InfoHub Logo

Teledıdar men kitap sóresi bir bólmede. Teledıdar mundaı da maqtanshaq bolady eken-aý. Bólme ishin jalǵyz ózi bılep alǵan. Beti búlk etseıshi shirkinniń. Ar-uıat degennen jurdaı. Qazaq degen uly eldiń shuraıly tili bary qaperinde joq. Kúni-túni aýyz jappaı bógde tilde sóıleıdi, salatyny — soraqy án, kórsete­tini — atys-shabys, qubyjyq birdeńeler...

Úıdegi erke bala Taǵanbaıdyń qashan kórseń, esil-derti osy kó­gildir ekranda. Bireýdi bireý óltirip jatsa da, denesi shimi­rikpeıdi. Kerisinshe, máz. Kúnuzaq, tipti tún jarymy aýǵansha qylqıyp otyrǵany otyrǵan. Erteń oqý, sabaqqa daıyndalaıyn-aý degen qyldaı oı bolsaıshy.

Al sóredegi kitaptar oǵan: «Teledıdardan paıda joq. Odan da kitap oqy!» — dep aqyl aıtqysy keledi. Aıtqanmen, báribir Ta­ǵanbaı tyńdamaıdy.

Sórede múlgip tura berý de mezi etedi eken. Taǵanbaı osy kezge deıin bireýiniń de betin ashyp kórmedi-aý. Iesiz qaldy degen osy. Qarap turyp tozyp barady. Tula boıynan shań men tozań ıisi ańqıdy. Kórshisi teledıdar degen nemege ókpeleri qara qazandaı. Baryp turǵan sıqyr ózi. Jan bitkendi birden baýrap ala qoıatynyn qaıtersiń. Aldamshy kórinistermen aldap-arbap, «tutqyndap» alǵan. Taǵanbaı túgil, áke-sheshesi de keıde moıynsunǵandaryn baıqamaı qalady.

Ne kerek, myna ádiletsizdik kitaptardyń ábden júıkesine tıdi. Árıne, shydamnyń da shegi bar. Taǵanbaı syrtqa shyǵyp ketken kezde bári jabylyp, shekten shyqqan páleniń sazaıyn bergisi kelgen.

— Áı, sen osy qashanǵy erkinsı bermeksiń? — dedi jýan Kitap ortadan bas kóterip. — Taǵanbaıdy ábden ýlap bittiń ǵoı. Uıat bar ma ózińde?

Teledıdar oǵan pysqyrǵan joq. Jarq-jurq etken dáý kózimen tesile qarady. Júzinde — mensinbeýshilik.

— Maǵan aqyl aıtatyn kimsiń sen? — dedi mysqyldaı kúlip.

— Biz aqyldyń keni — Kitap degen el bolamyz, — dedi Dáý Kitap. — Bizdi bilmeýińe qaraǵanda, kórsoqyr ekeniń kórinip tur.

— Kórsoqyr... — Teledıdar myrs etti. — Qudaı biledi, kimniń kór­soqyr ekenin. Balalar senderdi emes, meni jaqsy kóredi. Senderdi qazir eshkim de oqymaıdy. Men turǵanda senderge bas qatyryp qaıtsin.

Dáý Kitap únsiz qaldy. Onysy, shyndyq, árıne. Áıtse de, ke­she ǵana dúnıe esigin ashqan myna bozókpe sandyqshasymaqtyń astam­shylyǵyna shydaý múmkin emes edi.

— Tóbesin oıar ma edi, — dedi «Batyrlar jyry» kitaby kijinip.

— «Jer astynan jik shyqty, eki qulaǵy tik shyqty» degen osy, —
dedi «Sheshendik sózder» kitaby.

— Jalǵyz kózdi dıý sıaqty túriń bar bolsyn! — dedi «Ertegiler» kitaby. Dáý kitap olardyń kúńkilin áreń basty.

— «Úmitsiz — shaıtan», — dedi ol áriptesterin sabyrǵa shaqyryp. —
Asyqpańdar. Bizdi de qurmetteıtin, qadir tutatyn talapty bireý tabylar. Osy kezge deıin adam balasyna adal qyzmet ettik. Talaı ǵasyrlar boıǵy eńbegimiz eskerýsiz qalmas. Jalt-jult etken aldamshy sáýleden jalyǵar. Bizge de moıyn burar kez keler. Shydańdar, baǵa jetpes asyldarym.

Árıne, eskiniń kózi, talaı tolqyndy tárbıelep shyǵarǵan Dáý Kitaptyń aıtqany — zań. Órekpigen kóńil sabasyna tústi.

* * *

Kitaptardyń ıesi — Taǵanbaıdyń týǵan aǵasy Amanbaı bolatyn. Jınaǵan — sol. Obaly ne, kitap dese, ishken asyn jerge qoıatyn. Qoly qalt etse, kitaptan bas almaıdy. Árıne, kóp oqýdyń paıdasy tıdi. Qazir belgili ǵalym. Sonaý Astanada turady. Jaqynda jańalyq ashypty. Júrgen jerinde «Kitap oqyńdar. Bar bilim — kitapta» dep jas urpaqqa ósıet aıtatyn kórinedi. Oǵan da shúkir. Jaqsylyqty umytpapty. Shirkin, sondaı bularǵa degen nıeti túzý jandar kóp bolsa ǵoı. Ondaı qaıda-a?..

Kitaptar onyń inisi Taǵanbaıdan da jaqsylyq kútken. Úmit aqtalmady. Oqýdyń ornyna kórsetpegeni joq. Betterin aıaýsyz syzǵylady. O kezde áli oqýǵa barmaǵan-tyn. Aıaǵymen teýip oınaıtyn. Betterin dar-dar jyrtty da. Kitaptar, amal joq, kóndi. «Eseıe kele, aqylǵa keler» dep úmittendi. Olaı bolmady. Bularǵa degen shabýyl odan saıyn órshidi.

Tipti ótken qysta jasaǵan zulymdyǵy kitaptardyń ómir boıy esinen ketpes. Taǵanbaı peshke ot jaqpaq bolǵan. Ot á degende tutana qoımady. Bir kezde áldene esine túskendeı ushyp turdy da, kitap sóresine keldi. Bularda záre joq. Júregi qurǵyr áldebir sumdyqty sezgendeı dir-dir. Beker qobaljymapty. Taǵanbaı oılanbastan shettegi kitaptyń birin syryp aldy da, pesh alqymyna tyqty da jiberdi. Kitaptar mundaı sumdyqty buryn-sońdy kór­megen. Záreleri ushyp, eriksiz kózderin jumdy. Qamyqty. İsh­teri ýdaı ashydy.

Álgi kitap Kitaptardyń eń tóresi bolatyn. Oqıǵasy qyzyq­ty. Oqyǵan adamdy birden baýrap áketetin. Shirkin, tili qandaı shuraıly deseńshi. Qaıran bilim keni áp-sátte kózden ǵaıyp boldy. Qyp-qyzyl jalynǵa oranyp, kúlge aınaldy. Obal daǵy-aı... Bala Taǵanbaıdyń sanasynda «men jaýyzdyq jasadym-aý» degen tıtteı de oı bolǵan joq. Teledıdardan ylǵı da jaýyzdyqqa toly kıno kórip, ábden eti úırenip ketkeni kórinip turdy. Bul qatygezdik qys boıy áldeneshe qaıtalandy.

Talaı kitaptar zulymdyqtyń qurbanyna aınaldy. Áıtse de, kitaptardyń murty shaǵyla qoıǵan joq. Árıne, kóptiń aty — kóp. Áli de jalǵasa berer me edi, kim bilsin. Kóktem kelip, baǵy ashyldy. Kún jylynǵan soń peshke ot jaǵý toqtady.

Kitaptardyń áli esterinde. Budan eki-úsh jyl buryn Taǵan­baıdyń naǵashy atasy úıge qonaqqa kelgen. Appaq saqaly kú­misteı jarqyraıdy. Oıly. Sózine qaraǵanda, qyryq jyldan as­tam mektepte muǵalim bolǵan. Ózi kitapty janyndaı jaqsy kóredi eken.

 — Ne degen baılyq, — dep, ataı kitap sóresine súısine qaraýmen boldy.

 — Balalardyń jınap júrgeni ǵoı, — dep nemquraıdy ja­ýap berdi Taǵanbaıdyń ákesi. — Pále boldy. Osylardyń kesirinen qanshama dúnıemiz dalada jatyr.

Ataı oǵan jaqtyrmaı qarap qoıdy. Bul kezde Taǵanbaı ki­tap sóresinen bir kitapty sýyryp ap, «oınap» otyrǵan. Be­tin ashyp, sýretterin áne-mine boıaýǵa kirisken. Ataı kitapty qo­lynan julyp aldy. Onymen de qoımaı, shapalaqpen sart et­kizdi. Kitaptardyń aıyzy mundaı qanbas. Ataı oǵan kitap degen bilim muhıtynyń qadir-qasıeti týraly áńgimeleýdeı-aq áń­gimeledi. Biraq Taǵanbaıǵa bul sabaq bolmady. Kitapqa degen qyzyǵýshylyǵy oıanbady. Qashan kórseń, tý syrtyn berip, baıaǵysha teledıdarǵa úńilip otyrǵany.

* * *

Kitaptardyń áli de kórmegeni alda eken. Birde úı ishi túgel tańerteńgi shaılaryn iship otyrǵan. Taǵanbaıdyń sheshesi qyzyq kisi. Tula boıy toly altyn. Saýsaqtary, aýzynyń ishi jarq-jurq. Qulaǵynda kúmis syrǵa. Jatsa da, tursa da aıtatyny — dúnıe-múlik, aqsha, baılyq.

 — Anaý kitaptardy qurtyńdar. Saraıǵa aparyp tastaı salyń­dar, — dedi bir kezde ol. — Ornyna hrýstal ydystardy qoıaıyq.

 — Men de sony oılap júrgem, — dep ákesi qostaı ketti. — Qaǵaz­dan ne paıda? Hrýstal ydystar turǵanda... Hrýstal úıdiń kór­kin kirgizedi.

 Taǵanbaı men ákesi birden iske kiristi. Kitaptardy qushaqtap, saraıǵa tasydy. Qalaı bolsa solaı edenge dúrs-dúrs tastaı saldy. Qaıran kitaptar kishigirim shómele bop úıildi. Biriniń ústinde biri. «O, Qudaı, kórsetpegeniń kóp eken ǵoı», — dep kúńirendi olar. Buryn mundaı qatygezdikti kórmegen kitaptardyń jan kúızelisi adam tózgisiz edi.

— Qysylyp ólip baram, — dedi eń astyndaǵy qyldyryqtaı Balalar kitaby typyrlap.

— Shyda, men de ońyp jatqam joq, — deıdi odan sál úlkendeý Balalar kitaby. — Obalymyz — Taǵanbaıǵa... Bizdiń kıemiz jibere qoımas ony.

 — «Shyda, shyda» deısińder. Qashanǵy shydaımyz? — deıdi ústińgi kitaptardyń biri tómen qaraı quldılap bara jatyp. — Ómirge toıdym ábden. Budan otqa janyp ketkenim jaqsy edi.

— Taǵanbaı aman bolsa, áli-aq bárimiz ot qushamyz, — dedi úıindi arasynan bir sheti aǵarańdaǵan tolyqsha Kitap.

Ne kerek, báriniń Taǵanbaıǵa degen renishi, ókpesi qara qazandaı. Biraq ony estip-bilip jatqan Taǵanbaı joq. Eshteńeden habarsyz. Burynǵysha teledıdarǵa úńilýmen kúni men túnin ótkizip jatty. Qaıran, qor bolǵan ýaqyt...

Kitaptardyń ornyna jaıǵasqan hrýstaldar kelgen-ketkenniń kóz jaýyn alady. Otyrǵandarǵa jarq-jurq etip, jymysqy jymıady. Syńǵyr etken kúlkileri qandaı ádemi. Jurtty ózderine eriksiz jalt qaratady.

— Oho, bólmeleriń jaınap ketipti ǵoı, — deıdi kelgen-ketkender aýyzdarynyń sýy quryp.

— Iá. Buryn bunda kitaptar turatyn. Kózin qurttyq. Qaıtemiz, úıdiń ishin ybyrsytyp. Odan da qymbat ydystardyń turǵany jaqsy emes pe? — dep maqtanady Taǵanbaıdyń sheshesi.

* * *

Taǵanbaımen birge oqıtyn kórshi Tanabaı qaq-soqpen isi joq, salmaqty bala. Balalarmen kóp aralasady. Onymen bári dos. On saýsaǵynan óner tamady. Eńbekqor. Qashan kórseń, birdeńemen shuǵyldanyp jatqany. Úıdegi oryndyq, ústel — bári Tanabaıdyń qolynan shyqqan. Sondyqtan da aýyldaǵylardyń Tanabaıǵa isi túspeı turmaıdy. Jalqaý balanyń ónerli balany qashan da unatpaıtyny belgili. Taǵanbaı kórshisin onsha jaqtyrmaıdy. Oǵan sebep kóp. Synyptaǵylar muny kózge ile bermeıdi. Al Tanabaı dese, bári túgel ishken astaryn jerge qoıady. Ásirese qyzdar... Ony kórse, jymyńdap qoıa beretinin qaıtersiń. Birdeńe bolsa, sonymen oılasyp-keńesip shúıirkelesip jatqandary. Taǵanbaı beıne bir artyq adam sıaqty syrt qalady. Al qyzǵanbaı kór. Iá, aqyldy da ónerpaz bala turǵanda, sabaǵynan túk bilmeıtin, teledıdardan basqa ermegi joq jalqaý balany qaıtsin?!.

 Ótkende Tanabaı ózderimen synyptas Gúlimmen bas túıistirip otyrǵanyn kórgende, ishi órtenip kete jazdady. Gúlim — synypta­ǵy eń sulý qyz. Taǵanbaıdy onsha unatpaıdy. Birdeńe dese, betin qaıtaryp tastaıdy. Synypta onymen dostasqysy kelmeıtin bala joq. Taǵanbaı da solardyń biri. Báriniń de tumsyǵy tasqa tıgen. Beti qaıtyp qalǵan. Gúlimniń kemshilikti betke aıtatyny bar.

 Taǵanbaı sharbaq tesiginen syǵalap kóp turdy. Aýlada ekeýden-ekeý. Tanabaı qandaı baqytty. Ekeýi kitap oqyp otyr. Gúlim syqylyqtap kúledi. Qalaısha kúımessiń? Taǵanbaı osy kezge deıin Gúlimmen bas túıistirmek túgil, janyna jaqyndap kórdi me eken?

 — Demalysta ne istep jatyrsyń? — deıdi Gúlim oǵan.

 — Gazet-jýrnal, kitap oqýdan qazirshe qol tıer emes.

— Aıtpaqshy, jaqynda gazette seniń óleńiń shyqty emes pe? Óleń jazyp júrsiń be?

 — Iá. Saǵan arnaǵan óleńim bar.

 — Oqyshy, káne.

 — Joq, keıin... Ósken soń...

 Gúlim syńǵyrlap kúldi. Qandaı keremet. Taǵanbaıdyń odan ári qaraı qarap tura berýge dáti jetpedi. Burylyp ketti. Úıge kirdi. Teledıdardy qosty. Qyzyqty atys-shabys kıno bolyp jatyr eken. Á demeı bárin umytty.

Kórshi bolǵan soń, keıde Taǵanbaı men Tanabaıdyń bastary qosylyp qalatyny bar. Búgin eki kórshi saraı aldyndaǵy oryndyqta áńgimelesip otyrdy.

— Kitaptardy saraıǵa shyǵaryp tastady dep estidim. Ras pa? — dedi bir kezde Tanabaı.

Qaıdan estigen deseńshi. Taǵanbaı ishteı qýanyp ketti.

 — Ras.

 — Qajet bolmasa, maǵan ber.

 — Jaraıdy, — dedi Taǵanbaı jymysqy jymıyp. — Bir shartym bar. Oryndasań, kitaptyń bári seniki.

 — Ol qandaı shart?

— Búginnen bastap Gúlimge jolamaısyń. Dostyq qarym-qaty­nasty úzesiń. Ol qyz saǵan laıyq emes.

 — Men emes, qyzdyń ózi qalasa she?

 Taǵanbaı ne derin bilmeı, únsiz qaldy. Saraı ishindegi kitaptar eleń etisti. Ekeýiniń áńgimesi ap-anyq estiledi. Úmit oty jylt etkendeı. Taǵanbaı ornynan turdy da, saraıdyń esigin asyǵa ashyp jiberdi.

— Mine, saǵan kitap kerek bolsa...

 Úıindi bop shashylyp jatqan kitaptardy kórgende, Tanabaı­dyń tańdanǵanyn kórseń... Syz edende shashylyp jatqan olardy qatty aıady.

— Ala ber, — dep Taǵanbaı qolyn bir siltedi. — Onsyz da ony qaıda tyǵarymyzdy bilmeı jatyrmyz.

 Tanabaıdyń qýanyshynda shek joq. Bar kitapty túk qaldyrmaı qolarbasymen úıine tasyp aldy.

— «Kitap, kitap» dep mıymyzdy jeýshi ediń. Qaryq bop qa­lypsyń ǵoı, — dep ákesi men sheshesi máz.

— Saraıdyń ishi bosap qalypty. Eski dıvan men tońazytqyshty qoıar jer tappaı júr edik. Mundaı jaqsy bolmas, — dep qýandy Taǵanbaıdyń áke-sheshesi.

 Baılyq — qoldyń kiri. Kitap — aqyl men bilim keni. Olar ómirdegi teńdesi joq qazynadan qol úzip qalǵandaryn sezbedi.

* * *

Kitaptardyń qýanyshy ushan-teńiz. Dáý Kitaptyń aıtqany aıdaı keldi. Azap-tozaqtan qutyldy. Jańa ıesi Tanabaı qan­daı uqypty deseńshi. Qaǵyp-silkip, shań-tozańyn aryltyp, jyr­tylǵan betterin jelimdep, úı ishindegi aýqymdy sórege qa­tarlastyryp jınady. Bólme ishi muntazdaı. Janǵa jaıly. Shashaý jatqan eshteńe kórinbeıdi.

Tanabaıdyń bularǵa degen yqylasy tym erekshe. Aınalsoqtap jandarynan shyqpaıdy. Ustap-tutqanynyń ózi jaǵymdy. Eppen alyp, qaıtadan ornyna ákep qoıady. Dóreki Taǵanbaıdan qutylǵandaryna myń da bir shúkir. Tanabaımen ekeýiniń arasy jer men kókteı. Onyń bularǵa kórsetpegeni bar ma? Oqyp, rýhanı lázzat alýdyń ornyna qarańǵy qapasqa qamap qorlaǵanynyń ózi nege turady. Kıeli kitaptyń qadirin bilmedi ǵoı, baıǵus bala.

Kitaptardyń Tanabaıdy baýyr basqany sonsha, oqýyna ketse, elegizip izdeıtin halge jetken. Úıge kirip kelse, qýanyp qoıa beredi. Júrekteri jaryla jazdaıdy. Birden ıesiniń júzine kóz júgirtedi. Qazirshe oıdaǵydaı. Qashan kórseń, kóńildi.

— Apa, bes sabaqtan bestik aldym, — deıdi ol maqtanyp. Kúndegisi osy. Sheshesi de dán rıza.

— Aınalaıyn, — deıdi. — «Kóp oqyǵan — ozar». Oqı ber, balam. Ana kitaptardyń bárin qaldyrmaı oqyp shyqsań, jaman bol­maısyń. Kitap adamnyń oı-órisin keńeıtedi.

Sóredegi kitaptar jaqsy sózge masaırap qaldy. Tekten-tekke bos turmaı, bireýdiń boıyna az da bolsa bilim nárin sepken qandaı ǵanıbet. Dúnıede eshkimge qajetsiz bolyp qalýdan ótken qasiret bar ma?.. Iá, olar qashan da adam balasynan jaqsylyǵyn aıaǵan emes. Ataǵy jer jarǵan nebir ǵulamalardyń bári de sol kitaptyń shekpeninen shyqqan. Sondyqtan da ony «bilimniń, aqyldyń keni» dep aıalaǵan. Qadir tutqan. Qasterlegen. Kıeli sanaǵan.

Kitap oqymaq túgil, qolyna ustap kórmegen balalarǵa janyń ashıdy.

Ne kerek, jańa ıeleri kitaptardyń kóńilinen shyqty. Eki ortada bir-birin kórmese tura almastaı sezim ornady. Kitaptar da dosynan bar bilgenin aıaǵan joq. Tanabaıdyń bar súıenishi — kitap. Sabaq daıyndap otyryp qandaı da bir tyǵyryqqa kezdesse, dereý kitap dosyna júginedi. Dosy da bálsinip kórgen emes. Aıtyp bere qoıady.

Kitap-dosynyń arqasynda mektepte abyroıly. Ony «oqymys­ty bala» dep bári syılaıdy. Muǵalimderi de... Úziliste synyptastary yzǵy-shý, qym-qýyt bop jatqandary. «Tanabaı, mynany aıtyp jibershi», «Tanabaı, mynaǵan ne deısiń?». «Tanabaılaǵan» daýystardan qulaq tunady.

Tipti birde Gúlim:

— Bilimdi bolýdyń sıqyry nede? — dep surady.

— Eshqandaı sıqyry joq, — dedi Tanabaı. — Tek kitap oqý kerek...

* * *

Aıtpaqshy, bular jańa qonysqa kelip, sórege ornalasqannan keıin bolǵan sál qolaısyz jaıdy aıtpaı ketpeske bolmas. Bular kelgende, tómengi sórede otyz shaqty kitap turǵan-dy. Olar bu­larǵa jaqtyryńqyramaı qaraǵan. Biraq obaly ne, ún qatpady.

— Oryssha kitaptar ǵoı, — dep sybyr etti «Oryssha-qazaqsha sózdik».

Sol-aq eken, qyzýqandy tentek «Meniń atym Qoja» kitaby «búırekten sıraq» shyǵarsyn.

— Bizdiń aramyzdan bógde tildilerge oryn joq, Táýelsiz elmiz. Qudaıǵa shúkir, Memlekettik tilimiz bar. Sondyqtan olar aramyzdan alastatylsyn!

— «Meniń atym Qoja» durys aıtady, — dep ekinshi Balalar kitaby ony qostaı ketti. Ábden balalarymyzdy qurtty ǵoı bular. Óz ana tilin bilmeıtinder kóbeıdi. Qaıda barsań, bógde tildilerden kóz asha almaısyń.

— Oı, nesin aıtasyń, — dedi úshinshi Kitap. — Eger bular bolma­ǵanda qazaq balalary orysshany qaıdan biledi? Osy nemelerdiń kesirinen óz ana tilin mensinbeıtinder jyrtylyp aıyrylady.

Sońy aıqaı-shýǵa ulasty:

— Aramyzdan alastaý kerek.

— Elimizde neǵyp júr bular? Ketpeı me óz elderine?..

— Jeter osy kezge deıingi kórgen zábirimiz...

Oqıǵa shıelenisip bara jatty. Qoqańdap, bas kóterýshiler kóbeıe tústi. Kópti kórgen Dáý Kitap basý aıtpaǵanda sońy nemen tynary belgisiz edi.

— Baýyrlarym, — dedi ol, — bizdi «aqyldyń keni» dep beker aıtpaǵan. Aqylǵa keleıik. Bógde tildi kitaptardyń túk jazyǵy joq. Barlyq kiná — balalardyń ózinde. Qaı tildi qalaıdy, sony oqıdy. Árıne, kóp til bilgenge ne jetsin. Biraq óz Ana tilin umytpaǵan jón. Bizdiń balalar osy jaǵyna mán bermeıdi.

Kitaptar oılanyp qaldy. «Durys eken-aý», — dedi ishterinen. Shynynda, kitapta ne jazyq bar? Qaı tilde jazylsa da, kitaptyń bári birdeı emes pe? Bir-birimen týys, dos. Atqaratyn qyzmeti bir.

Árıne, úlkenniń sózi kishilerge zań. Sodan bastap Kitap­tar bir-birine oń kózben qaraı bastaǵan. Tipti dostasyp aldy. Bu­ǵan «Oryssha-qazaqsha sózdiktiń» kórsetken qyzmeti ushan-teńiz. Obaly ne, eki ortaǵa dáneker bola bildi. Biriniń sózin birine aına-qatesiz aýdaryp berýden jalyqpady. Qazaq kitaptarynyń uqqany, «oryssha kitap» dep qansha dabyraıtqanmen, ózderi­nen artyq jeri shamaly eken. Olardyń bilgenin bular da biledi. Ondaǵy qyzyq bularda da bar. Dárejesinde, mán-maǵynasynda, shyǵarmalarynyń mazmunynda esh aıyrmashylyq joq. Sonda nesine balalar qazaq kitaptaryn ysyryp qoıyp, oryssha oqıdy? Túsiniksiz.

Kitaptar qoldy bir siltedi. Meıli, ne oqysa da ózderi biledi. Tek zerdeli oqyrmandar kóp bolsyn de. Ondaılardy bilimdi de ulaǵatty azamat etip shyǵarý — basty paryz. Qazir Taǵanbaı sıaqty balalar az ba? Erteńin oılamaıtyn búldirshinder kóbeıip barady. Shirkin, bári de Tanabaı sıaqty bolsa... Kitaptan bas almaıtyn baladan bolashaqta kóp nárse kútýge bolady.

Birde Tanabaı mektepke sheshesin ertip ketti. Nege ekeni túsi­niksiz. Buryn óıtpeıtin. Álde birdeńeni búldirip qoıdy ma eken? Joq, múmkin emes. Bilimdi baladan eshqashan da tártipsizdik shyq­paıdy. Kitaptar olar qashan jetkenshe typyrshı kútti. Bir kezde keldi-aý. Aıtarlyqtaı eshteńe bolmaǵan sıaqty. Sheshesi de, Tanabaı da máz. Báse...

— Búgin mektepte ata-analar jınalysy boldy, — dedi Anar apaı keshki shaı ústinde. Ákesi Talǵat aǵaı eleń etti.

— Iá, ne másele qaraldy?

— Balań synyptastarynyń aldy eken. Apaılary maqtaýǵa sóz tappaı jatyr, — dep kúldi sheshesi.

— Aıttym ǵoı, kóp oqyǵan ozady dep. Osy qarqynyńnan tanba, balam. Kitappen dos bolsań, ómirde kem bolmaısyń...

Anar apaı kórshi bala Taǵanbaı týraly da áńgime qozǵady. Kitaptar eleń etisti. Burynǵy ıeleriniń hal-jaǵdaıyn bilý olar­ǵa qyzyq. Qulaqtaryn tosa qalǵan. Sóıtse, Taǵanbaıdyń jaıy adam qyzyǵarlyqtaı bolmaı shyqty. Sabaq úlgerimi tómen. İs­teı­tini — tártipsizdik. Ótkende «boevık» bolam dep, Baqbergenniń murnyn buzyp qoıypty. Odan da basqa buzaqylyqtary jeterlik. Ne kerek, apaılar ony jerden alyp, jerge salypty. Sondaǵy sheshesiniń jer bolǵanyn kórseń...

— Endi ne isteımin? — dep eńirep jylap jiberipti.

— Teledıdarǵa kóp qaramasyn. Kitap oqysyn, — depti apaılar. — Ana ózińdeı Tanabaıdan úlgi almaısyń ba? — depti.

Ne kerek, sheshesi men Taǵanbaı mektepten úıge jer astymen qaıtypty. «Kitap oqyp, bilimin kótermegenniń kóretin kúni osy», —
dedi Kitaptar ishterinen. Obaly ózine. Tún jarymy aýǵansha atys-shabys, qubyjyq kınoǵa úńilýi jaman edi. Úıinde turǵan bilim keniniń qadirin bilgen joq. Raqatyn Tanabaı kórip jatyr. Aqyldy bala dep Tanabaıdy aıt.

Aıtpaqshy, Teledıdar bul úıde de bar. Taǵanbaıdikinen ózgeshe. Maqtanshaq emes. Kóp sóılemeıdi. Sóılegeninen únsiz turǵany kóp. Anda-sanda balalarǵa arnalǵan qyzyqty baǵdarlamalardy ǵana kórsetedi. Jańalyqtardy beredi. Qalǵan jaǵynda tym-tyrys. Qandaı aqyldy Teledıdar. Taǵy ylǵı qazaqsha sóıleıdi.

— Kórshiniń Teledıdary sıaqty zarjaq emes ekensiń, — degen birde kópti kórgen jýan Kitap jymıyp.

— Bári kórermenniń talǵamyna baılanysty, — dedi ol salmaqty ún qatyp. — Kórermen qandaı bolsa, biz de sondaımyz.

— Teke, shynyńyzdy aıtyńyzshy, — dedi Kitap. — Balalar úshin qaısymyz paıdalymyz? Siz be? Biz be?

 — Árıne, kitap... Onyń osy kezge deıin adamzatqa kórsetken qyrýar eńbegin joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Kitap oqyp ósken balanyń qashan da bolashaǵy zor. Kitap adamdy adamgershilikke, jaqsylyqqa tárbıeleıdi. Sheksiz bilim ıesine aınaldyrady.

Kitap kúldi.

— Asyra maqtap jibergen joqsyz ba?

— Joq, shyndyq osy. Eger ózim bala bolsam, qolymnan Kitapty tastamas edim. Jastanyp jatyp oqyr edim.

— Al Teledıdardy she?

— Teledıdar talǵampazdyqty qalaıdy. Kóp qaraǵan densaý­lyq­qa zıan. Bolashaǵyńa qaýipti. Al kitap órisińdi keńeıtedi.

«Qandaı jaqsy Teledıdar, — dep oılady Kitap ishinen. — Shyn­dyqty jaıyp saldy. Taǵanbaıdyń Teledıdarynan saqtasyn. Órkeýde, sózge qonaq bermeıtin birdeńe. «Mal ıesine tartady» de­gen ras-aý. Tanabaıdyń Teledıdaryna qarashy. Ózi sıaqty aqyl­dy...».

Kitaptar Teledıdarmen dostasyp aldy. Keıde Tanabaı oqý­dan jalyǵyp ketkende, kıno kóredi. «Qyz Jibek», «Meniń atym Qoja», «Qarlyǵashtyń quıryǵy nege aıyr?». Ondaıda sóre­degiler máz. Kınolardyń túp-tórkini kitap eken-aý. Jalpy bári de kitaptan shyǵady eken. Kitap — óner bitkenniń atasy.

Bar adam kitapqa qaryzdar.

---