan kúıim Muqaǵalıdyń artynda turmyn. Ol úıdegi jeńgemizdi buryn kórgen emespin.

— Áı, aıqaılama, bizdiń úıge kim kelgenin bilesiń be? — dedi, esik ashqan tulǵaly áıelge qarap.

— Joq, bilmeımin.

Áıeldiń daýsynda renishti ún, kóńili qalǵandaı, yǵyr bolǵan keıip meniń tóbemnen sýyq sýdy quıyp jibergendeı áser etti.

— Farıza keldi! — dedi Muqaǵalı dál aspannan túsken adamdy tanystyryp turǵandaı.

Meniń atymdy estigesin jeńgeıdiń júzine jylý júgirdi. Shamasy, Muqań úıde aıtyp otyratyn bolsa kerek. Áıtpese, talaı er-azamat aqynnyń talaı áıeliniń, kúıeýinen kem emes óleń jazyp júrsem de, maǵan bir qylmyskerdi kórgendeı alaıa qaraǵan shanyshqy janarlaryn óńmenimnen ótkizgem.

As bólmege kirdik.

— Mynaý eki shynyny Farıza aldy maǵan, ózi ishpeıdi. Bireýin ashyp, maǵan quıyp qoı, Lashyn! Al, úıde neń bar — qurt bar ma, kóje bar ma — bárin ákel dastarqanǵa! — dedi de, ózi tórgi bólmege ketti. Oqýshynyń eki kók dápterin alyp, as bólmege endi. Men otyrmyn. Jeńgeı úıdegi bardy dastarqanǵa qoıyp jatyr. Men Muqaǵalı shyǵyp ketkende, Lashyn jeńgeıge qalaı kezdeskenimdi, ózimniń asyǵys ekenimdi aıtyp úlgerdim.

— Mine, kórdiń be — mynanyń bári jańa óleń, Farızajan! — dep Muqań dápterdi meniń aldyma qoıdy da, eki qolymen ıyǵymnan qapsyra qushaqtady. Biraz turdy. Baǵanaǵy qyzý kúıinen belgi de qalmaǵandaı.

— Sen asyqpa, tústikti jeńgeńnen ish! Men saǵan óleń oqyp berem! — dedi. Men kómek suraǵandaı júzben jeńgeıge qaradym.

— Aý, jarqynym, ózi áljýaz kórinedi, ıyǵynan alsańshy qolyńdy! — dep, Lashyn jeńgeı meniń kúıimdi birden uǵa ketti.

— Jınalysy bar kórinedi, baıandama jasaıdy eken, bir-eki óleń oqy da, Farızaǵa ruqsat ber!

Muqaǵalıókpelegen baladaı otyryp qaldy.

Keler jyly kóktem shyqty. Redaksıada otyr em, telefon soǵyldy. Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń birinshi hatshysy Ánýar Álimjanov eken.

— «Balalar kitabynyń álemdik aptalyǵy» Bakýde ótkiziledi. Soǵan sen baryp qaıtsań, durys bolar edi, — dedi.

Jolǵa daıyndala bastadym. Bılet alyp, redaksıadaǵy sharýalardy jigitterge tapsyrdym, erteńine júrýim kerek edi. Redaksıa hat bóliminiń qyzmetkeri Aınash Shynyqulova bes-alty hat ákelip berdi.

— Sizge arnap jazylǵan hattar, — dedi.

Arasynda bireýi tym qalyńdaý eken. Balalardyń, ata-analardyń ádettegi hattaryna uqsamaıdy, syrtyna adresti qazaqsha jazypty. Ol kezde konverttiń syrtyna qazaqsha jazýǵa bolmaıdy, tek orys tilinde jazylady. Sońǵy jaǵynda adres kórsetilmegen — shıyryp qol qoıylypty. Ashyp qarasam, kolmen jazylǵan óleń.

«Farıza, Farıza aqyn, Farıza qyz!» — dep bastalatyn aǵyl-tegil shýmaqtar. «Buny kim jazýy múmkin?» — degen oımen birinshi paraqty oqı sala, shydamaı alty bet óleń-hattyń sońyna kóz júgirttim. Muqaǵalıdyń óleń-hatyn alyp, alqymyma tyǵylǵan judyryqtaı kesekti juta almaı, kózimnen shyǵardym. Sol túni Bakýge ushýym kerek edi. Úıge kelip, jolǵa jınaqtalyp jatsam, keshki segiz jarymnyń shamasynda bireý telefon soǵady. Lashyn jeńgeı eken.

— Aǵań saǵan hat jazyp jiberip edi, sony aldy ma, almady ma dep qaıta-qaıta maǵan aıtyp, mazasyzdanyp jatyr. Aýyryńqyrap tur aǵań, aýrýhanada... — dep, jeńeshem sóziniń sońyn jutyp, báseń sóıledi.

Men hatty búgin ǵana alǵanymdy, ózim Jazýshylar odaǵynyń tapsyrmasymen túnde jolǵa júrip bara jatqanymdy aıttym.

— Kóp sálem aıtyńyz, kelgen boıda ózim baramyn, — dep hosh aıtystym.

Adamnyń onsyz da qysqa ǵumyry tek ókinish pen qoshtasýdan turatyndaı kórinedi keıde maǵan. Eger men so joly Muqaǵalı aqynnyń alasuryp, dúnıeden bir jylylyq kórip ketýdi armandap jatqanyn uqqan bolsam, Baký saparyn ysyryp tastap, janyna baryp, mańdaıyna tıgizgen alaqanym arqyly janymnyń bar jylýyn tula boıyna taratpas pa edim.

Men ózimniń oısyzdyǵymnan ómirimde osymen ekinshi ret ókinish azabyn tarttym.

Eń alǵash, ınstıtýt bitirgennen keıin, meni jaqsy kórgen Nurat degen jigittiń qyrshynynan qıylar aldyndaǵy kóńiline medeý bola almaǵanym. Aýrýhanada jatyr eken. Men bir jaqqa ketip em, úıge kelip aýrý ekenin estı sala, bardym. Eki beti albyrap, janarymen iship-jep, áńgimeleskisi kelip, tóseginen basyn kóterdi. Men onyń parasatyn, adamdyǵyn syılaǵanmen, jaqsy kórmeıtinmin.

— Tezirek jazylyp ket, — dep ketýge yńǵaılana berip em, jigit alqynyp:

— Farı, otyra turshy, on mınýt otyrshy, — dep jalyndy.

Men ótinishine mán bermeı, qazir dárigerler keletinin aıtyp, taǵy da kelip turýǵa ýáde berip, shyǵyp kettim. Sodan úsh saǵat ótkende, aýrýhana tóseginde qaıtys bolyp edi.

Sol joly bir ókingenim áli esimde bolatyn. Endi, mine, Muqaǵalıdyń hatyna, jeńgemizdiń habaryna mán bermeı, jelkildep kete bardym.

Bakýde bir jumadaı boldym. Kóp ultty sovet ádebıetiniń balalarǵa jazatyn ókilderi, shet el ádebıetshileri Kaspıı jaǵalaýyndaǵy qalaǵa jıylyp, óleń oqyp, búldirshin oqyrmandarmen júzdesip, yrdý-dyrdýmen ýaqyt ótip jatty. Úıge, balalarǵa, amandyq bilýge habarlastym. Naýryzdyń 28-i kúni ǵoı deımin.

— Keshe Muqaǵalı aǵaı qaıtys bolypty, — dedi úıdegiler. Men alasurdym da qaldym. Almatyǵa ushýǵa bılet joq. Sóıtip, uly aqynnyń sońǵy dıdaryn kóre almaı, sońǵy saparyna attandyryp sala almaı, sandalaqtap Almatyǵa oraldym.

Muqaǵalı aqynnyń maǵan arnaǵan óleń-haty halyq arasynda kóp ańyzdar týǵyzyp, túrli hıkaıalarǵa jeli bolyp keledi. Munda meniń eshqandaı «eńbegim» joq — bul — halyqtyń óziniń uly perzentine degen mahabbatynan týǵan ańyz-áńgimeler.

Al Muqaǵalı men meniń aramda bolǵan syılastyq, qımastyq, túsiniktiń bar emirbaıany — joǵarydaǵy.

Taǵy bir áńgime — Muqaǵalı ekeýmizdiń 1984 jyly Qazaq SSR-niń Abaı atyndaǵy memlekettik syılyǵyna qatar usynylýymyz haqynda.

Meni Memlekettik syılyqqa buǵan deıin de birneshe ret ár túrli uıymdar usynǵan, biraq bir de-bireýi syılyq jónindegi komısıanyń tizimine ilikken joq edi. 1972 jyly, «Mazasyz shaq» degen kitabym shyqqanda, Taldyqorǵan oblystyq komsomol uıymy respýblıka komsomolynyń syılyǵyna usyndy. Odan keıin komsomol syılyǵyna «Asaý tolqyn» jınaǵym usynyldy, ol da habarsyz ketti. «Shilde» degen kitabymdy Jambyl pedagogıkalyq ınstıtýtynyń kollektıvi Qazaq SSR-iniń Memlekettik syılyǵyna usynypty dep estidim. Munda da tizimge ilinbedim. Eki jyl ótkesin (memlekettik syılyq ta, komsomol syılyǵy da eki jylda bir beriledi) qazaqtyń qyzdar pedagogıkalyq ınstıtýty «Seniń mahabbatyń» atty kitabymdy taǵy da Abaı atyndaǵy syılyqqa usyndy. Bul joly da únsiz qaldy.

Sóıtip júrgende, Gýrev oblystyq «Komýnıstik eńbek» gazetiniń redaksıa ujymy (jýrnalısik tvorchestvomdy bir kezde sonda bastaǵam) gazet-jýrnalǵa shyqqan «Revolúsıa jáne men», «Mańǵystaý monologtary», «Úıim — meniń Otanym» toptama óleńderimdi 1984 jylǵy respýblıka memlekettik syılyǵyna usynǵan eken. Sol jyly marqum Muqaǵalı Maqataevtyń «Sholpan» jınaǵy da syılyqqa usynyldy. Men buryn syılyqqa usynylypsyń degendi estigende, jastyq pa, qaıdam, alǵanymdy táýir kórip, ishteı dámelenip, keıin qaıta-qaıta lám-mımsiz qala bergesin, kóńilim toqtap, dámetýdi múlde qoıǵam. Bul joly da selt etpedim. Qýanysh degenniń ózi de óziniń kezinde kelse ǵana qýanysh bolady eken. Ábden kóńilińdi qaldyryp, jerge qaratyp alǵasyn sońynan altyn berse de raqatqa kenelmeıdi ekensiń. Muqaǵalı alady degen berik senimde júrdim. Sol joly «Lenınshil jas» gazetine alǵy sózimmen qosa «Maqataev týraly jyr» atty óleńimdi bastyryp, aqyn tvorchestvosy Memlekettik syılyq alsa degen aq nıetimdi bildirýdi jón kórip edim. Meniń ózim de sol syılyqqa Maqataevpen qatarlasa usynylyp otyrǵanymmen, «ózim alsam eken» degendeı únsiz qalý men úshin qylmystaı kórindi.

Maqataev tvorchestvosy syılyq almaıdy degen oı eshbir jóni túzý qazaqtyń oıyna kelgen emes. Basqamyz almasaq ta, Muqaǵalı tvorchestvosynyń syılyqqa birden bir laıyq ekenine berik senimde júrdik. Muzafar Álimbaev, Muhtar Maǵaýın jáne basqalar da sol jyly «jarysqa» qatar tústi.

Bir kúni «qaıtys bolǵan adamdarǵa syılyq berilmeıdi degen shartpen Muqaǵalıdy alyp tastapty» degendi estidim. Bul — jeltoqsan aıynyń bas kezi. Muny estip, otyra almaı, «Jalyn» baspasynda bas redaktor bolyp isteıtin, Muqaǵalı tvorchestvosynyń janashyry Beksultanǵa (Nurjekeev) jetip bardym. Jınalys bolyp jatyr eken. Kúttim. Janym shyǵardaı jantalas kúıde otyrmyn.

— Bir áreket isteýimiz kerek, bárimiz birdeı qol qýsyryp otyryp, Muqaǵalıǵa syılyq berilmeıtin bolsa, eldiń aldynda ólgenimiz jáne bizdi, tirilerdi arýaq atady, — dedim estigen habarymdy jetkizip.

Ekeýmiz endi ne isteımiz dep ishteı sendelip biraz otyrdyq.

— Men Nazarbaev joldastyń (Qazaq SSR Mınıstrler Sovetiniń predsedateli) qabyldaýyna baraıyn, — dedim Beksultanǵa. — Biraq aýzy dýaly degen qazaqtarǵa aıtyp, hat jazdyryp, bárimiz qol qoıaıyq, sol hatpen barǵan durys shyǵar.

Hattyń sulbasyn qaǵazǵa túsirdik. Musa Jálel, Nıkolaı Ostrovskıı sekildi aqyn-jazýshylarǵa barlyq syılyq qaıtys bolǵannan keıin berilgen. Syılyqqa usynylǵandardy alyp tastańdar demeımiz, Muqaǵalı úshin úkimet tarapynan qosymsha syılyq bólinsin, áıtpese báıgege salyp turyp berilmese, úkimet pen partıaǵa da, syılyq jónindegi komıtettiń bedeldi múshelerine de úlken syn degen oılardy jazyp alyp, ekeýmiz úı-úıdi aralaýǵa shyqtyq. Áýeli Ábdilda aǵamyzdan bastap, Nurǵısa, Qadyr, Sherhan jáne Beksultan ekeýmiz qol qoıyp, men Mınıstrler Soveti predsedateliniń kómekshisine keldim. Qabyldaý bólmesi tolǵan adam. Sol jyly qys qatty bolyp, respýblıka kóleminde ǵana emes, Almatynyń ózinde de jylytý júıeleri jarylyp, yzy-qyzy bolyp jatqan. Kómekshi jigit Nurtaı Ábihaev ábden tyńdap aldy da:

— Sizdi predsedatelge kirgize almaımyn, — mınıstrlermen, orynbasarlarymen, basqa da sharýashylyq basshylarymen mynaý jaǵdaıǵa baılanysty jınalys ótkizip jatyr jáne búgin túnde Dýshanbege ushýy kerek. Biraq myna hatyńyzdy tabys etemin jáne ózińizdiń aýyzsha aıtqandaryńyzdy jetkizemin, — dep shyǵaryp saldy.

Aqyry syılyq Múqaǵalıǵa berilmeı, Jazýshylar odaǵy janynan jyl saıyn talantty jastarǵa beriletin M.Maqataev atyndaǵy jańa syılyq belgilenipti.

Bul jaıǵa halyq qatty nazalandy, tipti Qyzylorda, Shymkent, Gýrevten maǵan ádeıi kelip, anyq-qanyǵyn suraǵan janashyrlar da boldy.

Bul da — Maqataev tvorchestvosynyń qarapaıym oqyrmandar tynysyna sińip ketkendigin, ıaǵnı shyn mánindegi halyqtyǵyn kórsetetin aqıqat.

Árıne, syılyqqa ıe bolǵan meniń jáne basqalardyń aıaq astynan talanty artyp, nemese kerisinshe, syılyq tımegen Muqaǵalı tvorchestvosynyń ulylyǵy alasaryp qalǵan joq.

Biraq bul meni yńǵaısyz jaǵdaıda qaldyrǵan oqıǵa boldy. Muqaǵalıdyń eń birinshi janashyry men dep uǵatyn halyq aldynda, ánsheıinde Muqaǵalı dep jan ushyryp júgirip, syılyq bólisýge kelgende, ún-túnsiz ózim ıelenip ketken arsyzdaı kórindim-aý degen oı jegideı jedi. Árıne, túsinetin adamdar túsindirip jatpaı-aq bar jaǵdaıdy únsiz uǵysty.

Muqaǵalı aqynmen aramyzdaǵy shyndyq tarıhy osy edi.

---