InfoHub Logo

Iyqtarynda qyzyl jyńǵyldan istegen qarmaq saptary, qoldaryndaǵy torqorjyndarynda sazan, laqalary bar eki balanyń shańdy joldy borp-borp basyp kele jatqanyna birshama ýaqyt bolǵan. Balaqtaryn túrip alǵan ekeý ábden sharshaǵan, ústi-bastary shań-shań. Ekeýi de on úsh-on tórttiń shamasynda. Boı turqy da shamalas. Aq qalpaǵyn kózine túsire kıgen qaıystaı qatqan surshasy ketik tisiniń arasynan shyrtyldata túkirinip qoıady. Onyń aty Oraz.

Art jaqta bar kıimin sheship, salmaq túsken ıyǵyna salyp alǵan shıkil sarysynyń shashy kún kózine shaǵylysyp jylt-jylt etedi. Oshaǵandaı árqaısysy ár jaqqa seltıisken tikenek shashtaryn bylaı qoıǵanda, qalyń qastary da sary jylqyn qos qıyq altyn syndy sáýle oınaıdy. Aýylǵa kelgen stýdentterden qaýynǵa aıyrbastap alǵan daǵaradaı shı qalpaǵy kózine túse bergen soń jelkesine ysyrypty...

Tamyz aıynyń tańdaı keptirer ystyǵy áli qaıtpaǵan. Úp etken jel joq. Qara joldyń shańy kús-kús tórt jalań aıaqqa maqpaldaı jumsaq tıse de, ystyǵy dyzyldata shaǵyp kele jatqany da ras. Oraz aıaǵyndaǵy tobyqtan tizege deıin shandı oraǵan shúberektiń ústinen shyp-shyp shyqqan qan taby bilinedi. Ekeýiniń de júzin borsha-borsha ter jýǵan.

— Endi bir sekirsek, úıge de baramyz. — Murynnyń astynan myńq ete qalǵan Qaırosh-tuǵyn bul.

— Sápsim sharshadyq. Bizdiń kóshemen júr. Áıtpese qara Satannyń baldary soǵyp keter. Bir náste aıtaıyn ba saǵan, Sary? Estımisiń, qulaǵyń kereń be nemene?

— Qorqasyń, á?.. — Qaırosh myrs kúldi. — Qoıshy, seni. Bir náste bir náste deısiń de júresiń ylǵı. Áıtpese Satandy jamandaıyn dep kele jatsyń ǵoı. Ol qarań tyrıǵan aryq bolsa da, judyryqtary tastaı. Bizdiń kóshedegi ylǵı qoqyrańdap, álimjettik jasap júretin sashok Nurlanyń ánsheıin áýpik eken. Anada sartymaq Sháriptiń júırik esegine talasqanda qara Satannyń bir pergeninen qalmaı jálpásinán tústi ǵoı. Bizdiń qara qumyrsqadaı qaptap turǵan baldar tym-tyraǵaı zytty deısiń bári. Uıat boldy tipten bar ǵoı.

— Myqty bolǵanmen, bir klasta úsh jyl otyrdy. Búgin estigen qyzyǵym qyzyqtyń kókesi. Sen ony estidiń be?

— Estigende qandaı! Meni nemene esim aýysty deısiń be? Ekeýmiz ǵoı kómgenin kórgen. Qap-qarańǵy edi ǵoı sol túni. Seıten aqsaqtyń esegimen ákeldi. Qasynda óńkıip júretin dáý bar bolatyn. Kómdi-kómdi de olar zytty. Biz de zyttyq. Ne ekenin qaıdan bileıin? Týý-ý, ıyǵymdy janshyp barady. Zil, zil ǵoı mynaýyń...

— Tyńda, sar sapalaǵym! Búkil aýyldy kınoǵa túsiretin apparatty shemadanymen túgel urlaǵan. Telebizer de bar kórinedi, sol tyqqannyń arasynda. Saǵatty da qaqqan. Biraq olardyń qaıda ekenin eshkim bilmeıdi.

— Ony biz ǵana bilemiz. Ol zattar kanaldyń janyndaǵy qara taldyń túbindegi kómbede jatyr. Bizge ol urlyq zattarynyń bes tıynǵa da keregi joq. Synyp jetekshi aǵaıǵa aparyp beremiz. Áıtpese bar ǵoı. Áneýkúni aýyldy kınaǵa túsirip Almatyǵa, Astanaǵa, Ámerıkaǵa aparyp jurtqa kórsetemiz degen. Eı, Qoraz, dabaı demalamyz, áıtpese ıyǵym qaýsap barady.

Ekeýi yrsyldaı júrip balyqtardy sabalaq basty jyńǵyldyń ústine áreń jaıǵastyrdy. Sonsoń aldymen Qaırosh, ony kóre salyp Oraz da jol shetindegi jýsandy alańqaıǵa tyrapaı asty. Onsyz da kúnge kúıe-kúıe qara barqyndanyp ketken ishin shapattap qoıyp Qaırosh:

— Kúısin, páchaqar. Mekrop óledi,— dedi kóterile túse qopańdap. Atasynan úırengensymaǵy. Meıram atasy da «bátshaǵaryn» ylǵı aýzynan tastamaıtyn. Kelinderi syrttaı «bátshaǵar qaınaǵa» deıdi. Esine birdeńe túskendeı Oraz oqys basyn kóterip:

— Sary! Seniń basyń nege qarbyzdaı úlken desem. İshi tola aqyl eken ǵoı? Aýylymyz kınaǵa tússe jaqsy emes pe? Qazyp alamyz da, seniń atańnyń kók eshegine artyp, aparyp beremiz,— dedi basyn shalt kóterip.

— Óleıin dep júrsiń ǵoı. Kápirdiń judyryǵynan qorqam. Ári degen kómbelerin Satannyń senimdi-senimdi mynaý degen baldary kúnde qarap júredi. Ústimizden tússe, ákemizdi tanytady. — Kebersigen ernin jalap qoıyp Qaırosh aıaqtarymen aýany osqylaı sereńdete bastady.— Óstip pızáredke jasap qoısań, tez demalasyń. Áneýkúni telebizerden kórgem.

Oraz dosynyń bunysyna nazar aýdarmady. Oıyn jalǵastyrdy.

— Kóbinese Satannyń ózi júredi. Ondaıda jabylyp kep bersek ál bermeımiz.

— Fı-ı!— Qaırosh ernin dúrdıte ysqyryp jibergen. Aıaqtarynyń sereńdetkenin qoıyp. — Ekeýmizdi júndeı tútedi Satanyń! Ash qulaqtan tıysh qulaq. Tynysh júrelik.

 Kúderin úzgendeı ol qolyn bir-aq siltedi. Kózderin jyrtıtyp balyqtarǵa kóz salyp jatyr. Oraz ornynan atyp turyp shyjbalaqtaı jónelgen.

— Qorqaq! Bilmeı júrsem, sýjúrek ekensiń ǵoı. Sýjúrek! Sýjúrek! Qorqaq, qorqaq!

Sary yrshyp tústi.

— Men, men be eken sýjúrek?! — Qaırosh qoldaryn tiregen boıy jańa kórgendeı Orazǵa ańtaryla qarap qalypty. Bashaılarymen baltyryn qasydy jalma-jan: — Óıtip qorlama, Qorazym. Tóbelesseń, shyq urysqa. Áýseleńdi kóreıin. Járáıdi, jańaǵyńnyń kóndim bárine. Seniń-aq aıtqanyń bolsyn. Kóp bolsa bir taıaq...

Aıdalada bireý estip qoıatyndaı qos dos sybyrlasa qaldy. Áldenege qyzý talasyp uza-aq turysty ekeýi...

Kún qyzýy bul kez qaıta bastaǵan-dy.

***

— Aqteńge! Má! Qaǵyp al, ýó-óp! — Tyqyr júndi qulaqtary selpıgen qara tazy shıyra laqtyrylǵan nandy qaqshyp aldy. Tazy kózderi múláıimsı qarap, quıryǵyn bulǵańdatyp, taǵy da birdeńe dámete Qaıroshtyń mańynan alysqa uzar emes endi.

Qaırosh aýlanyń ishinde ary-beri dedek qaǵady. Atasynyń ótkir baltasyn, kúrekti alyp, qaqpa aldyna shyǵaryp qoıdy.

— Áje-e! Áje deımin! — Keshki namazdygerine asyǵyp, dáret alyp júrgen ájesi beısáýbet tynyshtyqty buza «mıynyń etin jegen» nemeresiniń daýsyn unatpady bilem:

— Ájeńde basyń qalsyn. O nesi-aı, qaqsap qalǵany. Nemene deısiń? — Áje jaýaby osylaı qatqyl shyqty.

Kirpi shashtary tikireıip, áı-sháı joq Qaırosh kele asyldy ájesiniń moınyna. Nemeresiniń erke qylyǵy ájeniń qyrtystanǵan kóńilin lezde jazyp jiberdi. Kún kúńsigen Qaıroshtyń kirpi shashty basyn búkish qoldarymen sıpaı:

— Oıpyr-aý, áp-áıdik bolyp erkeleýin. Aıt aıtaryńdy tezirek. Namazym ólip barady, aınalaıyn,— dedi ájesi.

— Áje, búgin Orazdyń úıine qonaıynshy. Kók esekti dalaǵa arqandaı salam. Iá ma?

— E-e, sol ma táıiri. Bar, bara ǵoı.

Qaırosh zyr qaqqan kúıi esegine mindi. Aýlany basyna kótere óleńdetip barady. Qulaqtary sólpıip Aqteńge de ergen onyń sońynan.

Mańyǵan torǵyn tún maýjyrap jatyr. Janǵa jaıly samal jel jelpıdi. Qıyq aıdyń álsiz jaryǵy, ol da bolsa kóńilge demeý. Kók esek túnniń ashyǵan qatyq syndy irtik-irtik qarańǵylyǵyn jaryp keled. Shegirtkeler shyryldaıdy tynbastan.

— Jan joq bilem. Satan mana Dáý ekeýi kórshi aýyldaǵy konsertke baramyz depti, — bul art jaqta jarbıyp otyrǵan Orazdyń sózi.

— Qoıshy-eı! Qudaı berdi deseıshi. Endi anaý kemıek Dytysy bar. Ony jáýkemdeımiz ekeýmiz-aq. Yh-h, kók tulpar! — Manadan qorqyńqyrap kele jatqan Qaırosh kóńildenip sala berdi. Kók esek typyń-typyń jortaqtaǵan boldy da, birte-birte báz-baıaǵy ishti pystyrar aıańyna basty. — Yh-h! Myna mola baspaıdy-eı. Yh-h!

— Ts-s! — Oraz Qaıroshty oqys julqyǵan. Kók esek qańtarylyp turyp qaldy. Kútpegen kezdeısoq julqys pa, álde qıyq aı arbaǵan saýys-saýys tún qarańǵylyǵy ma, áıteýir Qaırosh júregi áldenege búlk ete yrshyp tústi.

Esek toqtady. Orazdyń daýysy jáı shyqsa da, úreıli edi.

— Áneý jaqqa qarashy durystap. Áneý qara tal... Sonyń myna kanal jaǵynda bir adam tur, — dedi Oraz. Jalma-jan Qaırosh esekten qarǵyp tústi. Ózi túskenimen qoımaı, ańtarylyp qalǵan Orazdy da julqyp jerge túsirdi. Mundaı oqys qımyldy kútpegen Oraz kúrek-púregimen jantaq ústine yńq etip ońbaı tústi.

— Jyndanasyń da júresiń ylǵı. Oıbaı-aı, oıbaı! Quıryǵyma tiken kirip ketti ǵoı. To-oý, dyzyldatyp barady. Qaq bastan qoısa kep osyndaıda... — Tura sala quıryǵyn sıpalap shyjbalaqtaı jónelgen Orazdy dosy basalqy aıtyp qaıyryp tastady.

— Tish-sh! Únińdi óshir. Tikendi sosyn alamyz. Búıtip dabyrlaı bersek, Satannyń balalary bizdi qazir-aq ustap alady. Jat! Soldat tárizdi eńbektep baramyz. Esek osynda qalady. — Oraz úndemedi. Ekeýi aldyn ala keliskenderi boıynsha qarý-jaraqtaryn bólip aldy.

— Kettik! — Qaıroshtyń qysqa, buıryqty daýysynan keıin birinde balta, biriniń beline jippen baılanǵan kúrek qos batyr kekire basyp ketken atyz boıymen eńbekteı jónelisti. Qaırosh mashaqattanyp júrip, Aqteńgeni birneshe ónerge baýlyǵan. Sonyń biri — «jaý» kózine kórinbesten jyljı júrý. Bul joly da Qaırosh tazynyń qarǵy baýynan silikkende jerge baýyryn tósep tazy jata ketti:

Qıyq aı mana-aq batyp ketken. Mylqaý qarańǵylyq, juldyzdar tamyp keterdeı mólt-mólt etedi. Qaq tóbede bulańytqan qus joly jatyr. Eńbektep kelip, solyǵyn basqanyna da biraz boldy. Manaǵy Oraz aıtqan «adam sulbasy» áli tur.

— Aıaǵy aýyrmaı ma deımin óziniń. Bir qybyr etpeıdi tipten, — dedi qumyǵa sybyrlady Oraz.

— Týra soldat sıaqty tur qaqshıyp, — dedi sózin sozdyqtata aıtyp Qaırosh. Qarańǵylyq odan saıyn tumshalaı tústi aınalany. Ánsheıinde japyraqtary ózdi-ózdimen sybyrlasyp, keıde jyndy jelmen julqysa, tóńirekti dańǵaza shýǵa bóler qara tal qazir tynysh qalyń uıqyǵa ketipti. Qarańǵylyqty shegirtkeler shyryly áldıleıdi. Árirekten, sirá, kanaldan qashqan sýlardan paıda bolǵan jaıylmalardan bolsa kerek, baqalar baqyldasady álsin-álsin. Shóptesin jerge keýdelerin tóseı jatysqan ekeý únsiz. Muryndaryn anda-sanda tartyp qoıyp, olar beımálim adam sulbasynyń qara tal mańynan ketýin taǵatsyzdana kútisti.

Kenet... Qaırosh basyna naızaǵaı shaqpaǵynyń jarqylyndaı kezdeısoq oı túse ketken: «Más-saǵan! Kúnde kórip júrgen qaraqshy ǵoı mynaý. Torǵaı úrkitetin qaraqshy-y!»

— Qaraqshy-y!— Oqys aıqaılap, ornynan tura júgirgen Qaıroshtyń myna minezi Orazdy adam aıtqysyz úreıge bóledi. Bul turam degenshe Qaırosh áýdem jerge uzap ketken bolatyn. Lezde qarańǵylyq jutyp kózge kórinbeı ketken Qaıroshtyń yńq ete tyrapaı asqanyn sezdi Oraz.

— Jyn qaqqan shyǵar mynany. Sary! Qaıda barasyń? Toqta-a!

Qatyqtaı uıyp turǵan tún qarańǵylyǵy áljýaz shyqqan úndi tez jutty.

— Sálden soń panarıkteri jylt-jylt etken, ekeý jerdi qaza bastady. Áldebir zattardy sýyryp-sýyryp aldy. Eki qapqa ádemilep salypty. Olar álden soń syz topyraqtyń ısi ańqyǵan qaptardy myqshyńdap esekke áreń artty.

Tynyshtyq. Tóńirekti marǵaý túnniń mylqaý qarańǵylyǵy tumshalaı túsken.

***

Esik aldynda ekeýi áldenege qyzyl keńirdek bolyp sybyrlasa aıtysyp tur. Aýla ishi jap-jaryq. Bulardyń sózderin bólip, úıshik esigi syrt ete ashylyp ketti. Aldymen qyp-qyzyl aıdary, sonsoń ózi shyǵa kelgen qyzyl qoraz mań-mań basyp káteginiń aldyna shyǵyp aldy da, dúr-dúr silkindi.

— Pızárádka jasap jatyr, — dedi Qaırosh

— Ký-ke-re-ký-ý!

Qyzyl qorazdyń daýsy ekeýin selt etkizdi. Birine biri qarady. Áldenege bata almaı tur. «Sen bar, sen bar» dep birin biri ıtermeleıdi. Óstip turǵanda manadan qulaqtary salbyrap qalǵyp turǵan kók esek te jyn urǵandaı aqyryp qoıa berdi. Ekeýi ne isterin bilmeı sassyn.

Qyrsyqty qara! Bularǵa bolysqysy kelgen Aqteńge de kók esekke umtylyp sháńkildep úrdi deısiń.

— Kim, kim bul-áı! — Muǵalimderiniń tanys daýysy estildi. Áne, asyǵys-úsigis aǵaılary shyǵyp keledi. Ekeý bir-birine qarady. Kók esek qulaqtary salpıyp báz-baıaǵy qalpyna túsken.

— Áı, ekeýiń tań atpaı ne istep júrsińder? — Aqteńge de shoqıyp otyr. Aǵaı ań-tań. Balalar mán-jaıdy túsindirip jatyr. Sálden keıin kók esekti tepeńdetken ekeýi aýyldy basyna kótere áńgime aıtyp, kóshe boılap ketip bara jatty.

***

Kók esek bu dúnıeden beıhabar, eki qulaǵynyń ushtary jyrym-jyrym bola salpıyp, jalǵyz aıaq súrleýdiń shańyn qaǵa, marǵaý basyp keledi. Aldyna óńgerip alǵan bir qap qaýyny, shyt-shyt jarylyp ketken aıaqtarymen búıirge tepkileı óleńge basyp Qaırosh otyr... Ózi kóńildi-aq. Qolyndaǵy keldegin dombyra etip shertedi.

A-a-a-aıt! Shińgir-shińgir-shińgir-chaý-ý!
Men qurtkó-ón kók esek,
Jámándátqir kók esek.
Ustap bergen aǵaıǵaý.
Aram qatqyr kók esek-e-e-eı! Chaý-ý!
Shińgiri shińgir-r-r! Yh-yha, bátshaqar!

Arqan boıy artta qolynda sap-sary áńgelegi bar Oraz keledi. Dosynyń shyryldaq daýyspen baryn salyp aıtyp kele jatqan ánin úlkendershe kótermeleı aıqaılaıdy.

— Óı-it bós, bós, sar jyraýym! Ólme, ólseń — qaıtyp kelme! — Sóıdeıdi de aýzyn basa kúledi deısiń.

Birde olaı, birde bulaı shapqylap ózinshe serýen jasap júrgen Aqteńge Orazdyń aıqaıyna eleń-eleń etedi. Ánsheıinde sólpıip jatar qulaqtary tikireıe qalady. Tańyrqap kishkentaı ıelerine qarady. Ózara shúńkildesken ekeýdiń munymen jumysy da joq. Áne, úlken kanalǵa jaqyndady. Qaıdan paıda bolǵany belgisiz ıelerinen eresekteý bir bala olardyń aldynan júgirip shyǵa keldi.

Sol, sol ǵoı. Áneýkúni muny óziniń sybaılastaryna talattyryp, oǵan da bolmaı tasty jaýdyrdy deısiń. Osy kishkene adamnyń jiberip qalǵan jup-jumyr tasy artqy sanyna tıip qaqsatty. Sodan beri ol ony jek kóredi. Ári qorqady. Oǵan eshteńe istemegeni ózine málim. Nege óıtti? Sodan keıin ekinshi ret kezdesip qalǵanda da jalma-jan ol eńkeıip jerden birdeńe izdegendeı bolǵan. Jekirip aıqaılaıdy. Jalt buryla zytyp ketti. Búıtip ol buryn eshkimnen qoryqpaıtyn. Nege óshigetinine túsinbegen. Qazir de júregi «shym» ete tústi de, ıelerin artqa tutty ma, olardyń qımylyn baǵdarlaǵan kúıi miz baqqan joq...

Bul Qara Satan edi. Mana ertesin bul ekeýiniń qaýyndyqqa bet alǵanyn kórgen. Óziniń kúshine ózi sengen qalyppen qasynan ómiri qalmaıtyn Dáý men Dytysyn da ertken joq.

Birinshisi Dáý dese — dáý. Óńkıgen denesine, momyn minezine qarap balalar Sapar degen atyn alyp tastap, osy atpen ataıdy. Ekinshisi áljýaz. Bas esepshiniń balasy. Famılıasy men atynyń bas árpin alyp, «DT» etip atasady. Qaltasynan kámpıt arylmaıdy. Ózi shaqar, áline qaramaı ólgen-tirilgenine qaramaı tóbelesedi. Satan onyń osy ylǵı arylmas kámpıti men shaqarlyǵy úshin jaqsy kóretin...

— Á-áı, shártik neme! Sháltıgen tanaýyńdy buzyp jibersem ǵoı, papańa ańyrap taımaqsyń. Á-á, úndemeısiń be? Tymyraıyp dym bilmegensýlerin. Ur-ry! Kim, kim urla dedi senderge! Kip-quttaqandaı bolyp qarashy bulardy. Adalsymaq, aıtsańshy-eı? Osyny aıtsańdar mańdaılaryńa bir shertpeı jibere salam. O-o, qaýyndaryń jaqsy eken! — Satan esekke artýly jatqan qaýyndy ózinshe bilgishsinip shertip kóre bastady. Sonsoń ne qylaryn bilmeı sasyp aıaqtarymen jer syzyp turǵan Orazǵa shuǵyl jaqyndap kelip, onyń qolyndaǵy áńgelegin qaqshyp aldy. Ózine-ózi yrza pishinmen:

— Pah-pah! Aǵalaryńa ákele jatqan syılyq qoı-á bul. Járáısińdar. Dese de oılan, Qorazbaı. Sen de, sasyq sary, qarap turma. «Kim urla dep aıtty, osyny aıtyńdar. Sonsoń aǵaıǵa aıtyńdar. Satan emes kómgen. Biz taýyp aldyq. Qatelesippiz dep tanasyńdar. Sóıtseńder, biz úsheýmiz mynaý degen dos bolamyz, — dedi de Satan áńgelekti kópirdiń temir jaqtaýlaryna uryp jara bastady. Pisip turǵan áńgelek «qars» aıryldy. Aýzy basyn aǵal-jaǵal etip sap-sary bolyp pisken áńgelekti Satan qunyǵa asap-asap jiberip, esine birdeńe túskendeı Orazdyń qasyna qaıta kelgen.

— Bol, bol deımin saǵan! Aıtasyń ba, aıtpaısyń ba? — Bul joly onyń daýsy qatqyl shyqty.

— Neni aıtam? Eshteńe bilmeımin. Eshteńe urlaǵan joqpyz. Ony sender urlady dep búkil aýyl shýlap júr ǵoı, — dedi Oraz qaıtpaı. Qara Satandy osy sát adam aıtqysyz ashý býdy.

— Tilin qarashy mynanyń! Shaıannyń shaqqanynan birde kem emes. Má, má endeshe sybaǵa!

Doldana siltengen judyryq darymaı, buǵyp qalǵan Orazdyń ústinen zýyldaı ótip, qaýyn artylǵan esektiń elbeń etken basyna tıdi. Kók esek ne jazyǵynyń baryna túsinbese de, qorǵalaq baıǵus basy elpeńdedi de qaldy. Taıaq-paıaǵymen jerge ytyryna sekirip túsken Qaırosh anadaı jerden aıqaılap júr:

— Sybaǵa, sybaǵa! — dep syqylyqtaı kúlip máz boldy. Satan qolyndaǵy áńgelegin oǵan jiberip qaldy. Onysy laǵyp aıdalaǵa ketken. Endi Orazdy tastaı sala Qaıroshqa túılige umtyldy.

— Kókshıgen kózińdi oıaıyn seniń! — Anaý da qolyndaǵy keldegimen jolatar emes. Janushyra siltegen keldektiń ushy abaısyzda Satannyń basyna tıdi. Basyn ustap tura qaldy. Aqteńge de shabalana úrip, Qarasatanǵa umtylyp qoıady. Oraz art jaqtan kelip taıaqpen Satannyń basyna bir perdi. Burylyp Orazǵa umtyla bergende áldenege súrinip ketti. Sol ekpinimen tereń kanalǵa qulap bara jatty. Tik jarqabaqtan shyǵa almaı janushyrdy. Sý aǵysy ony tómenge qaraı aǵyzyp áketti. Sý ishinde júzip júrip ol bularǵa kijine aıqaılap qoıady.

— Báribir kórsetem senderge. Kezdesemiz áli! Tura-tur, bálemder!

Eki bala esekterin tyraǵaılaı qýyp, aýyl shetine ilikti...

***

Syqyrlaı ashylǵan esikten qushaq-qushaq yzǵardy lap kirgizgen Balym ájeı kirdi dyńǵyrlaı sóılep. Bir shelek kómirdi áreń kirgizdi.

— Isháı-ı! Myna qystyń kúni qaıtedi bul. Ádirá qalǵyrdyń munysyn bilgenimde másimdi kıip alar edim. Qarashy, aıaǵymnyń sý bolǵanyn, — dep qar tolyp qalǵan kebisin sheship, birine-birin urǵylap tazartqan boldy.

— Qaıroshjan! Sen ana tazy túspegirge birdeńe aparyp berseıshi. Jamandyǵy basyna kórinsin ylaıym. Sol Aqteńgeń endi osy manadan azalana ulyp tur. Tula boıyńdy túrshiktiredi. Baıaǵyda aıaǵynyń jeli barlyǵynan dúrildep edi. Baıaǵyda deımin-aý, sen yshkólǵa baratyn jyldaryń ǵoı deımin. Birer márte qasqyr soqtym-aý. Qartaıǵasyn ǵoı bizdiń Berikjannyń ony tó-óý qyrdan máshinmen ákelip tastaǵany, — dep ájeı ústi-basynyń qaryn qaqqylady. — Osy segizkózim de qaqsaıdy da júredi. Jazǵan deseıshi! Álgi Aqteńgeni aıtam-aý. It ekesh ıt te bala dep ótedi ǵoı bul fánıden. Oıpyrmaı, obal ǵoı, obal. Obaly jibermegir. Qalaı ǵana dáti bardy eken? Qarajúrekter óńsheń. Tegin tazy emes qoı. Kúshigin kómgenderge qarǵysy bekerge ketpes, tegi. Qaırosh! Sen nege úndemeı qaldyń? Qaırosh deımin! Qulaǵyń tas bitip qalǵan ba ózińniń? — Qolynda qalaǵy kári áje kózderin qansha syǵyraıta bólme-bólmeni kezip izdegenmen Qaıroshty taba almady. Keıde osy «jámániń menimen oınaıtyny bar edi ǵoı» dep oılaı kerýettiń astyna qalaǵyn júgirtip-júgirtip aldy. Zym-zıa joq. — O, kógergir! Men bolsam jyndy adamdaı sóılep júrmin sampyldap. Tap jańa ázirde ǵana sabaǵyn daıyndap otyr edi. Shaıtannan jámán, qoldy-aıaqqa turmaıdy...

...Atasynyń qaýdyrlaq qara tonynyń etegin jer syzdyryp Qaırosh bul sát esik aldyndaǵy saraı ishinde turǵan-dy. Qaıdan sap ete qalǵany belgisiz qulaqshynynyń qulaǵy qalqıyp onyń janynda Oraz otyr. Ekeýi de kóńilsiz.

— Aqteńge búginmen qosqanda besinshi kún. Itaıaǵy sol muz bolyp jatqan kúıinde jatyr. Úıge de kelmeıdi. Kúshigi kómilgen tus maıanyń ishine kirip túneıdi. Kúndiz kúshikteriniń molasynyń ústine túnimen jaýǵan qardy tazartyp alady da, aýyq-aýyq ulyp jatady da qoıady. Sary deımin! Baǵana barǵanda aıap kettim. Ózi ary-e-e-eq, qý súıek! Men erkeletkim kelip basynan sıpadym. Sonsoń bar ǵoı. Ol... ol... — Qaırosh qaıta-qaıta mazalaǵan murnyn tartqylady. Oraz áldebir ózi aıta berer «qyzyqty» kútkendeı eki kózi ot jana oǵan tónip qalǵan.

— Aýyryp qaldyń ǵoı. Sen baryp kórgen joqsyń, — dedi sózin jalǵastyryp, basyn shaıqaı Qaırosh. — Sen senbeısiń báribir. Men Aqteńgeniń basynan sıpaǵanda ol baıaǵydaı ádemi kózderin qylmyńdatyp erkelegen joq. Tek kózderin ǵana ashty jáımen. Sup-sýyq. Tez turyp sheginshekteı berdim, sheginshekteı berdim. Aqteńge sol yzǵar shashqan kózderin jumǵanda bólinip túsken eki tamshyny baıqadym. Men birinshi ret bar ǵoı ıttiń jylaǵanyn kórdim, týra adam sıaqty.

— Qara Satan ǵoı onyń kúshikterin kómip júrgen, á? — dedi osy kez Oraz asa aıanyshty daýyspen.

— Ózi de qyzyq. Kúshiktegende úıge emes, maıanyń álgi qýysyna baryp kúshiktepti. Jan bilgen joq. Erteńine ózi keldi. Ájem aıtty: «Myna jazǵan kúshiktepti ǵoı. Keshke ákel osynda» dedi. Aqteńge ózi ertip bardy. Túk joq bolyp shyqty qýysta. Sondaǵy Aqteńgeniń janushyryp júgirgenin kórseń. Sóıtsek, bireý qara taldyń baıaǵy biz qazǵan shuńqyryna kúshikterdi tirideı kómip tastapty!

— Qalaı, qalaı qıdy eken? Qara júrek!— dep Oraz ushyp turdy. — Muny istegen tek Satan ǵana. Anada jınalysta aıap edik qoı. Ol jylap edi sonda eńkildep. «Endigári istemeımin» dep. Uıatsyz eken. Uıatsyz-z! — Jalma-jan Oraz Qaıroshtyń ıyǵynan kishkentaı qoldarymen ustap julqyp-julqyp jiberdi.

— Qaırosh! Ne isteımiz! Aqteńge sózsiz óledi.

— Julqyma, julqyma deımin meni. Meıramdy bilesiń be, sol aıtty. Kúshik bar kórinedi onda. Bireýin tiri alyp qalypty, — dedi Qaırosh dosynyń yzalana julqysynan áreń bosap.

— Ol bizben qas. Berý túgili mańyna jolatpaıdy, — Oraz kúderin úzgendeı teris qarap ketti. Jylap tur.

— Qoı, qoı, kóńiliń bos qoı ózińniń, — dep Qaırosh ta kemseńdedi.

— Qudaı aqy bar ǵoı. Men qaıtsem de alamyn kúshikti, kór de tur, — Qaýdyrlaq qara tonynyń etegi jer syzyp Qaırosh qońyltaıaq kıgen etigin súırete basa syrtqa bettedi...

***

— Ý-ý-ý!..

Ón boıyn keremet bir álsizdik bıledi. Bútkil denesindegi qan tamyrlary birtin birge muzǵa aınalyp bara jatqandaı. Aryq, qýshıǵan denesi óz erkine baǵynbaı qalshyldap barady. Jer silkingendeı me, bul qalaı? Topyraq astynda tunshyǵyp ólgen kúshikteri aıanyshty qyńsylap muny kómekke shaqyrǵandaı. Búgin besinshi kún eshteńe jegen joq. Aıaǵynyń aýzy-murnyna shyǵa tolyp, shor-shor muzǵa aınalyp jatqanyna...

Búgin besinshi kún quıtaqandaı súıkimdi kúshikteriniń talasa-tarmasa munyń emshekterin súlikteı sormaǵanyna. Bútkil táni men jany ıip qoıa beretin sol sát. Tórt aıaǵyn aspanǵa kóterip, tamyr-tamyrynan ystyq qan júgirip, lázzatqa batatyn.

Aqteńge quddy adam syndy oıǵa batyp jatyr. Ótkeni esine túsedi. Sondaǵy aqymaq kúshik. Oǵan bári de qyzyq kórinetin. Aqymaq kúshik kúni boıy baýyrlarymen oınaıtyn. Keı-keıde beıbaq anasynyń buǵan úlken bolyp kórinetin soıaýdaı tyrnaqty tarbaq aıaqtarymen oınaıdy. Endi-endi shyǵyp kele jatqan balań tisteriniń qyshýyn jany, meıirim shýaǵyna toly, ári keshirimshil anasynyń salpań qulaqtaryn tistep qandyratyn.

Oǵan barlyq kúnder osylaı óte beretindeı edi. Ásirese anasynyń kúndizgi uza-aq jortýyldan keıin oralyp, aıaqtaryn aspanǵa bere óziniń quıtaqandaılaryna emirener sátterin saǵynatyn. Óziniń baýyrlarymen birge kıe-jara bul da umtylady. Syzdaı jarylardaı bolyp turǵan kóp emshekterdiń birin aýzyna toltyra asap alyp, qumyǵa sorýshy edi. Ne degen shyryn-bal súti?! Qumyǵa sorǵan ústine sora bergisi keletin.

Shýaǵy mol kúnderdiń biri-tin. Aqteńge sybaılastarymen arsyń-gúrsiń tistese oıynǵa kirisken-di. San ret aýnap jeńilis tapsa da, bir rette de julqysý dodasynan shetkeri shyǵyp kórgen emes. Ádetinshe bet-aýzyn túk basqan qojaıyny bulardyń oıynyn qyzyqtap birde turdy-turdy deısiń. Qasynda bul bilmes kespeltek bireý bar.

Aqymaq kúshik oıyn qyzyǵymen álgi kespeltektiń buǵan jaqyndap kelip, moıyn terisinen jymqyra ustap áýelete kótergeninshe eshteńe bilgen joq. Yzalanyp ketken. Bar kúshin jınap julqyne-ep-julqynyp jymqyra ustaǵan báleden qutylyp ketpekshi boldy. Arqa aıaqtarynyń qur tyrańdaǵany bolmasa, áleýetti báleden qutyla almady.

Kespeltek qara ózinshe máz. Yzaqor kúshiktiń qarsylyǵy oǵan unaǵandaı. Ózderinshe gújildesken ekeý muny áı-páıge qaratpaı bir qurdymǵa súńgitip jiberdi. Áldebir qońyrsyq ıis murnyn jardy. Apyl-ǵupyl myna buǵaýdan baryn sala bosanyp ketýge tyrysty. Áljýaz aıaqtarynyń kúshi jetpegen. Anasyn kómekke shaqyryp qyńsylady. Endi azdan keıin qara kúshik aıdalada sar jelgen jalǵyz jolaýshynyń qorjynynda tunshyǵa qyńsylap bara jatty.

Anasynyń shyryn súti jaıyna qaldy sonan soń-aq. Kileń túsinde kórýshi edi anasyn. Sybaılastarymen japa-tarmaǵaı emshekterdiń birin qunyǵa soryp jatatyn. Bútkil dúnıe sol aq kóbik súttiń ishine syıyp ketkendeı beıne. Oıanyp ketken sát murnyn kıizdiń shaıyr ısi qytyqtaıtyn. Kóńili adaý-jadaý kúıge túse jalǵyzdyqtyń kúıin bastan keshedi. Áldekim qamshymen tartyp jibergendeı qyńsylap, jym-jyrt dalany basyna kóterýshi edi.

Keıin oǵan da kóndikti. Ien dalada shopannyń jalǵyz qarasha úıinen ózge kózge iliner eshteńe joq bolatyn. Sáriden turyp túıesin jazylap alǵan shopan keshti batyra bir-aq tóbe kórseter. Kishkene aýyldyń teriskeıindegi sulba tóbeden kisinep qoıyp, kúreń at qara kórsetedi. Shopan jubaıy bar tirligin ysyryp, keshki as qamyna kiriser edi...

Kóp uzamaı tóńirekti qubyjyq qarańǵylyq basady.

Aqteńge tún boıyna qarasha úıdiń qatpa kıiziniń qýysynda sergek kúıde buıyǵa jatady. Tyrs etken dybystan shoshyp oıana qalsa sháýildeı úrip, tún qarańǵylyǵyn úrkitetin. «Ne bop qaldy?» degendeı kúreń at pysqyrady.

Jyl ótkende baıaǵy sabalaq júndi qara kúshik syptyǵyrdaı tazy bolyp ósti. Shopan úıine jıi kele berer sháýshıgen betine laıyq shoqsha saqaly bar shal tazyny birden ózine eliktirip áketti. Shaldyń bapkerligi me, álde týa bitken qasıet pe, kim bilsin? Aqteńge bir qysta-aq sol óńirdiń bulań quıryq túlkileriniń jaýy bolyp alǵan...

Odan keıin qansha-a?!

...Aqteńge birneshe umtylyp áreń turdy. Óz denesi óziniki emesteı. Siresken denesin jazbaqshy bolǵan. Táltirektep qulap kete jazdap, áreń túzeldi. Kóz aldynan kókshil ushqyndar lypydy. Iisshil tanaýyn ózine tanys ıis qytyqtady. Kúshikteriniń ısi! Sol sát boıyn eren bir kúsh jaılap bara jatty. Denesiniń qalshyldaýy saıabyrsydy. Qos qara túımedeı tanaýyn jańa, sony ıis shyqqan jaqqa tósegen.

Jalma-jan kúshikteriniń kómilgen tusynan anadaı jerge sumdyq silkinispen orǵyp tústi. Dik ete tústi de, analyq emirenispen úzdik-úzdik qyńsylap qoıa berdi. Úmit oty jylt etti. Aqteńge ózine-ózi senbegendeı. Qara tal mańyndaǵy aqsha qardy shıyrlap uzaq búlkektedi. Kúshikteriniń molasyna san ret kelip, san ret qaıtty. Aqteńge tili bar bolsa osynaý aq kebin jamyla dalıa qalǵan qula-dúzdi jańǵyryqtyryp turyp qaıta-qaıta daýystaı aıqaılar edi. «Kúshigim meniń! Qaıda, qaıda júr ekensińder! Júregim sezdi. Qýantshy, serpiltshi bir bes kún qatarynan aza tutyp jatqan beıshara analaryńdy. Álde jaratqan ıem senderdiń óli denelerińe jan berdi me?! Bálkim, meniń qara tastan aýyr qaıǵymdy qulaǵy shalǵan bolar. Qaıda, qaıdasyń, kúshigim!..»

Bes kún qatarynan syzdaǵan emshekterden saýlap turyp sút aqqan edi osy sát...

Aqteńge búlkektep, ózine ǵana belgili beımálim tusqa asyǵa ketip bara jatty.

***

Asyǵa-úsige úıge engen Qara Satan aıaǵyndaǵy kónkılerin sheship, buryshqa ysyra saldy. Tyrsyldatyp shkafty asha taba nannyń shetinen kertip syndyryp alǵan. Aýyzǵa birdi salyp jiberip, syrtqa atyp shyqty. Shyp-shymyr aıaz betin qarydy. Basy qaıqıǵan etiginiń budyry joq bolar ma, muz ústine «yńq» ete ońbaı jyǵyldy. Qulaqshyny qańǵı ushyp peshtiń ishine súńgip ketti.

— Oı, ákeńniń aýzyn... — dedi Satan quıryǵymen yzǵyp bara jatyp...

Beti shynylanyp qalǵan sireý qarda ombylaı súrinip jyǵylǵan Qara Satan entige júgirip keldi. Áneýkúni Dáýge bergen kúshikke kele jatyr. Basqasyn áneýkúni Qaırosh pen Orazǵa eregisip tirileı kómip tastady. Sonda ǵoı Dáýdiń alǵash ret Satanǵa ashýly qabaq tanytyp aıtqanyn istemegeni. Iektiń astynan bir pergen. Shuńqyrdaı asa ol qar ústine sereń ete tústi.

— Kómisesiń be?! — Satan daýsy shańq etken. Súıretile turyp jatqan Dáý únsiz basyn ızedi. Ózi emes, ózge bir erkinen tys kúsh ızetkendeı samarqaý kúıde jerde jatqan kúrekti aldy. Shuńqyrdan tyrmysyp syrtqa shyǵýǵa jantalasqan kúshikterdiń selkeý shyqqandaryn baqan taıaǵymen mańdaıdan soǵyp keıin qaıyryp turdy aıqaılap:

— Saǵan birdeńe kóriner. Itti de adam aıaı ma eken? Shetinen qomaǵaı, qyrý kerek, qyrý kerek olardy. Dabaı, ólimsiremeı kómseńshi. Dáý, Dáý dep maqtaıdy seni. Osy-aq pa kúshiń?..

Qashan topyraq qalyńdaǵansha kúshikter qyńsylap tóńirekti azan-qazan shýǵa bóledi. Qara terge malshynǵan Dáý sońǵy ret qatqaq muzdy topyraqty kótere-mótere shyǵyp kele jatqan kúshikti jalma-jan jelke terisinen ustaı shetke laqtyryp jiberdi.

— Óı! Óı, jyndysyń ba óziń? Ákel, ákel deımin mynda! — Tanaýy delıip Satan jetip keldi ózeýrep. Dáý kúregin tastaq jerge qarshyldata soǵyp jatyp kúńk etti.

— Men kúshik asyraımyn. Kókem aıtqan «ákel» dep... — Ótirik aıtty. Satan qolyndaǵy taıaǵymen jerdi dúk-dúk urdy. Jańa jaýǵan qar ústinde júni topyraq-topyraq bola qyńsylaı maltyǵyp áldene izdep júrgen kúshikke kóz jiberip júrip ol:

— Qýsyń óziń. Manadan beri aıtpaı kúshtisin almaqshy ekensiń-aý. Máledes, Dáýim, — dedi saqyldaı kúlip. Sálden soń Dáý kúshikti qoınyna tyǵyp, úıine aıańdaǵan...

Dáýdiń ákesi garajǵa qaraýyl. Sondyqtan úıleri de sol garajda-tyn. Aýyldan áýdem jer, shetqaqpaı. Satan jalǵyz aıaq súrleýmen júrmeı tóte tartty.

Búgin qyzyq boldy. Kil alakózdenip júretin, álgi bular «egizek» desetin Qaırosh pen Oraz qalaı jalyndy deısiń. Bul yzǵanaqta júrgen Dyty ekeýi. Satan óz qadirin bilmeıdi deısiń be? Mán bermegensip aıdynnyń ana basyna bir, myna basyna taǵy qaıtyp kelip bar ónerin kórsetti. «Meni kórdiń be?» degendeı bir aıaǵymen syrǵanady. Ana ekeýi tury-ep-turyp Darhanmen sóılesti. Sol bolmaǵanda taǵy bir jarty saǵat ol ekeýin yza qylmaqshy edi.

— Satan, Satan deımin! Óı, nesine páldenesiń, bere sal! Áıtpese Aqteńge óledi deıdi, — bul Darhan bolatyn.

Sonymen eki jaq aıyrbas jasamaq bolyp kelisken.

 Áne-eý qısyq murjadan kók tútin býdaqtap shyǵyp jatqan Dáýdiń úıi. Kúshik esine túsýi muń — kóz aldyna ádemi qolsham men eki jyldan beri qolyna túsire almaı júrgen Qaıroshtyń altyn saqasy kóz aldyna elestedi. Shirkin, tezirek qolyna túsirse ǵoı.

Dáýdi ázer kóndirdi. Bet-aýzy bylsh etpeı ótirik soqty. «Qaıroshtyń atasy kúshikti ákel» depti buǵan-mis. Bylaı shyǵa ózine-ózi ashýlandy. Dáýdi aıtad ta, «Basymdy julyp alsań da bermespin» dep doq kórsetti-aý. Qorqaqtyǵy da munyń. Áıtpese, atamanǵa da óstip aıta ma eken? «Birdi salyp jibergenimde ǵoı sonda aýyzdan...»

Aıyrbas esine túskende bar renishin umytyp sala berdi. Qazir ol «egizekter» úıde kútip turǵan shyǵar. Búgin kınoǵa barsa qolshammen baratyn boldy. Qolsham bolǵanda qandaı?! Qyzyl, kók, sary bolyp janady. Jurttyń bári buǵan tań qalatyn boldy. Orazǵa jaqynda ǵana Almatydaǵy apasy ákelip bergen.

Satan qýanyshty. Súrleýdiń muzdaǵyn shatyrlata basyp kele jatyp ózinshe yrjalaqtap kúlip, áldene dep sóılep qoıady. Sýyqqa tońyp dirildep kele jatqan kúshikpen oınaıdy. Yzalana balań tisterin kórsetken onyń músápir halin qyzyq kóretindeı.

Kenet ıttiń aıbyndy yryly estildi. Jalt qaraǵan ol qara kóleńkede qazyqtaı qatyp turǵan sıdań tazyny kórdi. Yrshyp túsken júregimen qosa qorqynyshtan bolar arqasy lezde muzdap sala berdi... Aqteńge! Qorqynyshtan bolar, tazy denesi zoraıyp, kózderinen óshpendilik oty jarqyldaǵandaı. Bul sheginshekteı berdi. Bar aıtqany:

— Ket! Ket deımin-aı! — boldy.

Aqteńge taǵy da yryldady. Erteginiń qas batyrlaryndaı jekpe-jekke shaqyrǵandaı...

Esin jıǵan Satan qaltasyn qarmalady. «Óltiredi ol, óltiredi!» Qolyna shappa tústi. Kúshik qar ústine tomp ete qyńsylaı jónelgen.

Óshpendilikten bolar Aqteńgeniń kózderi qaraýytty. Máńgilik jer jastanǵan kúshikteri kóz aldyna elestedi. Muńyn shaqqandaı. Jazbaı tanydy. Osy, osy óltirgen! Qulaǵyna quıtaqandaı kúshikteriniń aıanyshty qyńsyly estilip, birtin birge údep bara jatty. Aldynda tompańdap júrgen kúshigin ol kórgen joq.

Aqteńge serippedeı atyldy. Úsh-tórt kúngi ashtyqtan álsiregen denesi birtúrli qýattanyp ketken tárizdi. Alǵashqy atylǵanynda Satannyń paltosynyń ıyǵy «dyr-r» etip jyrtylyp ketti. Ǵumyrynda alǵash ret umtylǵan adamnyń susy basty ma, qapy qaldy. Qaıyrylǵan kúıi taǵy atylǵan. Azý tisteri saqyldady. Bul joly da moıynǵa jetpeı jon arqany almaspen tilgendeı aıyryp jiberdi. Dál osy sát ol qarnyna áldebir qatty da, muzdaı nárseniń qadala qalǵanyn sezingen. Lezde denesi aýyr tartty. Umtylyp edi qaıta qulady.

Tazy soqqysynan Satan eseńgirep qaldy.

Aqteńge aqtarylǵan qarnyna tańdana qaraǵan. Kóz aldynda bar dúnıe alapat bir kúshpen yǵysa jónelgen syqatty. Kóship barady! Esi kiresili-shyǵasyly. Boıyndaǵy sońǵy bar kúshin jınap ol kózin ashty. Ǵajap, týra aldynda kishkentaı kúshigi tur. Umtyla bir ıiskedi. Kúshigi qyńsylap munyń emshegine jabysyp jatyr. Bar denesi ıip sala berdi. Eń sońǵy analyq lázzaty. Sodan keıin, áne, qalǵan kúshikter. Buǵan qarsy júgirip keledi. Aqteńge de olarǵa qarsy umtyldy...

Satan uzaq qalshyldady. Tezirek myna jerden aýlaq ketkisi keldi. Arqasy dyzyldap barady. Jylymshy birdeńe aqqan tárizdi. Yp-ystyq jylan jon arqasynan tómen baıaý jyljyp barady. Yp-ystyq! Kúıdirip barady. Umtylyp tura bergende qolyna júndes maqulyq kelip soqtyqqan. Yrshyp tústi. Baıyptap qarasa, kúshik! Kókpar ilgendeı qaqshyp ketti. Paltosynyń etegi dalaqtap júgirip keledi. Alba-dulba. Nege ekeni belgisiz, júgirip kele jatyp solq-solq jylaıdy. Aǵyl-tegil. Aıazdy aýa burshaq-burshaq bolyp tamǵan jasyn lezde túıirshik muzǵa aınaldyryp, omyraýyna jabystyryp jatyr, jabystyryp jatyr...

***

Sol kúnniń erteńi demalys-tuǵyn. Qımas zattaryn Qara Satanǵa ekeýi de berdi. Endi, mine, Aqteńge jatqan maıaǵa bettep keledi. Qoldarynda kúshik.

— Aqteńge qalaı qýanar eken, Oraz? Múmkin júregi jarylyp ta keter, — dedi Qaırosh maıaǵa taqaǵanda.

— Qýanǵanda qandaı! Aqteńge! Aqteńge! Ká! Ká!

— Kúshigin kómgen jerge ketken shyǵar...

Ombylaǵan kúıleri ekeýi qara talǵa jaqyndady. Joq!

Túnde qar jaýǵan. Jas qabirdiń ústin ulpa qar jaýyp tastapty. Japyraqtarynan jurdaı qara tal da tus-tustan kókke sozǵylap, aıazdan titirkeniskendeı dir-dir-r qaǵady!

— Áne!— Oraz qolyn áldebir jaqqa nusqaı aıqaılap jiberdi. Qaırosh qaraıyp jatqan tazynyń denesine qolynda kúshigi, jan-dármen júgire jóneldi. Baılanbaı qalǵan malaqaıynyń bir ushy jalp-jalp etedi.

— Qan! Qandy qara! Ólip qalypty, — dedi aptyǵa júgirip bara jatqan Qaırosh qalt toqtap. Qolyndaǵy kúshik anadaı jerge ushyp ketti...

— İshekteri shubatylyp jatyr, Qaırosh! Áneń qara! Aqteńge shappa tistep alypty. Shappa! Qara Satannyń shappasy! Sol, sol ǵoı óltirgen. Qanisher-r!

Qatty yzadan ba, álde Aqteńgege degen aıanysh pa — Oraz eńirep jylap jiberdi.

Keshke olar klýbqa Qara Satandy izdep keldi. Dyty kezdesti.

— Qanisherler! Sender, sender óltirgen Aqteńgeni! — dedi Qaırosh tistene sóılep.

— Jo-joq! Biz emes, Qara Satan. Ony jańa polısıa ustap alyp ketti. Jyndanǵan desedi,

Eki dos ań-tań kúıde turyp qaldy...

---