InfoHub Logo

Oqys soǵyp ótetin bir soqpa kúı bar. Ýaqyt tańdamaıdy. Oraı kútpeıdi. Kez kelgen sátte tap beredi de, esin aýdaryp, eseńgiretip kete beredi... Júzin anyq kórsetpese de, sonadaıdan qylymsı qarap, áldebir sıqyrymen jadylap alǵan has sulý erkinen aıyryp, jipsiz matap, áldeqaıda jetekteı jóneledi. Yqtıarsyz ilesip, sońynan eredi. Sálden soń aldynan kezdesken tamuq túbindeı qarańǵy túnekke baryp enedi. Ary qaraı yǵyna alǵan qýatty ıirim kenet uıyǵyna tartyp, batyryp áketedi. Kóz aldynda álgi qyzdyń tańǵajaıyp elesi, kóńilinde eshteńe joq, joǵalyp bara jatady... Álden ýaqtan keıin óz-ózine kelgende osynyń báriniń óńi ne túsi ekenin aıyra almaı máńirip turady. Ań-tań! Ári-beri ótken adardardyń ózine shoshyna kóz salyp, úrke qaraǵanyn baıqaıdy. Az bolmasa, álgiler burylyp, tura qashardaı.

Birazdan beri aılandyryp alǵan osy hal damyl-damyl qaıtalanady. Sońyna eki túrli áser qaldyryp ylym-jylym sóne beredi: qarmaǵan sátte beımálim jaqqa alyp ketetinin oılap, bir qoryqsa, sondaǵy bir sumdyq raqatty jany izdep, janyp ańsaıdy. Kelesi joly oıanbaı qalatyn shyǵarmyn dep oılaıdy. Sol dámemen ózin aldaıdy. Sálden soń esin jıyp, kúıki tirliktiń aǵysyna qaıta engende, bári sypyrylyp artta qalady, kóne súrdegine taǵy túsedi. Qanbaıtyn bir shól qysyp, qańsyǵan qalpy qala beredi. Qatalaǵan zaryq qysqan ondaǵy kúıin ıtke bersin! Shynyn qýǵanda, osy úshin... tek osy azapty tartpaý úshin ǵana oıanbaı qalýdy úmit etetin. Biraq, suramshynyń súıgen asyn kim bergen, armany oryndalmaıtyn.

Ótpeı qoıdy! Buryndary basta turmas baıansyz ýaqytpen birge jyljyp, jel qýǵan bulttaı aýyp kete beretin qıyndyq osy joly júrisinen jańyldy... Ne bolǵanyn, bar salmaǵymen batpandap basynda qaldy... Oıda joq bir úńgirge kirip ketip, sonyń kelesi basyna áli shyǵa almaı júrgendeı...

Ań-tań. Ómir boıy senip kelgen buljymas zańdar da keıde kisini osylaı laqtyryp ketedi eken... ǵajap! Sý ıesi Súleımenniń júzigine jazylypty deıtin myzǵymas mızam edi, qısynyna qylaý tústi osy joly. Senim artqan ejelgi serigi amalynan aınydy! Osy bir jazbas qaǵıdanyń arqasynda talaı qyspaqtan qutylǵan-dy, osy ret qolqabys ete almady! Mejeli mezgil áldeqashan ótip ketti, úıirilgen qara bult aýmaı qoıdy tóbesinen. Aýdy ne, kerisine baǵyp, eselene túskendeı... eńsesin ezip, janshyp barady.

Qańǵalyqtap qańǵyp kele jatqanda óz jaıy týraly sanasynda jylt etken bir úzik oı osy boldy.

Aldynan tanys adamdar kezdesti. Jastar eken. Japyrlaı kelip sálem berdi. Jasy kishi bolǵanmen, talaıǵy joldastar. Biraq, ázir olaı dep aıta almastaı. Aldydaǵy estıar bir-ekeýi bolmasa, qalǵany údireıip, bir-birine tyǵylyp, tymyraıyp tur. Kózi kúlmińdegen ánebir shıraqylaýynyń ózin zamatta bastan aıaq sholyp ótkenin baıqady. Buryn da kisige synaı qaraıtyn onyń osy kózqarasynan bir merezdikti sezip, qıpaqtap qaldy. Artynsha ol tanaýyn kóterip, tyjyrynǵanda, birjola jerge kirdi.

Jas álpetterde, bir jaqsy jeri, qulta bolmaıdy. İshterin oqyp ótkeni sol, kórgen sátte jylt etken qýanyshynyń kúli kókke ushty. «Qazir bular qashady, — dedi ishinen. — Kezdeısoq kezdesip qalǵandyqtan ǵana kóńil jasap, bógelip tur. Áıtpese, bir mınýt ta aıaldamaıdy. Keshe qandaı edi osylar? Sońymnan erip, saıamda júrgendi ózderine bıik mártebe sanaıtyn. Qýyp ketire almaıtynmyn... endi, ózderi-aq zytýǵa ázir. Jaraıdy, barsyn! Bul kúnder de óter... men de qaıta tuǵyryma qonarmyn! Sóılesermin sonda! Biraq adamdy qarap turyp qorlaǵandary jaman eken! Basqa — basqa, osyny kútip pe edim osylardan?!»

Aıtqany keldi. Turǵandar bir-birden sýsı bastady. Tek adaldyqtaryn áıgilep, sońyna deıin shydaǵan aqyrǵy ekeýdiń biri «Aǵa, ruqsat bolsa, biz de jyljıyq! Taǵy jolyǵamyz... ózim bir kirip shyǵam úıge» dedi kúmiljip. Nege ekenin, áldene kinási úshin tik qaraı almaı, kózin alyp qasha berdi. Al ekinshisi, ańqaý, álde aqymaq «Aǵa, ýaıymdamańyz... bári jaqsy bolady! Siz degen maqtaý-marapattan áldeqaıda bıik aqynsyz» dedi batyl únmen. Túrine qaramaı, boıyna kúsh, ózegine jiger berip, qaırattandyryp qoımaq. Sengen joq. «Sen-daǵy betke jyltyraǵan sumnyń biri shyǵarsyń. Jetisken ekensiń, besikten beliń shyqpaı jatyp jylpostyqty úırenseń! Shyn aqyn adal bolý kerek! Satqyndyq shabytpen qońsy qona almaıdy!» dedi sosyn mıyǵyn bir qozǵap qoıyp. Sońǵy kezde boıyna jabysqan bir minez, eshkimge senbeıdi. «Aqyr zaman jastary, qosylmaıdy bastary... kózi kúlmiń, sózi jylmyń...» dep óleńdetti artynan únin shyǵarmaı.

Sopaıyp jalǵyz qaldy. Óńi emes, túsine de kirmegen kún. El kóshkendeı qulazyp, ózin tym jaman sezindi. Tuıyqsyz shashylyp qalatyn osy halin taıaýdan beri sezip júrse, osy joly birden baryp júregine uryldy. «Dalada qalǵan degen, sirá, osy» dedi ishinen. Eptep shamalaıdy, biraz boldy, jurt ózinen qashqaqtaıdy. Ne ǵyp qoıǵanyn, ilgeri úıirilip, mańynan shyqpaıtyn el qazir syldyr... syrǵaq. Synaptaı syrǵanap, toqtamaıdy. Nege? Jaýaby joq. Múmkin, jaqynnan beri kóp iship júr dep oılaıtyn shyǵar. Kóre qalsa, kózderi de, ózderi de taıǵanaqtap, sýsı beredi. Barsyn! Eger qalaǵandary sol bolsa, aldarynan jarylqasyn!

Oıda qaldy. Jańaǵy eń sońynan ókshe kótergen bala ne dep ketti ózi? Bir jaqsy sóz aıtty, á! Jańylmasa, «sen bárinen bıiksiń» dedi. Birdeńe biletin neme. Buryn kórmegen sıaqty. Kim de bolsa, ónerdi baǵalaıtyn bireý. Raqmet! Biraq bul kóp estigen sóz ǵoı. Naqty dáleli joq, bos qolpash. Eger el shynymen-aq solaı oılasa, onda nege?..

Qańǵyp keteıin dep turǵan qıalyn tejep aldy. Óıtkeni, odan ary oılaǵysy kelmeıtin. Oılaǵan bir kezde... ne shyqty sodan? Endi toqtaý kerek! Birjola jutyp keter jalmaýyzdyń aýzy sol tus. Onsyz da arbap, úıirip júr. Al óz erkimen baryp soqtyqsa — bitkeni, quı tartady da, qurdymǵa batyrady. Sirá, basyndaǵy qıyndyqtyń ótpeı jatqanynyń bir ushy sonda jatyr...

Jutyp bara jatqan oppa oıdan jaltardy. Sońǵy kezde bir ańǵarǵany: adamnyń eń baqytty kezi ótkeni de, keleshegi de emes, dál osy shaǵy... basta turǵan sáti! Qalǵany bos áńgime. Ózin-ózi aldaý. «Álgi ıtter shólde qalǵan jalǵyzǵa syńar tamshy tamyzbaı ketti-aý, á!» dedi ornynan qozǵala bere. Tántirektep ketti ǵoı deımin, bir qarasa, qoly baryp jol jıegindegi temir sharbaqqa jarmasypty. Boıyn jıyp alǵany sol, kúle sóılesip qasynan bir top qyz ótti. Andaı jerge barǵanda únderi kenet óship, japyryla keri buryldy. Mundaıdy kútpegen-di, mán bergenderin baıqap, nazar salmasqa áddi qalmady. Quddy bir qasqyr kórgen elikter. Uılyǵysa qarap, údireıip tur. Bir-birine moıyndaryn sozyp, áldenelerdi sybyrlap qoıady. Joq, bular elik emes! Elik bolsa, qashar edi qasqyrdan, mynalar qozǵalmady. Jaqyndaýǵa da batpaı, jipsiz baılanyp, úıirilip tur. Nege?..

Dabysy jer jarǵan dańqty kezi bir urylyp ótti qaperine. Kelesi sátte bildi, qyzdardyń nege bola arqandalyp qalǵanyn. Sonyń arasynda qoralanǵan or kıikter kózindegi aıaýshylyqty da ańdap úlgerdi. Eńirep jiberýge shaq qalyp baryp júzin keri aldy. Qyr jelkesinen áli qadalyp turǵan móldir kózderdi ilestirgen kúıi ómiri bolmaǵan ókinishke oranyp alystaı berdi. Iá, tanys janarlar! Ózine osylaı qaraıtyn o bir kezde! Aıasy mahabbatqa, súıispenshilikke toly edi! Búkil ynta-peıilderimen qulap, berile eminetin! Ne qalasań, soǵan daıyn ekenin sol telmirisimen-aq ańǵartatyn! Artynan solaı bolyp shyǵatynyna kúmáni qalmaı, ishi qyz-qyz qaınaýshy edi-aý, shirkin! Úlken-kishi otyrys qana emes, uly nópir sahnanyń ózinde osylaı iship-jep qoıatyn! Endi sol yntyq nazarǵa aıaýshylyq aralasypty... janashyrlyq janasqan!

Júregin bir ýly sheńgel tyrnap ótti! Kim edi bul sol keshegi kúnderi... endi kim?.. Eńirep jiberýge shaq qalyp baryp, ózin zorǵa tejedi. Sońǵy kezde bolarǵa da, bolmasqa da borsha egilip, jylaǵysy kelip turatyndy shyǵarǵan-dy, sony búgin anyq sezdi. Baqsa, ras, adam keıde ótkenimen de baqytty eken! Sony esine salǵan qyz janary qandaı qudyretti deseńshi!

Kózinen jipsip jas shyqqanyn sálden soń bildi. Tejep alýǵa nıettengen joq. Qansha aǵar deısiń dep oılaǵan. Aıtqany keldi. Bylaı uzaǵan soń, bári ornyna túsip, taz qalpyn taǵy tapty.

Oqys selk etti. Qańǵalaqtap júrip qaıdan shyqqanyn kórgende, qatty tiksindi. Tumsyǵy tasqa tıgendeı shuǵyl tejeldi. Qaıta turmas bop qudyqqa qulaǵan jeri! Dál sol kezde... shyǵa almaı júrgen álgi bir úńgirine kirip ketken-di, arada qansha ótti, áli jylt etken jaryq kórinbeıdi aldynan. Kórinbese meıli ǵoı... al búgingi myna júrisiniń sondaǵy sumdyq halin basyna ákep qaıta ornatqany jaman boldy-aý! Endi... bári beker, sondaǵy janyn jegen jemir kúıge taǵy bir súńgip shyqpaı, «aptyǵy» basylmaıdy...

Jaǵdaıy bolmaı, jalǵyz jatqan-dy. Tún jamylyp kóńildi habar jetti úıine. Odaq jaqta bir jaqsylyqtyń qulaǵy qyltıypty. Solaı dedi qońyraý shalýshy. Jer túbindegini estıtin qulaǵynyń uzyndyǵyn aıtatyn shyǵar, el «jylpos» dep jaqatpaıtyn, al ózine tilektestikten basqa jamandyǵy joq jigit edi, sondaı bir júrekjardy jańalyqtyń ushyǵyn shyǵardy da, «qalǵanyn erteń» dep, eshteńege úlgertpeı qoıa saldy tutqany. Kúdiktengen joq. Habarshyǵa emes, ózine sengendikten. Eger osy óńirde óleńge qatysty bir kóńil kónshiter is bolyp jatsa, ol nege muny aınalyp ótýi kerek eken! Iá, keshikken shyǵar, degenmen, ıesin báribir tapty emes pe... aıyp joq! Endi attyǵa ergen jaıaýdyń kúnin keshpeıtin boldy! Rahat!

Qansha jerden óleńdi syılyq úshin jazbaımyn degenmen, resimı moıyndaý, báribir, kerek eken. Ony ótken joly baıqady. Bir kezdesýde qasyndaǵylardy «ataq-dańqyn» shubyrta tanystyryp, ózine jetkende jaı ǵana «aqyn» dep óte shyǵyp edi, otyrǵandar nemketti ǵana qol soǵyp, salqyn qabaq tanytty. Óleń oqyǵanda kórip alam dep edi, onda da ózgergen eshteńe bolmady. Óner tanıtyn ortada shirengen basqa eken de, bylaıǵy qara halyq arasynda... basqa eken. Onda aýyzǵa alar «birdeńeń» bolmasa, qıyn sekildi... soǵan kózi jetti. Sondaı bir «anyqtaýyshtyń» reti kelmeı-aq júr edi, el qashanda ádil ǵoı, kelipti, mine, kezegi!

Uıyqtaı almady. Qalaı kirpik ilsin toptan ozyp, júlde alyp jatsa! Alasurdy da qaldy! Kóńil jeter jigitterge habarlasaıyn dep edi, áýeli óz tóbesi kókke jetken áıeli toqtaý saldy. Qyzǵandy ǵoı deımin, «tyrs etpe» dedi. «Jurt alyp turǵan sáttińdi kórsin» dedi. Qýanǵan adam kóńilshek emes pe, bal-bul janǵan júzine qarap, únsiz kelisti. Al ózinde jan qalǵan joq baıqustyń. Ádette aıtpaǵanmen, ár áıel óz kúıeýiniń ókshesiniń basqalardan bıik bolǵanyn qalaıdy eken ǵoı! Es qalmady shirkinde! Mynandaı aǵyl-tegil shattyqty kórip, ózine kimniń eń jaqyn ekenin anyq bilip, osyndaı «oljany» úıge únemi ákep turýǵa sert berdi. Sonyń basy, sirá, osy. Dańq degen de qyzyq qoı, jaryqtyq, syrtta júrgende soǵylǵan qol, aıtylǵan madaqtan áldeneniń elesin shyramytqanyń bolmasa, sońynda, el taraǵanda, ornynda túk qalmaıdy. Úıge kelgenshe lepirgen kóńil basylady, joǵary kóterilgenshe ózińdi tolyq tabasyń, al tabaldyryqtan... sopaıǵan soqa basyń ǵana attaıdy. Aldyńnan shyqqan áıelińe sonyń áńgimege aınalǵan deregin ǵana baıandaısyń... qansha eliktirmek bolǵanyńmen, kózben kórmengen soń, beker, «e» deıdi de qoıady... myqtylyǵyńdy qalaı dáleldersiń qury qol? Eshqalaı! Al qolyńda sol bas aılanar bıiktiktiń naqty aıǵaǵy, qasynda narqyn kórseter tıyn-tebeni bolsa, qandaı ǵanıbet... zattaı alaqanyna salasyń da, rıza etesiń.... júziń jaryq, eńseń bıik! Sonyń reti, sál keshikkenmen, kelgen sıaqty! Buǵan da shúkir!

Oılap otyrsa, óz darynynyń tegeýirinin kúnde sezip, shattyqqa únemi kenelip júrgenimen, otbasyna sonyń jylýyn áli ótkize almapty! Áıeli men qyzy aıtqandaryn ótirik dep teristemegenmen, áli aıqyndalmaǵan, bar men joqtyń arasyndaǵy bir dáý beıneniń saıasynda kún keshipti. Endi sonyń shyndyǵyna kóz jetkizer kún týǵan!

Terezeden qulap, qırap qalǵan jerinen shoshyp oıandy. Tańǵy shaq eken. Jaısyz jatystyń kesirine joryp, ornynan turdy. As batpady. Áıeli jumysyna soǵyp, sosyn baratyn bolyp jolyna tústi.

Erte-aq qımyldaǵan sekildi edi, kelse, osynda túnep shyqqan ba, el áldeqashan jınalyp alypty. Kóbi úlkender. Shette turǵan ózi quralpy toptyń qataryn kóbeıtti. Bári únsiz. Dymdary ishinde. Shamasy, qyzǵanady, tilektes yńǵaı bildirmedi. Sońynan «habarsyzǵa» joryn, ózin zorǵa tejedi.

Jınalys bastaldy. Sózin Alataýdyń basyndaǵy aq bulttardan órbitken tóraǵa sonda... sol bıikte biraz damyldady. Memlekettiń ádebıetke degen ákelik qamqorlyǵy áli de jalǵaspaq eken, sony aıtty. (Arasyna óziniń sebepkerligimen bir-eki qalamgerge úı buıyrǵanyn qystyrdy). O bir kezde baryp eteke qaraı qulady. Mundaǵylar — jastar. Alda, Qudaı qalasa, kók shybyqtarǵa kóbirek sáýle túsip, sý sebiledi eken.Sonyń dáleli, mine, búgingi jıyn... berilmek syılyq. Qomaqty bolmaǵanmen, jas daryndarǵa serpin berýge jetkilikti.

Eleńdep esikke qarady. Áıelin sholady ǵoı baıaǵy! Sol kelmeı-aq qoısa eken deıdi ishinen. Nege ekenin, osy tusta bir úreı kılikken ókpeden. Bul aqyndyq túısik degendi qoısańshy, jer túbindegini sezedi ǵoı, baıqus! Óziniń jarty saǵattyq jalyndy sózinde jalǵyz ret kóz salmaǵan tóraǵanyń sońǵy... syılyq almaı qalǵandarǵa jasyp qalýǵa negiz joǵyn eskertken tusta bir sholyp ótkenin baıqap, qıp etip edi, sonyń shynǵa saıar túri bar. Eshteńe buıyrmaı qalsa, ózi kóner-aý, ne ótpegen bul bastan, ana baıqusqa qıyn bolady-aý dep oılaǵan. Almaǵanyna emes, óziniń qınalǵanyn kórip, kúızeletinin jaqsy biletin basy sol sebepti jarynyń kelmeı qalǵanyn qalap edi. Bir jerde tyǵylyp turǵan bolmasa, kórinbeıdi!

Shaqyrý bastaldy. Esimi atylǵandar sahnaǵa qaraı umtylyp jatyr. Kim joq deısiń ishinde! Qolyna sý quıýǵa jaramaıtyn anaý da ilinipti, qyzyq! It jandy dáme degendi qoısańshy, solarǵa qarap, qaıta kóterildi. «Saǵan joq» dep áli eshkim sybyrlaǵan joq qoı qulaǵyna... qaıta úmittendi!

Kezek jastarǵa jetti. Ekeýin jiberdi aldyǵa. Basynda qulaq-shekesi ot bop ysyp edi, artysha lapyldap jana bastady. Kelesi sátte tula boıy órtendi. Qulaǵy tars bitelgen. Sirá, adam qatty qyzǵanda, shyqshyt eti ósedi... eshteńe estimeı qaldy. Aınala tym-tyrys. Shapalaqtyń urylǵanyn, túńlik jelpigen shartylynan emes, alaqandardyń bir-birine tym jıi, kúshpen soǵylyp jatqanynan bildi. Al, arjaǵyna dym barmady. Atym atala qalsa, bir belgi bolar dep, mańyndaǵylarǵa qarap edi, nazar aýdarmady. Qalqaıyp qasynda otyrǵanyn áldeqashan umytyp ketkendeı. Esil-dertteri aldyǵa aýyp, eminip alypty.

Qorqynysh údeı tústi. Qaýip qylǵany da osy edi. Bir sumdyqtyń bolǵanyn bildi. «Bitti, — dedi ishinen. — Myna qatardan qalǵansha ólgenim artyq. Bulardan qalý — bir-aq nárseni bildiredi: qasaqana jurtqa tastap, qorlaý. Mynaý — sol!» Júrek túbine bir qatty nárse shemen bop baılandy! Kelesi sátte denesi muzdap, sýı bastady.

Artynda otyrypty, túndegi habarshy jigit tumsyǵyn sozyp ákelip «bir túsinbestik boldy» dedi. Qulaǵy ashylypty. Aıtqan sózderin anyq estidi. Jaýap qatpady. Jaǵdaıy da joq edi oǵan. Jaıbaraqatqa salyp, otyra berdi. Áıeliniń kelmegenine qýandy. Kelgende, sumdyq bolar edi.

Boıy bosap barady eken, jıyp aldy. Bolmashy nárse úshin ózin joǵaltyp alsa, kim bolǵany munyń. İle tas bop bekidi.

Úlken marapattaý bolǵan soń, qaıqaıyp qaıta bermek joq, dastarqan jaıdy qatarlastary. Sytyla qashpaı, qansha qalamaı tursa da, sońynda qaldy. Elpildep jetip barmaǵanmen, jaqyn kelgende, qushaq aıqastyra quttyqtady «júırikterdi». Dástúr ǵoı. «Kóre almas» degen at jaman. Biraq, ishi qan jylap turdy. Neshe ret tirsegi maıysyp, qulap qala jazdap, zorǵa ońshaldy. Buryn mundaı aýyr synǵa túspegendikten shyǵar, baıqamapty, bor kemikteý eken. Saq bolmasa, bolmastaı...

Ózin joǵaltyp alýdan qorqyp, kóp ishpedi. Analar da, buryn bir baıqasashy, ysqaıaq bop alǵan qýlar eken ǵoı, jyly qabaq tanytyp, qurmet kórsetken boldy. Biraq, bas jaqqa baryspady...

Qaıtar kezde jalǵyz jyrylyp syrtqa shyqty. Eshkimge baıqatpaǵan sekildi edi, keshegi jigit izine túsipti. «Ne bolǵanyn ózim de bilmeımin... bir túsinbestik boldy» dedi sıpaqtap. «Oqasy joq. Ózime de sol kerek» dedi bul zorǵa yrjıyp. Qaı maǵynada aıtqanyn ózi ańdaǵan joq. Sóıtse, toq eterin dep salypty. Ony kún ótkizip baryp bildi. «Sol kerek eken»

Jolaı sergek edi, úıine jetkende «qara» basty. Sirá, áıelinen qysyldy, bir yńǵaısyzdyq býyp, tynysy taryldy. Uıattyń qandaı qýatty kúsh ekenin sonda tanydy. Alǵa attap basa almaı, dymy qurydy. Esik aldynda bir ýaqqa deıin turyp, ishke tún aýa endi.

Eshkim qarsy alǵan joq. Kútpegen jaǵdaı! «Eshteńe etpeıdi. Sen degen myqty aqynsyń» dep jubatyr dep edi, bolmady. Oıaý jatyr. Bul — anyq. Biraq, ókpeli. Kúndiz odaqqa barǵanyn, betimen jer basyp keri qaıtqanyn osy únsizdikten bildi. Ólgen degen — osy. Ókirip jylaǵysy keldi. Túsindirýge oqtaldy. Biraq kim tyńdaıdy dalbasasyn. Tyńdasa da, senbeıdi. «Demek, men eshkim emespin. Ózime de osy kerek. Osylaı bolaryn bilmeı, bos dalaqtap júrgen ózim aqymaqpyn!»

Osy oı basyna qalaı keldi, kózi solaı shyradaı jandy. Óıtkeni, endi bári belgili edi — eshkim emes. Shynyn qýǵanda, ilkide de bir kúdikti oılar soǵyp ótetin sanasyna. Óziniń «myqtylyǵyna» sondaı kezderde kúmándanatyn. Oǵan negiz de joq emes qoı! Arǵysyn aıtsa, qara tanyǵaly oqyp júr: álemdik deńgeıde qansha kisi ózin uly sanap, ulylarmen «úzeńgi qaǵystyryp», artynan daraqylyǵyn áıgilegen daqpyrty bolmasa, iz-deregi qalmaı, joǵaldy; al bergini eske alsa, oǵan, tipti, aıǵaq kerek emes, basqa bylaı turypty, mańyndaǵy talaı eserdiń jaıyn bilmeı, básin bıikke qoıyp alyp, ózin-ózi aldap júrgenine kúnde kýá emes pe; solardyń bir mysaly ózi bolmasyna kim kepil? Qolynda Qudaıdan alǵan qolhaty joq qoı! Kerek dese, ony... kim ekenin osy joly jaqyn kep, janap ótken «jaqsylyqtyń» ózi dáleldep otyrǵan joq pa! Osynsha ashyq aqıqatty moıyndamaý — aqyldylyq bolmasa kerek! Syılyq, árıne, eshteńeni sheshpeıdi, biraq keı nárseni anyqtaıtyn sıaqty. Mysaly, mine, mynaý! Eshkim emes! Osy kúnge kelgenshe jaıyn bilmeı, daýryǵyp júripti! Qor bolǵan qaıran ómir... jelge ushqan qaıran ýaqyt! Óteýine ne istemek endi...

Uıyqtaı almasyn bilip, «shóldep turǵan» soń, shamaly «sharshap» baryp jatpaq bolyp syrtqa shyqqan. Sirá, sory, qabaqhanada bireýlermen «qaǵysyp» qaldy da, artyq ketti. Mejeli mańda «tizgin tarta» almaǵan. «Toı» aıǵa sozylǵan. Endi «óte qıyn» bolatynyn ishteı sezip júrgen bir kúni, kútpegen tustan taǵy bir «soqqy» tıdi. «Bossyń» dedi bastyǵy bezireıip turyp. Basy zyń etip, kóz aldy qaraýytyp baryp, ázer ońshaldy. Senerin de, senbesin de bilmedi. Sebebi, baǵasyn biler aǵasy edi. «Erkeligin» kótere almapty. Kelesi sátte qany tóbesine shapty. Urǵany bar ondaı aǵany! Artyna buryldy da, qaıqaıyp kete bardy. «Endi bári bitti!». Sońǵy kezde kóp aıtyp júrgen sózi edi, osy joly shyn maǵynasynda aıtty. Óıtkeni, onsyz da masyl bop júrgen áıeliniń júzin endi kóre almas edi.

Ǵımarattan shyǵyp, kóshe jıegine ilingenin biledi, kenet... álgi bir jumbaq hal tosyn soǵyp ótti. Áýeli kóz aldyna ǵajap bir sulý qyzdyń sıqyrly júzi tartyldy. Kirpik sáýlesimen múlde matap alǵan syrly janar qylyqtana tóńkerildi de, únsiz ısharamen áldeqaıda jeteleı jóneldi. Qarap turyp yrqynan aıyryldy. Sálden soń bir qarańǵy keýekke kirdi de, julqı tartqan qýatty ıirimniń yǵyna ilinip, jutylyp kete bardy. Esin jısa, eseńgirep esiginiń aldynda turypty. Túkke túsinbeı, keri buryldy. Taǵy da údireıe qaraǵan úrkek kózderdi kórdi. Keıbiri, tipti, jalt berip, basqa baǵytqa bet aldy. Alystaǵansha aptyǵyp, asyǵyp bara jatqandar da bar arasynda.

Odan beri qaı zaman! Endi kelip at basyn munda taǵy tirepti. Baspasam degen mańy edi, ne izdegenin, qaıta bir aınalyp soǵypty. Ótken-ketkendi eske alyp, jylaǵysy keldi. Arada jylǵa jýyq ýaqyt ótse, sonyń deni ishýmen ketken. Joq, ókinish joq. Ókinish bolsa, odan burynǵy jyldardyń aldanyp, bos ótkeninde. Qalaı toltyrmaq ony. Armany asqaq edi onda, sóıtse, álin bilmeı álek bop júripti! Oılasa, ishi qan jylaıdy. Sol azapty umytý úshin ishedi. İshti ne, ishpedi ne, endi, bári bir emes pe! Áıteýir ótetin ómir!

«Túıe pishken jerine jolamaıdy» dedi, kelmes jerge kelip qalǵanyna túsinbeı. Sanasyn soǵyp ótken sonshama aýyr keshirmeniń nar qaıysar zilinen shyǵar, kózi buldyrap, áńki-táńki bop taǵy biraz turdy. Bar salmaqty bir páste moıynyna arta salǵan qarǵys atqan mańǵa esh shaqyrýsyz aıaq basýy, qalaı aıtsań da, jaqsylyq emes. Taǵdyr qaıta bir salabaǵa salǵysy kele me, qalaı? Ketkeni durys bul aradan.

Buryla berdi. Sirá, adamǵa tán álsizdik, osy sáttegi júrek tola muńyn bireýge shaǵyp, aıtqysy keldi. Esine bir tanys júz tústi. Júrek ezgendeı jyly shyraı. Kezdesken saıyn jymıa sálemdesip, jaıyn suraıtyn kisi edi. «Bilim dańqqa emes, halyqqa qyzmet etýi kerek, — deıtin ystyq alaqanymen saýsaqtaryn qysyp turyp. — Sonda eki dúnıede de júziń jaryq bolady». Ne aıtyp turǵanyn túsinbeıtin. Ózine bilim jaıly aıtyp turǵandyqtan, «Meni baǵalaıtyn bireý» dep uqty bar bolǵany. «Halyq degen bos sóz. Marapattar ǵana jetistikti naqty kórsete alady» dedi ishinen. Sol joly shyǵar, esinde qalmapty, «halyq degen kim?» dep surady álgi kisiden. «Ondaı nárse joq, — dep jaýap berdi artynsha ózi. — Ony burynǵylar ózin aldaý úshin oılap tapqan. Bolǵan kúnde de halyqqa qyzmettiń jemisin adam nege o dúnıege barǵan soń jeýi kerek? Tirlikte bolmaǵan nárseniń ólgen soń qajeti ne?». Shyn sózi edi, aıtty. Ana kisi kózin jerden ala almady, ne derin bilmeı, tunjyrap qaldy. «Kóptiń qurmeti — kóńilinde» dedi sálden keıin. İshýdi bastap ketken kezi ǵoı, kimniń qaı sózi jadynda qaldy deısiń... umytpasa, «Jazyp bere salatyn qaǵazy qolynda emes olardyń» degendi qosty sońynan. Arjaǵy kúńgirt.

Myrs etti. «Eńbegimniń ózi bolyp, endi baǵalanbaǵany qalyp pa!» dedi mysqylmen. «Bosqa ketken qaıran ýaqyt, esh bolǵan qaıran ómir!»

Adamnyń aldanǵany jaman eken. Bilmeseń — jaqsy, túrtinip júre beresiń... al, bilip qoıdyń ba, soıqannyń ákesi — sol eken!

«Endi ómir súrip keregi joq, — dedi ishinen. — Endi ne qaldy qımaıtyn... kimim bar meniń etekten tartatyn?». Qaltasyndaǵy telefonyn alyp, birge oqyǵan jigitterdiń birine habarlasyp edi, nege ekenin, qabyldamady. Eki-úsh dyńyldan soń jaýyp tastady. Taǵy bireýi, adam eken, «jınalys... keıin ózim habarlasam» dep sybyrlady da, óshirdi. Sońǵysy, tipti, kótermedi. Baryp tur. Úsh qaıtara soqty, almady. Bir qarap, kimnen ekenin bildi ǵoı deımin, tynysh kúıinde qaldyrdy. «Mazamdy aldy dep oılaǵan shyǵar, muratyna jetedi onda sálden soń... menen qutylady».

Bolar degen isi bolmaı qalsa, onda da... áldenege bekip alǵan ózgeshe sátte oıdaǵysy júzege aspasa, kisige tym aýyr eken. Qatardaǵy jaǵdaı emes, sońǵy ret únin tyńdap, baqyldasaıyn dese, sonsha adamnan bireýiniń tutqa kótermeýi — soqqy boldy! «Kórermin sálden soń qalaı ókirgenderińdi!» dedi ishinen. Ókpeli edi. Qapa qysyp, úmiti barǵan saıyn jińishkere tústi.

Eshkimge kerek bolmaı qalǵany ǵoı sonda! Tirshiligin qalaıtyn ata-anasy edi. Endi ne betimen qaraıdy olardyń júzine! Balamyz Almatyda qyryp-joıyp jatyr dep júr ǵoı olar. Al munyń qatarynan qalyp, shań qaýyp qalǵan qarabet jaıyn, odan qaıta shyǵa almaı, batpaqqa batqan masqara halin estise, ne demek? Keshirim joq buǵan! Endi qalǵany — tynyshtyq. It tartqan týlaqtaı jyrym-jyrym bop bitti onsyz da! Endi maza kerek... uzaq damyl!

Tezdetip tynyqqysy keldi. Tynyǵý degen sóz kókeıine qalaı uryldy, solaı oǵan sumdyq dilgirlik bilindi. Tipti, sondaı ańsap turǵanyn sezdi. Quddy bir janyna dert batyp, sodan qutylǵysy kelgen kisi tárizdi. Áldeqaıda asyqty. Dál sol sát kópten qamalyp, shyǵa almaı júrgen álgi bir qara úńgirdiń kelesi betinen bir jylt kórinip, jaqyndap kele jatqandaı boldy.

Andaı jerde kenet paıda bolǵan qolań shash arý júzin anyq kórsepese de, qylymsı qarap, áldebir sıqyrymen jadylap, erkinen aıyrǵan kúıi, jipsiz baılap, ala jóneldi. Yryqsyz qalpy ilesip otyrdy. Sálden soń izin basa baryp tamuq túbindeı qarańǵy túnekke endi. Ary qaraı jutyp alǵan qýatty ıirim julqa tartyp ákete berdi. Kóz aldynda jutynǵan sulý beıne, kóńilinde túk joq, joǵalyp bara jatty.

Bálkim, osy joly... oıanbaıtyn shyǵar! Óıtkeni, ylǵı alystan arbaıtyn qyz osy ret... daǵdysynan jańylyp... taıap kelip, bilegin moınyna artqan edi!

---