InfoHub Logo

Aldaǵy ýaqytta mashına alýdy josparlap júrsiz be? Álde bıznes bastaý oıyńyzda bar ma? Jo-joq, bálkim aǵylshyn tilin meńgerip, shetelde oqýdy qalaısyz ba? İsi dóńgelegen bıznesiń, astyńda mashınań bolyp, oǵan qosa «Amerıkada oqyǵan» bolsań keremet, ıá?! Al bul jaıly jaqyndaryńyzǵa aıttyńyz ba? Olaı bolsa, endi aıtaıyn dep júrseńiz, «túsh» tura turyńyz. Oıyńyzdaǵy «mine, isteımin» dep júrgen jospar, maqsatyńyzdy eshkimge aıtpańyz. Tipti otbasyńyzǵa da. Nege? Sebebin osy maqalada jazdyq.

Aldymen biz nelikten oıǵa alǵan isimizdi úndemeı kirisýdiń ornyna jurtqa jar salamyz. Sony bilip alsaq.

1. Aınalamyzdan qoldaý kútemiz

Iá, biz josparymyzben bóliskende shynymende sony isteýge nıetti bolamyz. Sondyqtan da tolyq senimmen «men mynadaı istemekpin» nemese «kelesi jyly mashına alamyn» dep esh búkpesiz aıtamyz jáne buǵan jetetinimizge kámil senimdi bolamyz. Otbasymyz tarapynan qoldaý tabamyz. Olardan qoldaý kórgen soń bizdiń ishki jan-dúnıemizde «meni moıyndady, men jaradym» degendeı jaǵymdy bir sezim paıda bolady.

2. Maqtanǵymyz keledi

«Zamanyń túlki bolsa, tazy bolyp shal» degendeı qazir árkim ózin-ózi maqtaıtynyn jasyrmaımyz. Buǵan tipti «ózińdi-óziń maqtamasań, seni kim maqtaıdy» degen de sózde bar. «Men bylaı isteıin dep jatyrmyn» dep aıtý arqyly ishteı maqtaý kútip turamyz.  

3. Ózimizdi kórsetkimiz keledi

Eńbekpen qol jetkizip, jetistigińmen bólisip, qolyńda bar bolyp shynymen de maqtanyp jatsań onyń esh aıyby joq shyǵar. Biraq aýyz toltyryp aıtarlyqtaı eshtemeń bolmasa she? Bizde jurt sıaqty ózimizdi kórsetkimiz keledi ǵoı. Sondaı kezde dál qazir qolymyzda maqtanarlyq nárse bolmasa onda bolashaqta ne nársege jetemiz, qandaı iri jetistikterge qol jetkizetinimiz ıaǵnı ambısıamyz jaıly aıtamyz.  Osy arqyly aınalamyzǵa men keleshekte mynadaı bolamyn degendeı áser qaldyrǵymyz keledi. Árıne, «bolar balanyń betinen qaqpa» degendeı jaqyndarymyz ádette oıymyzdy quptaıdy. Osylaısha aldaǵy ýaqyttaǵy josparlarymyzben bólisý arqyly ózimizdiń ne nárselerge qabiletti ekenimizdi kórsetkimiz kelip turady.

Qandaı adamdar josparymen bólispeıdi?

Belgili bir jetistikke jetken, óz-ózine senimdi adamdar josparymen bólispeıdi. Sebebi olar alda ártúrli jaǵdaı bolýy múmkin ekenin eskeredi. Sondyqtan da aryq aıtyp semiz shyqqandy qup kóredi. Olar oıǵa alady, isteıdi. Sosyn sol jobanyń jalpyǵa jarıa etetin ýaqyty kelgende ǵana ózderi qurǵan proektteri jaıly aıta bastaıdy. Mysalǵa úkimetten qoldaý nemese ınvestısıa tartý qajet bolǵanda jobaǵa jarnama jasaý úshin sóz qozǵaıdy. Oǵan deıin qanshama ıntervúlerin oqyp nemese ıýtýbtaǵy vıdeo suhbattaryn kórseńiz de lám-mım dep jaq ashpaıdy. Tipti jýrnalısiń aldaǵy josparlaryńyz jaıly bólisseńiz degen suraǵyna mardymsyz jaýap beredi. Máselen Mark Sýkebergti alaıyq. Ótken jyldyń aıaǵynda Facebook-tiń aty Meta bolyp ózgergenin bilemiz. Mıllıarder Mark Sýkeberg bul jańalyqty Facebook  tiń jyl saıyn ótetin konferensıasyna shamamen bir apta ǵana qalǵanda ǵana bólisti. Oǵan deıin Meta ǵalam jaıly aıtylǵanymen onyń feısbýk jelisiniń aty bolyp ózgeretinin eshkim bilgen joq. Qazirdiń ózinde Mark Sýkebergtiń oıǵa alǵan "Meta ǵalamy" naqty qandaı ekenin bilmeımiz. Sýkeberg óziniń oıǵa alǵan josparymen tolyq bólispeı jurtqa jarıa alǵashqy qadamdardy ǵana jasap otyr.

Al endi kimder jalpy jurtqa jar salady?

Óz-ózderine senimsiz adamdar. Olar qolǵa alǵan isiniń durys ekenin ishteı bilip tursa da, mindetti túrde aınalasymen bóliskendi qup kóredi. Sebebi birden iske kirispes buryn jaqyndarynyń «ıá, solaı iste» degen maquldaýyn qajetsinedi. Bul ádette únemi úlkenderdiń aıtýmen júrip, aldyn-ala syzylyp qoıylǵan «ómir súrý shekarasynan» shyqpaı júretin adamdarda kezdesedi.

Myljyń

Aýyz jappaı kóp sóıleıtin adamdar áńgimege berilip otyryp, neni aıtyp, neni aıtpaý kerek ekenin ózderi de ańǵarmaı qalady. Áńgimelese otyryp aldaǵy arman, maqsattaryn da baıqamaı aıtyp qoıǵanyn bilip, keıde «sony beker aıttym ǵoı» dep ókinip júredi.  Endi naqty taqyrybymyzǵa kóshsek.

Nelikten josparyńdy, maqsatyńdy eshkimge aıtpaý kerek?

1933 jyly sheteldik psıhologtar biz oıǵa alǵan nıetimiz jaıly neǵurlym kóp adamǵa aıtsaq, soǵurlym onyń júzege asý yqtımaldyǵy az bolatyndyǵyn anyqtaǵan. Nelikten? Sebebi zertteýshi Vera Malerdiń aıtýynsha biz oıymyzdaǵy josparymyzdy bireýge aıtqan kezde bizdiń túısigimiz (podsoznanıe) ol isti júzege asyp qoıylǵan dep qabyldaıdy. Iaǵnı mıymyz bizdiń aýyzben oraq oryp otyrǵanymyzdy bilmeıdi, ol sol is júzege asty dep túsinedi. Nátıjesinde jańa ǵana bireýge aıtpas buryn «bárin isteımin» dep qulshynyp turǵan biz, basqa adamǵa josparymyzdy aıtqan soń sol jumysty isteýge degen motıvasıamyz joǵalyp keıinge qaldyramyz.

Sonymen qatar 1982 jyly Nú-Iork ýnıversıtetiniń psıhologıa profesory Pıter Gollýıtser bul taqyrypty óziniń «Sımvoldyq ózin-ózi toltyrý»  (Sımvolıcheskoe samozapolnenıe) kitabynda qozǵaǵan. Ol 63 adam qatysqan zertteý júrgizedi. Onda qatysýshylarǵa jospar jazǵyzady da, eki topqa bóledi. Birinshisin josparlarymen basqalarǵa bólisýge mindetteıdi. Al ekinshi topty bul josparlary jaıly eshkimge aıtpaý kerek. Olarǵa sol josparlaryn oryndaýǵa 45 mınýt ýaqyt beriledi, biraq eger qalasa jol ortadan toqtatyp, oryndaýdan bas tartýǵa da erik beriledi. Nátıjesinde josparyn barsha adamdarǵa jarıa etken qatysýshylardyń jumysqa degen motıvasıasy az bolyp, olar isti sońyna deıin jetkizbeı ortasynda tastap ketedi. Al eshkimge aıtpaǵan ekinshi top josparyn iske asyrýǵa degen qulshynystary mol bolyp, ózderine berilgen 45 mınýttyń bir mınýtyn da bos ketirmeı tıimdi paıdalanady.  Tipti isti sońyna deıin jetkizýge ýaqyt tapshylyǵy ǵana sebepshi bolǵan. Alaıda jol ortadan toqtata salý olardyń oıynda da bolmaǵan eken.

Osy zertteýdi negizge ala otyryp profesor Gollýıtser, biz oıǵa alǵan isterimiz jaıly istemeı jatyp aıtýymyz durys emes degen sheshimge keledi. Sebebi biz osylaı jasaǵan kezde mıymyz bul isti istelinip qoıyldy dep qabyldaıdy da, sondyqtan jan-dúnıemizde «jumys istelindi» degendeı bir kúı paıda bolady. Bunyń nátıjesinde aýyzben oraq ormaı aıtqanyńdy ómirde júzege asyrý bizge bara-bara qıynnyń qıyny bolady. Aınaladaǵy adamdar bizdiń nıetimizdi maqtaǵanda, jan-dúnıemizge maıdaı jaqqanymen bir jaǵynan bul maqsatymyzǵa jetýge erik-jigerimizdi azaıtady. Osy maqalaǵa tuzdyq bolý úshin ótken tarıhtan mysal keltirsek.

Álemdegi alǵashqy ushaqty aǵaıyndy Ýılber men Orvıll Raıt jasaǵanyn tarıhtan bilemiz. Alaıda olar qazir tarıhta aty qalǵan ónertapqyshtar bolyp qaldy. Al kezinde sol ushaqty jasap jatqan kezde óz qoǵamynyń «beısharalary» (neýdachnık) bolǵan edi. Sebebi olardan da bólek Semúel Langlı de alǵashqy ushaqty qurastyrýmen aınalysyp jatty. Amerıkalyqtardyń kópshiligi aǵaıyndy Raıttardy emes, osy astronom ári fızık Semúel Langlıdi qoldady. Bunyń sebebi S. Langlı óziniń josparlarymen jalpy jurtqa bólisip, ambısıalaryn ashyq aıtqan edi. Aǵaıyndy Raıttar bolsa iske asyrmaı turyp eshqandaı ýáde bermedi.

Nátıjesinde aǵaıyndylar basqarylatyn alǵashqy ushatyn ushaqty birinshi bolyp jasap shyqty. Al barsha halyq osy jasaıdy dep úmittengen ǵalymnyń josparlary iske aspaı ol sátsizdikke ushyrady. Nelikten? Astoronom ári fızık Semúel aldaǵy ýaqytta qandaı jobany júzege asyratyndyǵy jaıly aıtyp jurttan maqtaý estip jatqanda aǵaıyndylar tynbaı eńbektenip jatqan edi. Sol zamanda aǵaıyndy Raıttarǵa eshkim mán berip qaramady, elemedi de. Biraq aǵaıyndylarǵa maqtaý emes, óz proektilerin júzege asyrý qyzyq boldy, olar soǵan baryn saldy. Sonymen alǵashqy ushaqtyń avtory bolyp aǵaıyndy Raıttardyń aty tarıhta qaldy.

Biz «men mynaǵan jetemin» dep aldymyzǵa maqsat qoıǵan kezde mıymyz soǵan qol jetkizýge daıyn turady. Boıymyzda eshqandaı jalqaýlyq bolmaı maqsatqa jetkizetin qadamdardy isteýge ázir bolamyz. Biraq… Eger sol maqsatymyz jaıly ózgelerge aıtyp bastaǵan kezde bizdiń mı «myna maqsatqa qol jetkizip qoıdyq, sharýa bitti» dep qabyldaıdy da, ári qaraı áreket jasaǵysy kelmeıdi. Bunyń áserinen maqsat qoıylǵanymen oǵan jetýge áreket jasaıyn desek, esh qulqymyz bolmaı boıymyzdy jalqaýlyq basady. Onyń ústine bara-bara maqsatymyz ózimizdi qyzyqtyrmaı oǵan jetý joly tym qıyn bolyp ketedi. Al eger eshkimge eshteńe aıtpasaq, qur maqtanýǵa boı aldyrmaı ózimizdiń myqty ekenimizdi sózben emes, ispen kórsete alamyz.

Endi qoryta aıtsaq, josparyńyz oryndalsyn deseńiz, ol jaıly eshkimge aıtpańyz.

Qanıa Tabys

---